ЖОСПАР:\r\n\r\nКіріспе\r\n\r\n1.Бөлім\r\n\r\n1.1 Кремнийдің табиғатта таралуы\r\n\r\n1.2 Периодтық жүйедегі орны\r\n\r\n2.бөлім\r\n\r\n2.1 Кремнийдің химиялық қолылыстары\r\n\r\n2.1.1Кремнийдің металдармен,азотпен,сутекпен және галогенмен қолыстары\r\n\r\n2.1.2Кремнийдің оттекті қолыстары\r\n\r\n2.1.3Силикаттар\r\n\r\n2.2 Кремнийдің алынуы\r\n\r\n2.3 Кремнийдің маңызы\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nӘдебиеттер: М.Б.Усманова,Қ.Н.Сақариянова,Бірімжанов\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nТөртінші негізгі топтың көміртектен соңғы келесі элементі кремний.Кремний, жаратылыста таралуы жағынан салмақ проценті бойынша оттектен кейін екінші орын алады. Көміртек органикалық заттардың құрамындағы негізгі элемент болатын болса , кремний жер қыртысын түзетін минрералдық заттардың құрамындағы негізгі элемент . Кремний жаратылыста қосылыстар түрінеде ғана болады; ол қосылыстары: кремний диоксиді SiO (кварц,құм) , жер қыртысының негізгі массасы силикатты жыныстар (далалық шпат , слюда , каолин т.б). Кремнийдің тұрақты үш изотопы бар: 28 Si (92,27%) 29 Si(4.68%), 30 Si (3.05%) .\r\n\r\n \r\n\r\nКремнийді алу үшін , ақ қиыршақ ұсақ құмды магниймен араластырып қыздырады:\r\n\r\nSiO+2Mg=2MgO+Si H=-372 кДж/моль\r\n\r\n \r\n\r\nКремнийдің MgO және реакцияласпай қалған SiO-ден тазарту үшін , шыққан массаны тұз қышқылымен және фторсутек қышқылымен әрекеттейді. Магнийдің орнына тотықсызщдандырғыш ретінде алюминий, көміртек (техникада) алуға болады.\r\n\r\nМұнда шығатын амофрты кремний сұр түсті ұнтақ зат , тығыздығы 2.35 г/ см-ке жуық. Кремнийді балқыған металда ерітіп қайта кристалдауға болады , онда кристалдық кремний түзіледі; бұл болат сияқты сұр, металдық жылтыры бар , қатты кристалдық зат , тығыздығы 2,4г/см .\r\n\r\nКремнийдің сыртқы электрондық құрылысы 3s3p , оның атомында sp- гибридизация болады. Ол оған үш өлшемді , алмаз тәрізді тұрақты құрылымы тән.\r\n\r\nКремний түрлі құймалардың құрамына араластыруға колданылады. Мысалы кремний көп қосылған темір құймалары қышқылға берік болады, 4% кремний аралаасқан темір электр трансформаторын жасау үшін жұмсалады . Соңғы кезде кремнийді шала өткізгіштертехникасында қолданатын болды ; ол үшін алынуы жоғарыда жазылған техникалық кремний (94-95% Si) жарамайды , өте таза кремний керек ондай кремнийді алу үшін SiCl4 мырыш буымен тотықсыздандырады:\r\n\r\n \r\n\r\nSiCl+2Zn=Si+2ZnCl\r\n\r\n \r\n\r\nНемесе кремний гидридін қыздырып алынады:\r\n\r\nSiH=Si+2H\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКРЕМНИЙДІ ҢМЕТАЛДАРМЕН, АЗОТПЕН,СУТЕКПЕН ЖӘНЕ ГАЛОГЕНДЕРМЕН ҚОСЫЛЫСТАРЫ\r\n\r\n Химиялық қасиеті жағынан кремнийдің кристалдық түрі инертті , аморфты түрі реакцияласқышырақ. Айталық, фтормен қалыпты жағдайда-ақ оттек , хлор , бром және күкіртпен 400-600 , азот және көміртекпен өте жоғары температурада реякцияласады.\r\n\r\nЖеке қышқылдар кремнийге еш әсер етпейді, қайта пассивтеніп кетеді, кремний HF мен HNO қоспасында ериді:\r\n\r\n3Si+4HNO+18HF=3HSiF+4NO+8HO\r\n\r\nСілтілердің әрекетінен кремний тұзға айналады:\r\n\r\n \r\n\r\nҚұм мен коксты тиісті мөлшерде араластырып қыздырса , кремний мен көміртектін қосылысы — кремний гарбиді SiC түзіледі, оны көбіне карбарунд деп атайды.\r\n\r\nSiO+3C=SiC+2CO\r\n\r\n \r\n\r\nТаза карборунд – түссіз кристалдық, өте қатты зат , қаттылығы алмаздан ғана кем , тығыздығы 3,2г/ см. техникада карборунд көп мөлшерде өндіріліп , қаттылығын пайдаланып , қайрақ тастар , шлифтайтын дөңгелектер жасауға т.б. және отқа берік материал ретінде пайдаланылады.\r\n\r\nҚұм мен магний арасындағы реакцияда , магнийді артығырақ алса , тотықсызданып шыққан кремний магниймен қосылып магний силицидің MgSi түзеді:\r\n\r\n4Mg+SiO=MgSi+2MgO\r\n\r\n \r\n\r\nМатериалды кремнийден тотықтырғанда (700-1200С) металл оксидімен кремнийді араластырып инертті атмосферада қыздырғанда силициттер түзіледі:\r\n\r\n6MnO+5Si=2MnSi+2SiO\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nСилицидтер қасиеті және құрылымы жағынан да карбидтарға ұқсамайды . Қосылушы металдың қасиетіне тәуелді силицидтердегі байлайныс ионды , коваленттіден металдыққа дейін өзгере береді, осыған байланысты кейбір силицидтер өткізгіш , кейбіреулері шалаөтөткізгіш болып келеді.\r\n\r\nСилицидтер қатты қыздырғанда айырылмайтын қосылыстар , кейбірактив металдың силицидтері сумен , қышқылмен реакцияласады.\r\n\r\nСилицидтерді отқа берік , қышқылға төзімді құймалар , жоғары температурада ұсталатын шала өткізгіштер (CrSi,COSi,ReSi) жасауда қолдланады . Кейбір силицидтер атомдық техникада пайдаланылады.\r\n\r\nИагний силицидіне хлорсутекпен әрекет етсек кремний сутексилан деп аталатын зат түзіледі:\r\n\r\nMgSi+4HCl=2MgCl+SiH\r\n\r\n \r\n\r\nСилан SiH — түссіз, ауада өзінен-өзі тұтанып , жанып кететін газ, жанғанда кремнийдің диоксиді және су түзіледі:\r\n\r\nSiH+2O= SiO+2HO H=-1287.4 кДж/моль\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nSiH басқа тағы бірсыпыра силандар деп аталатын кремнийсутекті қосылыстар — SiH, SiH, SiH бар; бұлар метанның гомолог қатары сияқты. Бірақ көміртек атомдарының арасындағыдай емес, кремний атомдарының арасындағы байланыс нашар болғандықтан бұлардың тұрақтылығы кем, реакцияласқыш болады.\r\n\r\nКремний галогенидтерінің жалпы формуласы SiГ, тікелей синтезбен Si+2 Г=Si Г алынуы мүмкін. Бұлардың барлығы да түссіз, Si F- газ, SiCl — қатты зат. Іс жүзінде басқа жолмен де алуға болады:\r\n\r\n \r\n\r\nSiO+4HF=SiF+2HO\r\n\r\nSiO+2C+2Cl=SiCl+2CO\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКремнийдің галогендері сумен жақсы реакцияласады, реакцияларының жалпы схемасы мынадай:\r\n\r\n \r\n\r\nSi Г+2HO SiO+4HГ\r\n\r\n \r\n\r\nКремнгий фторпидін SiFсуға жіберсе , онда кремний фторсутек қышқылы сутекгексафторосиликаты HSiF түзіледі:\r\n\r\n \r\n\r\n3iF+3HO=2 HSiF+HSiF\r\n\r\n \r\n\r\nКремний фторсутек қышқылын былайша , тікелей де алуға болады:\r\n\r\n \r\n\r\n2HF+ SiF= HSiF\r\n\r\n \r\n\r\nЕрітіндісін салқындатса екі молекула суды қоса кристалданады.\r\n\r\n \r\n\r\nКремний фторсутек қышқылы күшті қышқылдардың бірі, 0,1 н. Ерітіндісін диссоциациялану дәрежесі 0,75% . Күшті дезинфектор . Тұздары фторсиликаттар , көпшілігі ерімтал , өсімдік зиянкестерін тұтынылады, эмаль жасағанда жұмсалады.\r\n\r\nКремнийдің азотты қосылыстары. Кремний нитриді химиялық өте тұрақты , ыстыққа төзімді () қосылыс. Ол фторсутек әсеріне төзімді, балқыған металдар мен сілтілерде өзгеріске ұшырамайды. кристалдары түссіз, гексогоналды құрылымы бар шала өткізгіш (). Кремний нитриді отқа , каррозияға төзімді материалдар, қиын балқитын құймалар жасауда шала өткізгіштер алуға пайдаланылады.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКРЕМНИЙДІҢ ОТТЕКТІ ҚОСЫЛЫСТАРЫ\r\n\r\n \r\n\r\nКремнийдің көп кездесетін , әрі өте тұрақты қосылысы оның диоксиді SiO, оның элементтерден түзілуі оңай, әрі көп жылу бөліп шығаратын реакциялар қатарына жатады:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nSiO+ O =SiO H=-848,5 кДж/мол\r\n\r\n \r\n\r\nКремний диоксиді – түссіз қатты зат,\r\n\r\nКремнийдің бұдан басқа оксиді (SiO)х бар, жаратылыста кездеспейді, қолдан алады ():\r\n\r\n \r\n\r\nSiO+Si=2SiO\r\n\r\n \r\n\r\nҚошқыл сары түсті, борпылдақ, ұнтақ, баяу тотығып SiO айналады , «монокс» деген бояу жасау үшін және изоляцияға қолданылады.\r\n\r\n \r\n\r\nКремнийдің диоксиді – кремний ангидриді және кремнезем деп те аталады,; бұл жаратылыста көп кездесетін зат, дербес күйінің өзі жер қыртысы массасының жартысынан артығы кремний диоксиді үлесіне келеді. Кремнезем кристалдық және аморфты күйде боады.\r\n\r\nКристалдық кремнеземнің маңыздысы кварц деген минерал, ол түссіз, мөлдір, алты қырлы призма, ұшы алты қырлы пирамида болып бітетін кристалдар оны тау хрусталі деп атайды. Тау хрусталі түрлі тұздар арласуынан түсі өзгереді, оның жасылдауын – аметист, күңгірттеуін түтінді (дымчатый) топаз дейді. Кварцтың бір түрі шақпақ тас. Кварцтың өте ұсақ кристалды түрін агат, яшма деп те атайды.\r\n\r\nКәдімгі құм да кварц. Ақ киыршық құм таза кварц, бірақ түрлі қосаплардың (көбіне темір тұздарының) араласуынан түсі өзгеріп сары құм, қызыл құм, қара құм деп те аталады.\r\n\r\nАморфты кремнезем жаратылыста азырақ. Кейбір қарапайым су өсімдіктерінің панцірі (тас қабығы) негізінде аморфты кремнеземнен құрылған. Сондай панцірьлардың көп жиылып қалған жерінде трепель, инфузор топырағы деп аталатын тау жынысының бір түрі пайда болады. Кремний қышқылын қыздырса суы ұшып, қалған кремний диоксиді ақ түсті, аморфты , сусылдақ ұнтаққа айналады.\r\n\r\nҚышқылдары. Кремний диоксиді SiO кремний қыщқылының ангидриді болғанымен , суда ерімейді ,әрі онымен реакцияласпайды. Кремний қышқылына сәкес келетін қышқыл ортокремний қышқылы , ол қышқыл оңай конденсацияланып полиметакремний қышқылын () түзеді, оны қысқартып деп те жазады.\r\n\r\nКремний қышқылын алу үшін әдетте не ерітіндісін күкірт , не тұз қышқылымен әрекеттейді., сонда алдында мөп-мөлдір ерітінді кілегейленіп қатады, не каллоид күйіне көшеді, ол ерітіндіде түзілген кремний қышқылы, бұл процестің теңдігі мынадай:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nБұл теңдікте кремний қышқылының формуласы да келісім бойынша шартпен жазылып отыр , өйткені бұл реакциядан құрамын бір формуламен жазатын бір қщышқыл түзілмейді. Фосфордағы сияқты кремнийдің де , біренеше толып жатқан қышқылдары бар, айырмашылығы құрамынндағы судың мөлшерінде. Жаңағы реакция нәтижесінде сол қышқылдардың қоспасы түзіледі.\r\n\r\nКремний қышқылдарының құрамын деп жазады. x пен y мәні реакция жағдайына қарай өзгере береді, онда қышқылдардың құрамы да өзгереді,мысалы (59-кесте):\r\n\r\nболса оларды поликремний қышқылдары дейді, жер қыртысын түзетін минералдаросы полиқышқылдардың туындылары.\r\n\r\nКремний қышқылдары силикаттардың қыщқылымен әрекеттесуінен басқа кремнийдің кейбір қосылыстарының (галогенид, сульфид т.б.) гидролизінен де түзіледі. Мысалы, гидролизінде әуелі ортокремний қышқылы () түзіледі:\r\n
| 59-кесте | |||||
| Кремний қышқылдары | |||||
| x | y | Қышқылдың | |||
| формуласы | аты | ||||
| 1 | 1 | мета | |||
| 1 | 2 | орта | |||
| 2 | 1 | димета | |||
| 2 | 3 | диорто | |||
\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nБұл қышқылдың суда ерімтал , бірақ біраз тұрса полимерленіп кетеді. Сол полимерленудің жеке сатылары ретінде мынадай қышқылдардың түзілуін көруге болады:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nБұл диортокремний қышқылынан тетраокремний қышқылы түзіледі:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nАқырында , сақина тұйықталған кезде тетраметакремний қышқылы:\r\n\r\n \r\n\r\nтүзіледі.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКРЕМНИЙ\r\n\r\nБос түріндегі кремнийді бірінші болып 1823 жылы швед химигі Я.Берцелиус бөліп алады да оны силиций деп атайды. Оның кремний аталуын 1834 жылы Г.И.Гесс латынның ляпис креманс – от беретін тас немесе кремень , деген сөзінің негізінде ұсынған.\r\n\r\nКремний жерде ең көп тараған элемнттердің бірі , және де оның оксиді SiO2 жер қыртысының 50% көбін құрайды . Өте таза кристалдық SiO2 кварц ретінде (негізінен құм және кремний түрінде) және таулы хрусталь ретінде белгілі.\r\n\r\nТабиғаттағы кремний тек қосылыс – силикаттық жыныс түрінде кездеседі. Мысалы , слюда (қабаттас) K2O.Al2O3.6SiO2.H2O, ақ саз Al2O3.2SiO2.H2O6 дала шпаты K2O.Al2O3.6SiO2 және тағы басқа.\r\n\r\nТаза түріндегі көптеген табиғи силикаттар асыл да қымбат тастар болып келеді (мысалы, аквамарин,зүмірет,топаз және басқалар).\r\n\r\nКремнийді алудың белгілі әдістері, олар:\r\n\r\n-кокспен таза құмды тотықсыздандыру:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nБұл процесті өнеркәсіпте кеңінен пайдаланады, ол жоғары температура кезінде элекрлік пеште жүреді;\r\n\r\n-балқыған кремнийфторлы натрийді электролиздеп;\r\n\r\n- магниймен немесе аллюминиймен тотықсыздындандыру (зертханалық әдіс):\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nCутекпен немесе мырышпен кремний тетрахлоридін тотықсыздындадыру (барынша таза кремний түзіледі):\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКремнийдің физикалық қасиеттері\r\n\r\nБос кремний – ол әлсіз металдық жылтырағы бар, сұр болат түсті қатты зат; оның жылу және тоқ өткізгіштік қасиеті бар. Бұл элемент екі аллотроптық түрөзгерісінде (модификацияда) болады.\r\n\r\nАморфты кремний – ол температурада балқитын, қоңыр түсті ылғал тартқыш (гигроскопты) ұнтақ, ол жоғары температура кезінде барлық бейметалдармен дерлік және көптеген металдармен әрекеттеседі.\r\n\r\nКристалдық кремний, аморфты кремнийді қайта кристалдау кезінде түзіледі, жартылай өткізгіштік қасиеті бар.\r\n\r\nОның элнктроөткізгіштігі қыздырған және жарық түсірген кезде өседі. Бұл кристалдардың құрылысымен байланысты, ондағы әрбір атомы басқа төрт атоммен тэтраэдрлік қоршалған және олармен әлсіз ковалентті байланыстармен байланысқан. Бұл байланыстар тіпті қалыпты жағдайларда да ішінара бұзылады, олар сияқты қоспалар қатысында бұзылатын байланыстар саны артады, бұл элекутроөткізгіштік жоғарылауына әкеледі.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКремний және оның қосылыстарының химиялық қасиеттері\r\n\r\nКремний – металл емес, яғни бейметалл (металлоид) және көміртектің ұқсасы (аналогы); негізінен қосылытарында -4;0;+4 тотығу дәрежесін байқатады.\r\n\r\nБұл элемент қалыпты жағдайда едәуір тұрақты,бұл оның кристалдық торының құрылысы беріктігімен байланысты.\r\n\r\nКремний тіпті азот қышқылында да ерімейді, өйткені оның беттік ауданы тығызоксидтік жұқа қабатпен жұқа қабатпен жабындылады да ол реакцияға кедергі жасайды. Әйтседе, ол азот және балқытқыш қышқылдар қоспасымен әрекеттеседі, өйткені фторсутекті қышқыл бұл қорғаушы қабаттың өзін ерітеді:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКремний концентрленген сілті ерітінділерінде жеңіл ериді де кремнмй қышқылдарының тұздарын түзеді:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nТікелей қалыпты температурада ол тек фтормен ғана әрекеттеседі:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nФторлы кремний — өткір иісті түссіз газ, оны кремнийдің фторлы сутекпен әрекеттесуі кезінде алуға болады:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nНемесе кремнеземге балқыиқыш қышқылмен әрекет еткенде:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nНемесе концентрленген күкірт қышқылымен балқытқыш шпат пен құмды әлсіз қыздырғанда:\r\n\r\n \r\n\r\nАуада күшті түтінденеді, өйткені ол су буларымен әрекеттеседі:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nАлынатын фторсутекті қышқыл әлі ыдырамаған қосылып, кремнийфторсутекті қышқылды түзеді. Бұл екінегізді өте күшті қышқыл (күші бойынша жуық), су ерітіндісінде тұрқты. Оны металдардың оксидтері мен гидроксидтері бейтараптайды да фторсиликаттарды түзеді:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nСілтілік металдардың (аммоний мен литийден басқалардың) фторсиликаттары суда айтарлықтай қиын ериді.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nХлорлы кремний — ол түссіз ұшқыш сұйықтық. Оны 400-600 температура кезіндегі құрғақ хлормен кремнийдің реакциясы нәтижесінде алады:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nНемесе құрғақ хлор ағымында аморфты кремнеземді қыздырғанда:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nХлорлы кремний жеңіл гидролизденеді де кремнтй қышқылы мен хлорлы сутекті түзеді:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nаммиакпен қою түтін береді, мұны түтіннен қорғанышперде жасау үшін пайдаланады.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКремний карбиді немесе карборунд, түссіз кристалдық зат; құм және кокс қоспасынан электрлік пеште алады:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКарборундте критсталдық тор болады,ондағы кремнийдің әрбір атомы көміртектің төрт атомымен қоршалған, және керісінше. Атомдар арсындағы ковалентті байланыстар өте берік. Сондықтан карборунд қаттылығы бойынша алмазға жақын.\r\n\r\n \r\n\r\nКарборунд қышқылдармен әрекеттеспейді бірақ сілтілермен бірге балқытқанда кремнийт және көмір қышқылдарының тұздарын түзе отырып, бұзылады:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nазот пен атмосферада жоғары қыздырғанда ыдырайды да графитті түзеді.\r\n\r\nКремний карбидін техникада әртүрлі қайрақ тастарды дайындау үшін пайдаланылады.\r\n\r\nКремнийдің тотықсыздандырғыш қасиеттерін металдардың оксидтерінен кейбір металдарды алу үшін пайдаланылады, мысалы:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nКремний металдармен әрекеттескен кезде тотықтырғыштың рөлін атқарады. Осы тұста силицидтер –металдық жылтырағы бар қатты қосылыстар түзіледі:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nОларды келесі реакцияда да алуға болмақ, мысалы:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nСілтілік және сілтілікжер металдардың силицидтері жеңіл тотығады, гидролизденеді және қышқылдар мен сілтілердің ерітінділерімен әрекеттеседі.\r\n\r\nКөптеген металдардың силицидтеріне жоғары термотұрақтылық, ылғалға тұрақтылық және химиялық енжарлық (инерттілік) бар. Мысалы, молибденнің силициді барлық белгілі қышқылдарымен және олардың қоспаларымен әрекеттеспейді.\r\n\r\nПериодтық жүйедегі орны\r\n\r\nКремний 3 периодтың, 4 топтың негізгі топшасының элементі, реттік нөмірі 14, ядросында 14 протон және 14 нейтроны бар (). Электрондар саны да 14.\r\n\r\n \r\n\r\nЭлектрондық құрылысы\r\n\r\nЭлектрондық қабаттарда электрондар болып бөлінеді, валенттілік электрондары .\r\n\r\nОларды орбитальда орналастырсақ:\r\n
\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nОлай болса кремний қосылыстарында 2 және 4 валенттілік көрсетеді ( және — құм, — силан)\r\n\r\n \r\n\r\nАлынуы: зертханада \r\n\r\nөндірісте \r\n\r\nКремний тау хрусталі немесе кварц () құрамында болады; ол () қиын балқитын, металдық жылтыры бар, сұр түсті қатты, оның қаттылығы алмаздан төмендеу, жартылай өтікзгіз зат.\r\n\r\nАморфты кремний қоңыр түсті ұнтақ, реакцияға түсуі оңай зат. Табиғатта кездесуі жағынан екінші орын\r\n\r\nХимиялық қасиеті:\r\n\r\nа) жай заттармен:\r\n\r\n1) кремний оксиді\r\n\r\n2) кремний фториді\r\n\r\n3) карборунд\r\n\r\n4) магний силициді\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nҚолданылуы:\r\n\r\n- электроникада жжартылай өткізгіш ретнде қолданылады\r\n\r\nкарборунд – бұрғылар , тегістегіш заттар жасауда , стамоталогтялық құралдар өндірісінде , отқа , қышқылға төзімді заттар алады.\r\n\r\n \r\n\r\nКремний сутекті қосылысы: силан -\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nҚұрылымдылық формуласы: ─\r\n\r\nКремний\r\n\r\nТабиғатта таралуы:\r\n\r\nКремний жер қыртысының 27,6% қамтиды. Кремний қосылыстарының ең маңыздысы (кремнезем). — қосылыстары ақ саз, дала шпаты, азбест және слюда ретінде кездеседі.\r\n\r\n \r\n\r\nФизикалық қасиеті:\r\n\r\nтабиғатта екі түрде кездеседі: кристалды және аморфты күйде.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nХимиялық қаисеті:\r\n\r\nтотығу дәрежелері -4 және +4 . активті, жоғары инертті элемент. Ол галлогендермен әрекеттеседі. Азотпен күкірт және оттекпен әрекеттседі.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nқышқылдарда ерімейді:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nфтор сутекпен реакцияға түседі.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nсілті ерітінділерінде жақсы ериді.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nкейбір металдармен қыздырып әрекеттескенде силицидтер түзеді.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nсилициді қышқылмен жәнесумен әрекеттеседі және ыдырау арқылы Si сутек түзеді.\r\n\r\n \r\n\r\nалынуы.\r\n\r\nтехникалық мақсаттарда алу үшін арнаулы пештерде, кокс жоғары температурада қыздырады:\r\n\r\nқолданылуы.\r\n\r\nхимия өнеркәсібінде өте көп қолданылады. Өте таза фотоэлементтерде, реистерде, ғарыш ракеталарында, жасанды жер серігінде және күн сәулесі батареяларын жасауға қолданылады.\r\n\r\n \r\n\r\nКремний қосылыстары:\r\n\r\nқосылыстарындағы басты элемент кремний оксиді (). Ол таза күйінде түссіз, қатты, қиын балқитын зат. Бұл заттарды қышқылдармен әрекеттестіру арқылы силикаттар аламыз:\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nСиликаттар техникада өндірісте, құрылыста қолданылады.\r\n\r\nШыныны алу үшін натрий содасы\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nҚұрамында кремний қосылыстары болатын техникада маңызы зор материал(цемент, бетон):\r\n\r\n \r\n\r\nТопырақтан алынған саз құрамы төмендегідей:\r\n\r\n \r\n\r\n
