Жұмыссыздық мәселесі бүкіл әлемде бар. Егер адамның жұмысы немесе басқа да табыс көзі болмаса, ол өзін қандай да бір кәсіпте жүзеге асыра алмай қана қоймайды, сонымен қатар өзіне көп нәрсені теріске шығаруға мәжбүр болады. Жұмыссыздардың әртүрлі санаттарына көмектесетін басқа да мемлекеттік бағдарламалар бар, мысалы, мүгедектерге, кәмелетке толмаған балаларды тәрбиелеп отырған адамдарға, жұмысынан айырылған зейнеткерлік жастағы адамдарға және т.б.
Жаппай кедейшілік проблемасы, өкінішке орай, біздің еліміз үшін өзекті болып қалуда және қазірдің өзінде қоғамдық-саяси тұрақтылыққа нақты қауіп төндіреді. Белгілі болғандай, кедейліктің негізгі себебі жұмыссыздықтың жоғары деңгейі болып табылады. Қазақстан экономикасында еңбекке жарамды халықты толық жұмыспен қамту үшін 2 миллионға жуық толық жұмыс орны жетіспейді. Шикізат секторында, қызмет көрсету саласында және мемлекеттік секторда жұмыспен қамтуды кеңейтудің мұндай әлеуеті енді жоқ. Демек, өңдеу өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығын дамыту арқылы ғана осындай көп жаңа жұмыс орындарын ашуға болады.
Жұмыссыздықтың табиғи деңгейіне фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздық кіреді. Бұл түр ел экономикасының өсу динамикасына қатысы жоқ және кадрлардың тұрақсыздығы, көші-қон және демографиялық себептер сияқты табиғи себептерге байланысты. Сонымен қатар маусымдық жұмыссыздық оның белгілі бір салалардағы өнім көлемінің маусымдық ауытқуынан туындайтынымен түсіндіріледі.
Қазақстанның еңбек нарығына келетін болсақ, елде табиғи және циклдік жұмыссыздық сияқты жұмыссыздықтың әртүрлі түрлері байқалады. Мамандық немесе біліктік бойынша еңбек нарығындағы сұраныстың сәйкес келмеуіне байланысты өтініш берушінің жұмыс таба алмай қалуы сияқты факторлар бар. Маусымдық сұраныс құрылыс пен ауыл шаруашылығы салаларында да байқалады.
Жұмыссыздықтан құтылу – мемлекет тарапынан да, жеке адамдар тарапынан да кешенді көзқарасты талап ететін күрделі міндет. Жұмыссыздықпен күресудің бірнеше жолын атап өтетін болсақ:
- Мемлекеттік инвестицияларды ынталандыру, инфрақұрылымды дамыту арқылы жаңа жұмыс орындарын ашу, шағын және орта бизнесті қолдау, жұмыссыздықты азайтатын бағдарламаларды құру арқылы экономикалық дерттен арыла аламыз.
- Білім мен жұмыс дағдыларын арттыру жұмысқа қабілеттілікті жақсартуға көмектеседі. Мемлекеттік және жеке ұйымдар жұмысқа орналасқысы келетін немесе мансапты өзгерткісі келетіндер үшін қолжетімді білім беру және оқыту бағдарламаларын ұсына алуы қажет.
- Кәсіпкерлікті қолдау және жаңа кәсіпорындарды дамытуға жағдай жасау жаңа жұмыс орындарын ашуға көмектеседі. Бұл бюрократиялық кедергілерді азайтуды, қаржылай қолдау көрсетуді және болашақ кәсіпкерлерге кеңес беруді қамтуы мүмкін.
- Жұмыс күшінің ұтқырлығын қолдау жұмыс іздеп жүрген адамдар үшін пайдалы болуы мүмкін. Бұған жұмыс күшіне сұраныс жоғары аймақтарға көшуді қолдау секілді, сондай-ақ қоныс аударуды қамтамасыз ететін, оқыту мен жұмысқа орналастыру бағдарламалары кіруі мүмкін.
- Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы және әлеуметтік көмектің басқа түрлері мемлекет тарапынан қорғалуы қажет. Әлеуметтік қауіпсіздік бағдарламалары жұмыссыздыққа тап болған адамдарға жаңа жұмыс іздеу кезеңінде аман қалуға көмектеседі.
- Жұмыспен қамту бағдарламалары, тағылымдамалар, субсидия секілді басқа да шараларды жүзеге асыру жұмыссыздардың еңбек нарығына тезірек оралуына ықпал ете алады.
Әрине бұндай бағдарламаларды ұсынып оны іске асыру үлкен қаржыны талап етеді. Әрбір ел өзінің экономикалық, әлеуметтік және саяси ерекшеліктеріне байланысты күрделі мәселелердің халық пайдасына шешілгенін қалайды, алайда бұл ұсыныстарды толықтай жүзеге асыру мүмкін емес.
Берікқожаева Аружан Ардаққызы
Әл-фараби атындағы ҚазҰУ студенті
