Адам құқықтарын қамтамасыз ету және қорғау саласындағы мемлекеттік институттардың және үкіметтік емес құқық қорғау органдарының жұмысы әрқашанда жүйелі емес. Өкінішке орай, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын бұзу жағдайлары әлі де кең таралған, олар Комиссияның баяндамасында жіті баяндалады. Бұқаралық ақпарат құралдарында да азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын бұзу фактілері туралы ақ-парат көп. Негізгі себептердің ішінде – патернализм және құқықтық нигилизм дәстүрлері арқылы көрсетілетін қоғамдық сана-сезімнің инерциясы, азаматтарға өз құқықтарын және бостандықтарын жүзеге асыруға кедергі жасайтын заңнамадағы және құқық қолдану практикасындағы кемшіліктер дейміз. Өйткені, адам құқықтарын және бостандықтарын жүзеге асыру үшін құқықтық тетіктер мен процедуралардың бірыңғай, дәл үйлестірілген жүйесі керек.
Осыған байланысты, бірыңғай стратегия ендіру, Қазақстандағы адам құқықтары саласындағы жағдайды жақсарту жөніндегі мемлекеттік құрылымдар мен үкіметтік емес ұйымдардың күштерін біріктіру арқылы Адам құқықтары мен бостандықтарын қамтамасыз ету және қорғау бойынша тұжырымдаманы әзірлеу негізгі мақсат. Құқық қорғау саласында ҮЕҰ-мен және халықаралық ұйымдармен ынтымақтастық мәселелерін жетілдіру қажет, мемлекеттің құқықтық саясатын жетілдіру жөніндегі ұсынымдарды іске асыру бойынша алдымен адам құқықтарының сақталуына мониторингке, талдамалық зерттеулерге, білім беру бағдарламаларына қатысу керек.
Мемлекет басшысы 2008 жылғы 26 қаңтарда өткен Бас прокуратураның кеңейтілген алқа мәжілісінде Қазақстан халықаралық қоғамдастықтың толық құқықты мүшесі деп айтты. Біз барлық халықаралық құқық жөніндегі көпшілікке танылған актілерге қосылдық. Осыған байланысты, біз ешкімге Конституциямен және заңдармен бекітілген адам құқықтарын бұзуға және елдің имиджін төмендетуге жол бермеуіміз керек. Түскен өтініштерді талдау бойынша елімізде азаматтардың конституциялық құқықтарының бұзылуы жалғасып жатыр. Олардың ішінде:
1.Негізсіз қылмыстық жауапкершілікке тарту және соттау,
2.Кінәлі тұлғаларды қылмыстық жауапкершілікке тартпау,
- Лаузымды тұлғалардың қызмет бабын теріс пайдалануы,
- Бостандықтан айыру орындарда ұстау режімін бұзу,
- Дәлелсіз тұтқынға алу, қылмыстық істер бойынша дәлелдерді фальсификациялау,
- Тергеу жүргізудің және қылмыстық және азаматтық істерді соттарда қарау мерзімдердің ұзақтығы,
7.Заңсыз жұмыстан босату, тұрғын үй, зейнеткерлік құқықтарын және медициналық қамтамасыз ету құқығын бұзу және т.б.
Комиссия алғаш¬қы тергеу органдардың заңдылығын сақтауды бақылау жүргізетін орган емес екенін және түскен өтініштер бойынша шешім қабылдауға құқығы жоқ екенін есепке алып, осы өтініштер зерттеліп және қорытынды жасалған соң прокуратура органдарына қарау үшін жолданады. Адам құқықтары жөніндегі комиссия үкіметтік емес ұйымдарды өзінің тең дәрежедегі әріптесі ретінде танитынын баса айтқым келеді.
Біз үкіметтік емес ұйымдармен өз ынтымақтастығымызды одан әрі жандандыра түспекпіз. Конференциялар, дөңгелек үстелдер, семинар-тренингтер, отырыстар өткізу, тергеу изоляторлары мен түзеу мекемелеріне, құрылыс объектілеріне және әлеуметтік саланың басқа да мекемелеріне бірге бару шеңберіндегі кездесулер кеңінен тараған. Комиссия өкілдерінің өзі де үкіметтік емес құқық қорғау ұйымдары өткізетін іс-шараларға түрлі әдістемелік және ақпараттық көмек көрсете отырып, белсене қатысады.
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ,
Кеден, қаржы және экологиялық құқық
кафедрасының аға оқытушысы
Д.Ә. Бакиров
