6 сынып \r\n\r\n Пән мұғалімі Нұрманова Ө.\r\n\r\nТақырыбы: Махамбет Өтемісұлының жырлары.\r\n\r\nМақсаты: Білімділік\r\n\r\n Елінің еркіндігін,теңдігін аңсаған, сол үшін басын бәске тігіп, ерлерінің рухын түсірмей, батырлықты, ерлікті жырлап өткен Махамбет Өтемісұлы жырларының тәрбиелік мәнін ашу.\r\n\r\nДамытушылық\r\n\r\n Оқушыны шығармашылыққа дайындау, өзіндік қолтаңбасын айқындау, әрбір жұмыс түріне қызығушылықпен қатысу, соңғы ашылған тарихи деректер жинастыру. М.Өтемісұлының зерттеу арқылы танылатын жаңа қырлары, тың деректер, өлеңдері, күйлері.\r\n\r\nТәрбиелік\r\n\r\n Отанды, елді, жерді, халықты сүю, тәуелсіздікке тағзым ету,күрес құрбандарын мәңгілік есте сақтау, жалынды жырларды жаттап өсу.\r\n\r\nФормасы: Топтық\r\n\r\nӘдісі: Мәнерлеп оқу, сұрақ-жауап,эссе өлең, тест сұрақтары, ассоциация, Венн диаграммасы, раунд-робин әдісі, бес жолды өлең.\r\n\r\n Пәнаралық байланыс: Тарих, қазақ тілі, ән, география\r\n\r\nКөрнекілігі: Портрет, 4 томдық академиялық жинақ,мақал-мәтел, газет-журнал тігінділері.\r\n\r\nКөрнекілігі: магнитті тақта, маркер үнтаспа, теледидар \r\n\r\n Сабақтың барысы\r\n\r\nҰйымдастыру кезеңі: Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу, сабаққа даярлау.\r\n\r\nМиға шабуыл. Батыр дегеніміз кім? Арамызда батырлар бар ма? Олар қандай істерімен батыр екен ? (Балаларды сөйлету арқылы батыр болудың маңызына тоқталамын.)\r\n\r\nІ Кіріспе бөлім: — Балалар, ерлік, батырлық жайында қандай мақал-\r\n\r\n мәтелдермен таныссыңдар?\r\n\r\n — Қоянды қамыс, ерді намыс өлтіреді.\r\n\r\n — Жаңбыр жауса-жер ырысы.\r\n\r\n Батыр туса-ер ырысы.\r\n\r\n -Ерлік-елдікке жеткізер.\r\n\r\n -Батыр елі үшін туады, елі үшін өледі.т.с.с.\r\n\r\nҚызығушылығын ояту.\r\n\r\n Біздің тарихымызда елі үшін, жер үшін қан төккен қаншама аға — апаларымыз бар.Өздерің білетіндей аты мәлім тарихи тұлға болған батыр есімдерін мына көп есім ішінен іріктеп аласыңдар (көне эпос, қиял-ғажайып сипат алған және тарихи тұлғадағы батыр есімдері аралас қағаз кесінділері.\r\n\r\n Оқушы табуы керек: Абылай, Сырым, Махамбет, Исатай,Төлеген, Мәлік, Ербол,Қайрат.\r\n\r\n Демек, біздің бүгінгі сабағымыздың тақырыбы – Махамбет жырлары. Көп жерде Махамбет-дауылпаз ақын деп жатады. «Дауылпаз» сөзініңмағынасын түсіндіру. Оқушылар жоғарыдағы суреттерді жасырын алу арқылы топтасады. Неліктен осылайша бөлініс пайда болғандығын сұраймын. (Батырдың бес қаруының бірнеше түрі т.с.с.) 3 топқа 4 оқушыдан бөлініп ,айбалта, қорамсақ, қылыш сөздерін ой таразысы арқылы қалай жеткізе алады, соған мән беру, ой-танымын кеңейту мақсатында қосымша сұрақтар беремін.\r\n\r\nІІ Мағынаны тану.\r\n\r\nКүн ретін, тақырыпты дәптерлеріне жазады. Махамбет өмірбаянына байланысты тест сұрақтарын дайын нұсқамен тексертіп аламын.\r\n\r\nТеледидардан қысқа құрылған сюжетке назар аударта отырып, жинақы түсінікті жеткізуін сұраймын. Жауап төмендегі мазмұнды қамтығаны дұрыс:\r\n\r\nШаруалардың шұрайлы қонысынан, жер- суынан, еркінен айрылуы, хан- сұлтандар мен патша өкіметінің езгісіне, қыспағына тусуі – Махамбеттей батырдың көтеріліске бел шеше кірісуін қажет етті. Махамбет өлеңдерінде эпитет, теңдеу, әсірелеу, литота, ауыстыру мағынасында қолданылатын фигураның өзара байланыстылығы ақынның сөзге шебер, көркем сөз ұстасы екендігін көрсетеді. Махамбет шығармашылығын Қ. Жұмалиев, Р.Сыздықова, Қ.Өмірғалиев сынды ғалымдар жан-жақты зерттеген. Жоғарыда айтып кеткеніміздей, дауылпаз — сұңқар, қыран құс. Ендеше қыран еркіндікті аңсайтын құс төресі болса, Махамбет-азаттықты ақ ту еткен батыр ақын. Өлеңдері ерлік, бостандық болғандықтан, қару-жарақ атаулары мен соғыстың еруілдік ұғымындағы сөздер едәуір кездеседі. Мыс: найза, ақ алмас, көк семсер, сауыт, дулыға, қорамсақ т.б.\r\n\r\nТоптық жұмыс (І,ІІ,ІІІ)\r\n\r\nМәнерлеп оқу.\r\n\r\nІ. «Ереуіл атқа ер салмай»\r\n\r\n«Толғау» өлеңдері.\r\n\r\nІІ. «Тайманның ұлы Исатай»\r\n\r\n«Тарланым »\r\n\r\nІІІ. «Қызғыш құс»\r\n\r\n«Мен едім »\r\n\r\n Міне, осы 3 топ өздері мәнерлеп оқыған өлеңдеріне орайластырып, ақын дауылпаздығын көрсететін үлгіде эссе-өлең құрастырады.(1,2 шумақтан)\r\n\r\nБес жолды өлең.\r\n\r\nЖоғарыдағы әр топ өлеңдеріне сәйкес өздері бес жолды өлең\r\n\r\nқұрастырады.\r\n\r\n \r\n\r\nІ. 1. Ер.\r\n
- \r\n
- Шыдамды, тентек.
- Безінеді, қашырады, шіриді.
- Өзегі талып ет жемей.
- Батыр.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n \r\n\r\nІІ. 1. Исатай.\r\n
- \r\n
- Адал, батыр.
- Бастайды,қорықпайды, сатпайды.
- Жаманнан туған жақсы бар.
- Басшы.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n \r\n\r\nІІІ. 1. Қызғыш.\r\n
- \r\n
- Қатты, бос.
- Қориды, ұшады, айырлады.
- Сені көлден лашын айырды.
- Құс.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n \r\n\r\nТеледидардан «Махамбет» деректі фильмінен үзінді көрсетіп, Махамбет ролін сомдаған Асқар Хорезовтің ой толғанысын тыңдатамын.\r\n\r\nВенн диаграммасы ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр көтерілісшілерінің арасындағы байланысты көру үшін Махамбет пен Желтоқсан құрбаны Қайрат бейнесін енгіземіз.\r\n\r\n \r\n\r\n Махамбет Қайрат\r\n\r\n \r\n
\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nҚорытынды\r\n\r\n \r\n\r\n Үнтаспадан Нұрғиса Тілендиевтің «Махамбет» күйін тыңдатамын. Сонымен, балалар, Махамбет қапылыста алдауға түсіп, мерт болды. Бейітін Орал облысы, Тайпақ ауданы, «Котельников» ұжымшарында тұратын Құрақ Бектұрғанов деген азамат тауып берген екен. Біздің арымызда, намысымызда Махамбеттің семсер жырларының оты, жігері болуы керек, ол жырлар бізді ширатады, адамгершілікке бастайды.\r\n\r\n Енді бүгінгі қамтыған әңгімелер арқылы бәріміз дөңгеленіп тұрып, Раунд-\r\n\r\nробин әдісі арқылы Махамбет дегенде ойымызға оралатын қандай сөздерді айтар едік, қорытындылаймыз.\r\n\r\n Аңғал, батыр, ақын, күйші, толғау, Ереуіл атқа ер салмай,\r\n
\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n Сағат тілінің бағытымен\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nТарланым,дауылпаз, қолбасшы, Нұрғиса, Мен едім Қызғыш құс, Тайманның ұлы Исатай. \r\n\r\nҮйге: Махамбет туралы естіген, көрген, оқыған жәдігерлерді жиыстыру,\r\n\r\nөлеңдерін жатқа білу, «Қалам мен қаруды қатар ұстаған Махамбет» тақырыбында ойтолғау жазу.
