Сіз отбасыңыз бен достарыңызды жақсы көресіз, бірақ олармен сөйлесуден ешқандай қуанышын сезіне алмайсыз ба? Мінсіз жұмысыңыз бар, бірақ оған қанағаттанбайсыз ба? Денсаулығыңыздың жақсылығына қарамастан төсектен тұрғыңыз келмей жүр ме? Мұның себебі сіздің депрессияда болуыңыз.
Күнделікті өмірде «депрессия» ұғымының әр түрлі анықтамалары бар. Бұл сөзді жаман көңіл-күй, қайғы, шаршау, бірдеңе істегісі келмеу деп түсіндіреді. Жоғарыда айтылғандардың барлығы депрессия белгілері болуы мүмкін, бірақ барлық жағдайда емес. Қайғы біртіндеп өздігінен өтеді және қоғамдағы қызметке кедергі болмайды, ал депрессия адамды толық өмірден айыруы әбден мүмкін!
Депрессия дегеніміз не?
Депрессия — бұл адамның белсенділігі мен өмірге деген қызығушылығы төмендейтін психикалық бұзылыс.
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (ДДСҰ) мәліметтері бойынша депрессиядан бүкіл әлемде 350 миллионға жуық адам зардап шегеді. Олардың 50% -дан азы, ал кейбір елдерде 10% -дан аз ғана емделеді. Көптеген науқастар аурудың бар екенін білмей, өздерін жалқаулықпен немесе ашуланшақтықпен айыптап, көмекке жүгінбейді.
Депрессия кезінде біздің ағзамыз.
Депрессия кезінде мидың лимбиялық жүйесі басқаша жұмыс істей бастайды. Ол эмоциялар, есте сақтау, ұйқы және ағзадағы басқа процестерге жауап береді.
Әдетте, префронтальды қыртыс гиппокампадан алынған ақпаратты өңдейді және амигдала іске қосатын қорқыныш пен үрейді тежейді.
Префронтальды қыртыс
- Ақпаратты өңдейді.
- Амигдаланың шамадан тыс белсенділігін тежейді.
- Мотивацияға және шешім қабылдауға әсер етеді, мінез-құлықты реттейді
Гиппокамп
Эмоцияны қалыптастыруға, қысқа мерзімді есте сақтауды ұзақ мерзімді есте сақтауға көшуге, сондай-ақ зейінді сақтауға қатысады
Амигдала (амигдала)
- Қорқыныш, үрей пайда болған кезде іске қосылады
- Эмоционалды жарылыстармен байланысты автобиографиялық естеліктердің қалыптасуына жауапты
Депрессия кезінде жүйке жасушалары арасындағы нейрондар мен байланыстар саны азаяды, гиппокампаның және префронтальды қыртыстың көлемі азаяды, амигдаланың мөлшері азды-көпті өзгереді. Сондықтан префронтальды қыртыс амигдаланың белсенділігін толығымен тежей алмайды және гиппокампадан алынған ақпаратты өңдей алмайды, демек бақыланбайтын мазасыздық, депрессиялық көңіл-күй және жағымды ойлардың жоқтығына әкеліп соғады.
Депрессия кезінде біз өзімізді қалай сезінеміз?
Депрессия кезінде когнитивтік ауытқулар болады. Ақылға қонымды ойлауды қиындац түседі. «Ешкім мені түсінбейді», «бәрі жаман», «мен ешкімге керек емеспін», «бәрі дұрыс боомай жатыр», «мен өмірге лайық емеспін»деген ойлар пайда болады. Жалғыздық пен қанағатсыздық сезімі барлық жерде жүреді, қолдайтын адам жоқ екендігін түсіне бастайды.
Кез-келген күнделікті жұмыс үлкен күш-жігерді қажет ететін болады. Төсектен тұру, досыңмен кездесу, кешкі ас дайындау — депрессиямен ауыратын адам Эверестке көтерілу үшін дені сау адам қанша күш жұмсаған болса, сонша қарапайым іс-әрекетке көп күш жұмсайды.
Алдыңғы қызығушылықтар, ұмтылыстар, тілектер мағынасын жоғалтады. Ойлар шатасады, зейін шашыраңқы, ақыл-ой өткірлігі енжарлыққа айналады.Ұйқысыздық немесе шамадан тыс ұйқылық басталады.
Мезгілді депрессия
Күзгі депрессияның себебі анық: шуақты күн қысқарады, ауа температурасы төмендейді , демек, ұйқышылдық, көңіл-күйдің нашарлауы және энергияның жетіспеушілігі пайда болады. Бірақ «күзгі депрессия» тек меланхолия емес. Мұны комедиялық сериалдарды қарау арқылы емдеу мүмкін емес.
Мамандар арасында «маусымдық аффективті (депрессиялық) бұзылыс» термині қолданылады. Симптомдар жалпы депрессияға ұқсас: қызығушылықтың төмендеуі, ашуланшақтық, концентрацияның төмендігі, ұйқы мен тәбеттің өзгеруі. Шамадан тыс тамақтану және шамадан тыс ұйқы депрессияның басқа түрлеріне қарағанда жиі кездеседі.
Сондай-ақ, маусымдық бұзылыстар кезінде ми ұйқыдан ояну циклін басқаратын гормон — мелатониннің көп мөлшерін шығарады. Бұл ұйқы проблемаларына, түсініксіз шаршағыштыққа және апатияға әкеледі. Сонымен бірге күн сәулесінің төмендеуі серотонин өндірісінің төмендеуін тудырады, бұл біздің көңіл-күйімізге, тәбетімізге және ұйқымызға әсер етеді.
Күзгі депрессиямен қалай күресуге болады? Дәрігерлер күндізгі жарық сәулесін мүмкіндігінше көбірек алуға кеңес береді: көбірек далаға шығыңыз, терезелердің қасында және жарық бөлмелерде отырыңыз.
Әйелдер арасында депрессия
Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, әйелдердің депрессия жағдайлары ерлерге қарағанда 2 есе көп. Әйелдердегі депрессия гормоналды өзгерістерден туындауы мүмкін: етеккір циклінің өзгеруі, жүктілік, түсік, босанғаннан кейінгі немесе менопаузаға дейінгі кезең, менопауза.
Жеке бір түрі — босанғаннан кейінгі депрессия, бұл аналардың 13% -ына әсер етеді. Депрессиялық тенденциялар олардың 50% -ында жүктілікке дейін де байқалды.
Жас аналар бала күтіміне орасан зор күш жұмсайды, сондықтан өздерін және психикалық жағдайларын ұмытады. Бұл тамақтану, ұйқының бұзылуы және басқа белгілерге толы.
Әйел өздігінен депрессиямен күреспес бұрын, маманға қаралу ұсынылады. Анадағы депрессиялық бұзылыс ана мен баланың өзара әрекеттестігінің бұзылуына алып келеді, бұл оның ақыл-ой, эмоционалды және физикалық дамуындағы ауытқуларға әкелуі мүмкін.
Еркектер арасындағы депрессия
Мүмкін, ерлердегі депрессияның тіркелген жағдайларының аздығы ерлердегі осы бұзылыстың стигматизациясымен байланысты болуы мүмкін («ер адам күшті болуы керек», «ер адам проблемаларға алаңдамай, оларды шешуі керек» және т.б.) стереотиптері. Сондықтан ерлерге депрессияны қалай жеңуге болатынын түсіну және эмоциялармен байланысты ауруды мойындау қиынырақ.
Кейбір жағдайларда депрессия санасыз түрде ашуланшақтық пен агрессиямен, жұмыс пен мансапқа, алкоголизмге және басқа тәуелділік салдарынан болады.
Жасөспірімдер арасындағы депрессия
Баланың жағымсыз мінез-құлқын жалқаулыққа немесе қыңырлығына жатқызуға болады, бірақ көбінесе оқуға, тамақтануға немесе ұйықтауға құлықсыздықтың артында үлкен себеп бар.
Депрессия жас балаларда да болады. Баланың жасы қаншалықты кіші болса, соғұрлым соматикалық белгілері пайда болады. Оған ыңырсу, ауырсыну, ұйқысыздық, үнемі жылау жатады. Баланың жачы ұлғайған сайын басқа белгілер пайда бола бастайды. Ол таңертең тұруға деген ұмтылысын, ойыншықтарға деген қызығушылығын және жаңа нәрселерді білуге деген талпынысын жоғалтады. Қорқыныш белгілері, көңіл-күйдің кенеттен өзгеруі жиі байқалады. Егер симптомдар екі апта немесе одан да көп уақыт бойы сақталса, сіз балалармен жұмыс істейтін мамандандырылған психологқа баруыңыз керек.
