«Қазақстан» телеарнасында көрсетілген «Ахмет. Ұлт ұстазы» атты сериал көпшілік халықты өзіне баурап алғаны анық. Бұл сериал 20 ғасырдағы қазақ халқының сауатын ашып, келешек ұрпаққа «қазақ» деген атымыз, мәдениетіміз қалсын деп еңбек еткен қазақ зиялыларының бірі- А.Байтұрсынов туралы түсірілген.
Сериалда көптеген тарихи тұлғалар кездеседі. Ал олардың әрқайсысын сомдай алатын актерлерді табу өте қиын. Сондықтан ең алдымен актерлік құрам жайлы айта кету керек деп ойлаймын. Басты рөлді сомдаған Байғали Есенәлі Ақаңның мінез -құлқын, сөйлеу байыпы мен темпераментін айқын көрсете алды деп ойлаймын. Тек ол ғана емес басқада кейіпкерлерді сомдаған актерлер де өз міндетін жақсы атқарып шықты.
Ал енді тікелей сюжетке келетін болсақ, мұнда А.Байтұрсыновның 20 ғасырдағы өмірі бейнеленген. А. Байтұрсынов «қазақ» атты газет шығарудың маңыздылығын халыққа түсіндіріп, олардан қолдау көрсетуі жайлы келіссөздер жүргізіп, халықтын сауатын ашамын, келешек ұрпаққа өз мәдениетімізі қалдырамын деп жүрген кезде жанындағы досы Мұхамедияр бәрін губернаторға жеткізіп отырған болатын. Сол кезде губернатор газеттің шығарылуын тоқтату мақсатында А. Байтұрсыновқа губерниялық іс жүргізуші деген қызметті ұсынады. Бірақ Ахаң өз ұстанымында қалып, бас тартады. Тіпті оны түрмеге қамаған сәтте әйелі Бадрисафаның (Александра) ішіндегі баласы щетінеп кеткенде де өз жолынан таймай, бұл газетті шығарудан бас тартпайды. Газет жарыққа шыққан кезде де патша үкіметі оны жауып тастау үшін тірлі айла- амалдар жасаған болатын. Сол кезде де А.Байтұрсынов газетті жауып тастамау үшін өз еркімен түрмеге отырады. Бұл Ахаңның халыққа деген жанашырлығын көрсетеді. Телехикаяда тек Ахаңның халыққа жасаған қызметі ғана емес оның жеке өмірін де қысқаша бейнелейді. Сонымен қатар сериалда кейіпкерлердің өзгеруін анық байқауға болады. Мысалы, тергеуші Санғытов ең басында тек патша үкіметіне қызмет етіп, өз халқының азаматтарын талай патша үкіметіне қарсы деп ттүрмеге жапқан болатын. А.Байтұрсыновты да түрмеге жабу үшін оның өбірбаянын, өлеңдерң оқып өз ойын өзгертеді, А.Байтұрсыновты тергеуден бас тартады. Бұл оқиғаның қаншалықты тарихи шын, өтірігін білмеймін. Бірақ ол адамға деген сенімді жоғалтпауға көмектеседі. Қанша дегенмен біз пендеміз. Әркім бұл өмірде қателеседі, ал сол қателікті мойындай алу үлкен ерлік деп білемін. Ал А.Байтұрсыновты ату жазасына кесуге ат салысқан өзінің бұрынғы шәкірті Қаппас еді. Ол өзін аман алып қалу үшін Ахаңға жала жабады. Бірақ бұл оны өлімнен құтқара алмады. Өзінің қателігінің әсерінен өз өмірін сақтай алмады және басқаны өмірінен айырды. Әрине, бен оны және Тұнғаншинді істеген қателіктері үшін күнә артпаймын. Себебі мен ол заманды көрген жоқпын. Ұлт үшін күресуге де үлкен батылдық керек. Себебі ол кезде тек саған ғана қауіп төнбейді,сенің отбасың, туғвн туыс, бауыр , досыңдыда қудалайды. Сондықтан біреуді айыптамай тұрып, сол адамның орнында не істейтін едің, соны бір ойлап қойған жөн.
Сериалда көрсетілген оқиғалардың көбісі бізге тарихтан белгілі. Сондықтан бұл сериал бізге қиалымызды іске қосып , сол заманды елестетуге көмектеседі. Осы орайда «Міржақып. Оян қазақ» атты телехикая жайлы да айтқым келеді. Бұл екі сериалдың режиссері , сценаристі бір адам. Сондықтан рөлдерді де сол актерлер сомдайды. Бұл сериалда Міржақып Дулатовтың темпераментін , ашушаң мінезін Бақыт Қажыбаев мүлтіксіз ойнап шықты деп ойлаймын. Әрине, бұл екі сериал көркемдік телехикая болғаннан кейін, кейбір жерлері ойдан шығарылып, кей жерлері асыра сілтеп көрсетілген. Бірақ оны сериалдардың артықшылығы не кемшілігі деп дөп басып айту қиын. Себебі әр көрерменнің өз ойы , қалауы бар.
Мен «Қазақстан» арнасының осындай сериалдарды шығаруын құптаймын. Бұлардың арқасында қазақ зиялыларының өмірін әр қырынан байқауға болады. Сондықтан осы сериалды әлі көрмесеңіз, көруге ұсынамын. Себебі қазақ зиялыларының бұл күресін көре отырып, қазақ жастарында патриоттық сезім оянатынына күмәнім жоқ.
«Ахмет.Ұлт ұстазы» сериалының артықшылықтары
Басты сериал,жанрлық және сериалдың ішіндегі басты мәселе жақсы көрсетілген,яғни Ахмет Байтұрсыновтың ұлы ұстаз ретіндегі сипаты мен көрермендерге деген әділетті адам екені анық көрсетілген.Сериалдағы эмоциялық бейне жазбалар өте жақсы берілген.Яғни,Көрермендерге қазақ ретіндегі,ұлттық,патриоттық сезімі оятуға деген назар өте жақсы жасалған.Басты кейіпкерге келетін болсақ,Ахмет Байтұрсыновтың рөлін,сипатын шынайы әрі керемет жеткізген.
Сериалдағы,шынайылық пен,әділеттілікті айнық көрсеткен. Сериалдың бюджетіне қатысты да көп дүние айтылды. Мұны жұпыны сахналардан, жарық пен локациялардан, киімдерінен, декорациядан байқауға болады.
Актерлардың берілген сезімдері мен сөйлеу өнерлері,шығармашылық жағынан бай деп айтса болады.Қимылдары мен жесттері,жасаған идеяларының бәрі айқын әрі нақты көрсетілген.Сатқын жасағандары,атылу кездері мен жазалау уақыттары жүрекке қатты тиіп,біраз көз жастөгуге болады
Бұған түсірушілер тобының да айтуға болады.Соңғы жылдары тарихи тұлғалар туралы біраз сериал түсірілді. Олардың барлығы сәтті шықты деп айта алмаймыз. Өкінетін де кездер болды. Көпшілік драматургияға сын айтып жатады. Кейбірінде актерлер дұрыс таңдалмайтын. Бұрын сериал көргенде тақпақтап сөйлейтін театр әртістерін көретін едік. Бұл жолы эмоция бар, әр актер өз кейіпкерін дәл тапқандай. Телехикаядан мұндай кемшіліктер байқамадық.Актер тура өз рөлін ойнап жүргендей. Ахмет Байтұрсыновқа жазалған образы ерекше есте қалды.
Қалай десек те, «Ұлт ұстазы» өз кө¬рер¬менімен қауышты.
Менің көзқарасым бойынша,өте қатты сезімге берілетін бейнежазбалар көп болды және осыдан кейін мен
Қазақ сериалдарының көбірек шығуына кеңес беремін
«Ахмет.Ұлт ұстазы» сериалының кемшіліктері
Сериал көрнекті лингвист және қоғам қайраткері Ахмет Байтұрсыновтың өмірі мен қызметінің тарихына қызықты жолдама болды. Дарынды жасаушының жетекшілігімен әр эпизод Қазақстан тарихындағы осы ұлы адамның құпиялары, трагедиялары мен жеңістерін ашатын бетке айналды.
Байғали Есеналиев тамаша орындаған басты рөл біздің алдымызда Байтұрсыновтың тұлғасын жандандырды. Есеналиев кейіпкердің күрделілігін, оның ұмтылысы мен ішкі жанжалдарын шебер жеткізіп, көрермендерге оның жан дүниесінің тереңіне енуге мүмкіндік берді.
Сериалдың күшті жақтарының бірі-тарихи контекстке назар аудару. Көрермен Байтұрсынов өмір сүрген уақыт рухын сезіне отырып, ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы атмосфераға қатысады. Макияж, костюмдер, декорациялар – бәрі жанмен жұмыс істейді, бізді өзгеріс пен бостандық үшін күрес дәуіріне батырады.
Сценарий оқиғалардың жеке оқиғаларын жалпы әлеуметтік қиындықтармен үйлесімді түрде үйлестіреді. Қазақ жазуы мен ұлт-азаттық қозғалысын реформалау туралы әңгіме эмоционалды құрамдас бөліктің маңыздылығын жіберіп алмай, тарихи фактілерге құрметпен ұсынылған.
Музыкалық сүйемелдеу шынайы және үйлесімді дыбыстық кенеп жасай отырып, сюжеттің эмоционалды реңктерін баса көрсетеді. Әр нота оқиғаны толықтыратын сияқты, оны жаңа қырынан ашады.
Жалпы, сериал кинематографиялық шығарма ғана емес, сонымен бірге ел тарихында әсерін асыра бағалау қиын жеке тұлғаның ескерткіші. Сериал көрермендерді таң қалдырады, бұл көрнекті адамның Қазақстанның ұлттық сипатын қалыптастыруға қосқан үлесі туралы құрмет пен терең хабардар етеді.
Сериал Ахмет Байтұрсыновтың өмірбаянын керемет жаңғыртып қана қоймай, ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы зиялы қауымның алдында тұрған қиындықтарға баса назар аудара отырып, маңызды әлеуметтік-мәдени тақырыптарды қозғайды. Сериалдың бір адамның ғана емес, сонымен бірге тарихтың қиын кезеңдерін бастан өткерген барлық зияткерлік элитаның тағдырына қалай қарайтыны керемет.
Байғали Есеналиев Байтұрсыновтың бейнесін бейнелеу міндетін өте жақсы атқарады. Оның актерлік шеберлігі лингвистің құмарлықтары мен ұмтылыстарын жеткізіп қана қоймай, сериалға ерекше қуат береді. Есеналиев көрермендерді Байтұрсыновтың өмірінің барлық бұрылыстарынан оңай өткізеді, оның өзі оның бейнесіне айналады.
Сондай-ақ, сюжеттің жалпы үйлесімділігіне өз үлесін қосып, қосалқы кейіпкерлердің бейнелерін толықтыратын керемет актерлер ансамблін атап өтеміз. Актерлік құрамның әр мүшесі өз рөлін жарқын және сенімді түрде ойнайды, бұл сериалға қосымша тереңдік береді.
Сериал ерекшелендіретін маңызды сәттердің бірі – мұқият ойластырылған визуалды стиль.
Архитектуралық Бөлшектерді қайта құрудан бастап, реквизиттерді таңдауға дейін, әр кадр көрерменді өткен онжылдықтардағы атмосфераға батыра отырып, бөлшектерге деген сүйіспеншілікпен жасалған.
Тұтастай алғанда, бұл сериал керемет тарихи сериал ғана емес, сонымен қатар тарихқа деген терең таңданыс пен қызығушылықты оята алатын өнер туындысы. Оның нұрының астында біз көрнекті тұлғаның өмірін ғана емес, оның мәдени прогресс пен бостандық жолын жарықтандырған отын да көреміз.
Сериалдың сапасын бағалау субъективті және көрерменнің жеке қалауына байланысты болуы мүмкін болса да, сыни көзқарастар немесе кемшіліктер де бар:
Тарихи жеңілдетулер:
Мүмкін, сценарийді жеңілдету немесе уақытты қысу үшін тарихи оқиғаларды дәл жеткізуде белгілі бір жеңілдіктер жасалған шығар.
Көркемдік лицензиялар:
Кейбір көрермендер жазушылардың оқиғалар мен кейіпкерлерді сипаттау кезінде көркемдік лицензияларды қаншалықты қолданғаны туралы ескертулер айтуы мүмкін.
Қосалқы кейіпкерлердің тереңдігінің болмауы:
Екінші реттік кейіпкерлер жеткілікті назар мен тереңдікке ие болмады, бұл оларды Ахмет Байтұрсыновтың жарқын тұлғасы аясында аз қызықты және аз байқалды.
Сюжеттің қарқыны:
Кейбір көрермендер сериал тым баяу немесе керісінше қысылған болуы мүмкін деп есептеп, сюжеттің қарқыны туралы ескертулер айтады.
Оқиғалар сипатындағы өзгерістер:
Сюжетте тарихи оқиғалардың сипатында айтарлықтай өзгерістер бар, бұл фактілерді қатаң сақтауды күткендердің наразылығын тудырды.
Стандартты өмірбаяндық тақырыптар:
Кейбір сыншылар өмірбаяндық фильмдерге тән стандартты тақырыптар мен сюжеттік құрылғылардың қолданылуын атап өтті.
Драманың көптігі:
Жазушылар драмалық элементтерді асыра бағалайды және тым күрделі сюжеттік бұрылыстар жасайды, бұл шамадан тыс және кейбір жағдайларда шындыққа жанаспайды.
Авторлары: Марал Башек,
Гүлім Тлеубергенова,
Сымбат Сейтжапарова
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің 1-курс студенттері
Оқытушысы: Рамазан Әбілдос
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, Қазақстан тарихы кафедрасының оқытушысы,
г.ғ.м.
