ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУДЫ ЖОСПАРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

25.07.2015

10129

I БӨЛІМ\r\n\r\nӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУДЫ ЖОСПАРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ\r\n

Әлеуметтік-экономикалық жоспарлаудын мақсаттары мен міндеттері. Жоспарлаудың түрлері

\r\n

\r\n \r\n\r\nКез келген коғам, өзінің болашақтағы даму перспективасың анықтап, болжаусыз өмір сүре алмайды. Экономикалык болжамдар қоғамның даму мақсатын, сол мақсатқа жетуге қажетті экономикалық ресурстар көлемін — ұзақ, орта, қысқа мерзімдік жоспардың тиімді варианттарын, үкіметтің экономикалық, техникалық саясаттарының негізігі бағыттарын анықтау үшін қажет. Экономикалық болжам дегеніміз экономикалык прогностиканың барлык әдіс-тәсілдерін, кұралдарын қолдануға және экономикалық кұбылыстарды зерттеудің ғылыми әдістемелеріне негізделген экономикалық жоспарлау процессі.\r\n\r\nЖоспарлау — экономиканың объективті заңдары мен заңдылықтарын зерттеп түсіне білу және оларды саналы тұрде пайдалану арқылы әлеуметтік-экономикалык дамудың жоспарларьш ғылыми негізде дайындау мен олардың орыңдалуын ұйымдастыру процессі. Жоспарлаудың негізгі мақсаты — экономикада баланстык үйлесім мен макроэкономикалық тұрақтылықты камтамасыз ету үшін белгілі бір пропорциялар мен пропорционалдыққа кол жеткізу.\r\n\r\nЭкономикалык пропорциялар дегеніміз өндірістің әр түрлі элементтері (машиналар, құрал-саймандар, шикізат және материалдык қорлар, жұмыс күші) арасындағы, әр түрлі өндіріс салаларынын өнім көлемдері арасындағы, түптеп келгенде өндіріс құрылымдары мен өндіру көлемдері және тұтыну кұрылымдары мен тұтыну көлемдері арасындағы белгілі сандық қатынастар.\r\n\r\nЭкономикалык пропорциялар өздігінен (стихиялық) және адамның мақсатты түрде жүргізген әрекеттері нәтижесінде құрылуы мүмкін.\r\n\r\nКапиталистік экономикалық формацияның калыптаса бастаған алғашқы кезеңінде, пропорциялар нарықтық үйлестіру механизмі аркылы және кризнстер аркылы қалыптасады. Оған экономиканын даму заңдары үздіксіз ыкпал етіп отырады. Тауар ендірушілер экономикалык заңдардың бар-жоғын сезбесе де, сол заңдардың талабына сәйкес қызмет жасайды. Мысалы, ол өндірген тауарына баға қойған кезде, тек өзінің жұмсаған шығынын есептеп қоймай, сонымен бірге базарда калыптаскан жағдайды ескереді. Оған кұн заңы ыкпал етеді. Сонымен, бірінен-бірі туындап отыратын, бірімен-бірі тығыз байланыстағы тауар өндірушілер қызметі аркасында экономикада пропорциялар жүйесі қурылады. Яғни, экономиканың құрылымдық бөліктері арасында белгілі бір сандык қатынастар қалыптасады. Оны біз пропорционалдық дейміз.\r\n\r\nӨндіріс күштерінің дамуы жоғары деңгейге жеткен кезде, нарықтық үйлестіру механизмі де, кризистер де экономикалық пропорцияларды құруға жеткілікті бола алмайды.\r\n\r\nОсы жағдайда экономикалық пропорциялар жүйесін, пропорционалдықты саналы түрде құру қажеттілігі туындайды. Саналы түрде кұрылран пропоршюналдык — жоспарлылык болып табылады.\r\n\r\nЖосларлау төменде көрсетілген міндеттерді атқарады:\r\n

қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі бағыттарын анықтау;

\r\n

жоспарлы кезең экономикасыпың сандык жәңе сапалык сиппатамаларын белгілеу;

\r\n

материалдық, еңбек және қаржы ресурстарын орынды пайдалану арқылы ғылыми-техникалык, әлеуметтік және экономикалық мәселелерді шешудің тиімді жолдарын таңдау;

\r\n

жекелеген салалар мен аумақтардың даму қаркыны мен пропорцияларын аныктау.

\r\n

\r\nЖоспарлау 1 схемада көрсетілген классификацияға сәйкес жіктеледі:\r\n\r\nЖоспарлаудың деңгейіне (масштабына) байланысты: макроэкономикалык (халық шаруашылығының); аумақтық (облыстық, аудандық); ұйым ішінде (ішкі жоспарлау); микроэкономикалық (салалық көрсеткіштерді жоспарлау).\r\n\r\nЖоспарлау мерзіміне байланысты: ұзақ мерзімге жоспарлау (5 жылдан 20 жылдан арғы мерзімге); орта мерзімдік (1 жылдан 5 жылға дейін); ағымдағы жоспарлау (1 айға дейін, 1 айдан 1 жылға дейін). Жоспарлау процессінің мазмұнына (жоспарлау объектісіне) байланысты: экономикалык жоспарлау (өндірістік катынастардьщ даму жоспары, халық шаруашылығы дамуының динамикасы); әлеуметтік жоспарлау (демография процесстерін, халықтың өмір сүру деңгейін, еңбек ресурстарының даму болжамы); ғылыми-техникалық жоспарлау (ғылыми-техникалық прогресстің даму болжамы); экологиялық жоспарлау (табиғи ресурстарды пайдалану болжамы, қоршаған ортаны қорғау).\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n1 схема. Жоспарлау түрлерінің жіктеуі\r\n\r\n \r\n\r\nСонымен, жоспарлаудың негізігі мақсаттарына төмендегілерді жатқызуға болады:\r\n\r\n— мемлекеттік экономика саясатын және экономиканы мемлекеттік реттеу шараларын жасау;\r\n\r\n— экономиканың өсу қарқынын, қажетті сапасын қамту және қолдау;\r\n\r\n— ұлттық экономиканың циклдік тепе-теңдігін орнату және қолдау;\r\n\r\n— барлық экономикалық шешімдердің үйлестілігін қамту;\r\n\r\n— ұлттық экономиканың тұрақты дамуын қамту.\r\n\r\nҚазіргі кездегі басқару теориясы мен тәжірибесінде жалпымемлекеттік макроэкономикалық жоспарлаудың бюджеттік, стратегиялық, индикативті, директивті формалары бар. Солардың ішінде Қазақстан үшін стратегиялық және индикативті жоспарлардын маңызы зор болып отыр.\r\n\r\nСтратегия — ұғымы ежелгі грек еліндегі ауқымды өкілеттілікке ие болатын басқарушыны, тура аудармасында «генерал шеберлігін» береді.\r\n\r\nСтратегиялык жоспарлау — Үкіметтің, аумақ әкімшіліктерінің, мекеме және фирма басшыларының өндіріс сұрактары бойынша, кіріс және шығыс, бюджет. салық, баға және әлеуметтік қорғау бойынша ұзақ мерзімді жобалары.\r\n\r\nСтратегиялық жоспарлау — ұйым алдындағы мақсатқа жетудегі басшылықтың қабылданған кешенді, жан-жақты шешімдер жиынтығын береді.\r\n\r\nИндикативті жоспарлау — мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі бағыттары және индикаторлары, соны іске асыру бойынша жоспарланған мерзімге іс шаралары және мемлекеттік экономикалық реттеуіш тізімі бар құжат.\r\n\r\nИндикативті жоспарлаудың негізгі мақсаты — ұлттық эконоімиканың бір қалыпты дамуын, оның кұрылымдық өзгерістерін, дағдарысты жағдайлардың алдын-алу және олардың ықпалын жұмсарту, елдің экономикалық және саяси тәулсіздігін қамтамасыз ету. Сондықтан, индикативті жоспарлау төмендегі талаптарға сай болуы шарт:\r\n\r\n— республика экономикасын мемлекеттік реттеуде қолданылатын құралдардың тиімді болуына қол жеткізу;\r\n\r\n— нарық механизмдерінің әрекеті негізінде экономиканың өзін-өзі реттеу деңгейінің жоғары болуын қамтамасыз ету және шаруашылық жүргізуші субъектілердің өзіндік экономикалық белсенділігін пайдалануына кеңінен жағдай жасау;\r\n\r\n— әлемдік тәжірибеде кеңінен қолданылып жүрген және тиімділігі дәлелденген экономикалық талдау, болжау мен реттеу әдістерін пайдалану;\r\n\r\n— аумақтық экономикалық саясаттың тиімділігін камтамасыз ету.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n1.2 Аумақтың әлеуметтік-экономикалық дамуын жоспарлаудың мазмұны, көрсеткіштері мен құрылымы\r\n\r\n \r\n\r\nЖоспарлау — басқарудың маңызды жүйесі және қазіргі экономикалық дағдарыстан шығу тәсілдерінің бірі. Нарықты экономикаға өту кезеңінде басқару жүйесін одан әрі дамыту және осы кезеңге тән жаңа қағидаларды басшылыққа ала отырып экономиканы жандандыру — бүгінгі күннің өзекті мәселелерінің бірі.\r\n\r\nЖоспарлау — белгілі мерзімге есептелген басқару объектілерін дамытуда қолайлы альтернатива таңдауға бағытталған басқару қызметінің бір түрі. Басқару объектісінің даму қарқыны және келешекте күтілетін күйі бар жоспар — жоспарлау процесінің қорытындысы болады. Жоспарда мақсат және оларды іске асыру бойынша іс-шаралар жүйесі міндетті түрде болу қажет.\r\n\r\nЖоспарлауға келесі ерекшеліктер тән:\r\n

Жоспарлау алдын ала қабылданған шешім және келешекте белгілі нәтижеге жетуге бағыттылған.

\r\n

Әр-түрлі жағдайларға байланысты жоспарға тұракты түзетулер енгізіледі, сондықтан жоспарлау жүйесі икемді және өзгерістерге бейімделуі қажет.

\r\n

Жоспарлау процессі қате істерді болдырмауға және қолданбаған мүмкіндіктерді азайтуға бағыттылған.

\r\n

\r\nЖоспарлау процесінің негізгі элементтері төменде көрсетілген.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n

\r\n

ЖОСПАРЛАУ	НӘТИЖЕЛЕР
	АМАЛДАРЫ
	РЕСУРСТАР
	ЕНГІЗУ
	БАҚЫЛАУ

\r\n1 сурет. Жоспарлау процесінің негізгі элементтері.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nЖоспарлау төмендегі принциптерге негізделінеді:\r\n

ЖҮЙЕЛІЛІК;

\r\n

ЖИНАҚТЫЛЫҚ;

\r\n

ҮЙЛЕСІМДІЛІК;

\r\n

ИКЕМДІЛІК:

\r\n

РЕСУРС МҮМКҮНДІКТЕРІНІҢ ШЕКТІЛІП.

\r\n

\r\nЖҮЙЕЛІЛІК — жоспар шешімін жасау және негіздеу барысында экономиканың барлык элементтерін есепке алу қажеттігін ұйғарады.\r\n\r\nЖИНАҚТЫЛЫҚ — жоспар шешімін жасау және негіздеу барысында, оның іске асырғанда салдарын ескеру қажеттігін ұйғарады.\r\n\r\nҮЙЛЕСІМДІЛІК — жоспарланған объекттің жұмыс істеуін және дамуының нәтижелі болуына жоспар шешімін бейімдеу.\r\n\r\nИКЕМДІЛІК — жоспар шеші.мінің тұрақты болатын өзгерістерге бейімделуін ұйғарады.\r\n\r\nРЕСУРС МҮМКҮНДІКТЕРІНІҢ ШЕКТІЛІГІ — колда бар ресурстарды ұтымды және нәтижелі пайдалану қажеттігін ұйғарады.\r\n\r\nЭкономикалык және әлеуметтік дамудың барлык жақтары, жоспар мен болжамның максаты мен талаптары, когамдык өндірістін салалары мен құрылымдарының дамуындагы сандық және сапалык өзгерістер бірімен-бірі тығыз байланыскан көрсеткіштер аркылы беріледі. Көрсеткіштер жүйесі мынадай талаптарға сай болуы керек:\r\n\r\n— Эконо.микалык және әлеуметтік даму процессінің заңдылықтары мен мұқтаждығын ескеруі керек.\r\n\r\n— Болжам мен жоспардың максаты мен міндетін жеткілікті дәрежеде көрсетуі шарт.\r\n\r\n-Атаулы негізде. ягни жоспарлардағы көрсеткішті орындаушыны анық, нақты көрсетуі керек.\r\n\r\n— Кешенді негізде, яғни ұдайы өндіріс пен әлеуметтік дамудың барлық жақтарын қамтуы қажет.\r\n\r\n— Аймақтар мен салалардың ерекшеліктерін ескеріп, көрсетуі керек.\r\n\r\n— Қоғамдык өндірістің жоғары тиімділігіне және істің сапасына қол жеткізуді ынталандыруы шарт.\r\n\r\n— Жоспар көрсеткіші дегеніміз — баскару шешімінің нактылы бір тапсырмасын санмен көрсету формасы. Жоспарлық көрсеткіштер өзінің сырткы белгісіне және аткарар міндетіне байланысты бірнеше топқа бөлінеді. Олар: сандык және сапалық; натуралдық және құндык; абсолюттік және салыстырмалык; нормативтік (директивтік) және есептік көрсеткіштер.\r\n\r\n \r\n\r\nСандық корсеткіштер жоспардағы тапсырманыңсандық белгісін көрсетеді. Олар көлемдік және сандық болып екіге бөлінеді. Көлемдік көрсеткіштер , мысалы, өндірілген өнімнің көлемін көрсетсе, тармақтык (сандық) көрсеткіштер мектептердің, кітапханалардың т.б. санын көрсетеді.\r\n\r\nСапалық көрсеткіштер өндіріс тиімділігі, экономикалық құбылыстар мен процесстердің сапалық белгілерін көрсетеді (еңбек өніміділігі, өзіндік кұнның азаюы, материалдық ресурстардың шығын нормасы).\r\n\r\nНатуралдық көрсеткіштер ұдайы өндіріс процессінің физикалық өлшем бірліктерімен өлшенетін жақтарын көрсетеді. Мысалы, өндірілген өнім көлемі (салмағы, ұзындығы бойынша). Кейбір экономикалық құбылыстар шартты-натуралды бірліктермен өлшенуі мүмкін.\r\n\r\nҚұндық корсеткіштер экономикалық құбылыстарды натуралдық-заттық құрамынан басқа құндық өлшеммен көрсетеді. Олардық арқасында әр түрлі салалар өнімдерін, еңбек шығыны мен оның нәтижесін салыстыруға мүмкіндік туады. Құндық көрсеткіштердің көмегімен экономикадағы көптеген байланыстар мен пропорциялар анықталады.\r\n\r\nАбсолюттік көрсеткіштер өнім, еңбекақы, т.б. көлемдерін көрсетеді. Ал салысшырмалық корсеткіштер салыстырмалы өлшемдермен белгіленеді (үлес салмағы).\r\n\r\nДирективтік көрсеткіштер, жоспардағы негізігі тапсырманы, жоғарғы органның төменгі органдарға, кәсіпорындарға бекіткен тапсырманы көрсетеді. Олардың бір түрі болып нормативтік көрсеткіштер саналады, олар басқарудың барлық деңгейіне міндетті түрде орындалуы шарт көрсеткіштер. Болжаудың негізгі мақсаты экономикалық дамудың балама бағыттарын және олардың әлеуметтік-экономикалық салдарын анықтау болғандықтан ол экономиканы жоспарлаудың алғашқы сатысы болып табылады.\r\n\r\nҚазіргі қалыптасқан нарықтық қарым-қатынас экономиканың жоспарлау түрін жоймайды, керісінше экономикалық және әлеуметтік Дағдарыстан шығудың бір тәсілі болып жаңа құндылыққа және сапаға ие болады.\r\n\r\nҚазіргі дүние жүзілік экономика дамуында ұйымшылдық және жоспарлылық күшею тенденциясы тән. Барлық елдерде болжау және жоспарлау тәжірибиесі кең таралғаны, осыған дәлел. Сонымен қатар, экономиканы мемлекеттік реттеу жүйесінде жоспарлаудың мазмұны және мақсаттары өзгеруде.\r\n\r\nЭкономиканы мемлекеттік реттеудегі аса маңызды және күрделісі — индпкативтік жоспарлау болып табылады.\r\n\r\nИндикативтік жоспарлаумен қамтамасыз етудің маңызды себептеріне төмендегілер жатады:\r\n\r\n1.Ұлттық экономика индикаторларында (бюджет, қаржы, пайыздық ставка және т.б.) мемлекеттің ролі артуда. Макроэкономикалық балансты орнатуға және қолдауға мемлекет ынталы болып тұр және басқару субъектісі ретінде орын алуда. Сөзсіз, мұндай басқару — ұлттық экономика дамуының проблемалары және келешегі бойынша білімсіз және стратегиясіз мүмкін емес.\r\n\r\n2.Нарықтык қарым-қатынастың қажеті жоқ немесе шектелген экономика салаларында индикативтік жоспарлауды қолдану қажет (қорғаныс жүйесінде, ғылым жіне білім саласында). Бұл салаларда ресурс үйлестіруде нарықтық қарым қатынастан тыс тәсілдерді қолдану қажет.\r\n

Мемлекеттік жоспарлаудың негізгі міндеті — инфляцияны, жұмыссыздықты, бюджеттік дефицитті және т.б. жеңу.

\r\n

Қазіргі кезде ұлттық экономиканың интеграциясы мемлекеттік немесе макроэкономикалық жоспарлаудың ролінің артуына себеп болып тұр.

\r\n

Табиғи ресурстар азаю және экологиялық қауіпсіздік жүйесін кұру сияқты, глобальды мәселелерді шешу үшін макроэкономикалык жаспарлау қажет.

\r\n

\r\nИндикативтік жоспар келесі бөлімдерден құралады:\r\n

Өткен жылдың әлеуметтік-экономикалық дамуына сараптама.

\r\n

Жобаланған мерзімге әлеуметтік-экономикалық даму саясатының мақсаты және міндеттері.

\r\n

Макроэкономикалық саясат

\r\n

\r\n3.1. Қаржылық-несиелік саясат;\r\n\r\n3.2. Салықтық-бюджеттік саясат;\r\n\r\n \r\n

Құрылымдылық саясат.

\r\n

\r\n4.1. Сауда саясаты;\r\n\r\n4.2. Бағасаясаты;\r\n\r\n4.3. Құнды қағаздар нарығының саясаты;\r\n\r\n4.4. Инвестиция саясаты.\r\n\r\n \r\n

Экономика секторларын дамыту

\r\n

\r\n5.1. Өнеркәсіп;\r\n\r\n5.2. Ауыл шаруашылығы;\r\n\r\n5.3. Құрылыс;\r\n\r\n5.4. Көлік және бапланыс;\r\n\r\n5.5. Қаржы саласы;\r\n\r\n5.6. Сауда;\r\n\r\n5.7. Ғылым және технологиялар.\r\n\r\n \r\n

Әлеуметгік даму

\r\n

\r\n6.1. Халык, жұмыспен қамту және еңбек ресурсының дамуы;\r\n\r\n6.2. Кедейшілікпен кұресу және халықты әлеуметтік корғау;\r\n\r\n6.3. Әлеуметтік-экономикалық дамуда әйелдердің қатысуы;\r\n\r\n6.4. Білім беру;\r\n\r\n6.5. Денсаулық сактау;\r\n\r\n6.6. Мәдениет, спорт және туризм;\r\n\r\n \r\n

Қоршаған ортаны қорғау.

\r\n

\r\nӘлеумеггік-экономикалык мақсатгарды шешу мерзімінің ұзақтығына байланысты индикативтік жоспарлар жүйесі стратегиялық, орта мерзімдік, және жылдық жоспарлардан тұрады, олар макро-аумақтық, салалык деңгейді қамтиді.\r\n\r\nРеспублика Президенті Н.Назарбаевтің 1997 жылғы Қазақстан халқына жолдауында жарияланған «Қазақстан-2030» — жоспары стратегиялық жоспарға жатады. Стратегиялык жоспарлар ұзақ мерзімге жасалады және ұлтық экономика дамуының ұзак мерзімдік мақсаттарын, мәселелерін, басынқыларын анықтайды және оларды жүзеге асыру кезендері мен мемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясаттың жалпы бағыттарын белгілейді.\r\n\r\nСтратегиялык, жоспарлау — көптеген мемлекеттер, ірі және орта компаниялар сонғы кездері кеңінен колданып жүрген арнаулы білім саласы. Ол баскаруда ертеден қолданылып келеді, бірақ жиі және кең көлемде қолданылуы екінші дүниежүзілік соғыс кезінен басталады және тек әскери ғана емес, сонымен қатар азаматтық қызмет пен бизнес сферасында да кеңінен қолданылғандықтан қазіргі кезде жеке ғылым саласы ретінде қалыптасады. Стратегиялық жоспарлар төмендегі бөлімдерден тұрады:\r\n

саланың ағымдағы қал-күйіне баға беру;

\r\n

\r\n2.жоспарлы кезеңдегі министрлік жұмысының мақсатын анықтау;\r\n

басынқылар;

\r\n

SWOT — максаттарға қол жеткізу мүмкіндіктерін талдау;

\r\n

мақсаттарға қол жеткізу стратегиясы;

\r\n

стратегияларды жүзеге асыру кезеңдері, немесе аралық мақсаттар.

\r\n

\r\nSWOT — ағылшын әріптерінің аббревиатурасы. Қазак тілінде күшті (ұтымды) және әлсіз жақтар, мүмкіндіктер мен қатерлер мағынасын береді. Ол сыртқы және ішкі жағдайларды жүйелеу негізінде алға қойған мақсаттарға жету стратегиясын жасау үшін қолданады.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n2 схема. Жоспарлау мазмұның схемасы\r\n\r\n \r\n\r\nОңтүстік-Қазақстан облысының даму жоспарынын\r\n\r\nSWOT-талдауы\r\n\r\n \r\n\r\nМиссия — аумақтык мүмкіндіктерді іске асыру негізінде экономиканың нақты секторын өркендету\r\n\r\nБасты мақсат — облыс тұрғындарының тұрмыс деңгейі мен оның сапасын арттыру\r\n\r\n \r\n\r\nКүшті жактар\r\n

Ауыл шаруашылығының дамуына ауа райының колайлығы

\r\n

Облыстың жоғарғы транзиттік әлеуеті

\r\n

Көптеген еңбек ресурстарының саны

\r\n

Жекеменшіктің көп үлесі

\r\n

Эспортка негізделген өндірістер (макта, талшығы)

\r\n

Мәдени және тарихи орталықтардың саны

\r\n

\r\nӘлсіз жактар\r\n

Өндірістік базаның бәсекелестік қабілетсіздігі

\r\n

Облыстың субвенциялық бюджеті

\r\n

Қаржы ресурстарының жеке секторга өту қабілетінің төмендігі

\r\n

Накты жер нарығының болмауы

\r\n

Қоғамда кылмыстық іс-әрекеттердің өсуі

\r\n

Экологиялық және эпидемиологиялык жағдайдын өршуі

\r\n

\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nМүмкіндіктер\r\n

Үлкен өкілеттіктердің, бюджеттік қарым-катынастарды қоса орталыктан аймақтарға таралуы

\r\n

Ауыл шаруашылығы өнімдері мен кайта өңдеу өнімдері үшін сыртқы және ішкі нарықтар әлеуеті

\r\n

Кіші және орта кәсіпкерлікті дамыту

\r\n

Дәстүрлі емес секторға инвестицияларды тарту

\r\n

Шекаральщ сауда мен кызмет түрлерінің ұлғаюы

\r\n

Альтернативті энергия көздерін пайдалану

\r\n

\r\nКатерлер\r\n

Облыстың электр тарату және сумен қамтамасыз ету жағынан баска мемлекеттен тәуелділігі

\r\n

Халықтың заңсыз көшіп қонуы және контрабандалық қылмыспен айналысуы

\r\n

Көрші мемлекеттерден аймақта билікке бәсекелесуі

\r\n

Сыртқы және ішкі нарықтардың жоғалуы импорттық тауарларға, сауда кедергілеріне жол беруі

\r\n

\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКүтілетін нәтижелер\r\n\r\n— Кірісті көбейтудіц және салык салу базасын кеңейтудің есебінен бюджетпіін субвеніщясыздыгына шыгу\r\n\r\n— Облыстың өндіріс әлсуетін диверсикацияіау уиіін негіз қалау\r\n\r\n— Ауыл шаруашылыгын сауықтыру және оны әрі қарай дамыту және онын базасында бәсекелестікке кабілетті қайта өңдеу өндірістерді қуру\r\n\r\n— Облыс өндірісі мен халкын эісумыспен каліту көлеліінде, орта эісәне шагын кәсіпкерліктің үлесін арттыру\r\n\r\n— Ксізіргі замангы техпо.погияларды, басқару дагдыларып және маркетингтік қызмет көрсетуді енгізе отырып тікілей инвестициялардың агымына эісагдай эісасау\r\n\r\n— Облыстың қурылымдық экопомикалык, реформаларын аяқтау және жергілікті өнімдердің экспортқа шыгуын кәбейту\r\n\r\n— Транзиттік әлеуетін эісузеге асыру жәие облыстың көлік жуйесінің біртутастыгын қамтамасыз ету\r\n\r\n— Облыстың энергетикалык, (газ, электр) және су ресурстары бойынша сыртқы тәуелдігін төмендету\r\n\r\n-Жергі.іікті ерекшелікпіерін ескере отырып, об.іыстың аудандары мен қалаларын дамыту\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n1.3 Әлеуметтік-экономикалық дамуды жоспарлаудың\r\n\r\nәдістері және оны жасау тәртібі\r\n\r\n \r\n\r\nҚоғамның даму үрдістерін болжау деңгейі неғұрлым жоғары болса экономиканы басқару ісі де соғұрлым тиімді болады.\r\n\r\nБолжам дегеніміз белгілі бір объектінің болашақтағы жай-күйі, даму жолдары туралы ғылыми-дәлелді пікір. Болжамдарды зерттеп дайындау процессі болжау деп аталады. Болжау — қоғам өмірінің\r\n\r\nбарлық саласында даму теория мен практиканы байланыстырып тұратын өте маңызды түйін болып саналады.\r\n\r\nОл негізінде екі мағынадан тұрады. Біріншісі, болжап айту, яғни мәселенің болашактағы перспективасын, жәй-күнін суреттеп, бейнелеп беру. Екіншісі, болжап көрсету, ескерту, яғни мәселенің болашағы туралы барлық ақпаратты тиімді пайдалана отырып, оны шешу жолдарын көрсету, анықтау.\r\n\r\nҚазіргі кезде, ғалымдардың бағасы бойынша экономикалык болжам жасаудың 150-ге жуық әдісі бар. Іс жүзінде соның 15-20 шақтысы ең негізгі әдістер ретінде қолданылады.\r\n\r\nСыртқы белгісіне сәйкес, болжау әдістерін екі топқа бөлуге болады: интуициялық әдістер (эксперттік баға әдістері) және математикалык әдістер.\r\n\r\nИнтуициялык әдістер, (эксперттік баға әдістері) екі топқа белінеді: дербес эксперттік бага беру және коллективтік эксперттік бага беру әдістері. Бірінші топқа: интервью (сұхбат) жүргізу; логикалык анализ жасау; сценарий құру әдістері жатады. Екінші топқа: комиссия кұру; коллективтік идеяны жинақтау («дөңгелек стол») және «Дельфи» әдісі кіреді.\r\n\r\nМатематикалық әдістер де екі топқа бөлінеді: экстрополяциялық әдістер және модельдер кұру әдістері. Бірінші топка ең кіші квадраттар; экспоненциялдық түзеу; тұраксыз орташа көрсеткіштер әдістері енеді. Екінші топқа кұрылымдық модельдер, матрицалық модельдер әдістері жатады.\r\n\r\nЖоспарлаудың ғылыми негіздеріне объективті экономикалық заңдарды тану және саналы түрде қолдану, ұдайы өндіріс теориясы, жүйелік, кешенділік, жоспар жасау тәртібі, реті мен логикасының бірлігі және жоспарлау қағидалары мен әдістері жатады.\r\n\r\nЖоспар жасау логикасы — барлық деңгейде жалпымемлекеттік жоспарларды әзірлеумен байланысты нақтылы әрекеттердің тәртіпке бағындырылған реті. Оның негізгі идеясы барлық жоспар жасау процесінің басталатын және соған бағынатын негізгі пунктін анықтау. Жоспар жасау логикасының негізгі элементтеріне төмендегілер жатады:\r\n\r\n \r\n

жоспарлау кезеңіндегі экономика дамуының максаттарының жүйесін калыптастыру (логиканың негізгі пункті);

\r\n

базистік кезеңдегі экономика дамуын талдау және оның деңгейлерінің параметрлерін анықтау;

\r\n

жоспарлы кезеңдегі қоғамның қажеттіліктерінің көлемі мен кұрылымын аныктау;

\r\n

қоғамның қорлары мен кажеттіліктерін үйлестіру және жоспарлы кезеңдегі экономика дамуы жоспарының жобасын әзірлеу;

\r\n

жоспар жобасын талқылау және бекіту.

\r\n

\r\nЖоспар жасау логикасы жоспарлау кағидалары деп аталатын белгілі бір заңдылықтарға сүйенеді. Олардың негізгілерінің қатарына төмендегілерді жаткызуға болады:\r\n

Басқарудың ғылыми нақтылы және тиімді болу қағидасы. Яғни, жоспарлауда экономика дамуының объективті заңдарының талаптары, отандық және шет елдік тәжірибе мен ғылымының жетістіктері назардан тыс қалмауы тиіс. Жоспардың ғылымң нақтылануы жиналған тәжірибені, нақты қалыптасқан жағдаиларды елемеумен және жоспарлаудағы жагымпаздыкпен (басшы адамның кез келген идеясын дұрыс деп табумен) сиыспайды.

\r\n

Жоспарлаудың үздіксіз болуы. Ұзақ мерзімдік жоспарлар бірнеше орта мерзімдік, ал орта мерзімдік жоспарлар, қысқа мерзімдік жоспарлардан кұрылуы тиіс.

\r\n

Жалпы мемлекеттік және жеке мүдделерді үйлестіру қағидасы. Жоспарды ойдағыдай орындау көбінесе жалпыхалықтық мүдделердің, ұжымдар мен жеке адамдардың мүдделерімен қаншалықты тиімді үйлескеніне байланысты. Аталған мүдделерді назарға ілмеу, экономиканы басқарудың тиімділігін төмендетеді.

\r\n

Жетекші салаларды белгілеу аркылы экономикада тиімді үйлесімділікті (сандық катынастарды) қалыптастыру қағидасы. Жетекші салаларды, басынқыларды белгілеу — бар қорларды дамудың сол кезеңі үшін аса маңызды салалар мен аумақтарды дамытуға, ірі әлеуметтік-экономикалык мәселелерді шешуге жұмылдыруға мүмкіндік береді.

\r\n

Жалпымемлекеттік жоспарлардың бірлігі мен кешенділігін қамтамасыз ету қағидасы. Жоспарлардың бірлігін қамтамасыз ету екі жақтан тұрады. Біріншісі — жоспардың методологиясының, көрсеткіштер жүйесі мен реттегіштерінін бірлігі, екіншіден-материалдык бірлігі. Жоспарлардың кешенді болуы кез келген

\r\n

\r\nдеңгейдің жоспарлары экономиканың барлық жақтарын, байланыстарын бір-бірінен ажыратпай қамту керек екенін білдіреді.\r\n\r\nЖоспардың жасалу ерекшеліктеріне, қамтитын ауқымына байланысты жоспар жасау үшін бірнеше әдіс қолданылады. Олар: экономикалык анализ (талдау), нормативтік, баланстык, экономикалык-математикалық, бағдарламалық-мақсатгықт.б. әдістер.\r\n\r\nЖоспар жасау ісі, біріншіден, экономика дамуының өткен мерзімдегі көрсеткіштерін талдауды, зерттеуді талап етеді. Бұл жұмысты орындау үшін экономикалық талдау әдісі қолданылады. Оның негізгі мақсаты экономикалык даму деңгейін, пайдалынылмаған ресурстарды тауып, оларды қолдану жолдарын, салааралық қатынастардың тиімділігін, өткен мерзімдегі жоспардын орындалуы, не орындалмау себептерін, жоспарлау ісінде жіберілген кемшіліктерді анықтау болып табылады. Ол үшін экономикалық анализ және синтез, топтастыру, теңеу, индекстер мен корреляциялық коэффициенттерді есептеу, статистикалық әдістері қолданылады.\r\n\r\nЭкономика дамуы жоспарының барлық көрстеткіштерін нақтылау үшін, әсіресе, пайдаланатын материалдар мен шикізат ресурстарының кажетті көлемін анықтау үшін жоспарлау органдары мен ғылыми-зерттеу институттары жасайтын прогрессивті жоспарлау нормалары мен нормативтерді пайдаланады.\r\n\r\nБаланстық әдіс, жоспар көрсеткіштерін тығыз байланыстыру үшін колданылатын негізгі әдіс. Бұл әдіс экономикадағы барлык пропорцияларды құру кұралы болып саналады. Жоспарлау ісінде баланстардың калыптасқан жүйесі колданылады. Баланстар негізінде үш топқа бөлінеді. Олар: материалдык, еңбек ресурстары, кұндык баланстар. Бұлардан басқа салааралық және халық шаруашылығы баланстары қолданылады.\r\n\r\nЕңбек баланстарының көмегімен экономика салаларында еңбек ресурстарын тиімді пайдалану жолдары, халық шаруашылығын жұмысшы. және .маман кадрларымен камтамасыз ету көрсеткіштері анықталады.\r\n\r\nҚұндық баланстар арқылы қоғамдық жиынтык өнім мен ұлттық табысты бөлудегі дұрыс экономикалык пропорциялар кұрылады. Мемлекеттің, кәсіпорындардың, халыктың қаржылық ресурстарын дұрыс пайдалану жолдары анықталады.\r\n\r\nЖоспардың экономнкалық тнімділік тұрғысынан оптималді вариантын аныктау үшін экономикалык-математикалық әдіс қолданылады. Осы әдіске сүйене отырып, экономикалық құбылыстардың математнкалық модельдері кұрылады. Мысалы, болжамдық халық шаруашылығы балансының моделі, салааралык өнім өндіру және тұтыну балансының моделі.\r\n\r\nСызықтық программалау әдістерін пайдалану арқылы өндірісті жоспарлау ісінің көптеген күрделі мәселелері шешіледі.\r\n\r\nЖоспарлаудың бағдарламалык-мақсаттык әдісі экономикадағы кұбылыстарға, ірі мәселелерді шешуге жүйелік, кешенді көзкарас керектігіне негізделген. Себебі, кез келген саланың дамуы басқа да салалардың — шикізат беретін, отын-энергия, қосалқы бөлшектер шығаратын және сол саланың өнімдерін пайдаланатын, сол салага әр түрлі қызмет көрсететін салалардың дам.у көрсеткіштерімен тығыз байланыста болады. Сондықтан, алға койған мақсатқа жету жолдарын көрсететін жоспар жасалған кезде осы байланыстардың бәрі ескерілуі керек.\r\n\r\nБағдарламалық-мақсаттық әдіс мемлекеттік, салааралық және аймақтық бағдарламалар жасағанда қолданылады. Бағдарламаларда алға койған мақсат анықталады және сол мақсатқа жету жолдары мен құралдары көрсетіледі.\r\n\r\nБағдарламалық-максаттық әдіс: біріншіден, экономика дамуындағы күрделі мәселелер ішінен ең негізі, ең көкейкесті ғылыми-техникалык, экономикалық, әлеуметтік мәселені айқындауға мүмкіндік береді; екіншіден — сол мәселені шешу үшін керекті материалдық, еңбек және каржы ресурстарын тиімді пайдалану жолдарын көрсетеді; үшіншіден, кешенді мәселелерді шешу мақсаты мен мерзімін экономика мүмкіндіктері мен ресурстарын үйлестіреді, соның арқасында жоспардың баланстық үйлестіру деңгейін көтереді; төртіншіден — кешенді бағдарлама көрсеткіштерін салалық және аумактық жоспарлардың көрсеткіштерімен байланыстырады.\r\n\r\nИндикативтік жоспар Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттігінің «Министірліктер мен ведомстволарға арналған жылдық стратегиялық жоспарларды дайындау жөнінде әдістемелік ұсыныстарына», Қазакстан 2030 ұзақ мерзімді стратегиясына, Қазақстан Республикасының 2010 жылға дейінгі стратегиялык даму жоспарына сәйкес Оңтүстік Қазақстан облысының аймақтық ерекшеліктерін ескере отырып жасалынады.\r\n\r\nӘлеуметтік-экономикалык дамуының индикативтік жоспары жыл сайын республика, облыс, сондай-ақ аудандар мен калалардың орта мерзімге дейін арналып әзірленеді және әміршілдік емес, ұсыныс сипатына ие, яғни нарык субъектілеріне бағыт беруші болып табылады. Индикативтік жоспар экономиканың барлық салалары (қаржы, өнеркәсіп, көлік, ауыл шаруашылық, экспорт, импорт және т. б.) бойынша аймақтың алдагы кезеңдегі әлеуметтік-экономикалык дамуының мақсаты мен міндеттерін және негізгі багыттарын қамтнді.\r\n\r\nИндикативтік жоспарлау қазіргі таңда тұрған мәселелерді кешенді шешуге және этап бойынша стратегиялық мақсаттарға жетуге бағыттылған мемлекеттің орта және ағымды мерзімге әлеуметтік-экономикалық саясатын айқындайды.\r\n\r\nЖоспарлау барысында, ен алдымен мақсат айқындалады немесе\r\n\r\nжобаланған кезеңде неге жетуіміз керек. Сосын стратегия айқындалады,\r\n\r\n \r\n\r\nқойылған мақсатка жетуге есептелген істің тәуір болып бітіуінің тәсілдерін таңдалады. Қолда бар ресурс, басымдылықтарға және мүмкіндіктерге карай, әр экономика саласының стратегиясы жасалынады.\r\n\r\nМұнда облыстың әлеуметтік-экономикалық даму перспективалары өндірістік және әлеуметгік инфрақұрылымның, шағын және орта бизнестік, кедейшілікпен және жұмыссыздыққа қарсы күрестің басымды бағыттары карастырылады.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n1.4 Әлеуметтік-экомомикалық дамуды жоспарлаудың\r\n\r\nқұкыктық негіздері\r\n\r\n \r\n\r\nХалык шаруашылығы салаларының даму барысын стратегиялык жағынан болжау-жоспарлау керек екендігін өмір айқындап берді, және осы дипломдық жұмыстың жоғарыдағы бөлімдерінде олардың экономиканы баскаруда алатын рөлі, маңызы дәлелденді. Экономика дамуын болжау және жалпы мемлекеттік жоспарларды жасау үшін, 1997 жылдың наурыз айында Қазақстан Республика Президентіне тікелей бағынатын Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттігі құрылды. Агенттікке экономиканың дамуын болжау негізінде оның\r\n\r\nбасынқы багыттарын аныктау және стратегиялык жоспарлар жасау аркылы оған қол жеткізу жолдарын белгілеу тапсырылған.\r\n\r\nАл индикативті жоспарды әзірлеу алғашында Экономика министрлігіне, кейін ол таратылған соң жаңа кұрылған Экономикалық жоспарлау агенттігіне тапсырылған болатын. Қазақстан Республикасы Президентінің 1999 жылдың 13 казанында кол койылған «Қазақстан Республикасының мемлекеттік огандарының жүйесін жетілдіру және қызметтерін анықтау туралы» Жарлығына сәйкес жоғарыда аталған функцияны қайтадан кұрылған Экономика және сауда министрлігі аткаратын, бұл министрлік Экономика және бюджеттік жоспарлау болып қайта аталып, индикативтік жоспарды жасау аталған органға жүктелді.\r\n\r\nӘлеуметтік-экономикалық дамуының индикативтік жоспары Қазақстан Республикасыыың Конституциясына, Қазақстан Республика Үкіметінің жыл сайын шығатын «Әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативтік жоспары туралы» Қаулысына және «Қазақстан Республикасында мемлекеттік жергілікті басқару туралы» Заңына сәйкес негізделеді.\r\n\r\nҚазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының индикативтік жоспары туралы Қазақстан Республика Үкіметінің Қаулысы әр жыл сайын шығады және онда Қазақстан, облыстар және ұлттық компаниялар, мекемелердің жоспарланған мерзімге мақсаты, міндеттері және әлеуметтік-экономикалық саясатынын басымдылықтары бойынша Үкіметтің көрінісі беріледі.\r\n\r\nАумақтың индикативтік жоспары Қазақстан Республикасының жоспарланған мерзімге арналған даму индикаторларына (1 кесте) және Үкіметінің әлеуметтік-экономикалық саясатыньщ басымдылыктарына негізделеді және Қазақстан Республикасының Стратегиялық жоспарлау жөніндегі агенттігінің «Министірліктер мен ведомстволарға арналған жылдық стратегиялық жоспарларды дайындау жөнінде әдістемелік ұсыныстарына» сәйкес жасалады.\r\n\r\nҚазақстан Республикасы Үкіметі 2003-2006 жылдарға жоспарлаған республика дамуының негізгі макроэкономикалық индикаторлары 1 кестеде көрсетілген және аумақтардың даму болжамы осы индикаторлардың өсу қаркынынан төмен болмауын жергілікті жоспарлау органдары камтамасыз етуі.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n2003-2006 жылдарға Қазақстан Республикасының макроэкономикалық көрсеткіштерін болжамы\r\n\r\n \r\n

\r\n

Көрсеткіштер	2001 ж. есеп	2002 ж. есеп	2003 ж.\r\n\r\nесеп	Болжам
Көрсеткіштер	2001 ж. есеп	2002 ж. есеп	2003 ж.\r\n\r\nесеп	2004 ж.	2005 ж.	2006 ж.
ЖІӨ (жапы ішкі өнім), млрд. теңге	3251	3751	4210	4706	5312	6134,7
ЖІӨ, млрд. АҚШ долл.	22,2	24,4	26,7	29,1	32,1	36,3
АҚШ долл. теңгеге шаққанда курсы	146,7	153,5	147	150	155	159,5
Экономиканың монетизация деңгейі, %	17,7	20,4	22,2	23,6	24,3	24,6
Ұлттық Банктің алтын-валюталық қоры, млн. АҚШ долл.	2508,0	3139,0	4000,0	4231,0	4527,0	5008,0
Тауарлардың экспорты, млн. АҚШ долл.	9101,0	9677,0	10166,6	10606,0	11235,0	13244,0
Тауарлардың экспорты, млн. АҚШ долл.	7849,9	7530,0	8240,0	8715,0	9185,0	10093,0
Тауарлық баланс, млн. АҚШ долл.	1251,1	2147,0	1926,6	1891,0	2050,0	3161,0
Негізгі капиталға инвестиция, млрд. теңге	775,7	1193,1	1372,0	1177,3	1295,1	1498,5
Ауыл шаруашылығы өнімінің жалпы мөлшері, млрд. теңге	534,8	555,5	535,5	563,0	609,3	650,7
Өнеркәсіп өнімінің жалпы мөлшері, млрд. теңге	1999,5	2292,0	2477,6	274,5	3140,1	3762,7
Экспортқа шыққан шикі мұнай бағасы, млн. АҚШ долл.	3891,0	5154,0	4686,5	4642,3	5382,1	7707,7
Мұнай бағасы, барелльге АҚШ долларымен	24,4	25,1	21,2	21,0	22,0	22,5
Мұнайдың экспорт бағасы, барельге АҚШ долларымен	18,2	18,3	15,9	15,8	16,5	16,9

\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n1.5 Әлеуметтік-экономикалық жоспарлаудын\r\n\r\nшетелдік тәжірибесі\r\n\r\n \r\n\r\nБасқа елдердегі жоспарлау тәжірибесін біздің әлеуметтік-экономикалық жағдапымызға өзгертпей көшіріп алу мүмкін емес. Бұл келесі объективті сипаттағы себептерге байланысты:\r\n

республика басқа елдерден саяси, табиғи-экономикалық, әлеуметтік-демографиялык, этно-мәдени және тағы да басқа себептерге байланысты өзгешеленеді;

\r\n

қазіргі Қазақстан жағдаиында біз ұлттык экономиканы кұру процесіндеміз және де әлемдік экономикалық тарихта әкімшілік-жоспарлык шаруашьшықтан нарықтық экономикага өткен бізге ұқсас бір ел жоқ;

\r\n

басқару жүйесі мен шаруашылықта негізгі өзгерістер белгілі бір себептерге байланысты тиісті негіздеусіз жүргізіледі және «революциялык» көрініс табады, ал нарыктык экономиканы мемлекеттік реттеу шаралары олардьщ эволюциялык даму «нәтижесі» болып табылады.

\r\n

\r\nБірақ та шет елдер тәжірибесін ғылыми қорытындылау кажеттігі келесі жагдайлар бойынша түсіндіріледі: біріншіден, экономиканы мемлекеттік реттеудің кағидалары мен жүйесінің тұжырымдамалы негізін, түбірін анықтауға мүмкіндік туады, екіншіден, аралас экономиканың жалпы заңдылыктарын аныктау мүмкіндігі туады, және де бұл Қазақстан жағдайында мемлекеттік реттеудің механизмдерін «түйістіруге» мүмкіндік жасайды, үшіншіден, мұндай толықтыру мемлекеттік реттеудің нәтижелерін салыстырып талдауға мүмкіндік береді және де керек болған жағдайда экономикалық реформаларды құруды, әлемдік шаруашылык процеске республиканың араласу мөлшерін ескере отырып, реформаларды дұрыс жолмен жүргізуге мүмкіндік береді.\r\n\r\nӘлеуметтік-экономикалык процестерге мемлекеттің араласу тәжірибесін үйренуден шығатьш қорытынды — көптеген алдынғы қатарлы елдерде экономиканы мемлекетгік реттеудің негізгі кұралдары ретінде халык шаруашылығы дамуының мақсаттары мен басымдылыктарын анықтау, болжау, жоспарлау, бағдарлама жасау қарастырылады.\r\n\r\nОсыған байланысты, шет елдердің жоспарды жасау және колдану тәжірибесін зерттеу өте мацызды. Өнеркәсібі дамыған елдерде (АҚШ, Франция, Ұлыбритания, Германия, Қытай) индикативті жоспарлау — нарықтық экономиканы мемлекеттік реттеуші тәсілінің бірі болып жоғары нәтижесін дәлелдеді және осы елдердің тәжірибесі белгілі бір кызығушылық туғызады.\r\n\r\n \r\n\r\nКапиталистік елдерде бағдарламалаудың алғашқы кезеңдерінде\r\n\r\nэкономиканы басқарудың саларалық қағидасы қолданылды. Францияда дайындалған саларалык бағдарламалар барлык шешуші экономикалык салаларды қамтиді және олардың дамуын маңызды және тұтастай болжауда үлкен рөл аткарады. Бұл тәжірибе біздің жағдайға пайдалы болар еді. Нарыктық жүйеге көшуге байланысты эйфория халық шаруашылық мәселелерін тиімді шешу жолдарын кейінге қалдырады. Францияда ағымды, орта мерзімдегі жоспарлаудың ғылыми-әдістемелік және ұйымдастырушылдық мәселелерін арнайы мемлекеттік органдар шешеді, бұл кызметті Жоспарлау бойынша Комиссириат жүргізеді.\r\n\r\nРеттеуші органдардың басты міндеттерінің бірі аймактардьщ үйлесімді кешенді дамуын қамтамасыз ету. Мысалы, Францияда 1982 жылы жүргізілген реформалардың нәтижесінде аймақтық шаруашылык жүйесін басқару иерархиясының үш деңгейінің функциялары ажыратылған (коммуналдар, департаменттер және аймақтар). Ал департамент құрамына кіретін кантондар мен аудандардың өзіндік даму мәселелерін шешуде күкықтык және ұйымдастырушылык тәуелсіздігі жоқ.\r\n\r\nХалық шаруашылығында аймактық мәселелер мен оларды салалық эконо.микамен үйлесімді байланыстыруға Швециянын, Англияның, Германияның және де баска дамыған нарықтық жуйедегі елдердің көптеген үкіметтік шешімдері арналған. Бұл шешімдердегі басты ой, жергілікті билік органдары езінің әлеуметгік-экономикалык саясатын жүргізе отырып жалпы мемлекеттік және макроэкономикалык мақсатқа жету.\r\n\r\nКөптеген елдердің жоспарлау тәжірибесін қорытындылай келіп американдық маркетинг маманы Мелвилл Бранч маркетинг кызметін жетілдірудің бірнеше колайлы жақтарын бөледі. Соның ішінде жоспарлау:\r\n

басшылардың үнемі болашақты ойлауын ынталандыруға мүмкіндік береді;

\r\n

мемлекет және шаруашылық жүргізуші субъектілер қолданылатын шараларды үйлестіреді;

\r\n

көрсеткіштерді анықтау және олардың орындалуын қадағалауга жол ашады;

\r\n

алдагы мәселелердің және саяси ұстанымдардың нақты анықталуын талап етеді;

\r\n

шұғыл өзгерістерге дайындықты күшейтеді;

\r\n

барлык кызметкерлердің міндеттерінің өзара байланыста. қарым-қатынаста екенін көрсетеді.

\r\n

\r\nАталған пунктерден ең маңыздысы ретінде бірінші, екінші және алтыншыны айтуға болады, өйткені қазіргі жағдайда жоспарлауда осы 3 пункт жетіспейді немесе өте аз колданылады.\r\n\r\nҚарастырылып отырған мемлекеттердің тәжірибесінен мемлекеттердің экрномикасын реттеудегі күшті тетіктерінің бірі каржы-бюджет ресурстарын пайдалану және салық жинау механизмі болып табылады. Осы механизмдерді негізге ала отырып, бірнеше тұжырым жасауға болады, Біріншіден, бюджеттік қаржьшен каржыландыру арқылы (субсидиялар, дотациялар, субвенциялар, бюджет шығындарын жоспарлау) халык шаруашылыгының басымдылықтарын және білімді көп қажет ететін салаларды жылдам дамыту мәселелері шешіледі. Италияда, Норвегияда, Данияда, Швецияда мемлекеттік бюджет арқылы ұлттық табыстын үлесі 50 пайыздан жоғары, ал Францияда 50 пайыз шамасында.\r\n\r\nЕкіншіден, кұрылымдык-инвестициялық саясатты жүзеге асыру үшін салык салу механизмі үлкен ролді атқарады. Бұл механизм арқылы шаруашылық жүргізуші субъектілердің кызығушылығын артгыруға болады, өйткені олар өндіріс және өнеркәсіп салаларының тез дамуына әкеледі. Ол деген импортты ауыстыратын және бәсекеге түсе алатын түрлі тауарларды шығару.\r\n\r\nҮшіншіден, мемлекет әлеуметтік және ғылым салаларына шығындарын азайтпауы қажет. Шығындарын азайтып бұл салалардағы сұранысты қанағаттандыра алмаса, ол қайтадан шығындалуға мәжбүр болдаы және бұл жерде екінші шығын бірінші шығыннан өте үлкен болады.\r\n\r\nАвстрия, Италия, ФранцІІя үкіметтерінін баға деңгейін реттеу АҚШ елімен салыстырғанда өте қатал тәртіппен және арнаулы экономиканы баскзру органдармен жүзеге асырылады. Мысалы, Францияда мемлекеттік баға реттеу қызметтері бәсекелестік Кеңес арқылы жүргізіледі және халык шаруашылығындағы бағаның бестен бір бөлігін қамтиді.\r\n\r\nМемлекеттік баға реттеудің басты объектісі ауыл шаруашылық өндірісі болып табылатынын бүкіл дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отыр. Ғылыми талдау шаруашылык өндірісінің бірқатар ерекшеліктерін бөліп көрстетеді. Біріншіден, ол табнғи-климаттык жағдайға байланысты. Бұл тәуелділік фермердің және аграрлы сектор субъектісінің табнғи-климаттык фактордың қолайсыз жағдайда да табыс пен пайда табуын объективті және өзекті проблемаға айналдырады. Оны шешуде басты рөл ауыл шаруашылық өнімдеріне бағаны мемлекеттің реттеуі және сол механизмдер аркылы ауыл шаруашылық жұмыскерлерінің арқылы ынталандыру.\r\n\r\nЕкіншіден, тұрғыидардың тамақ өнімдеріне кажеттілігін уақытында қа-мтамасыз етілуіне ауыл шаруашылықөнімдерін табиғи өңделген түрлеріне негізгі көңіл белінеді. Әлеуметтік түрдегі міндеттерді шешуде және тұрғындардың емірін қамтамасыз етуден ауыл шаруашылык өнімдеріне бага кұру процессіне негізгі мемлекеттік баскару органдары шеттеп түра алмайды. Осындай объективті араласу әр түрлі басымды механизмдерде әкімшілік, экономикалық, тікелей, жанама, құкыктык және аймактық реттеуде орын алады. Олар көбінесе әр елдің әлеуметтік-шаруашылық, құрылымдық ерекшеліктеріне байланысты.\r\n\r\nҚытай Халык Республикасында экономиканы мемлекеттік реттеу тәжірибесі белгілі бір кызығушылық туғызады. Қытайдағы экономикалық реформалардьщ стратегиясы ұйымдық аспектіде болғанмен «ауылдан қалаға» деген қагидаға негізделініп ерекшелінеді. Көптеген экономикалық реформаларды бастан кешірген басқа елдерге қарағанда, қытайдың реформасы мемлекеттік реттеудін күшті кұралдарын (директивтік жоспарлау, салалық және аймақтық жоспарды үйлестіру, «ғылым-өндіріс» циклін жоспарлау, несие-салық және баға саясатын жүйемен жүргізу) колданды. Сол сиякты нәтижелер бір катар Онтістік Шығыс Азия елдерінде — Жапонияда, Тайландта байқалады.\r\n\r\nҚытай экономисті Цзииьвэнь Лидің айтуынша: «Қытайда макроэкономикалық жоспарлаудың негізін жекеменшік және мемлекеттік секторларынын тіркестігі кұрайды, соның ішінде мемлекеттік секторы — басымды. Мемлекеттік мекемелер экономикалык дербестікте жұмыс істегендіктен, Қытайда жоспарлау директивтік емес. индикативтік». Қытайда қазіргі жоспарлау жүйесі, бірынғай жалпы мемлкеттік жоспарлауында, көпдеңгейлі басқару принципіне сәйкес құрылады.\r\n\r\nЭкономиканың өзекті мәселелері мемлекеттің қатысуымен шешіледі. Оған төмеыдегілер жатады:\r\n\r\n1) экономикалық және әлеуметтік даму қарқыны, бағыттары және мақсаттары;\r\n\r\n2) өнеркәсіп және ауыл шаруашылығының негізгі өнім түрлерін өндіру;\r\n\r\n3) күрделі қар/кы бөлудің негізгі пропорциялары, мөлшері және оларды үйлестіру;\r\n\r\n4) негізгі өндіріс объектілерінің құрылысы;\r\n\r\n5) өндірістік күштІ үйлестіру;\r\n\r\n6) халықтың материалдык және рухани тұрмысын көтеру;\r\n\r\n7) мемлекеттік бюджет, несие қаржыларының түсуі және шығыны, акша эмиссиясы;\r\n\r\n8) валюта кірісініңтепе-теңдігі және шетел капиталын пайдалану;\r\n\r\n9) стратегиялық тауарларды және материалдық ресурстарды сатып алу және үйлестіру;\r\n\r\n10) сыртқы сауда тауар айналымы және экспорт бағасы;\r\n\r\n11) ғылым және техника жетістіктерін зерттеу және енгізу;\r\n\r\n12) білім беру, денсаулык сақтау және әлеуметтік саланын баска да салаларын дамыту;\r\n\r\n13) экономика және техника саясатының негізгі бағыттары;\r\n\r\n14) негізігі тауарлардың бағасы.\r\n\r\nҚытайда аумак және сала дамуының жоспарлары, мемлекеттік жоспардың негізігі элементі болып табылады. Мемлекет қоғамдык өндіріс және қоғамдық тұтынудың комплекстік тепе-теңдігін камтиді.\r\n\r\nЖалпы ұлттық экономикаға қатысты сұрақтарды шешу бойынша негізгі құкык мемлекет қолында шоғырланған және олар керекті материалдық және қаржы ресурстарымен қамтылған. Бұл шешімдер \r\n\r\nорталык органдардың саясатын айкындайды. Бұл Қытайдық жоспарлау жүйесінің негізгі аііырмашылығы болып табылады. Қытай мамандары, осындай жоспарлау жүйесін экономика дамуының барлық кезеңдерінде колдану қажетдеп есептейді.\r\n\r\nСонымен қатар, қазіргі заманға сай, жоспарлау жүйесіне келесі талаптар қойылады:\r\n\r\n— орталыктырылған басшылықты күшейту қажет;\r\n\r\n— ұлттык экономикасының тепе-теңдігін қамту бойынша жұмысты жақсарту;\r\n\r\n— мекемелерді әр-түрлі деңгенлі жоспарлау дербестігімен камту;\r\n\r\n— мекемелердің шаруашылық қызметі мемлекеттік жоспарға кіру қажет, немесе нарық өзгерістеріне сәйкес реттеу қажет.\r\n\r\nҚытай экономистері жоспарлаудың үш формасын колданады:\r\n

Жалпы ұлтык экономикага қатысты міндеттер мемлекетпен орталықтырылран жағдайда орнатылады. Мемлекеттік органдар сол бойынша директивтік жоспар жасайды, ол мекемелерге орындалу үшін жіберіледі. Директивтік жоспардың көрсеткіштері екі түрге бөлінеді: орындалуға міндетті және лимиттер.

\r\n

Ұлтық экономикага маңызды міндеттер, әр-түрлі деңгейдегі халыктық үкіметтермен немесе жоспарлау органдарымен бағыттауыш жоспар ретінде орнатылады.

\r\n

Ұлтық экономикаға жалпы болмайтын міндеттер, мемлекеттік жоспарда қарастырылмайды. Мекемелер, өздерінің және нарықтын нақты жағдайына сәйкес, өз бетінше жоспар жасайды.

\r\n

\r\nҚытайда индикативтік жоспарлау әр-түрлі деңгейден және мерзімнен құралатын бір тұтас жүйе — ұзақ мерзімді (10-20 жыл), орта мерзіміді (5 жыл) және жылдык.\r\n\r\nҰзақ мерзіміді жоспарлау — экономика, ғылым, техника және әлеуметтік саланың даму стратегиясын айқындайтын бағдарламалык құжат. Оның негізгі міндеті — ғылыми болжамдарға және экономикалык дамудың қаркыньша сәйкес — экономика саясатын кұру.\r\n\r\nЖалпы жоспарлау жүйесінде — ұзақ мерзімді жоспарлау жетекші орын алады. Оны Қытай экономистері келесі себептермен түсіндіреді:\r\n

Ұзақ мерзімді жоспар ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін толык пайдалануға мүмкіндік береді.

\r\n

Ұзақ мерзімді жоспар — өндірістің технологиялық, аумақтык және өндірістік жүйесін жетілдіруге мумкіндік береді.

\r\n

\r\nОрта мерзімді жоспар — ұзақ мерзіміді және жылдық жоспардың байланысты тобы және онда ұзақ мерзімді стратегия міндеттері анықталады.\r\n\r\nОрта мерзімді (5 жылдық) жоспарда келесі мәселелер орын алады:\r\n\r\n1) экономика дамуының қарқыны;\r\n\r\n2) экономикада қалыптасқан негізгі пропорциялар;\r\n\r\n3) ұллтық экономика дамуының негізгі көрсеткіштері;\r\n\r\n4) ғылыми-технпкалык прогресстің жетістіктерін дамыту және енгізу мәселелері;\r\n\r\n5) қала және ауыл тұргындарының орташа өмір сүру деңгейі;\r\n\r\n6) табиги ресурстарды пайдалану және қоршаған ортаны қорғау;\r\n\r\n7) халықтың табиғи өсуі және туу деңгейі;\r\n\r\n8) мемлекеттің экономика және ғылыми-техникалық саясатынын маңызды бағыттары;\r\n\r\n9) жоспарды орындау бойынша негізгі шаралар.\r\n\r\nОрта мерзіміді жоспар — өндірісті, кұрылысты, айналымды және\r\n\r\nәлеуметтік саланы ұйымдастырудың негізгі формасы болып табылады.\r\n\r\nСонымен, ұзақ және орта мерзі.мді жоспар — стратегиялык маңызды және экономика дамуында жетекші роль атқарады. Ұзак және орта мерзімді жоспардың стратегиялары жылдық жоспар арқылы іске асырылады. Қытай мемлекеттік жоспарлау органдары, жылдық жоспарды іске асыру барысында айкындалатын жағдайларға және проблемаларға сәйкес, орта мерзімді жоспарды қарастырып, түзету енгізуге мүмкіндіктері бар. Осыған байланысты, жоспар жүйесін кұру арқылы ұзақ, орта және жылдық жоспарлардың байланыстығын қамту қажет.\r\n\r\nҰзақ және орта мерзімді жоспарды жасауда келесі тәсілдер қолданады:\r\n\r\n— жалпы тепе-теңдік тәсілі;\r\n\r\n— монографиялық тәсіл;\r\n\r\n— жоспарды үздіксіз жасау тәсілі. Жоспар төрт этап бойынша жасалады:\r\n\r\n1) дайындык жұмысы;\r\n\r\n2) бақылау цифрларын жасау;\r\n\r\n3) жоспардың жобасьтн бекітуге өткізу;\r\n\r\n4) жоспарды карастыру, бекіту және төменде тұрған органдарға жіберу.\r\n\r\nҚытайда индикатнвтік жоспарды іске асыру бойынша механизм жасауға аса көңіл бөлінеді. Соған байланысты, мемлекеттік макроэкономикалық реттеу тәсілдері және жаңа формалары тұрақты зерттеліп тұрады.\r\n\r\nҚытай мемлекеттік макроэкономикалық реттеудің мақсатын үш негізгі топқа бөлуте болады:\r\n

Экономика өсуін қамту.

\r\n

Экономикалык тұрақтылықты қамту.

\r\n

Экономикалык әділдікті қамту.

\r\n

\r\nЖоғарыда аталған топтар максаттарының арасында байланыстык бар, ол өз бетінше бір жүйені құрайды, онда әр бір мақсат көптеген мақсаттықтарға белінеді. Сонымен қатар, макроэкономикалық реттеу, сол көптеген мақсаттармен мақсаттықтарді қамти отырып, жалпы комплекстік мақсатты карастырады — ол экономиканы дамыту және қоғамның тұрмыс халін жақсарту.\r\n\r\nҚазіргі таңда, Қытайдың макроэкономикалық реттеу келесі негізгі аспекттерді қамтиді:\r\n

Экономнканың даму қарқынының бір-қалыптығын сақтау. Қытай экономистерінің ойынша, экономика дамуының ты.м жоғары қаркыны сұраныспен ұсыныстың тепе-теңдігінің бұзылуына, нәтижеліктің төмендеуіне және бағанын өсуіне әкеп соғуы мүмкін.

\r\n

\r\nСоңғы 10-12 жылда экономика дамуының жоғары каркынын қамтуға ұмтылыс, көбінесе шаруашылық белсендікті амалсыз төмендетуге әкеп соқтырды, бұл даму қаркының күрт төмендеуінін себебі болды. Қытай басшылығы, экономика дамуының қарқынын мемлекеттің мүмкіндігіне сәйкестендіріп және оның бір калыптыгын сақтау қажет деп есептейді. Мысалы, экономикалық реформа барысында (1978-1998 жылдарда) Қытайдың ЖІӨ-ң жылдық өсуі 9,9% құрады. Сонымен катар, 1984 жылы — 15,2%, 1985 жылы — 13,5%, 1992 жылы — 14,2%, 1993 жылы — 13,5% кұрады, ал 1990 жылы бұл көрсеткіш ең төмен болып 3,8 пайызды құрады.\r\n\r\n1996-2004 жылдар мерзіміне экономика дамуының деңгейін жылына 8-9 пайызда сақтау жобаланған болатын.\r\n

Валютаның орынды ұсынысы және бағаны ұсынуға болатын деңгейін қамту.

\r\n

Қаржылык түсімдермен шығындарды бақылау. Қытайда сонғы жылдарда, шығындар қарқыны, тұсім қарқынынан басымдылық болып тұратын тенденциясы жойылған.

\r\n

Экспорт және импорт мөлшерін реттеу.

\r\n

\r\nДамыған елдердің шаруашылық тәжірибесі көрсеткендей, экономиканы жоспарлау әр елдің геосаясатының, табиғи-тарихтык, табиғи-экономикалық және әлеуметтік-мәдени ерекшеліктеріне байланысты. Сонымен қатар, әлемдік нарық пен әлем шаруашылық интеграциясына кіру ықыласы ескеріледі. II БӨЛІМ\r\n\r\nАУМАҚТЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫН ЖОСПАРЛАУ ТИІМДІЛІГІН ТАЛДАУ\r\n\r\n \r\n\r\n2.1 Қазақстан Республикасының 2002-2003 жылдарға әлеуметтік-экономикалық дамуын талдау\r\n\r\n \r\n\r\nМемлекеттік әлеуметтік-экономикалық саясаттық аймақтық аспектісі бүгінгі күні ғылыми зерттеулердің ең әлсіз зерттелінген объекті болып табылады.\r\n\r\nМемлекеттің аймақтык саясатын қалыптастыруда түрлі аудандар халқының өмір сүру деңгейімен сапасын теңестіру мүдделерінің ірг елі (тиянақты) маңызы бар. Осы мүдделер қазіргі жағдайда бірінші орында түр, өйткені түрғындар тығыздығы (адам/км²), қалалық және ауылдық түрғындардың ара-қатынасы, олардың кірісті бір жанға шаққанда деңгейі, түтыну бағаларының індексі, жұмыссыздардың саны мен жұмыссыздың деңгейі, индустриалды әлуеті деңгейі және т.б. көрсеткіштерге байланысты Қазақстанның аумақтық-әкімшілік аудандары бір-бірінен тым өзгеше. Сонда, жұмыссыздар саны бойынша республика облыстарының үлес салмағы 1,8%-дан (Қарағанды облысы) 20,3%-га дейін (Оңтүстік Казақстан облысы) ауытқиды. Ал облыстар арасында халықтар кірісінін бір жанға шаққанда максималды деңгейі минималды деңгейінен 4 есе үлкен. Сонымен қатар халықтың 60%-ға жуығы Багін кедейшілік шегінен тыс өмір середі. Халық тығыздығының орта республикалық деңгейінде (шаршы км-ге 5,8 адам) бүл көрсеткіш 17 адамнан (Оңтүстік Қазақстан облысы) 2 адамға (Маңғыстау облысы) дейін ауытқитын облыстарда бар.\r\n\r\nСондай-ақ, Қазақстанның Орталық және Оңтүстік аймақтарының ғылыми және ғылыми-техникалық әлуеті деңгейі тым жоғары және он солтүстік-шығыс және батыс аймақтардың үйлес көрсеткіштерімен салыстыруға болмайды.\r\n\r\nОсындай жағдайларды есепке Ала отырып, аумақтық әлеуметтік-экономикалық даму жоспарлары, аймақтық шаралары республиканың стратегиялық және жалпы мемлекеттік мүдделерді ескеретін, оң жақтарын айқындайтын, облыстар мен аудандардың әлеуметтік-экономикалық өмірінің деңгейін бірте-бірте теңестіруге алып келетіндей болуы тиіс.\r\n\r\n \r\n\r\n 2 кесте\r\n\r\nҚР экономикасының нақты секторы көрсеткіштерінің\r\n\r\nДинамикасы\r\n\r\n \r\n

\r\n

Көрсеткіштер	2000ж. млрд. теңге	2001 ж.		2002 ж.		2003ж\r\n\r\nмлрд тенге	2003ж 2000ж \r\n\r\n%-бен
Көрсеткіштер		млрд. теңге	2000ж. %-бен	млрд. теңге	2001ж. %-бен
		млрд. теңге	2000ж. %-бен	млрд. теңге	2001ж. %-бен
Өнеркәсіп өндірісінің көлемі	1760,3	1880,2	106,8	2064,5	109,8	2235,8	127
Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі	430,5	511,6	118,8	524,9	102,6	566,5	131,6

\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКестеден келтірілген көрсеткіштердің жылдан-жылға қарқынды өсіп отырғанын көруге болады.\r\n\r\nЭкономикаиыц нақты секторы. 2003 жылы өнеркәсіп өндірісінің көлемі қолданыстағы бағалармен 2235,8 млрд. теңге болды, бұл 2000 жылдан 27% артық. 2003 жылы өндіріс көлемінің өсуі 2001-2002 жылдармен салыстырғанда республиканың барлык аймақтарында байқалды.\r\n\r\n \r\n\r\nАуыл шаруашылығы. 2003 жылы ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі ағымдағы бағалармен 566,5 млрд. теңге болып, 2000 жылмен салыстырғанда 31,6 % артты. 2003 жылы барлық шаруашылық санаттарында өткен жылмен салыстырғанда малдың барлык түліктері мен күс басы өскен. Бүган негізінен халық пен шаруа кожалыктарының есебінен қол жеткізілді. Барлық облыстардың ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілері — мүйізді ірі қара, кой мен ешкі басын, 12 облыс — шошқа мен жылқы, 11 облыс — қүс басын көбейтті. Сонымен қоса аталған кезеңде Маңғыстау облысында шошқа 33%-Fa, күс 65%-Fa, жылқы 3%-ға, Қызылордада шошқа мен күс 5%-ға, Атырауда қүс 5%-ға кеміді.\r\n\r\n2003 жылы республиканың барлық облыстарында мал шаруашылығының негізгі өнім түрлерін өндіру өскен.\r\n\r\nШағын бизнес. 2003 жылдың 1 желтоқсанында тұиастай алғанда Республика бойынша 189,0 мыңнан аса заңды тұлғалар тіркелген, оның жұмыс істеп тұрғандары -75 пайызды құрады. Республика бойынша жұмыс істеп тұрған заңды тұлғалардың 91,8 пайызы шағын кәсіпорындар, 7,0 пайызы орта, ірі кәсіпорындар- 1,3 пайыз құрады. Тіркелген заңды тұлғалардың көбі Алматы қаласында- жалпы санының 29,6 пайызы, Оңтүстік Қазақстанда 8,9 пайыз, Шығыс қазақстанда 7,5, Қарағандыда 7,0, Астанада 6,4. Республика бойынша заңды тұлғалардың 31,4 пайызы негізгі қызмет түрі сауда, автомобильдер мен үйде қолданылып, пайдаланатын зат бұйымдарды жөндеу, 12,8 пайы -, қозғалмайтын мүліктермен операциялар жасау, 9,3 пайыз — өнеркәсіп, 8,2 пайыз – білім беру, 5,9 пайыз- ауылшаруашылығы кәсіпорындары.\r\n\r\nЖұмыс істеп тұрған кәсіпорындар белсенділік белгілері бойынша\r\n\r\n1,12,2003 жылға\r\n\r\n1,12,2002 жылға\r\n\r\nЖук тасымалдау. 2003 жылы жүк тасымалдаудың жалпы көлемі (көлік емес үйымдар және коммерциялық тасымалдаумен шұғылданатын кәсіпкерлер тасымалдаган жүк көлемінің бағалауын есепке алғанда) 1540,1 млн. тоннаны кұрап, 2002 жылмен салыстырғанда 9,6% артты.\r\n\r\nИнвестициялар. Негізгі капиталға инвестициялардың көлемі 1037,6 млрд. теңгені кұрады, бұл 2002 жылмен салыстырғанда 9,8% көп.\r\n\r\n2003 жылы инвестнция көлемінің өскені республиканын 13 аймағында банкалды. Инвестицлялык қызметтің ең қолайлы жағдаиы Жамбыл (2,9 есеге), Қостанай, Ақтобе, Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Атырау, Батыс Қазақстан, Қызылорда, Алматы облыстарында (1,2-1,4 есеге), Қарағанды облысында және Алматы қаласында (10-14%) байқалды.\r\n\r\n2003 жылы салынған үйлердің көлемі республиканың барлық аймақтарында 2002 жылдың тиісті кезеңіне артты. Тұрғын үй құрылысы белсенді түрдеСолтүстік Қазақста және Жамбыл облыстарында жүруде, онда тұрғын үйлерді іске қосу көлемі 2002 жылмен салыстырғанда тиісінше 4,0 есе және 3,6 есе өсті.\r\n\r\nСауда және өзге де қызметтер Жедел деректер бойынша 2003 жылы бөлшек сауда тауар айналымының көлемі 838,3 млрд тенгені құрап, 2002 жылғы тиісті кезеңмен салыстырғанда 9,9 пайыз өсті. 2003 жылдың қарашасында 84,1 млрд тенгенің тауарлары өткізілді, бұл тұрақты бағамен есептегенде 2002 жылығы қарашадағы деңгейден 9,9 пайыз жоғары.\r\n\r\nБағалар Қазақстанның бірқатар аймақтарында 2003 жылдың желтоқсан айында 2002 жылдың желтоқсанымен салыстырғанда тұтыну тауарлары мен қызметтерінің бағалары өсті. Осы кезеңде Оңтүстік Қазақстан облысында тұтыну бағалары 6,9 пайызға өсті. Бағалардың ең жоғары өсімі Ақмола 8,7 пайыз, Жамбыл- 8,6 пайыз, Қызылорда – 8,1, Маңғыстау 7,3, облыстарында Алматы қаласында 8,5 пайызға өсті. \r\n\r\nӘлеуметтік сала\r\n\r\nЖұмыссыздық және жұмыспен қамту. Республикада 15 жас және одан аскан экономикалық түрғыдан белсенді халықтын саны 7,5 млн. адамды күрайды. Республика экономикасында 6,9 млн. адам жұмыспен қамтылган. Жалдамалы қызметкерлердің саны 4,3 млн. адам, олардың мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдарда – 80,7 пайыз , жеке тұлғаларда – 12,8 пайыз., шаруа қожалықтарында – 0,8 пайыз жұмыспен қамтылған.\r\n\r\nЖұмыссыздар саны 2000-2001 жылдармен салыстырғанда 57 мың адамға көбейіп, 2003 жылы 673,4 мың адам болды.\r\n\r\n2003 жылы 137,4 мың адам жұмыспен қамтылды, оның ішінде -2,9 мыңы — ауыл тұрғындары.\r\n\r\n \r\n\r\nЕңбек рыногының көрсеткіштері\r\n\r\n 3 кесте\r\n

\r\n

	2000 жыл	2001 жыл	2002 жыл	2003 жыл
Экономикалық түрғыдан белсенді халык саны, млн. адам	7	7,3	7,7	7,5
Экономика салаларында жұмыс істейтіндер саны, млн. адам	6,4	6,8	7	6,9
Жұмыссыздар саны, мың адам	611,7	638,7	666,8	673,4
Жұмыссыздық деңгейі, %	8	8,2	8,7	8,9

\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nХалықтың табыстары. 2003 жылы халықтың жан басына орташа атаулы ақшалай табыстары 93975 теңгені күрап, 2002 жылмен салыстырғанда 14,5%, ал нақты акшалай табыстары 7,7% артты. Республиканың әр аумақтарында халықтың табыстары өзгеше: ең жоғары Астана қаласында — 14184 теңге, ең төмені — Қызылорда облысында — 4219 теңге және олардың арасындағы айырма — 3,4 есе. Кедейшілік көбінесе ауыл жерлерінде шоғырланған, соның ішінде Манғыстау облысының 83,6% ауыл түрғындарының табыстары күнкөріс мөлшерінен төмен.\r\n\r\nЕңбекке ақы төлеу. 2003 жылы атаулы жалақы 22697 теңге болды, бұл 2002 жылмен салыстырғанда 14,2% өсті. Оның деңгейі күнкөрістің ең төмен деңгейінің шамасынан 4,6 есе, еңбекке ақы төлеудің ең төменгі мөлшерінен 5,1 есе асты. Ең жоғары еңбекке акы қаржы кызметкерлерінде — 55126 теңге, көлік жіне байланыста — 54356 теңге, мейрамхана және қонақүй қызметкерлерінде 40056 теңге сақталды. Ең аз және жоғары еңбек ақы төлеу мөлшері арасындағы айырма 5,8 есені құрады.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nЕң жоғары және төмен еңбекақы мөлшерінің айырмасы, теңге\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nДемографиялық процестер. Еліміздің халық саны – 14935,2 мың адамды құрайды, соның ішінде 8484,9 мыңы (56,8%) — қалалықтар және 6450,5 мыңы (43,2%) — ауыл тұргындары. Халықтың табиғи өсімі 84452 адам болды.\r\n\r\nХалыктың көші-қон айырымының шамасы 2002 жылмен салыстырғанда 4,7 есе кеміп, 11697 адамды күрады. Республикадан тыс жерлерге 104436 адам көшіп кетті, соның ішінде 74192 — ТМД елдеріне, 30244 — ТМД елдерінен тыс жерлерге көшті.\r\n\r\nҚазакстан экономикасының соңғы үш жылдағы дамуын талдау республиканың әр аумақтарында өмір сүрудің әлеуметтік-экономикалық деңгейіндегі айырмашылыктардын елеулі екендігін көрсетеді. Оның негізгі себебі, даму жоспарларын дайындау барысында аумақтық ерекшеліктер ескерілмеген, облыстардын, бастапқы мүмкіндіктері есепке алынбаған. Сондай-ак, салалық және аймақтық деңгейдегі шаралардың сәйкессіздігі де аймақтардағы халықтың түрмыс деңгейі көрсеткіштерінің түрлі болуын арттырады.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n2.2 ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ 2003 ЖЫЛҒЫ ҚОРЫТЫНДЫСЫ.\r\n\r\n \r\n\r\nӨнеркәсіп: 2003 жылы 120,4 млрд. тенгенің әнеркәсіп өнімі өндірілді. Физикалық көлем индексінің өсімі 2002 жылмен салыстырғанда 109,8 пайыз құрады. Қаржылық емес корпорация секторы бойынша 2003 жылда өнеркәсіп өндірісінің физикалық көлемі өткен жылмен салыстырғанда 10,7 пайыз артты, оның ішінде өңдеу өнеркәсібінде – 10,7 пайыз, тау-кен өнеркәсібінде-11,5 пайыз, электр қуатын өндіру мен газ бен суды тарату саласы 5,2 пайызға төмендеді.\r\n\r\n Өнеркәсіп өндірісінің негізгі өсімі , өңдеу саласының артуы арқылы қамтамасыз етілді, жалпы көлемінің 88 пайзы өңдеу өнеркәсібінің үлесінде. 2003 жылы 85,8 млрд. Тенгенің өнімі өндірілді. Өңдеу өнеркәсібі көлемінің маңызды өсуімен мұнай өнімінің 115,4 пайызға артуы көмегін тигізді, оның саладағы көлем үлесі 43,4 пайызды құрайды. 2003 жылы мұнай өнімдерінің негізгі түрлерінің өндіріс көлемі : бензин-872,6 мың тонна, дизель отыны-1233,8 мың тонна,мазут-1359,3 мың тонна, авиакерасин-213,3 мың тоннаны құрады. Өткен 2002 жылмен салыстырғанда металургия өнеркәсібіндегі өнім көлемінің құлдырауы жалғасуда 25,2 пайыз. Өндіріс көлемінің төмендеуінің негізгі себебі шикізаттың жеткіліксіздігі болып табылады. Тоқыма және тігін өнеркәсібіндегі өндіріс көлемі 2002 жылмен салыстырғанда 97,7 пайыз құрады, бұл ұзын және қысқа жемпірлердің 87,7 пайз , ерлердің жұмысшы киімі 43,1 пайыз, шұлық 67,2 пайыз, мақта талшығы 3,9 пайыз орындалуына байланысты төмендеп отыр. Химия өнеркәсібінде өндіріс көлемі 2002 жылмен салыстырғанда 17,9 пайыз артты. Өсім дәрі дәрмек тауарлар түрінің ұлғаюына байланысты болды. Ол 2002 жылмен салыстырғанда 12 пайызды құрады. Өңдеу өнеркәсібінің жағдайы, оның даму деңгейі облыс экономикасын дамыту мен азық түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етудің басты элементтерінің бірі. 2003 жылы азық түлік өндірісі , сусындар мен темекі өнімдерін қоса алғанда ақшалай көрсеткіште 16633,8 млн. Тенгені құрады, бұл 2002 жылмен салыстырғанда 14,7 пайыз артық. Ауыл шаруашылық өнімін өңдеу көлемінің өсімі келесідей азық- түлік өнімдерінің түрі бойынша байқалуда: ет 0,3 пайыз, құс еті 5 есе, шұжық өнімдері 2,2 есе, өсімдік майы 25,3 пайыз, өндірілген көкөністер немесе консерванттар 59,3 пайыз, жүзім шарабы 55,1 пайыз,сыра 20,9 пайыз, ішкілікке жатпайтын сусындар 2 есе, минералды су 17,9 пайызға.\r\n\r\n \r\n\r\n Құрылыс материалдарын шығаратын кәсіпорындар саласында өндіріс көлемінің өсуіне қол жеткізді. Құрылыс материалдарының өсімі19,9 пайызды құрады немесе кәсіпорындармен 3176,4 млн. Тенгенің өнімі өндірілді. Цемент өндірісі 27,3 пайыз, әк өндірісі 34,8 пайыз артты. Облыс кәсіпорындары бойынша тауарлы бетон өндірісі өткен жылмен салыстырғанда 52,2 пайыз артты немесе 83,5 мың тонна, бетоннан жасалған жиынтық құрылыс конструкциясы2,3 есеге немесе 34 мың тоннаға артық өндірілді.\r\n\r\n Машина жасау асласында өндірістің өсім тенденциясы қалыптасуда. 2002 жылмен қарағанда өндірілген машина және жабдықтар 20,8 пайыз артты, бұл өндіріс өнімінің артуымен, импорт алмастыру шеңберіндегі отадық ірі тұтынушылармен, әсіресе темір жол көліктері үшін жабдықтар жасауда. 2003 жылы 10,6 млрд. Тенгенің импорталмастыру өнімі жіберілді, бұл 2002 жылдағыдан 8,2 пайыз артық.\r\n\r\n Өнеркәсіп кәсіпорындарындажаңа жұмыс орындары ашылуда. Жылдың басынан облыстың 41 кәсіпорындарында жаңа кәсіпорындарды іске қосу, әрекеттегілерін ұлғайту, жаңа өнім түрлерін шығару есебінен қосымша 3217 жұмыс орны ашылды. Сайрам ауданында тоқтап тұрған шарап және шарап өнімдерін шығаратын ЖҮЗІМ ЖШС кәсіпорны 51 жұмысшы орынмен іске қосылды. Шымкент қаласындағы РФС ЖАҚ мұнда 130 адам жұмысқа тартылды және Фоском ЖАҚ кәсіпорындарын 30 жұмысшы орынмен іске қосуға байланысты дайындық жұмыстары жүргізілуде, КиТ Со ЖШС 189 жұмысшы орнымен спирт шығаратын өндіріс, құрылыс материалдарын өндіретін 164 жұмысшы орынмен Бритекс Лайн ЖШС іске қосылды жәнет.б.\r\n\r\n \r\n\r\n Ауыл шаруашылығы: Ауыл шаруашылығының жалпы өнім көлемі 2003 жылы ағымдағы бағада 83,1 млрд. Тенгені құрады, бұл 2002 жылмен салыстырғанда 3,5 пайыз артық , оның ішінде мал шаруашылығы өнімі 24,4 млрд. Тенге немесе 5,1 пайыз, егін шаруашылығы 58,6 млрд. Тенге немесе 2,8 пайыз артық. 2004 жылғы 1 қаңтарда облыста 53295 ауыл шаруашылық тауар өндірушілер әрекет етсе, оның 541815 шаруа қожалықтары және 1480 шаруашылық субьектілері. Облыстағы құрылған 14 ауылдық несие серіктестіктерінің 7 жұмыс істейді, оның ішінде Агронесие Ордабасы ЖШС АНС, Сайрам несие ЖШС АНС, Шардара несие ЖШС АНС, Асыката несие ЖШС АНС, Сарыағаш несие ЖШС АНС, Қазығұрт несие ЖШС АНС және Түркістан несие ЖШС АНС. Ауылдық несие серіктестіктерінің құрылғандарынан бері өзінің құрылтайшыларына мал мен егін шаруашылықтарын дамытуға 932,6 млн тенге несие бөлінді, соның ішінде 2003 жылы 564,8 млн тенге.\r\n\r\nОблыстағы өндірілген ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы өсімі\r\n\r\n Облыста құрылған 52 МТС-тың қазіргі кезде 46 жұмыс істейді, олармен 59,4 мың га алқапта 102,5 млн. Тенгенің қызметін көрсетті. Ауыл шаруашылық тауар өндірушілеріне көмек көрсету үшін 305 дайындау пункті, оның ішінде 212 шитті мақта дайындауға арналған, 50 ауылшаруашылық тауар өндірушілер қауымдастығы, 21 көтерме азық түлік нарығы қызмет етеді. Ауылдық тауар өндірушілерін техникамен қамтамасыз ету деңгейін жақсарту мақсатында облыста құрылған Жәрдем МКК, облыс бюджетінен 150 млн тенге бөлінді. Тендерді жеңіп алған МТЗ Азия сервис ЖШС- тік МТЗ-80 маркалы 84 трактор сатып алды. Облыста алынған техникалар ауылшаруашылық тауар өндірушілеріне ұзақ мерзімге лизинг негізінде сатылады.\r\n\r\nЕгіншілік: Облыстық статистика басқармасының жедел мәліметі бойынша 2003 жылы 497,4 мың тонна астық жиналды немесе өткен жылмен салыстырғанда 90,4 пайыз. Майлы дақылдар 76,4 мың тонна жиналды,немесе өткен жылмен салыстырғанда 78,9 пайыз артық, мақта 387,7 мың тонна тиісінше 7,6 пайыз, көкөніс 418,3 мың тонна немесе 4,7 пайыз, картоп 137,7 мың тонна немесе 19,6 пайыз. Өткен 2002 жылмен салыстырғанда бақша дақылдары 16 пайызға кеміп немесе 244,6 мың тоннаны құрады, жеміс жидек 4,6 пайыз, немесе 45,7 мың тонна, жүзім 2 пайызға немесе 19,3 мың тоннаны құрады. 2004 жылдың өніміне күздік дақылдарды 180 мың гектарға орналастыру көзделуде. Облыс тауар өндірушілері қажетті көлемде күздік бидаймен толық қамтылған. Күздік егіс 162,1 мың га егелде немесе тапсырманың 90 паызы. 240,9 мың гектар жер жыртылды немесе межеленген тапсырманың 64 пайыз.\r\n\r\nМал шаруашылығы: Облыс бойынша 2003 жылы шаруашылықтың барлық санаты бойынша мал шаруашылығы өнімі өндірісінің өсімі және мал мен құстың барлық түрлері бойынша өсімі байқалды.\r\n\r\n2003 жылы шаруашылықтың барлық санаты бойынша мал өнімдерінің негізгі түрлері төмендегідей көрсеткіштермен сипатталады: тірі салмақтағы ет өндірісі – 112,3 мың тонна немесе 103,5 пайыз, сүт – 428,5 мың тонна немесе 106,6 пайыз, жұмыртқа – 187,6 млн. дана немесе 2002 жылмен салыстырғанда 121,6 пайыз.\r\n\r\nСонымен қатар , облыс бойынша мал мен құстың барлық түрінің саны өсті, бұл төмендегідей көрсеткіштермен сипатталады:\r\n

ірі қара мал басы 520,3 мың бас немесе өткен жылмен салыстырғанда 112,6 пайыз;

\r\n

шошқа – 30,5 мың бас немесе 136,2 пайыз;

\r\n

қой мен ешкі — 2457,7 мың бас немесе 109,5 пайыз;

\r\n

жылқы – 108,1 мың немесе 108,7 пайыз;

\r\n

түйе – 12,7 мың немесе 106,0 пайыз;

\r\n

құс – 1953,7 мың бас немесе 105,7 пайыз.

\r\n

\r\n Облыста сиырды қолдан ұрықтандыратын 193 пункт жұмыс істейді, онда 50,6 мың бас сиыр ұрықтандырылды немесе 2002 жылға қарағанда 11 мың сиырға артық.\r\n\r\nМал дәрігерлік қызметін жақсарту үшін , облыстың барлық аудандары мен қалаларында індет аурулурына қарсы іс – шаралар ұйымдастыруға 15 «Мал дәрігерлік қызметі» мекемесі құрылды, онда 263 мал дәрігерлері жұмыс істейді.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКөлік\r\n\r\n 2003 жылы облыста барлық көлік түрлерімен 13870,2 мың тонна жүк тасылды немесе өткен жылға қарағанда 112,9 пайыз , оның ішінде теміржол көлігімен – 12745,8 мың тонна (109,3 пайыз) , автомобиль -1124,4 мың тонна (179,8 пайыз). Жеке меншік пен көліктік емес ұйымдармен тасымалданатын жүк көлемін есепке алғанда облыс бойынша барлығы 70465,2 мың тонна жүк (120,9 пайыз) тасылды.\r\n\r\nКөліктін барлық түрімен 2003 жылы 39,2 млн. Жолаушы тасылды немесе 2002 жылмен салыстырғанда 105,7 пайыз. Жеке меншік пен көліктік емес ұйымдармен тасымалданған жолаушы көлемін есепке алғанда облыс бойынша барлығы 701,3 млн. Жолаушы тасылды, бұл 2002жылмен салыстырғанда 1,1 пайыз жошғары.\r\n\r\nЖалпы тасылған жүк көлемі (мың тонна)\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nТұтыну нарығы\r\n\r\n 2003 жылы облыс бойынша кәсіпкерлік қызметпен айналысатын физикалық тұлғалардың, сатушы кәсіпорындардың айналымы 98,4 млрд. Теңгені және 2002 жылмен салыстырғанда 8,4 пайыз құрады.\r\n\r\nБөлшек сауда айналымы (қоғамдық тамақтануды есепке алмағанда)32,8 млрд. Теңгені құрады және 2002 жылмен салыстырғанда 11,0 пайыз артты. Бөлшек сауда айналымы көлемі негізінен тауарларады киім — кешек , аралас және азық – түлік нарық орындарынан алу есебінен қалптасты , ондағы жеке кәсіпкерлер әрекетінің айналымы 19,7 млрд. Тенгені құрады, бұл көрсеткіш 2002 жылмен салыстырғанда 14,5 пайыз артты. Жалпы тауар айналымының ішінде нарық орындарындағы сауда көлемінің үлгесі 59,6 пайыз құрады.\r\n\r\n Сауда кәсіпорындарының бөлшек сауда айналымы көлемі 13,2 млрд. Теңге құрады, олардың айналымы 6,1 пайызға артты.\r\n\r\nОблыстың көтерме нарығында өткен кезеңде сауда көлемі 64,6 млрд. Теңгені (2002 жылмен салыстырғанда 7,2 пайыз) құрады.\r\n\r\nҚоғамдық тамақтандыру секторы 714,14 млн. Теңгенің қызметін көрсетті, жалпы тауар мен қызмет айналымының ішінде қоғамдық тамақтандырудың үлес салмағы 0,7 пайызды құрады.\r\n\r\nШағын кәсіпкерлік\r\n\r\n Шағын кәсіпкерлік тіркелген субьектілер саны 2004 жылғы 1 қаңтарына 105,5 мың бірлікті құрады. Өткен жылмен салыстырғанда облыстағы кәсіпкерлік субьектілерінің санының өсімі 9,5 пайызды құрады.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nШағын бизнес дамуы\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n Облыс азаматтарына заңды тұлға құрмай жеке кәсіпкерлікпен айналысу мен шаруа шаруашылықтары өте қолайлы. Жеңілдетілген тіркеу мен салық салу шағын бизнестің осы саласына 2004 жылдың 1 қаңтарына жұмысшы саны 57,4 мың адамды құрайтын 44,6 мың субьектіні тартты және шаруа шаруашылығына 174,7 мың адам немесе 49,7 мың субьект. Заңды тұлға құра отырып тіркелген шаруашылық субьектілерінің саны 11,2 мың бірлік. Оның әрекет ететіні 7,9 мың бірлік жұмысшылар саны 56,8 мың адам. Шағын бизнестің салаларында барлығы 296,5 мың адам немесе 32 пайызы жұмысқа тартылған. 2003 жыл басынан бері облыстың шағын кәсіпкерлік субьектілерімен 101,3 млрд. Тенгенің өнімі өндірілді (2002 жылы 68,5 млрд тенге). Заңды тұлға ретінде құрылған әрбір кәсіпорынға 7689,5 мың тенге көлемінде өнімі өндіріліп қызметі көрсетілді. Шағын кәсіпкерлік субьектілерінен жыл басынан бюджетке 4423,7 млн тенге (2002 жылы 3411,1 млн тенге) төленді. Заңды тұлғалар 3960,0 млн тенге салық төледі. Әрекет ететін әрбір заңды тұлғаға 555,6 мың тенгеге дейін бюджетке төлемнен келеді. Салалар бойынша шағын және орта бизнестің бүгінгі күні жағдайы келесідей: ауыл шаруашылығында шағын кәсіпкерлік субьектілерінің 49,5 пайызы айналысады, саудада 36,5 пайыз, көлік пен байланыста 2,5 пайыз , өнеркәсіп өндірісі мен ауыл шаруашылығында 1 пайыз, қонақ үй саласында 1,2 пайыз, құрылыста 0,7 пайыз, кәсіпкерліктің басқа түрлерімен 8,1 пайыз. Шағын бизнес обьектілерін тұрғын үйлерде ашу үшін пәтерді қайта жобалауға 1825 рұқсат берілді.\r\n\r\n \r\n\r\nБюджет саласы\r\n\r\n 2003 жылы мемлекеттік бюджеттің кірісі контингент бойынша 43743,8 млн. Тенгені құрады, немесе жоспар 104,1 пайыз бен орындалып, өткен жылмен салыстырғанда 31,9 пайызға өсті. Бұл сомманың қомақты бөлігі (56,1 пайыз) республика бюджетіне бағытталды, ол өткен жылдан 1,6 есе артық немесе 24520,4 млн тенгені құрады. Жергілікті бюджеттің кіріс бөлігінің жоспары 105,8 пайызбен орындалып, 19223,5 млн тенгені құрады. 2002 жылмен салыстырғанда жергілікті бюджетке кірістер 8,7 пайызға өсті. Жергілікті бюджеттің кіріс бөлігінің жоспары Бәйдібек ауданы (96,7) мен Түркістан қаласынан (99,9) басқа барлық аудандар мен қалалар бойынша орындалды. Республикадан облыс аумақтары бюджетін қаржыландыруға жоспарланған 19072,3 млн тенге субвенция алынды. Жергілікті бюджеттің кірісі әдеттегідей жеке тұлғалардың табыс салығы, әлеуметтік салық, акциздің есебінен құралады, олардың жалпы кірістер құрылымындағы үлесі 83 пайыз. 2002 жылмен салыстырғанда бюджетке әлеуметтік салықтан – 1,2 есе , мүлік салығынан 1,3 есе, құмар ойын бизнесіне салынатын акцизден 3,3 есе артық кірістер болды. Бір жолғы талондар арқылы қызметін жүзеге асыратын жеке тұлғалардың жеке табыс салығының жоспары орындалмады. Жоспардың орындалмауының негізгі себептерінің бірі Шымкент қаласының көптеген базарларында және сауда қатарларында 2-3 ай бойы құрылыстың жүруі, бүгінгі таңда бұл жұмыстар Құлтай ана , облыстық муниципалды базар, Алтын орда, Әсет және т.б базарларда жалғасуда. Өткен 2002 жылмен салыстырғанда заңды тұлғалардың көлік салығының бюджетке түсімі 2 млн тенгеге кемуінің себебі 2002 жылмен салыстырғанда заңды тұлғаларға қарасты жеңілдік алған автокөліктердің 232 автокөлікке көбеюі және ТМД мен алыс шет мемлекеттерде шығарылған қолдану мерзімі 6 жылдан 15 жылға дейінгі жеңіл және жүк таситын автокөлік санының көбеюі. 2003 жылы мақтаның кеш пісуіне байланысты көптеген шаруа қожалықтары өнімін өткізе алмағандықтан, уақтылы біріңғай жер салығын төлеуге жағдайы болмады. Сол себептен бұл салық бойынша түсімдер өткен жылмен салыстырғанда 1,6 млн тенгеге кеміді. Бюджетке мезгілінде төленбеген берешек жыл басымен салыстырғанда 2,2 есе кеміп,1,01,2004 ж 1732,7 млн тенгені құрады. Жыл басымен салыстырғанда контингет бойынша бюджетке мерзімінде төленбеген берешек Қазығұрт (3,1 млн тенге) ауданында өскендігі байқалды, облыстың басқа аймақтарында бұл көрсеткіш кеміді.\r\n\r\nИнвестициялық сала\r\n\r\n 2003 жылда негізгі капиталға бағытталған инвестиция көлемі 30284,3 млн тенгені құрап , өткен жылмен салыстырғанда 125 пайызы болды. Инвестиция көлемі жасырылған және формальды емес қызметтерді есептемегенде барлық мекемелер мен ұйымдар меншігіндегі негізгі капиталдың орындалуы 24318,5 млн тенгені құрады, бөл өткен жылдан 127,7 пайызға артық, оның ішінде:\r\n\r\nРеспубликалық бюджеттің есебінен 2003 жылы игерілген инвестиция 3759,98 млн тенге немесе өткен жылмен салыстырғанда 4,9 есеге көп, бұл облыс бойынша орындалған қаржы көлемінің 15,4 пайызын құрады.\r\n\r\nӘлеуметтік сала кешендерінің құрылысына 1649,8 млн тенге қарастырылған, оның ішінде:\r\n

білім беру кешендері , 2003 жылдағы игерілгені 955,5 млн тенге немесе 99,1 пайыз, жылдық көлемдегі қаралған 964,6 млн тенге, немесе 86,2 пайыз 2004 жылдың 1 қаңтарындағы бөлінген қаржының , оның ішінде:

\r\n

Кешендердің аты	Тендер бойынша 2003 ж жоспары	игерілгені	Жылдық жоспардың пайыздық орындалуы	Бөлінген қаржының игерілуі	Жылдық жоспардың пайыздық орындалуы
БІЛІМ БЕРУ
Ордабасы ауданы,Ынталы с Бектаев атындағы мектеп	113,7	109,6	96,4	109,6	100
Отрар ауданы, Шәуілдір с Жамбыл атындағы мектеп	238,2	238,2	100	182,3	76,5
Сайрам ауданы Ақсудағы 26 мектептің құрылысын аяқтау	103,4	103,4	100	103,4	100
Түркістан қаласы Яссы атындағы мектеп	180,7	180,7	100	180,7	100
Түркістан қаласы Ыждыхат мектебі	171	171	100	103,3	60,4
Сайрам ауданы Қарабастау п Аимауытов атындағы 54 мектеп	107,8	102,8	95,4	102,8	95,4
Сарыағаш ауданы Ынтымақ с Ынтымақ бөлімі Новоабад бөл құрылысы аяқталмаған бала бақшаны мектепке бейімдеу	49,8	49,8	100	49,8	100
Жиынтығы	964,6	955,5	99,1	831,9	86,2

\r\n \r\n

денсаулық сақтау кешендеріне 547,5 млн тенге қарастырылған, 12 айда игерілгені 547,5 млн тенге немесе 100 пайыз, жылдық көлемдегі қаралған немесе 97,5 пайыз бен 2004 жылдың 1 қаңтарындағы бөлінген қаржының , оның ішінде:

\r\n

Кешендердің аты	Тендер бойынша 2003 ж жоспары	игерілгені	Жылдық жоспардың пайыздық орындалуы	Бөлінген қаржының игерілуі	Жылдық жоспардың пайыздық орындалуы
ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ
Мақтаарал ауданы Жетісай АОЕ құрылысын аяқтау	113,4	113,4	100	113,4	100
Түркістан қаласы өкпе ауыруына қарсы диспансердің құрылысын аяқтау	217,4	217,4	100	217,4	100
Түркістан қаласы әйелдер босанатын үй құрылысы	216,7	216,7	100	203,3	93,5
Барлығы	547,5	547,5	100	534,1	97,5

\r\n \r\n

жылдық көлемінде ауыз сумен қамтамасыз етуге 840,4 млн тенге қаралған, немесе 2004 жылдың 1 қаңтарына игерілгені 472,0 млн тенге, оның ішінде:

\r\n

Кешендердің аты	Тендер бойынша 2003 ж жоспары	игерілгені	Жылдық жоспардың пайыздық орындалуы	Бөлінген қаржының игерілуі	Жылдық жоспардың пайыздық орындалуы
Ауыз сумен қамтамасыз ету кешендерінің құрылысы
Су құбырлары жүйесі
Арыс топтық су құбыры	185,8	162,6	87,5
Шәуілдір топтық су құбыры	36,6	36,6	100
Сарыағаш су құбыры	233,6	172	73,6
Кентау-Түркістан су жүйесі	300,0	258,6	86,2
Қазғұрт ауданы Молбұлақ с су құбыры жүйесін қалпына келтіру	25,5	22,0	86,2
Жетісай топтық су құбыры	58,9	27,7	47,0
Барлығы	840,4	679,5	80,8

\r\n \r\n\r\n 2003 жылы жергілікті бюджеттің қаржысының игерілгені – 2874,4 млн тенге немесе 2002 жылмен салыстырғанда 132,0 пайызды құрап, бұл жалпы атқарылған жұмыс көлемі мен игерілген қаржы көлемінің 11,8 пайызы, оның ішінде:\r\n\r\n— жоспардағы тұрғын үй салу құрылысы 124,2 млн тенге болса, нақты игерілгені 124,2 млн тенге немесе 100 пайыз;\r\n\r\n— коммуналдық кешендерге 772,9 млн тенге, игерілгені 776,9 млн тенге немесе 100,5 пайыз;\r\n\r\n— денсаулық сақтау кешендеріне 240,5 млн тенге, игерілгені 248,9 млн тенге немесе 103,5 пайыз;\r\n\r\n— білім беру кешендеріне 462,4 млн тенге, игерілгені 462,1 млн тенге немесе 99,9 пайыз;\r\n\r\n— коммуналды меншік кешендерін күрделі жөндеуге 61,2 млн тенге, игерілгені 61,0 млн тенге немесе 99,7 пайыз;\r\n\r\n— ауыз сумен қамтамасыз ету кешендерінің құрылысын салуға 114,7 млн тенге, игерілгені 114,7 млн тенге немесе 100,0 пайыз;\r\n\r\n— автокөлік жолын салу құрылысына 256,3 млн тенге, игерілгені 357,6 млн тенге немесе 139,5 пайыз орындалды.\r\n\r\n Ұйымдар мен мекемелердің және халықтың өз қаржысы бойынша – 21023,12 млн тенге немесе өткен жылмен салыстырғанда 103,9 пайызды құрап, бұл жалпы орындалған қаржы көлемінің 69,4 пайызы. Қаржылардың басым бөлігі негізгі қорларды құруға және іске қосуға жұмсалды, кокс өнімдері және мұнай өңдеу өндірісі – 1754,4 млн тенге, көлік және байланыс – 3415,7 млн тенге, электр қуатын газ бен су өндіру және бөлу – 2901,4 млн тенге, тағамдық азық түлік бүйымдарын өңдеу – 2412,7 млн тенге, қозғалмайтын мүлікпен операцияларға, мекемелердің жалға алуы мен қызметіне -2274,8 млн тенге, 2034,5 млн тенге, ауыл шаруашылығы және балық аулау – 1845,4 млн тенге, және әлеуметтік қызмет – 1793,2 млн тенге, білім – 1727,2 млн тенге, басқа да қызметтер түрлеріне -859,9 млн тенге, тоқыма және тігін бұйымдарын өңдеуге – 665,1 млн тенге, металлургия өнеркәсібіне – 547,9 млн тенге, қонақжайлар мейрамханалар және ресторандар – 524,0 млн тенге өзге де минералдыметалл емес өнімдерді өндіруге – 384,2 млн тенге. Инвестицияны игеру облыс бойынша өткен жылмен салыстырғанда 25,0 пайызға көбейгенімен, бірақ инвестицияның төмендеуі тау кен өндіру өнеркәсібінде – 8,6 , тоқыма мен тігу өнеркәсібінде, өзге де минералды өнімдерді өндіру, денсаулық сақтау -21,5 пайызға төмендеп кеткендігі байқалды. Инвестицияның негізгі капиталға игерілуіне Сайрам – 9,9 пайыз, Түлкібаста – 33,8 пайыз, және Шардарада – 77,1 пайызға аудандары бойынша төмендеген.\r\n\r\n Шетел инвестициясы – 2626,8 млн тенге немесе 2002 жылмен салыстырғанда 88,3 пайызды құрап, бұл облыс бойынша орындалған қаржы көлемінің 10,8 пайызын құрады. Шетел инвестициясы:\r\n

ауыл шаруашылығы және балық аулау -941,9 млн тенге;

\r\n

тау кен өндіру өнеркәсібі – 816,1 млн тенге;

\r\n

өңдеу өнеркәсібі – 108,6 млн тенге;

\r\n

білім – 7,6 млн тенге;

\r\n

денсаулық сақтау -752,6 млн тенге салаларына жұмсалған.

\r\n

\r\n \r\n\r\nШымкент, Түркістан қалалары мен Созақ пен Мақтаарал аудандарынан басқа көп аудандар мен қалаларда шетел инвестициясын тартылуына қажетті жағдай туғызылмаған. 2003 ж басынан бері әлеуметтік кешендер және тұрғын үй құрылысына 2274,9 млн тенге бағытталды. Оның ішінде тұрғын үй құрылысына – 7858,4 млн тенге жұмсалып, былтырғы жылмен салыстырғанда 189,8 пайызды құраған. 4801,9 млн тенгеге 2003 жылдың есепті мерзімінде негізгі қаржы игерілді. 2994 ғимараттар пайдалануға беріліп, жалпы көлемі 412,3 мыңшаршы метр көлемі игеріліп, оның ішінде тұрғын үйлер тиісінше 2748 бірлігі 313,1 мың шаршы метр, өткен 2002 жылдың деңгейінен 53,1 пайызға жоғары. Тұрғын үйдің жалпы облыс бойынша (309,5 мың шаршы метр) халықтың қаржысы есебінен пайдалануға берілгені 98,9 пайызды құрайды. 2003 жылы облыстың барлық өңірінде , Сайрам Ордабасы және Созақ аудандарынан басқа сәйкесіше іске қосу көлемдері 62,6, 16,5, және 5,4 пайызға төмендеген, өткен жылдың деңгейінен салынған тұрғын үйлер қөлемі артқан. Шымкент қаласы 3,6 есе, Шардара ауданында 2,4 есе пайдалануға берілген тұрғын үйлер көлемі артты. Республикалық және жергілікті бюджеттердің есебінен 23,11,2003 ж бекітілген 2003 жылдың күрделі құрылыс жоспары бойынша 49 кешенді пайдалануға беру көзделген. Олардың есепті мерзім кезінде пайдалануға берілгені 31 кешен, олардың ішінде:\r\n

Астана қаласы ОҚО өкілдігіне ғимарат сатып алу мен оны жаңадан жөндеу;

\r\n

Жамбыл облысы Т. Рысқұлов ауданының Құлан поселкесіне қос пәтерлі тұрғын үй құрылысын салу;

\r\n

Төлеби ауданы Көксәйек с 25 төсектік инфекциялық бөлім;

\r\n

Түлкібас ауданы Т. Рысқұлов аудандық тері мерез диспансері;

\r\n

Шардара ауданы , Қазақстан аулында 50 төсектік селолық ауырухана, жылыту пеші;

\r\n

Ордабасы ауданы Бадам с Қажымұқан атындағы толдық емес ОМ қосымша құлысы;

\r\n

Сарыағаш ауданы Бағыс 240 оқу орын ОМ мектебінің құрылысын аяқталуы;

\r\n

Сарыағаш ауданы Бағыс ОМ қосымша спорт залының құрылысы;

\r\n

Шардара қ 2 м/ аудан Әуезов атындағы 8 сыныптық оқу блогы;

\r\n

Бәйдібек ауданы Жиенқұм с Жиенқұм ОМ спортзалы;

\r\n

Шымкен қаласы Самал м/ауд 1200 оқушыға ОМ құрылысы;

\r\n

Төлеби ауданы Ленгер қ Болашақ мектебінің аумағындағы 198 оқұшы орынды Дарын мектебінің оқу блогы;

\r\n

Шымкент қаласы Иляев көш 69 үйдің 65 пәтерлік тұрғын үй;

\r\n

Шымкен қаласы Отрар м/ ауд 13-1 үйінің 30 пәтерлік тұрғын үй және тағы басқалары.

\r\n

\r\n \r\n\r\nСыртқы экономикалық қызмет\r\n\r\n Қазақстан Республикасының Үкіметінің Бағдарламасына сәйкес, сыртқы сауда айналымының негізгі бағыты сыртқы нарықтардың конюктурасына тәуелділікті төмендетіп, экспорттық шикізаттық бағыттан кету мақсатында отандық өнеркәсіптердің бәсекелік қабілеттіктерін көтеру негізінде сауда айналымының құрылымын өзгерту болып табылады. 2003 жылы экспор импорттық операциялар әлемнің 65 елімен жасалынды. Облыстың сыртқы сауда айналымы 481,0 млн АҚШ долларын құрады, бұл 2002 жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 42,2 пайызға артты оның ішінде экспорт-288,3 млн АҚШ доллары – 41,0 пайызға, импорт – 192,7 млн АҚШ доллары- 43,9 пайызға сәйкесінше артқан. Нәтижесінде экспорт импорттан артып сыртқы сауда балансы 95,6 млн АҚШ доллары мөлшерінде оң сальдо болып жасақталды (2002 жылы – 70,5 млн АҚШ доллары болған).\r\n\r\n \r\n\r\nСыртқы сауда айналымының динамикасы\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n Есепті кезеңде сыртқы сауды айналымының негізгі бөлігі экспорттың (59,9 пайыз) үлесіне тиді. Импорттық түсімдердің үлесі облыстағы жалпы сыртқы сауда айналымының 40,1 пайызды құрады (2002 жылы 39,5 пайыз болған).\r\n\r\n Сыртқы сауда айналымында ТМД елдеріне жалпы көлемнің 49,1 пайызы, Европа елдеріне – 31,0 пайыз, Азия елдеріне – 18,6 пайызда сәйкесінше Америка және Африка елдеріне – 1,3 пайыздан келеді. Экспорттық жеткізулер бойынша әлемнің 36 еліне жүзеге асырылады. Облыс өнімдерінің негізгі тұтынушылары, Латвия (барлық экспорттық тапсырыстың 26,3 пайызын құрайды), Ресеи федерациясы (22,2), Қытай (10,0), Қырғызстан (8,7), Өзбекстан (7,7), Иран (5,1), Ауғаныстан (4,5), Тәжікістан (2,9), Германия (2,7), Туркия (2,5), Украина және Беларусь (1,3), Дания (0,5), Нидерланды (0,4), Литва және Түркменістан (0,3) болып табылады. Облыстың экспорттық жалпы көлемінің басым бөлігін : тоқыма мен тоқыма бұйымдары 49,3 пайыз, өткен жылдың осы кезеңінен 1 пайызға кем, өнеркәсіптің металургиялық өнімдері 12,6 пайыз немесе 7,6 пайызға аз, минералды өнімдер 18,2 пайыз, 8,8 пайызға тиісінше артық, мал мен өсімдіктен жасалынған өнімдер, дайын азық түліктік тауарлар 13,7 пайыз немесе өткен жылдың деңгейден 4,4 пайызға көп. Пропан , сығымдалған бутан қоспасы, реактивті отын, бензин жеткізіп беру жалғасты, құндық бағада дизельді отын 22,4 есеге, мазут 10,7 есеге, бензин 1,9 есеге, реактивті отын 1,2 есеге, өнеркәсіптің ұн жарма өнімдері- 6,1 есеге, мақта талшығының линті 4,7 есеге, қара металдың сынықтары мен қалдықтары – 1,2 есеге сыртқа экспорттау артты. Облысқа 64 елдердің тауарлары импортталады. Импорттық тауар құрылымының едәуір бөлігін жабдықтар мен механикалық бейімделген құралдардың ұлесіне тиесілі, жер бетіндегі көлік, темір жол құрамынан басқа, жабдықтар (импорттық жалпы көлемнің 35,4 пайызы), химиялық және өнеркәсіптің осы саласымен байланысты өнімдер (21,3), мал немесе өсімдіктен жасалынған азық түліктік дайын тағамдық тауарлар (13,7), минералды өнімдер (9,6), металургия өнеркәсібінің өнімдері (6,7), құрылыс материалдары (4,3), ағаш, целллюлоза қағазы бұйымдары (4,2) болды. Облысқа негізгі өнімдермен жабдықтаушылар Ресей федерациясы (жалпы импорттық көлемнің 39,7 пайыз), Германия (12,9), Өзбестан (7,9), Украина (5,2), Бельгия (5,0), Қытай (3,0), Италия (2,8), Туркия (2,4), АҚШ және Иран (1,7), Қырғызстан және Корея (1,5), Малазия (1,3), Жапония (1,1), Франция (1,0), Беларусь (0,8) Австралия (0,2) болып саналады. \r\n\r\nБағалар\r\n\r\n Әлеуметтік экономиклық тұтыну секторында тарифтердің , тауарлардың және көрсетілген қызметтердің бағалары 2003 жылдың желтоқсан айында 2002 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 6,9 пайызға , соның ішінде азық түлік тауарлары 7,2 пайызға, азық түлікке жатпайтын тауарлар 5,9 пайызға, халыққа көрсетілетін ақылы қызметтер 7,2 пайызға артты.\r\n\r\nӘлеуметтік сала\r\n\r\n Еңбек нарығы: 2000 жылдан бастап өндірістің өсуіне және экономика салаларында жаңа жұмыс орындары ашылуына байланысты , жұмыссыздықтың төһмендеу тенденциясы байқалады. 2000 жұмыссыздар саны өткен жылмен салыстырғанда 12,4 пайызға төмендеп, 16,4 мың адамды құрады, 2001 жылы тиіңсінше 13 пайызға және 14,3 мың адамды құрады, 2003 жылы жұмыссыздар саны былтырғы жылдың тиісінше кезеңімен салыстырғанда 2311 азайып 10000 адамды құрады.\r\n\r\n \r\n\r\n Жалпы облыс бойынша , 1,01,2004 жылға жұмыссыздық деңгейі 1,02 пайызға төмендеді . Қала және аудан әкімдерінің мәліметтері бойынша , облыста 11868 жұмыс орны ашылды, соның ішінде орта бизнес саласында 3690, өнеркәсіпте- 3271, уақытша немесе маусымды – 1389. Сонымен қатар жаңа жұмыс орнын ашу қарқыны халықтың жұмыспен қамтуының өсуіне сәйкес келмейді және еңбекпен қамту көрсеткіштеріне әсерін тигізбей тұр. Мәселен, Сайрам ауданында 1239 жаңа жұмыс орындары ашылды, Түркістан қаласында 1164, Сарыағаш ауданында 1260. Осы аудандарда еңбекпен қамтылғандар тиісінше: 758 адам, 956 және 1060 адам. 2003 жылдың 12 айында еңбекпен қамту органдарымен 11213 жұмыссыз жұмысқа орналыстырылды, былтыр осы кезеңде олардың саны 11029 адамды құраған. Жалпы облыс бойынша , еңбекпен қамту деңгейі , жұмыссыз деп келгендердің 50,7 пайызын құрайды. Ақылы қоғамдық жұмыстарда 9530 жұмыссыз қатысты (2002 жылы 9504 адам болған). 01,01,2004 жылы кәсіби оқуға және квалификациясын көтеруге 1147 жұмыссыз жіберілді. 2002 жылмен салыстырғанда бұл көрсеткіш 261 адамға көбейген.\r\n\r\n \r\n\r\n Облыстың аудан және қалаларында бос жұмыс орындар жәрменкесі тұрақты өтіп тұрады. Онда 8,1 мыңнан астам адам 877 жұмыс берушілер қатысты. 3,6 мың бос жұмыс жұмыс орындар ұсынылды, нәтижесінде 2,1 мыңнан астам жұмыссыз еңбекпен қамтылды. Сонымен қатар 254 жұмыссыз ақылы жұмыстарға 197 қайта оқытылуға жіберілді.\r\n\r\n \r\n

\r\n

Аудандар және қалалар	өтініш білдіргендердің саны		Жұмыспен қамтылғандар		Жұмыссыздар саны
Аудандар және қалалар	2002	2003	2002	2003	2002	2003
Бәйдібек	575	484	400	456	605	470
Қазғұрт	664	672	402	446	557	405
Мақтаарал	1215	1342	845	930	1816	1695
Ордабасы	825	915	520	524	405	385
Отрар	367	556	343	269	365	339
Сайрам	1417	2004	755	758	474	361
Сарыағаш	1348	1155	1049	1060	887	562
Созақ	680	903	345	359	432	390
Төлеби	897	607	384	400	415	387
Түлкібас	580	870	364	366	320	350
Шардара	1009	529	432	383	567	343
Арыс	1179	1068	664	548	309	317
Кентау	3379	1690	666	775	2025	989
Түркістан	2067	2858	814	956	915	911
Шымкент	5864	6447	3046	2983	2226	2103
Барлығы	22066	22100	11029	11213	12318	10007

\r\n \r\n\r\n Еңбек қатынасы: 2003 жылы берушілермен еңбек заңдылықтарын сақтау бойынша мемлекеттік еңбек инспекторлары 1102 тексеру өткізді. Тексеру барысында 7441 заң бұзушылық айқындалды, соның ішінде еңбек заңдылықтарын бұзу бойынша 2961, еңбекпен қамту бойынша 254, еңбекті қорғау бойынша4226. Тексеру қорытындысы бойынша жалпы соммасы 4,9 млн тенгеге 434 айып пұл салынды, 4,2 млн тенге өндірілді. 2003 жылдың 12 айында өндірісте зардап шекендер саны 104 адамды құрады, соның ішінде 7 адам өлімі тіркелді.\r\n\r\n Еңбекақы төлеу саясаты: 2002 жылдық 1 қаңтарына енгізілген мемлекеттік қызметкер болмайтын , бюджет саласы қызметкердлерінің еңбекақы жүйесі мемлекеттік қызметкерлердің еңбекақы жүйесіне сәйкестендірілген, ол бюджет саласының барлық қызметкерлерінің еңбекақысын реттеуде біріңғай негізін қалады, оның тұрақтануын қамтыды және мамандығы бойынша жұмыс істей беруге ынталандырды. 2003 жылдың қаңтар-қараша айында ірі және орта кәсіпорындарындағы жалдамалы қызметкерлердің орташга еңбек ақысы өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 16,3 пайызға өсіп 14998 тенгені құүрады. Қызметкерлердің еңбекақысы құрылыс қызметінде 28,6 пайыз, көлік және байланыс 20пайыз және қаржы қызметі саласында 18,1 пайызға көбейді. Сонымен қатар өнеркәсіп саласындағы қызметкерлердің еңбекақысы өсіп жалпы 5,1 пайыз құрады. Ең көп орташа айлық жалақы 29659 тенге қаржы қызметінде, ең азы 5639 тенге ауыл шаруашылығында сақталды және олардық арасындағы айырма 4,7 есе. 1,01,2004 жылы шаруашылық субьектілері еңбекақы бойынша қарызы алдын ала мәліметтер бойынша өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда 40,7 пайызға төмендеп 261,5 млн тенгені құрады.\r\n\r\nӘлеуметтік қорғау: Халықты әлеуметтік қорғау жұмысы жақсартылып жатыр. Ел президенті Н.А Назарбаевтың Қазақстан халқына «2004 жылға арналған ішкі және сыртқы саясаттың негізгі бағыттары» жолдауына сәйкес зейнетақының ең төмен деңгейі 2003 жылдың 1 шілдесінен 5,5 мың тенгеге дейін көтерілді. Облыс бойынша зейнеткерлер саны 154,3 мың адамды құрайды, 2003 жылы зейнетақы бойыншга қажеттілік 12,4 млрд тенгені құрады. Зейнетақының орташа мөлшері 7177 тенгені құрады.\r\n\r\n \r\n\r\n Халықты әлеуметтік қорғау бойынша басқа да шаралар жүргізілуде. 2002 жылдың 1 қаңтарынан , Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы Заң күшіне енді. Заң татаулы әлеуметтік көмек алуға құқұғы бар азаматтарды айқындады-олар, кедейшілік шегінен төмен табыстары бар республика азаматтары.\r\n\r\n Облыстың барлық аудан және қалаларында, атаулы әлеуметтік көмекке мұқтаж азаматтардың материалдық жығдвйын зерттейтін участкелік комиссия құрылды. Әр мұқтаж отбасыға әлеуметтік карта ашылады. Бұл аз қамтылғандардың құрылымын анықтауға және оларды жұмысқа орналастыру, ақылы қоғамдық жұмысқа тарту, микронесие беру, жер бөлу және атаулы әлеуметтік көмек беру арқылы, солардың өмір сүру деңгейін көтеруге нақты шара жасауға мүмкіндік береді. 2003 жыл жағдай бойынша жергілікті бюджеттен әлеуметтік көмекке 919 млн тенге қаржы бөлінді. Оның ішінде 120,6 мың азаматқа жалпы соммасы 824 млн тенгеге атаулы әлеуметтік көмек тағайындалып толық төленген. «Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмек туралы » Заңын іске асывру бойынша тұрақты бақылау жасалып отырады, соның нәтижесінде аз қамтылған азаматтар үлесі 2003 жылдың басындағы 5,7 пайыздан, қазір 4,2 пайызға дейін төмендеп 89,6 мың адамды құрады.\r\n\r\n \r\n\r\n2003 жылың 12 айында 1207 аз қамтылған адамдарға 7,5 млн шефтік көмек көрсетілді, 2245 аз қамтылғандарға 7,5 млн қайырымдылық тамақ ұйымдастырылды, тегін еммен және дәрі дәрмекпен 7,3 млн тенгеге қамтылды. 2000 адам жалпы соммасы 26,6 млн тенгеге қайырымдылық қорлардан әлеуметтік көмек алды . Всеобуч қорынан 4267оқушы 18,7 млн тенгеге көмек алды. Жалғыз басты қарт адамдарға көмек көрсету жұмыстары жылғасуда. 27 әлеуметтік көмек бөлімшелері 2,4 мың жалғыз басты қарт адамдарға үйлерінде қызметкөрсетеді, арзан бағамен сататын 58 дүкенге2273 адам жүктелге. Облыста киім жинайтын 158 пунк ашылыды. 2000 жылдан бастап, жасы 80нен асқан қарттарға облыс бюджетінен қосымша зейнетақы төленеді, 2003 жылы 600 зейнеткерлер 6,7 млн тенгег қосымша зейнетақы алды. Жылдың басынан «Ардагерлер үйінде»2897 және Сарығаш шипажайында 460 соғыс ардагерлері ақысыз ем алды. Саны 60 мың адамды құрайтын мүгедектерді әлеуметтік қолдау жұмыстары ұйымдастырылуда. Мүгедектерді әлеуметтік ақтау бағдарламасына сәйкес, мұқтаж мүгедектерді арбамен қамту бойынша шаралар қабылданды. 2003 жылы мүгедектер 226 арбамен қамтылды. Жетім балалар мен аз қамтылған отбасыларынан балаларға көмек көрсету бойынша қайырымдылық акциясы өтті. 8 мыңнан астам бала жалпы соммасы 50 млн тенгеге, аяқ киіммен және оқу құралдарымен қамтылды. Жергілікті бюджеттен төленетін арнайымемлекеттік көмекке қажеттілік 2003 жылы 163 мың адамға 2,7 млрд тенгені құрады.\r\n\r\n \r\n\r\n2003 жыл жағдайы бойынша кедейшілік шегінен төмен тұратын жанұялар туралы мәлімет\r\n

\r\n

Аудан мен қала атаулары	Кедейшілік шегінде тұратын отбасылар саны	Оның ішінде
Аудан мен қала атаулары	Кедейшілік шегінде тұратын отбасылар саны	Атаулы әлеуметтік көмекпен қамтылғандар саны	Тұрғын үй жәрдемақысын алушылар
Бәйдібек	478	3892
Қазғұрт	768	4840
Мақтаарал	1687	12944
Ордабасы	427	3000
Отрар	512	3834
Сайрам	2321	13722	305
Сарыағаш	1675	13411
Созақ	684	4076
Төлеби	681	4635
Түлкібас	630	4425
Шардара	408	3557	232
Арыс	360	3621
Кентау	2091	13045
Түркістан	1804	10210	312
Шымкент	4618	21428	14807
Барлығы	19144	120640	15656

\r\n \r\n\r\nДемографиялық жағдай: 2003 жылдың 1 қазанына халық саны 2142,0 мың адам болды, соның ішінде 825,5 мың (38,5 пайыз) – қала және – 13116,5 мың (61,5 пайызы) ауыл тұрғындары. 2003 жылдың қаңтар қараша айында халықтың табиғи өсуі 34,6 мың адам болды. Облыс бойынша 2003 жылдың қаңтар қараша айында 48,8 мың туылу тіркелді. 2003 жылдық 11 айында 14,2 мың адам өлімі тіркелді. Облыстағы барлық тіркелген өлім жағдайларының жартысы қан айналымы жүйесі ауыруларының еншісінде. 2003 жылдың қаңтар қараша айында облысты тұтастай алғанда тіркелген неке 14,9 мың, ажырасу 1,9 мың, 2002 жылдың қаңтар қарашасына тиісінше 120,4 пайыз және 104,9 пайыз. 2003 11 айында облысқа 15,2 мың адам көшіп келді, республикадан кеткен – 1,9 мың адам. Халықаралық көші қону 2003 жылда көшіп қону сальдосы оң болып қалыптасып ,- 7920 адамды құрады .\r\n\r\nБілім беру саласы: Жалпы білім беру мектептер саны 989 құрады және ондағы оқушылар саны 541,0 мың , өткен 2002-2003 жылдарда мектеп саны 967 , ал оқушылар саны 540,4 мың адамды құраған. Әр түрлі пәндер бойынша тереңдетіп оқыту сыныптарында жалпы оқушылардың саны 46964 адамды(8,7 пайыз) құрайды. 418 мектепте пәндер тереңдетіліп оқытылады. Сынып комплектерінің орташа толықтыруы едәір төмендеді. Негізінен 2002-2003 –ші оқу жылдарына толықтыруы 23,7 бірлік болған , ал 2003 2004 жж 23,38 бірлік болып, соның нәтижесінде осы жылы 23143 класс комплектілер ашылды, бұл өткен жылдан 337 ге көп. Мектеп жоқ аймақта тұратын балалар үшін және жағдайлары төмен жанұялардың балалары үшін қазір 19 жалпы білім беретін мектеп интернаттар қызмет көрсетуде, ондағы оқушылар саны 6473 адам , соның ішінде санаторлық мектеп интернаттарында 336 адам. Сонымен қатар 10 коррекциялық мектеп интернаттар жұмыс істейді, онда 2017 адам оқып тәрбие алады. 9 интернат мектеп ішінен ұйымдастырылған, онда 778 адам оқиды, ал 4 балалар үйінде 656 бала тәрбиеленуде. Жанұялық типте 1 бала бақша ашылды , онда тәрбиеленушілер саны 60 адам. 5 кешкі мектепте 3032 адам оқиды. Мектептерді ақпараттандыру іс шаралары жүргізілуде, 1,01,2004 жылғы жағдайы бойынша интернет жүйесіне 293 мектеп, оның ішінде 203- ауыл мектептері қосылды. 2002-2003 оқу жылдарында 2326 бітірушілер мектепті үздік бітірді, 12-сі «Алтын белгіге » ие болды. Қазіргі таңда 17713 оқушылар қала сыртындағы лагерлерде демалып жатыр. Мемлекеттік кәсіптік мектептер облыс бойынша 22 құрайды, олардың барлығы мемлекеттік. Облыс бойынша 36 колледж, оның ішінде 20-сы жеке меншік түрде, ал 12 облыстық білім департаменті тарапынан қамтылады, 3-і басқа ведомстволардан, 1-і ҚР ІІМ тарапынан. Мемлекеттік колледждерде студенттер саны 12,5 мың адам. \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nIll БӨЛІМ\r\n\r\n \r\n\r\nОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ОБЛЫСЫНЫҢ 2005-2010 ЖЫЛДАРҒА ДЕЙІН ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ\r\n\r\n \r\n\r\nҚоғам дамуын болжаудың негізгі бір бағыты болып экономикалық болжау танылады. Экономикалық болжау объектісі -қоғамдық ұдайы өндіріс процесі, ал зерттеу заты — экономикалық объектілердің даму заңдылықтары, болашақ жай-күйі және экономикалық божамдар жасау, әзірлеу әдістері. Экономикалық болжау дегеніміз экономикалық прогностиканың барлық әдіс-тәсілдерін, құралдарын қолдануға және экономикалық құбылыстарды зерттеудің ғылыми әдістемелеріне негізделген экономикалық божамдар жасау процесі.\r\n\r\n \r\n\r\n3.1 Оңтүстік Қазақстан облысының 2005 жылға дейін әлеуметтік-экономикалық дамуы\r\n\r\n \r\n\r\nАймақ экономикасының дамуы\r\n\r\nӨнеркәсіптің даму басымдықгары\r\n\r\nОблыстың өнеркәсіп өндірісіндегі негізгі басымдықтар мүнай өңцеуді, өнеркәсіптің тау-кен және өндеу салаларын дамыту болып қалады. Химия және мұнайлы химия салаларының, энергетика, машина жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсіптерінің, көлік және байланыстың дамуы қарастырылатын болалы.\r\n\r\nБолашағы. 2003-2005 жылдары өнеркәсіптің дамуын бүрынғысынша мүнай өндеу мен металлургия өнеркәсібі анықтайтын болады.\r\n\r\n2005 жылы өнеркәсіптік өнім көлемі 2002 жылмен салыстырғанда 129,6% артып, 163,6 млрд.теңгені қүрайды.\r\n\r\nӨндеу өнеркосібінде өндіріс көлемі негізінен тоқтап түрған «ИнтерКомШина» ААҚ косіпорынын іске қосу, «Южполиметалл» ЖАҚ жаңа металды мырыш өндірісін іске қосу, тамақ өнеркәсібі кәсіпорындары мен «Химфарм» ААҚ-да жаңа технологияларда енгізу есебінен өсетін болады.\r\n\r\nМакта өңдеу саласында жаңа кәсіпорныдарды іске қосу есебінен мақта талшығын шығаруды алдыңғы жылдың деңгейімен салыстырғанда 2004 жылы 1,7%-ға, 2005 жылы — 2,7%-ға арттыру қарастырылуда.\r\n\r\n2005 жылы өндеу саласындағы өндіріс көлемі 131,6 млрд. теңгеге жетеді.\r\n\r\nТау-кен саласындағы негізгі міндет пайдалы қазбалар алу, кең байыту көлемінің, экспортталатын өнімнің бәсекеге қабілеттігі өсімін қамтамасыз етуге жағдай жасау болып табьглады. Уран алу көлемінің өсімі «Инкай» және «Катко» БК қуатты толық пайдалану жолымен, «Теріскей» ЖШС алтын кенін пайдалану есебінен қарастырылады. 2005 жылы бұл саланың өсімі 2003 жылмен салыстырғанды 21,2%-ға жететін болады.\r\n\r\n«ШНОС» ААҚ-ның колда бар өндірістік куатын арттыру қарастырылуда, 2003 жылы мүнай өнімдері өндірісінің көлемін 3392 мың тоннаға дейін, 2005 жылы — 3612 мың тоннаға дейін жеткізу көзделуде, бұл — автобензршнің 4 маркасын — 830,6 мың тоннаға, керосинді — 76_?2 мың тоннаға, мазутты 1612,2 мың тоннаға жеткізуге мүмкіндік береді.\r\n\r\n«ИнтерКомШина» ААҚ қызметін қалпына келтіру мен оның жүмысын тұрақтандыруды камтамасыз ету қарастырылуда. Әр түрлі үлгідегі шиналар шығару көлемін инвестиция тарту арқылы 2005 жылы үш еседен аса арттыру жоспарлануда.\r\n\r\n«Южполиметалл» ЖАҚ («Южполиметалл» ЖАҚ КБК қоса есептегенде) тазартылған коргасын шығару көлемін 2005 жылы 2003 жылмен салыстырғанда 60%-ға, металды мырыш, бояу, қүбыр, қосып-ажыратқыштар цехтарын іске қосу есебінен металды мырышты — 6 есеге дейін арттыру қарастыруда.\r\n\r\nМашина жасау кешенін дамыту бағдарламасы номенклатураны үлғайтуды, жаңа цехтарды, қосалқы бөлшектер шығаруды, жана машиналарды жинау желілерін ашу, мүнай газ секторы, тау-кен кешені мен «Қазақстан темір жолы» РМК үшін жабдықтарды өндіру арқьиіы өндіріс көлемін арттыруға бағытталған.\r\n\r\nТоқымда және тігін өнеркәсібін дамыту бәсекеге қабілетті өнім өндіру көлемін арттыру, тоқтап түрған өндірісті іске қосу, технологияларды жаңарту, цехтарды реконструкциялау негізінде қүрылатын болады. «Восход» ААҚ-да жабдықтарды жаңарту жөніндегі бизнес жоспар әзірленген, «Эластик» ААҚ-да әйелдер шүлығын шығаратын машиналар орнату қарастырылуда. «Сенім фабрикасы» ЖШС фабриканы кеңейтуді карастыруда.\r\n\r\nТартылатын инвестицрія бірқатар өндірістерді реконструкциялауға, кеңейту мен ашуға, жаңа өнім түрлерін игеруге бағытталатын болады, 73\r\n\r\nбұл импорт алмастыру деңгейін арттыруды, тауарлы өнімнің бәсеке қабілеттілігін қарастырады.\r\n\r\n \r\n\r\nАуыл шаруашылығын дамыту басымдықгары\r\n\r\nМақта, көкөніс, жеміс-жидек, жүзім, сүт пен ет өндірістерін арттыру\r\n\r\nБолашағы. Елбасының 2003-2005 жылдарға арналған Қазақстан халқына Жолдауында анықталған міндеттерге сәйкес, Қазақстан Республикасының 2003-2005 жылдарға арналған аграрлық азық-түлік бағдарламасын іске асыру шеңберінде облыста қабылданатын шаралар:\r\n\r\n— өңдеу кәсіпорындарын олардың өзіндік айналым қаржысын бюджеттік несиелермен толықтыру есебінен дамыту жөніндегі;\r\n\r\n— ауылдық округтерге ақпараттық — макетингтік жүйені қалыптастыру жөнінлегі;\r\n\r\n-ауылдық несие серіктестіктерін құру арқылы қаржы проблемасын шешу жөніндегі;\r\n\r\n— блыс аудандарында «ҚазАгроҚаржы» ЖАҚ желісі бойынша МТС қүру.\r\n\r\nМежеленген мақсаттарға жетуге облыстагы әзірленген мақта және жүзім шаруашылықтарын дамыту бағдарламасы, 2005 жылға дейінгі агроазық-түлік бағдарламаларды іске асыру ықпал етеді.\r\n\r\n2003 жылғы деңгейге өсімді 104,6%-ға үлғайта отырып, көрсетілген шараларды іске асыру есебінен 2005 жылы жалпы өнім көлемін 70,8 млрд теңгеге жеткізу межеленуде.\r\n\r\nӨсімдік шаруашылығы. Өсімдік шаруашылығының жалпы өнім көлемін 2002 жылғы 37 млрд. теңгеге қарсы 2005 жылы 41,8 млрд. теңгеге дейін жеткізу көзделуде.\r\n\r\n2003-2005 жылдар аралығында 2003 жылы 340 мың тоннадан 2005 жьтлы 350 мың тоннаға дейін астық өндіруді біртіндеп арттыру қарастырылуда немесе өсім 2,9%-ды қүрайды. Астық өндірісінің өсімі егіс көлемінің артуынан қалыптасады.\r\n\r\n2003-2005 жылдары майлы дақылдар егіс көлемін біршама арттыру қарастырылды немесе 51 мың га-дан 53 мың. га-ға дейін, негізінен мақсары егісін үлғайту есебінен.\r\n\r\nШитті мақта өнімділігінің 2003 жылы 19 ц/га-дан 2005 жылы 20 ц/га-ға дейін артуы есебінен жалпы жиын 335 мың тоннадан 345 мың тоннаға дейін немесе 3%-ға артады.\r\n\r\nКөкөністің жалпы жиыны 2003 жылы 352 мың тоннадан 2005 жылы 360 мың тоннаға дейін артады.\r\n\r\n2003-2005 жылдары датацияның артуы, жеке капиталды тарту есебінен асыл түқымды шаруашылықты одан әрі дамыту жоспарлануда.\r\n\r\nАграрлық сектордағы генқорын сақnау, өсімдіктерді аурудан қорғай мақсатында асыл түқым шаруашылығын субсидиялау, жаппай зиянкештерден келетін өсһщік ауруынан қорғау бағдарламалары іске асатын болады.\r\n\r\nЕгін өсіру технологиясын жетідціру проблемасын шешу, жердің өнімділігін қалпына келтіру мен суармалы жерлердің тйімділігін арттыру бағдарламаларын іске асыру қарастырылуда.\r\n\r\nМал шаруашылығы. Сүтті және етті мал шаруашылығы, биязы жүнді, жартылай қылшық жүнді және қаракөл қой шаруашылығы, құс шаруашылығы мен асылданлыру жұмысы дамитын болады.\r\n\r\n2003-2005 жылдары жыл сайын 2,5 — 2,8 млрд.теңге көлемінде ауылшаруашылық өндірісін, жерді суландыруды дамытуға, ауылшаруашылық технрікасын алу мен ауыл инфрақұрылымын дамытуға жұмсалатын қаржылар инвестицияланатын болады.\r\n\r\nАуылшаруашылық мал басы ханын селекциялық асылдандыру жүмысын дамыту, ветеринарлық қызмет пен жем базасын жақсарту есебінен арттыру қарастырылуда.\r\n\r\nЭкономикасы тоқыраған Созақ және Отырар ауылды аудандарында шағын кәсіпкерлік субъектілерін дамыту, ауылшаруашылық өнімді өндеу жөніндегі шағын өндірісті жоне ХТТ дамыту жөніндегі шаралар қабылданатын болады. Инвестициялық қызмет ауыл шаруашылығын, әлеуметтік саланы, қызметті дамытуға багытталатын болады.\r\n\r\n2005 жылы мал мен құс етінің өндіріс көлемі 60,7 мың тоннаға жетеді немесе 2003 жылғы деңгейден 104,1%-ға жоғары, сүт 461,2 мың тонна немесе сәйкесінше 107,2%, жүмыртқа — 155,9 млн. дана немесе 110,2% және жүн 4111 тонна немесе 107,2% болады.\r\n\r\n2005 жылы 2002 жьомен салыстырганда мал шаруашылығының жалпы өнім көлемі 24,4%-ға артады.\r\n\r\n \r\n\r\nЭкономиканың накты секторының негізгі көрсеткіштерін\r\n\r\nболжау\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n75\r\n\r\nИнфрақұрылым дамуы\r\n\r\nБолашағы. Кешенді дамыту мақсаты — сыртқы нарыққа шығуды, коммуникация мен жылжымалы қүрамның техникалық жағдайын жақсартатын тиімді көлік-коммуникациялық жүйе мен транзиттік дәлізді қалыптастыру. Көлік және телекоммуникация жолдарын дамыту төмендегілерді қарастырады:\r\n\r\n2005 жылы 2002 жылмен салыстырғанда темір жол көлігімен жүк тасымалдау көлеімі 106,3%-лы қүрайды;\r\n\r\n2005 жылы жолаушы тасымалдау көлемі 2002 жылғы деңгеіімен салыстырғанда 13%-ға артады.\r\n\r\nЖеке кәсіпкерлер мен көлікке жатпайтын мекемелердің жүк тасымалдау көлемін ‘бағалауды қоса есептегенде 2002 жылмен 2005 жылдар аралығында автокөлікпен тасылған жүк 104,4%-ды күрайды. Тиісінше көліктің осы түрлерімен жүк айналымы едәуір артады немесе өсім 61%-ды құрайды.\r\n\r\nАвтомобиль жолдарының үзындығы 2005 жылы 2001 жылғы деңгейде қалады. 2003 жылы республикалық дәрежедегі жолдарды күрделі жөндеу үзақтығын 15 км дейін жоне орташа жөндеуді 124 км дейін арттыру күтілуде, 2004 жылы күрделі жөндеу үзақтығын 20 км жоне орташа жөндеуді 123 км арттыру жоспарлануда. Республикалық дорежедегі жолдарды орташа жөндеуден өткізу үзақтығы 2005 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 300 км дейін артады, ал күрделі жөндеу үзақтығы 20 км қүрайды.\r\n\r\nОдан басқа, жергілікті жолдар бойынша 2003 жылы 222 км> 2004 жылы — 252 км, 2005 жылы — 300 км жолды орташа жөндеуден еткізу жоспарлануда.\r\n\r\nКүтілетін саяхат саласының дамуы мен. Түркістан қаласының мүсылман әлеміндегі маңызына байланысты облыстың әуе көлігімен жолаушыларды тасымалдау көлемі біршама өсетін болады.\r\n\r\nТелефон байланысының уақыттық төлемге өтуіне сәйкес байланыс саласындағы қызмет көрсету көлемі 2005 жылы 2002 жылмен салыстырғанда 17,1%-ға артады.\r\n\r\n \r\n\r\nСыртқы сауда қызметі\r\n\r\nБолашағы. 2003-2005 ж.ж. сыртқы экономикалық қызметтің негізгі бағыттары экспорттық олеуетті арттыру, импорт ауыстырушы өнім шығару, шетелдік әріптестермен ынтымақтастықты нығайту, сыртқы сауда активтік сальдосын қалыптастыру болып табылады.\r\n\r\n2005 жылы 2001 жылмен салыстырғанда тауар айналымы 6,7 пайызға өсуі күтілуде және оның көлемі 368,5 млн.АҚШ долл. қүрайды, экспорттық жеткізулер 23,3 пайызға өседі, импорт 22,2 пайызға төмендейді, сауда балансының жағымды сальдо — 173,1 млн. АҚШ долл. қүрайды.\r\n\r\n«ШНОС» ААҚ, «Южполиметалл¹¹ ЖАҚ, «Химфарм» ААҚ, «Шымкентмай» ААҚ-ында экспортқа бағытталгән өндірістердің дамуы, тоқыма өнеркәсібінде жаңа кәсіпорындарды іске қосу, машина жасау кәсіпорындарында, жеңіл өнеркосібінде жаңа тауардың түрлерін шығару, минеральдық өнімдердің мүнай және мүнай өнімдерінің, қорғасын, мақта, мал және өсіхщік өнімдерінің, тоқыма заттарының экспортының өсуіне мүмкіндік жасайды.\r\n\r\nИмпорт ауыстыру өнімдерінің игерілуіне, «ИнтерКомШина» ААҚ-ының іске қосылуына. ауыл шаруашылық салаларының өнімдерін кайта ө-ндеуінің, шағын косіпорындарының дамуына байланысты шина, машина және қондырғылар, темекі өнімдері, азық-түлік тауарларының кейбір түрлерінің: майлар және жануарлар майлары және өсімдік майлары, сусындар, кондитерлік өнімдердің импортарының төмендеуі күтілуде.\r\n\r\n \r\n\r\nИнвестициялық қызмет\r\n\r\nБолашағы. 2003-2005 жылдары инвестицияны тартылуының көлемі жылдан-жылға 8 пайызға өсуі күтілуде. 2005 жылы инвестицияның көлемінің негізгі каражаты — 30,3 млрд. теңге болып, 2001жылға шаққанда 137,7 пайызын күрайды.\r\n\r\n2003-2005 жылдардың аралығында 17075 окушы орны бар 56 жалпы білім беру мектебінің, 21 спортзалдың, 15 аурухана мен емхананың, 47 коммуналдық максаттағы объектілердің, соның ішінде Кентау-Түркістан су құбырларының (51км). Түркістан қаласының сумен жабдыктау қүбырларын (143 км), Сарыағаш қаласының (33,8), Арыс қаласының (12км), Шардара каласының су қүбырларының (30 км), Кентау қаласындағы сумен жабдықтауды қайта жаңартуының (187 км) қүрылысы және косымша жаңарту жұмыстары жоспарлануда. Шымкент қаласындағы 3000 орынға арналған спорт кешенінің және мүз алаңдарының қүрылысы, Түркістан қаласындағы «Өнер орталығы» үйі мен драмтеатрдың іске косылуы қарастырылған. Ипотекалық несие тетіктерін 1162,7 мың. шаршы метр түрғын үйге пайдалану күтілуде.\r\n\r\n \r\n\r\nШағын кәсіпкерліктің дамуы\r\n\r\nБолашағы. 2003-2005 ж.ж. шағын кәсіпкерлікті дамытудың басымды бағыттары ауыл шаруашылықты дамыту, ауыл шаруашылық өнімдерін қайта өңдеу, өнім шығару өндірістерін дамыту, туризм және қонақ үйлік қызмет көрсетуді дамыту болып қала береді.\r\n\r\n2005 жылы кәсіпкерлік құрылымдарының саны 89,5 мың бірлікті қүрайтын болады, бүл 2002 жыддан 8,2 мың бірлікке немесе 16,9 пайызға көбейеді және ол 292,4 мың адамды құрайды.\r\n\r\nШағын бизнес өкілдері төрт жыл ішінде 222,1 млрд.теңге сомға өнім өндіреді және қызмет көрсетеді, сонымен қатар 2005 жылы өндіріс көлемі 60 млрд.теңгенң құрайды, бұл көрсеткіш 2002 жылдан 16,9 пайызға жоғары.\r\n\r\nБолжамдық мәліметтер бойынша 2003 жылы облыс және аймақгық бюджеттерден шағын және орта бизнес кәсіпкерлік күрыльімдарьш дамытуға 335 млн.теңге, ал 2005 жылы 400 млн.теңге бөлінетін болады.\r\n\r\n \r\n\r\nӘлеуметтік қоргау және кедейшілікті төмендету\r\n\r\nБолашагы. Кедейшілікті тудыратын жағдайлардың көп факторлығы және онымен күресу әдістері мен амалдарын кеңейтуді ескеріп, 2003-2005 жылдарға арналған кедейшілікті төмендету жөніндегі аймактық бағдарлама іске асырылады. Негізгі басымдықтар аймақтың еңбек әлеуетін толық пайдалануға, олеуметтік шектелген адаімдарды колдау, экологиялық, инфрақүрылымдық жоне демографиялық факторлардың келеңсіз әсерін төмендетуге, халықтың денсаулық сақтау, білім, модениет, спорт қызметтеріне қолын жеткізуге бағытталатын болады.\r\n\r\nКріктеу және түрғындардың мақсатты топтарын жүмысқа орналастыруға ықпал ету шараларын қамтамасыз ету арқылы, еңбекпен айналыспайтын халықты жүмыспен камтуға қолғабыс етілетін болады. 2003 жылы — 9,0 мың адам, 2004 жылы — 10 мың, 2005 жылы — 11,0 мың адамның жүмысқа орналасуы болжамдануда.\r\n\r\nЕңбек нарығындағы шиеленісті жағдай, әсіресе орта мектепті, колледждер мен кәсіптік мектептерді бітірушілер арасында, кадрларды даярлау, қайта даярлауды үйлестіруде облыстық бағдарлама іске асатын болады. Осы бағдарлама шеңберінде «Жастарды кәсіби бағдарлау және жүмысқа орналастыру барысында оқу орындары мен еңбекпен камту органдарының өзара әрекеттестігің пилоттық жоба, сондай-ақ «Еңбекке бейімделуң және «Нақгы өмір» атты бағдарламалар әзірленді.\r\n\r\n2003-2005 жылдар аралығында 3800 жүмыссыз кәсіби окуға, кайта оқуға және біліктілікті арттыруға жіберіледі. «АИСТ-еңбекпен камтуң автоматтандырылған бағдарламасы қолданылады, еңбек рыногының мәліметтері бойынша бірынғай банкі жасалынды, еңбекпен камту мәселелері бойынша әлеуметтік әріптестік жүмысы жалғастырылды. Кедейшілік күйінен халыктың жекелеген топтарын алып шығару үшін, облыста Аймақтық микронесиелеу бағдарламасы іске асырылады және жыл сайын осы мақсаттар үшін 60-70 млн. теңге бөлінеді. Осы шараларды іске асырған жағдайда ең төменгі. еңбек ақы деңгейінен төмен өмір сүретіндердің саны 2002 жылғы 168,9 мың адамнан 2005 жылы 142,8 мың адамға дейін төмендейді. Мемлекеттік атаулы әлеуметтік көмектің орташа айлық мөлшері 2002 жылғы 893 теңгеден, 2005 жылы 713 теңгеге дейін төмендейді.\r\n\r\nМемлекеттік атаулы әлеуметтік көмекке жергілікті бюджеттен 2003 жылы — 2,9 млрд. теңге, 2004 жылы — 3,3 млрд, 2005 жылы — 3,7 млрд. теңге жұмсалады.\r\n\r\n \r\n\r\nХалықты әлеуметтік қорғау\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nХалық, еңбекпен қамту және еңбек ресурстарын дамыту.\r\n\r\nБолашагы. Орта мерзімді болашақта халық саны өсіп, 2005 жылы 2060,0 мың адамға дейін жетеді. Көші-қон процестерінің оң жағдайы қалыптасып, халықтың көші-қон процесі жалғасады.\r\n\r\n2003-2005 жылдары көші-қон сальдосы 400-500 адамды құрайды. Осы жылдарда 34 мың отбасының көшіп келуі жобалануда, оның ішінде оралмандар отбасына аса назар бөлінеді.\r\n\r\nӘлеуметтік саясатты, оның ішінде кедейшілікті жоне жұмыссыздықты жою мәселелерін жетілдіру бойынша жүмыстар жүргізіледі.\r\n\r\nЭкономикалык белсенді халық саны 3,1 пайызға көтеріледі деген болжам бар. Ірі кәсіпорындар мекемелерін іске қосу арқылы, шағын және орта бизнестің және жеке кәсіпкерліктің дамуы есебінен экономика салаларында жүмыс істейтіндер саны 4,4 пайызға көтеріледі. Номиналдық еңбекақы көтерілу тенденциясы сақталып, 2002 жылғы 12329 теңгеден 2005 жьшы 16203 теңгеге дейін көтеріледі. Еңбекақы қоры 2005 жылы болжам бойынша 44,1 млрд. теңгеге дейін, немесе 34,7 пайызға көтеріледі.\r\n\r\nХалықтың ақшалай кірісі 2003 жылдың 60000,2 теңгеден, 2005 жылы 70000 теңгеге дейін өседі, бұл тұтынуға жұмсалған табыстары күнкөрістің ең төменгі шама шегінен төмен халық үлесін 33,9 пайыздан 30,2 пайызға азайтуға мүмкіндік береді. Ақшалай кірістің негізгі көзі — еңбек ақы және халықгың өзінше табыстары болып сақталады.\r\n\r\nХалықтың ақшалай шығындары ақшалай табысқа сәйкес өседі. Жан басына шаққандағы ауыл түрғындарының ақшалай шығынының ара қатынасы қала түрғындарының 42 пайызын құрайды.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nБілім беру.\r\n\r\nБолашағы. «Мектеп алдынғы тәрбие», «Дарын», «Орта білім жүйесін ақпараттандыру». «Ауыл мектебің бағдарламалары» іске асыру арқылы білім жүйесінің ойдағыдай дамуына ықпал етеді. Осыған байланысты жаппай оку, ақпараттандыру, окулықтардың жетілген жаңа түрлерін шығару, ауыл мектебін дамыту бағдарламаның келешектегі негізгі мәселелері бола бермек. 2003 жылы «Ауыл мектебің бағдарламасы бойынша мектепке дейінгі мекеме саны 4 бірлікке көбейеді. 2004-2005 жылдары тағы 6 мекеме қүрылысы жоспарлануда, сонымен олардың жалпы саны 107 болады. 2005 жылы ондағы балалар саны 13,8 мың болады. Білім үйымдарында 5-6 жасар балаларды мектепке дейінгі міндетті дайындау жүмыстары жалғасады.\r\n\r\nМектеп алды оку ұйымдастырған мектепке дейінгі мекеме саны 2001 жылы 70 бірліктен, 2005 жылы 86 бірлікке дейін, мектепте 865 бірліктен 882 бірлікке дейін жетеді.\r\n\r\nПрезиденттің Қазақстан халқына жыл сайынғы жолдауына сопкес, ауылды жерлерде оку жағдайын жақсарту, 3 аусымда окдтын мектептердің санын азайту және мектептердің материалдық-техникалық базасын нығайту мақсатында, білім беру жүйесін одан әрі қаркынды дамыту қарастырылуда. 2002-2005 жылдар аралығында облыстың аудандары мен қалаларында 15 мектеп құрылысы жоспарланды. Мемлекеттік орта білімберу жүйесі, жаппай орта білім беру, кешкі мектептер, басқа ведомствалық мектептер және республикалық мектеп-интернаттар, коррекциалы мектеп-интернаттарды қоса есептегенде мемлекеттік мекемелердің саны 2005 жылы 1029 данаға дейін өседі.\r\n\r\nҚазақстан Республикасының Үкіметінің 2002 жылғы 26 наурыздағы «Ауыл мектептерінің жағдайы және даму болашағы туралың отырысының 6 хаттамасына сәйкес, ауыл мектептерінде күрделі жөндеу жүргізу үшін 2003-2005 жылдар аралығында 17,5 млн.теңге бөлінеді.\r\n\r\n2005 жылы балалар мектеп алды дайындықпен 100 пайызға қамтылатын болады. Жалпы білім беру мектептері оқушыларының саны 2005 жылы 550,9 мың адамға өседі.\r\n\r\n2004 жылы облыстың барлық мектептерінде ақпараттандыруды аяқтау жоспарлануда.\r\n\r\n2003 жылы Түлкібас ауданында 1 мемлекеттік косіби мектеп ашылуы жоспарланды, сонымен бірге окушылар саны 2002 жылы 9,1 мың адамнан 2005 жылы 9,4 мың адамға дейін өседі.\r\n\r\nКолледждер бойынша, оқушылар саны 2002 жылғы 17,08 мың адамнан, 2005 жылы 17,56 мың адамға дейін өседі, оның ішінде бюджет есебінен — 4,63 мың адам. өсу қарқыны 11,6 пайыз болады.\r\n\r\n2003-2005 жьищары 6 мемлекеттік, мемлекеттік емес және 13 филиал жоғары білімді косіби мамандарды дайындайтын жоғары оку орындары болады.\r\n\r\nМемлекеттік жоғары оқу орындарының студенттерінің жалпы саны 2002 жылы 37,1 мың адамға, 2005 жылы 40,5 мың адамға дейін жетеді.\r\n\r\n \r\n\r\nДенсаулық сақгау\r\n\r\nБолашагы. Казақстан Республикасы Президентінің халыққа Жолдауын іске асыру, медициналық көмектің аз шығынды нысандарына ауысу, медициналық және дәрі-дәрмектік көмекке қолға жетімділікті қамту, Денсаулық жылына байланыста іс-шаралар бойынша жүмыстар жалғасады.\r\n\r\nОсы мақсатта мынштар көзделеді:\r\n\r\n— аймактық бағдарламаны іске асыру арқылы халықгың ауру-сырқаттылығын, соның ішінде олеуметтік маңызды ауруларды төмендету жөнінен шаралар қолдану:\r\n\r\n— ауылдық жерде денсаулық сақтау жүйесін дамыту мақсатында, медикалық-санитарлық көмек беретін жүйелерді қайта құруды жүргізу, соның нәтижесінде амбулаториялық-емханалық мекемелер саны 2003 жылдың 185 бірлігінен, 2005 жылы 194 бірлікке дейін, отбасылық-дәрігерлік амбулаторііялар саны 2003 жыдцың 142 бірлігінен, 2005 жылы 146 бірлікке, емханалар тиісінше — 151-154 дейін өседі;\r\n\r\n— емдеу-профилактикалық мекемелерді, әсіресе ауылдық жерлерде кадрлармен қамтамасыз ету;\r\n\r\n-материалдық-техникалық базаны нығайту, медицинаяық жабдыкден және сашггарлық көлікпен қамту, күрделі құрылысқа қаржыны көтеру бойынша шаралар қабылдау;\r\n\r\n— 2005 жылға дейін дәріхана мекемелерін 728-ге дейін жеткізу, оның ішінде 5 доріхана — ауылдық жерлерде, «Химфармң ААҚ-ның ондіріс көлемін және дорілер түрлерін көбейту;\r\n\r\nТүркістан, Кентау қалаларында, Сарыагаш, Шардара аудандарында су қүбырларының қүрыльгсы жоне қайта жөндеу;\r\n\r\n— халық арасында салауатты өмір салтын қалыптастыру, өзінің денсаулығына жауапкершілігі бойынша жүмыстарды күшейту, денсаулық сақтау, білім беру, спорт, модениет жоне ақпарат шараларын үйлестіру.\r\n\r\nМәдениет, спорт.\r\n\r\nБолашагы. Кітапхана және клубтары жоқ, халық саны 1000 асатын ауылдық жерлерде 2003-2005 жылдары 46 кітапхана, 28 ауылдық клубтар ашылуы жоспарланды. Кітапханалар әлеуметтік маңызды, әсіресе балалар және мемлекеттік тіл әдебиетімен қамтылады. Ауылдық клубтардың, кітапханалардың материалдық-техникалық базасын одан әрі нығайту бойынша жұмыс жүргізіледі, олар-күрделі және ағымды жөндеуцен өткізіледі, жас таланттарды қолдау және тарихи-мәдени мүралық ескерткіштерді сақтау үшін демеушілер қаражаты есебінен, жергілікті бюджеттен қаржы тартылады. Барлық аудан орталықтарында кино көрсету көзделді, сол мақсатта 14 кинозал ашу жоспарланды.\r\n\r\nСалауатты өмір салтын насихаттау, спорт ғимараттарын пайдаланудың тиімділігін арттыру және оларды барлық халықтың қолын жеткізуге қамту 2003-2005 жылдардың басым бағыттары болып табылады. Осы мақсатта қоғамдық пайдалану жерлерде, түрғын массивтерде, азаматтардың демалыс орындарында жаңа спорт алаңдарының қүрылысы жоне жабдықтауы көзделген.\r\n\r\n2003-2005 жылдары Түркістан қаласының О.Жарылқапов атындағы стадионы, Түркістан жоне Кентау қалаларының жүзу бассейндері, Шымкент қаласында «Денсаулық» спорт кешені, Кентау қаласындағы С.Құралбаев атындағы стадионы қайта жөндеуден өтеді. Ордабасы ауданының Темірлан ауылында балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің қүрылысы көзделуде.\r\n\r\n2003 жылы Түлкібас ауданында балалар мен жасөспірімдер спорт мектебі және Шымкент каласында спортсмендерді дайындайтын спорт мектебін ашу жоспарланды.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n3.2 Оңтүстік-Клзақстан облысының 2010 жылға дейін стратегиялық жоспарды іске асыру бойынша іс-қимыл\r\n\r\nстратегиясы\r\n

Әлеуметтік даму

\r\n

\r\nМақсат: Халық санын көбейту\r\n\r\n \r\n\r\n1.1 Туу деңгейін көтеру және сақтау мақсатында, халықтыц туу бағытып дамъту мен сақтау\r\n\r\n \r\n\r\nТууға жағдай жасау біріншіден төлемдерді орындау қатаң саясаты арқылы жүргізіледі — бала туғанға жәрдемақы, аз қамтылған отбасылардан 1 жасқа дейінгі баланы сапалы тегін тамақпен және бастапкы сыныпта оқу кезінде тегін тамақпен қамту. Халық үшін сапалы білім берідің барлық деңгейін қол жетерліктей камту, жұмыста денсаулық сақтай үшін барлық жағдай жасау.\r\n\r\nОтбасылық қарым-катынас қүру, отбасы құруға қолайлы жағдай жасау бойынша жүмыстар жалғасады. Мекемелерде демография жөнінде білім беру енгізіледі.\r\n\r\nМынадай шаралар колданылады:\r\n\r\n— жастардың түрғын үй мәселесіне жәрдемдесу;\r\n\r\n— кадрларды даярлау және қайта даярлау бағдарламасын іске асыру арқылы жастарды еңбекпен қамту саясаты жүргізіледі;\r\n\r\n-профессионалдық білім алу және өз ісін ашу үшін жастарды несиелендіру жұмыстары жалғасады;\r\n\r\n-жүкті және басанғалы түрған әйелдерді нақты медицина қызметімен тегін қамту,,босану мекемелерінің материалдық-техникалық базаларын нығайту?\r\n\r\nОңтүстік Қазакстан облысында республика бойынша туу деңгейі ең жоғары, сондықтан, 2001-2005 жылдарда халық саны 2133,5 мың адамға көбеюі жоспарлануда.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n1.2 Халықтың туу денсаулығын жақсарту мен сақтау\r\n\r\n \r\n\r\nБала туу және емізу, қауіпсіз ана болу сұрақтары бойынша, барлық әйелдер және қыздар жоғары сапалы санитарлық коммерциялық емес білім алуы қамтамасыз етіледі. Ерте бала жасынан әйелдер және еркек бедеулігін алдын алу бойынша шаралар жүргізіледі.\r\n\r\nОтбасына жоспарлау сұрақтары бойынша кеңес қызметтері кең енгізіледі. СПИД және де басқа жыныс жолдарымен таратылатын ауруларды төмендету максатында қаржы бөліну жоспарлануда.\r\n\r\n \r\n\r\n1.3 Көшіп-қону процесстерін реттеу\r\n\r\n \r\n\r\nЕңбекке қабілетті халықтың тиісінше табыс табуына мүмкіндік беретін экономикалык жағдайлармен қамтамасыз ету жөніндегі шараларды эммиграциялық процесстерді тежеу ісінде өзекті шаралар деп есептеуге болады. Кәсіпкерлікті қолдау жөніндегі, шағын несие беруді қоса алғанда, несие беру жүйесінің әр түрлі нысандарын дамыту жөніндегі арнайы бағдарламалар кеңейтілуге және тиімді іске асыруға тиіс.\r\n\r\nЭммиграциялык саясатта көшіп келушілердің әлеуметтік және түрғын үй-тұрмыстык мәселелерін шешу, көшіп-келушілердің әлеуметтік және экономикалық жүйесіне тезірек кіруі үшін жағдай жасау жөнінде нақты колдау көрсету жөнінде шаралар қолдану қажет.\r\n\r\nХалықтың ішкі көшу-қонуды реттеудің аймақтык саясатын жургізу керек, оның мақсаты халықтың өзгеруіне тез бейімділуіне бағытталған, халыктың көші-қон оңтайлығын арттыру болуға тиіс.\r\n\r\n \r\n\r\n1.4. Өлім деңгейін төмендету және өмірдің ұзақтылығын көтеру\r\n\r\n \r\n\r\nДенсаулық сактау бағдарламаларының нәтижеліктігін қамтамасыз ету. Халықты сапалы медицина қызметіне қол жеткізуін жақсарту.\r\n\r\n \r\n

Халықты экономикалық, экологиялық және әлеуметтік негізделген схема бойынша аймақта орналастыру

\r\n

\r\n \r\n\r\nМақсат: Ауылды әлеуметтік-экономикалық дамыту бағдарламасын іске асыру, дамыған аудандарды, қала құрайтын кәсіпорындары бар елді мекендерді, кіші елді мекендерді дамыту арқылы аудандарда халыктың өмір сүру деңгейін көтеру.\r\n\r\n2.1. Ауылды әлеуметтік-экопомикалъщ дамытатыи нақты шаралар жасау\r\n\r\n \r\n\r\nӘлеуметтік-экономикалық жағдайы ескеретін «Ауылды әлеуметтік экономикалык дамыту» әр 5 жыл сайын қабылдаңады.\r\n\r\nБағдарламаға өнімді тарату, ақпараттық маркетинптік жүйелер, машиналық технолгиялык бекеттер, ауыл шаруашылық өнімдерін өңдеу бойынша накты шаралар кіреді. Мәдениеттік құрылыс бойынша мектептердің, аңудан ауруханаларының, ФП, ФАП, мәдениет объектілерінің жаңа күрылысы, күрделі жөндеуі, авто жолдарын қалпына келтіру жоспарлануда.\r\n\r\n \r\n\r\n2.2. Экономика стагисииясыиа байланысты тоқтап тұрған кәсіпорыпдарды жургізу және жаңа жұмыс орындарын құру- Орта және шағын бизнесті дамыту, бюджетке кәсіпкерлік субъектілерінен қаржы түсуі көбейеді.\r\n\r\nКіші және дамыған аудандарда орта облыс көрсеткіштерінен 2 есе жоғары болған жүмыссыздық деңгейінің төмендеуі, жалпы отбасылар санынан 15-18 пайыз күрайтын кедейлік шегінде түратын отбасылар саны азаяды.\r\n\r\n \r\n

Аймақта еңбек ресурстарын орнықты пайдалану және дамыту: жоспарланған үйлесімділік, еңбекпен қамту

\r\n

\r\n \r\n\r\nМақсат: әдеттегі жағдайда өмір сүру үшін жағдай жасау, халықты өзін өзі қамту, жаңа жүмыс көздерін құру\r\n\r\n \r\n\r\n3.1. Жумыссыздарды қаііта даярлау бойынша мумкіндіктер іздестіру\r\n\r\nЖұмыссыздарды кайта мамандыруды ұйымдастырудағы нақты мақсат: олардың міндетті түрде еңбекке орналастырылуы көзделуге тиіс. Осыған байланысты жүмысқа орналастыру қызметтері іске асыратын жүмыссыздарды қайта даярлау бағдарламаларының тиімділігін арттыру қажет.\r\n\r\nЖұмыссыздарды кайта даярлаудың тиімділігін арттырудың бұдан басқа, неғұрлым оңтайлы жолы, ұзақ уақыт жұмыссыз жүргендер қатарындағы адамдарды жұмысқа орналастыру мәселелері бойынша кәсіпорындардың жұмысқа орналастыру секторымен өзара іс-кимылы болуы мүмкін. Осыған байланысты, жұмыссызды алдаға уакытты аталған кәсіпорынға кайта даярлау курстарына жұмыссызды қайта мамандыруға мемлекет тарапынан қосымша ақы төлеу тетігін енгізу мүмкіндігін зерделеу қажет.\r\n\r\n3.2. Жұмыс берушілердіц бұрынғы жұмыс орындарын сақтауын және жаңаларын косуын ынталаныру мәселелерін пысықтау, шағын бизнес пен жеке кәсіпкерлікті дамытуга жәрдемдесу\r\n\r\n \r\n\r\nБизнестің даму мүмкіндіктерін кеңейту — жүмыс берушілердің бүрынғы жүмыс орындарын сақтауын және жаңаларын күруын ыналандыру жолдарының бірі.\r\n\r\nСонымен, өндірісті кеңейтуге, шағын және орта бизнестк жеке кәсіпкерлікті дамытуға жәрдемдесу бағдарламаларын өрістету кажет. Село үшін өзара байланысты мынадай қүрамдас бөліктері: ауыл шаруашылығы кәсіпорындарында жүмыспен қамту және табыстарды үлғайтуға, шаруа (фермер) қожалығын, халықтың жеке косалқы шаруашылығын, селодағы ауыл шаруашылығына қатысы жоқ бизнесті, селоның әлеуметтік инфрақүрылымын дамытуға, шағын несие беруді кеңейтуге жәрдемдесу аркылы село халқын жүмыспен қамту және ауыл халқының табыстарын үлғайту жөніндегі бағдарламалар неғүрлым маңызды болады. Несиелік одақтардың дамуы үшін жағдайлар жасау қажет.\r\n\r\nЖастарға өз ісін ашу мақсатында арналған несие беру, кәсіби оқу мақсатында арналған гранттік немесе өзге қаржылык көмек көрсету бағдарламалары әзірленуге тиіс.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n