Әуе кемелерінің қауіпсіздігі азаматтық авиацияның тиімділігін сипаттайтын маңызды көрсеткіштері болып табылады.
Әуе кемелерін пайдалану кезінде қолданылатын авиациялық жанар-жағармай материалдары әуе кемесі мен қозғалтқыштың құрылымдық бөлігі ретінде қарастырылуы керек. Әр компонент сияқты, кез-келген құрылымдық элемент сияқты, авиациялық жанар-жағармай материалдары да сенімді әрі тиімді болуы керек. Авиациялық жанар-жағармай материалдарының қасиеттері олардың әуе кемесіндегі жұмыс жағдайларына толық сәйкес келуі керек. Авиацияда жанар-жағармай материалдарының сапасын бақылау ерекше орын алады. Егер авиациялық жанар-жағармай материалдарының кем дегенде бір сапа көрсеткіші белгіленген талаптарға сәйкес келмесе, оларды пайдалануға тыйым салынады.
Кез-келген механизмді майлаудың негізгі мақсаты – үйкеліс бөліктерінің тозуын азайту және үйкеліске жұмсалатын қуатты азайту болып табылады. Ал бұл майлаудың салдарынан үйкеліске жұмсалатын қуат екі есеге төмендейді.
Майлардың негізгі компоненттері — парафинді, нафтенді және хош иісті көмірсутектер — полярлы инертті молекулалардан тұрады, олар өздері қатты беттерде адсорбцияланған қабаттар жасай алмайды.
Майлаудың тұтқырлығы оның маңызды пайдалану қасиеттерінің бірі болып табылады. Қозғалтқыштың тұрақты жұмыс істеуі, оның бөліктерінің тозуы, үйкеліс қуатын жоғалту осы майдың тұтқырлығына тікелей байланысты.
Газдытурбиналы қозғалтқыштарда майды тотықтырумен байланысты қозғалтқыштың ластануының келесі жағдайлары жиі кездеседі:
— подшипниктер бойымен лак қабықшасының пайда болуы;
— сорғы желілерінің май сүзгі элементтерінің бітелуі;
— турбинаның подшипниктеріне тұнбаны «шашақ» түрінде тұндыру;
— мұнай айдайтын саптамалардың құбырлардағы, ойықтардағы және ағындардағы шөгінділердің пайда болуы.
Сондықтан жағар майларға қойылатын маңызды талаптардың бірі — олардың жоғары жылу тотығу тұрақтылығы.
Қозғалтқыштың қызмет ету мерзімі мен майдың қызмет ету мерзімін ұзарту үшін алдымен майдың тотығуын бәсеңдету керек.
Майлардың термиялық тотығу тұрақтылығын жақсарту әдістерінің бірі — майларға әртүрлі антиоксидантты және жуғыш зат қоспаларын қолдану.
Қозғалтқыштарда жұмыс істегенде, майлау түрлі құрамдағы металдармен және қорытпалармен байланысады. Мұнай майларының негізін құрайтын синтетикалық майлар мен көмірсутектердің негізгі компоненттері металдармен әрекеттеспейді. Металдардың коррозиясына май құрамындағы заттардың үш тобы әсер етуі мүмкін, бірінші топқа суда еритін қышқылдар мен сілтілер жатады, егер олар алынған кезде мұқият тазаланбаса немесе қозғалтқыш күкірт отынымен жұмыс жасағанда оған кірсе метал коррозиясына әсер етеді, екінші — органикалық қышқылдар, олар шикізаттан мұнайға түсіп, мұнай тотығу кезінде түзіледі, үшіншісі — күкірт қосылыстары.
Ең коррозиялық заттар суда еритін қышқылдар мен сілтілер болып табылады, олардың май құрамындағы мөлшері қолайсыз. Жанармайдағыдай, майда суда еритін қышқылдар мен сілтілердің болуы индикаторларды (метил сарғыш және фенолфталеин) қолдана отырып анықталады.
Коррозия механизмі:
2Ме+02+2Н20 → 2Ме(ОН)2,
Me(OH)2+RCOOH → (RCOO)2Me+2H2O,;
Me — металл.
Бұл жағдайда коррозия тек жоғары температурада ғана жүреді
(140 ° C-тан жоғары), өйткені төменгі температурада күкірт металлмен күрделі қосылыстар түзеді, олар металдың бетінде сақталып, оның коррозияға терең енуін қорғайды.
Майлау қасиеттеріне қойылатын жалпы талаптар қозғалтқыштардың және басқа майлаушы механизмдер мен ұшақтардың қондырғыларының сенімді және ұзақ жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін майлау материалдары келесі қасиеттерге ие болуы керек:
— жақсы майлау;
— тұтқырлығы төменірек, бірақ максималды жұмыс температурасында гидродинамикалық майлаумен түйіндерде сұйықтықтың сенімді қабатын құру;
— жоғары температурадағы қысымның қасиеттері;
— жоғары термо-тотықтырғыш тұрақтылық;
— төмен коррозия;
— құю температурасы төмен;
— жоғары жарықтандыру нүктесі;
— тар бөлшек құрамы;
— физикалық біркелкілік (механикалық қоспалардың болмауы);
— уыттылығы төмен.
Газдытурбиналы қозғалтқыштарға арналған майлар турбожет қозғалтқышының майлау жүйесінде май поршеньдік қозғалтқыштағыдай отын-ауа қоспасының жану аймағына тікелей әсер етпейді.
Турбореактивті қозғалтқыштарды майлау үшін тұтқырлығы аз дистиллят майлары MK-8п және MС-8п қолданылады. Азаматтық авиацияда СМ-4.5 май қоспасы 75% MK-8п немесе MС-8п және 25% MС-20 қоспаларымен дайындалған жанар жағай майы қолданылады, сондай-ақ MН-7.5У майы бар, ол қоспалары қалыңдатылған май фракциясы болып табылады. Бұл қозғалтқышты минус 30 ° C дейін қыздырусыз іске қосуға мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта азаматтық авиацияда ВНИИ НП-50-1-4Ф, Б-ЗВ, 36/1 KУ-A маркалы синтетикалық майлар қолданылады. Онда антиоксидантты коррозияға қарсы қасиеттері бар қоспалар кешені бар. Май минус 45-тен 200 ° C-қа дейінгі температура диапазонында тиімді.
\Авиациялық жанар-жағармай материалдарының сапасы олардың қозғалысының барлық кезеңдерінде жүйелі түрде бақыланып отыруы керек және әуе кемелерінің сенімді, берік және кедергісіз жұмысын қамтамасыз етуі керек.
Авиация колледжінің студенті Мырзахмет А.
Жетекші: Авиация колледжінің арнайы пәндер оқытушысы Абдиматова Т.Д.
