Ақын, педагог, түрколог, ғалым Ахмет Байтұрсынұлы туралы жазылған зерттеу еңбектері өте көп. Ахаңның ізбасарлары оның өмірі мен шығармашылығын зерттеп, ғылыми еңбек қылып шығаруда. Ахмет байтұрсынұлы жайлы жазылған зерттеу еңбектерінің тізімін назарларыңызға М.Өтемісов атындағы БҚМУ Ғылыми кітапханасының сайтынан сілтеме жасай отырып, ұсынамыз.
Ғалым-тілші, әдебиет зерттеуші, түрколог, дарынды ақын-аудармашы Ахмет Байтұрсынов қазіргі Қостанай облысы, Торғай атырабындағы, Сартүбек деген жерде ел арасында беделді, қайратты кісі Шошақұлы Байтұрсын шаңырағында 1873 жылы 18 қаңтарда дүниеге келген.
Табиғатынан аса дарынды туған талапты бала Ахмет 1882-1884 жылдары әуелі көзіқарақты адамдардан өз үйінде хат танып, артынан жақын жердегі ауыл мектебінен сауат ашады да, 1886-1891 жылдары Торғай қаласындағы екі сыныптық орысша-қазақша училищеде, 1891-1895 жылдары Орынбордағы мұғалімдік мектепте оқып, білім алады. 1895 жылдың 1 маусымынан бастап мұғалім болады: Ақтөбе, Қостанай, Қарқаралы атырабында бала оқытады, өмір, тіршілік күресіне араласады, әділет үшін күреседі, жуандарға, байларға қарсылық білдіреді, патшаның отаршылдық саясатын айыптайды. Кейін екі сыныптық мектептерде ұстаз бола жүріп, 1901 жылдан бастап қолы бос кездерде өзі ізденіп, сан алуан кітаптар оқиды, әдебиетпен айналысады, оқу құралдарын жинайды. Ел ішінде оқыған, еркін мінезді батыл ойшылдың бедел-атағы өсе бастайды. Полиция тыңшыларының жаласымен күйе жағылып, губернатор Тройницкий жарлығы бойынша Қарқаралыдағы екі сыныптық училищінің меңгерушісі Ахмет 1909 жылы 1 шілде күні Семей абақтысына алынып, сотсыз, үкімсіз, нақақтан нақақ 8 ай бойы азап-қорлық көріп, торығады, қиналып ширайды, күреске белді бекем буады. Бостандық аңсаған, күреске шақырған өлеңдер жазады. Ақыры Қазақстанда тұру құқынан айырылғандықтан, 1910 жылы 21 ақпанда түрмеден шығып, наурыз айында Орынбор қаласына келеді. Бұдан кейін Ахмет Байтұрсынов өміріндегі ең күрделі, қызықты, қажырлы кезеңдер басталып кетеді. 1913-1918 жылдар арасында «Қазақ” газетінде редактор болып, орасан зор әлеуметтік-тарихи қызмет атқарады, халық өмірінің сан-алуан көкейкесті мәселелерін көтереді, елді прогреске, өнер-білімге үндейді.
Әдебиеттер:
1. Байтұрсынов, А. Шығармалары Өлеңдер, аудармалар, зерттеулер.-Алматы: Жазушы, 1989.-319 б.
2. Байтұрсынов, А. Ақ жол: Өлеңдер мен тәржімелер, мақалалар және әдеби зерттеулер.-Алматы: Жалын, 1991.-469 б.
3. Байтұрсынов, А. Тіл тағылымы /Құрастырған Г.Әнесов, А.Мектепов.-Алматы: Ана тілі, 1994.-446 б.
4. Байтұрсынұлы, А. Маса [Текст]: өлеңдер мен көсемсөздер / Байтұрсынулы Ахмет. — Алматы: Раритет, 2005. — 208 б. — (Жыр жауhары). — ISBN 9965-663-85-8 : 411 тг.
5. Байтұрсынұлы, А. Бес томдық шығармалар жинағы.-А. :Алаш мұрасы. Т.3.-2005.-352б.
6. Байтұрсынұлы, А. Бес томдық шығармалар жинағы.-Алматы: Алаш.-(Алаш мұрасы).Т.4: Әліппелер мен мақалалар жинағы.-2006.-320 б.
7. Байтұрсынұлы, А. Көп томдық шығармалар жинағы. Алматы: Алаш. 5 том: Ер Сайын. 23 жоқтау мақалалар.-2006.-288 б.
8. Байтұрсынов,А.. Тіл тағылымы [Текст] / Байтұрсынов, А. — Павлодар : С. Торайғыров атынд. ПМУ, 2008. — 172 б. — (Қазақ тіл білімінің антологиясы). — ISBN 9965-842-47-7 : 1600 тг.
Ол туралы:
Кітаптар:
1. Актуальные вопросы истории развития Казахстана и становления казахстанской государственности. [Текст] : Материалы экспертных мнений. — Астана : «Есиль-Издат, 2013. — 583 с. — каз., рус. — 800.00 тг.
2. Антология социально-политической мысли Казахстана с древнейших времен до наших дней:В 2-х т./Гл.ред.:Е.К. Ертысбаев.-Алматы:Институт развития Казахстана Т. 1. Т. 2 .-2002.-556 с.
3. «Ахмет Байтұрсынұлы оқулары»: А. Байтұрсынұлы тағылымы: тіл, терминология, әдістеме [Текст]: республикалық ғылыми-теориялық конференция материалдары. — Астана: Ш. Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-әдістемелік орталығы, 2010. — 216 б. — Мәтін б.147-151; 184-190 орыс тіл. — ISBN 978-601-7010- 28-7 : 500 тг.
4. Әбдиманұлы, Ө. Ахмет Байтұрсынұлы [Текст]: зерттеу-эссе / Әбдиманұлы Ө. — Алматы: Арда, 2007. — 296 б. — (Тарихи тұлға тағлымы). — ISBN 9965-778-44-2 : 641 тг.
5. Бегалин, К. В составе империи: Детская энциклопедия Казахстана.-Алматы: Аруна, 2009.-224 с.-(Мәдени мұра).
6. Великие личности в истории Казахстана: В помощь кураторам студ. групп. Мат. для кург. ст. в мажилисе парламента РК/Под ред.: А.М.Газалиева. — Караганда. 3 кн.-2009.-99 с.
7. Имаханбетова, Р. Ғасыр саңлағы:Ахмет Байтұрсынұлының шығармашылық ғұмырбаяны [Текст]: (мұрағат деректері негізінде): монография / Имаханбетова,Райхан. — Астана: Педагогика Пресс ИД, 2010. – 304
8. Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік. = Казахско-русский, русско-казахский терминологический словарь / ҚР мәдениет және спорт министрлігі, Педагогикалық ғылымдар Академиясы, А. Байтұрсынұлы атындағы тіл білімі ин-ты; жалпы ред. басқ. М. Б. Қасымбеков ; жобаның ғыл. жетекшісі А. Қ. Құсайынов. — Алматы: ҚАЗақпарат, 2014
9. Мемлекеттік тіл: бүгіні мен болашағы: А. Байтұрсынұлының 125 жылдығына арн. республ. ғылыми-теориялық конф. материалдары [Текст]. — Астана: Елорда, 1998. — 248 б. — Б. ц.
Мақалалар:
1. Ахметжанова А.Т. А.Байтұрсынов: кладезь мыслей, идей и суждений / А. Т. Ахметжанова // Вестник КазНУ. — 2014. — №1. — С. 172-179.- (серия историческая)
2. Алпаров Ж. Нелегкая судьба борца за справедливость / Ж. Алпаров // Литер. — 2015. — №231. — С. 29.-10 декабря.
3. Аманұлы Ж. Халқымның қазыналы қара сөзі!… / Д. Аманұлы // Үш қоныр. — 2013. — №1.-1 қаңтар. — Б. 7
4. Ақиқат ақ сөйлейтін туар заман [Текст] //Абай. — 2011.-№5-6. — Б. 22-26.
5. Ахмет Байтұрсынұлының татар тіліндегі мақаласы табылды [Текст]: Ахмет Байтұрсынұлы // Үш қоңыр. — 2016. — 29 қаңтар. — Б. 4.
6. Әзілова,С. Ахмет Байтұрсынұлы: «Ақын ініме» [Текст] / С. Әзілова // Қазақ әдебиеті және мемлекеттік тіл. — 2016. — №6. — Б. 19.
7. Әлихан Бөкейханның Ахмет Байтұрсынұлына жазған хаты [Текст] // Парасат. — 2016. — №9. — Б. 1-2. : фото
8. Байділдин, Ш. Азаттық үшін алысқан Алаш [Текст] /Ш.Байділдин //Мәдени мұра.- 2011. — №6(39).-қараша-желтоқсан. — Б. 68-71.
9. Байтелесова Ж. Век Байтурсыновского письма / Ж. Байтелесова // Экономика. — 2014. — №2.-16-22 қаңтар. — С. 5
10. Байтұрсынов, А. Ауру жайынан [Текст] / А. Байтұрсынов //Қазақ. — 2012. — №20-21. — Б. 2.
11. Дәркенов,Қ. Ғ. Тоғжановтың «Байтұрсынов және Байтұрсыновшылық» мақаласы немесе алыпты айыптау [Текст] / Қ. Дәркенов // Ақиқат. — 2013 . — №2. — Б. 59-64.
1. Есіркепова Г.К. Ахмет Байтұрсынов тұлғасының өнегелік мәні туралы / Г. К. Есіркепова // Қазақстанның ғылыми әлемі = Научный мир Қазақстана. — 2013. — № 1,2. — Б. 98-100
2. Елисеев Ю. Скрижали истории / Ю. Елисеев // Литер. — 2012. — №235.-14 декабря. — С. 4
12. Есали,А. Жүз жасаған «Қазақ» [Текст] / Есали А. // Егемен Қазақстан. — 2013. — 2 ақпан. — С. 6-7. — Қазақстан Журналистер одағы қазақ басылымдары ішінде ең көп жасаған «Қазақ» газетін арнаулы дипломмен марапаттады
13. Ершу, М. Зиялы қазақ трагедиясы [Текст]: [Түркістан — 20″ бәйгесіне] / Ершу М. // Түркістан. — 2013. — 17 қазан. — С. 7.
14. Кеменгер К. Алаш и национальное востоковедение / К. Кеменгер // Мәдени мұра=Культурное наследие. — 2015. — №3. — С. 118-122.-мамыр-маусым.
15. Қозыбаев С. Первая ласточка национальной печати / С. Қозыбаев // Казахстанская правда. — 2013. — №36-37.-31 января. — С. 6
16. Кукаева, Г. Сан қырлы талант иесі [Текст] / Кукаева Г. // Мектептегі кітапхана. — 2013 . — №1. — С. 25-26. — Мектеп кітапханасында Ахмет Байтұрсынұлының еңбектерімен таныстыру мақсатында «Сан қырлы талант иесі» тақырыбында өткізген ғалымның 140 жылдығына арналған кеш жоспары
17. Имаханбетова, Р. Ахаңның әліпбиі [Текст] / Р. Имаханбетова // Алаш айнасы. — 2012. — №42. — Б. 5.
18. Көлбаев, Т. Қазан төңкерісі әкелегн қанды қырғын мен ашаршылық [Текст] / Т. Көлбаев // Алаш айнасы. — 2012. — №58. — Б. 4.
19. Қирабаев, С. Ахмет Байтұрсынов — тәуелсіздік жыршысы [Текст] /С.Қирабаев // Қазақ. — 2012. — №14-15. — Б. 7.
20. Құрманбайұлы,Ш. Ахмет Байтұрсынұлы және қазақ терминологиясы [Текст] / Ш. Құрманбайұлы // Ана тілі. — 2013. — 21-27 ақпан. — Б. 4.
21. Қойшығұлов,Ж. Ахмет Байтұрсынұлы туралы қойылым сахналанды [Текст] / Ж. Қойшығұлов // Қазақ үні. — 2016. — 12 сәуір. — Б. 4.
22. Нұрмұхамбетова,Д. Ғылыми кітапханадағы Ахмет Байтұрсынов мұралары [Текст] / Д. Нұрмұхамбетова // Парасат. — 2016. — №5. — Б. 19.
23. Махатова М. Ұлт ұстазына лайықты құрмет көрсетілсе екен / М. Махатова // Қазақ. — 2013. — № 1-2.-4-11қаңтар. — Б. 2
24. Мұратқызы, Б. Аманат арқалаған Ахметтанушы немесе Ахмет Байтұрсынұлы мұражай — үйіне саяхат [Текст] / Б. Мұратқызы // Ақ желкен. — 2015. — №8. — Б. 23-29.
25. Малдыбай А.Д. Ахмет Байтұрсыновтың әліпби реформасы / А. Д. Малдыбай // Аль-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің хабаршысы. — 2012. — №4(134). — Б. 322-325
26. Муканова Г. Интеллектуальное достояние Ахмета Байтурсынова / Г. Муканова // Мысль. — 2016. — №1. — С. 31-33
27. Мұратбекова С.М. Эпоха просвещение в истории Казахстана / С. М. Мұратбекова // Білім әлемінде= В мире образования. — 2014. — №1. — Б. 24-26
28. Молдабаева Г. «Как пламень жертвенный»: Историко-литературная композиция. //История Казахстана в школе и вузах.-2002.-№5.-C.13-21.
29. Ниеталықызы, Ә. Ахмет Байтұрсынұлы — ғалым — зерттеуші [Текст] / Ә. Ниеталықызы // Ұлағат. — 2013 . — №1. — Б. 77-81.
30. Малдыбай, А. Д. Ахмет Байтұрсыновтың әліпби реформасы [Текст] / А. Д. Малдыбай //Аль-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің хабаршысы. — 2012. — №4(134). — Б. 322-325.
31. Мәмет, С. Ұлт ұстазы-Ахмет..Ғафу ет [Текст] /С. Мәмет //Егемен Қазақстан. — 21 ақпан 2012. — №65. — С. 6.
32. Оралұлы,Ұ. Ахмет Байтұрсынұлы.»Әдебиет танытқыш» / Ұ.Оралұлы // Қазақ үні. — 2014. — 1 сәуір. — Б. 7.
33. Өмірзақова, Ж. Алаш және қазақ зиялары [Текст] /Қ. Тұяқбаев //Ұлағат. — 2012. — №1. — Б. 3-8.
34. Оразбекова Ф. Ахмет Байтурсынов-один из трех столпов казахской культуры. //Зам. директора школы .-2006 .-№3.-с25.
35. Сегизбаев, О. А. Ахмет Байтурсынов и его вклад в казахскую философию начала XX века/О. А. Сегизбаев. //Евразия.-2010.-№ 6.-С 3.
36. Сагадиев К. Реформы: аналитический взгляд: Статьи. Выступления. Интервью.- Алматы: CAUHAR. Кн.2.-2006.-286c.
37. Сақ Қ. Дала қоңырауы / Қ. Сақ // Егемен Қазақстан . — 2013. — №1.-1 қаңтар. — Б. 6
38. Садықова,Ә. Нәзипа Құлжанова мен Ахмет Байтұрсынұлы [Текст] / Ә. Садықова // Қазақ тарихы; ғылыми-әдістемелік журнал. — 2013 . — №4. — Б. 33-35.
39. Тайшыбай, З. Ел тарихының ерекше беттері [Текст]: 1.Қазақ съездері / З. Тайшыбай //Түркістан. — 2011. — №48.-1 желтоқсан. — Б. 9.
40. Шауханов, А. Ахмет Байтурсынов — один из трех столпов казахской культуры. //История Казахстана: преподавание в школах и вузах.-2004.-№4.-C.54-57.
41. Шынгалиева, Л. Переводы басен И.А. Крылова на казахский язык А. Байтурсыновым [Электронный ресурс] / Л. Шынгалиева , Г. С. Умарова // Көркем мәтін дискурсы: орыс эзоп атты аймақтық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары. — 2014. — С. 61-63.
42. Шүкірұлы, С. Қазақ жазуының қалыптасуы һәм болашағы [Текст] / С. Шүкірұлы // Ана тілі. — 2012. — №13. — Б. 5.
