Бірінші бөлім ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫ ОБЪЕКТІСІ: ТӨЛЕМ \r\n\r\nКӨЗІНЕН САЛЫҚ САЛЫНБАЙТЫН ТАБЫСТАРДЫҢ \r\n\r\nЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ \r\n\r\n1.1 Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуы және жеке\r\n\r\n табыс салығының пайда болу тарихы……………………………………………………4\r\n\r\n1.2 Жеке табыс салығының салық жүйесіндегі ерекшеліктері ……………………7\r\n\r\n1.3 Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар және оларға салық салу\r\n\r\n ерекшеліктері …………………………………………………………………………………….16\r\n
- \r\n
- Шет елдердің жеке табыс cалығының салыќ салудағы ерекшеліктері…..19
\r\n
\r\n \r\n\r\nЕкінші бөлім ТӨЛЕМ КӨЗІНЕН САЛЫҚ САЛЫНБАЙТЫН \r\n\r\nТАБЫСТАРҒА САЛЫҚТАРДЫ ЕСЕПТЕУ ЖӘНЕ РӘСІМДЕУ\r\n\r\nӘДІСТЕРІ \r\n\r\n \r\n\r\n2.1 Төлем көзінен салық салынбайтын табыстарға жеке табыс салығының\r\n\r\n ставкасы мен салық жеңілдіктері ……………………………………………………….27\r\n\r\n2.2 Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар салығының салық\r\n\r\n есептілігі ……………………………………………………………………………………………30\r\n\r\n \r\n\r\nҚОРЫТЫНДЫ ………………………………………………………………………………………31\r\n\r\nПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ………………………………………………33\r\n\r\n \r\n\r\nКiрiспе\r\n\r\nСалық өркениет үшiн төленетiн төлем. Оның қандай тұрiнен болмасын жалтаруға бермеу – бүгiнгi күннiң басты назарында. Салық салу мемлекеттiк реттеудiң маңызы тәсiлi ретiнде орын алып, оның әрекет етуiнiң тиiмдiлiгi әлеуметтiк және экономикалық саясаттың жетiстiктерiне әкеледi. Нарықтың экономикалы елдерде салықтар мемлекеттiк және муниципалдық табыстарды қалыптастыруда басты роль атқарады да, экономиканы басқаруды күштi стимулдық құралы болып келедi, әсiресе олар ғылыми-техникалық прогрестi жеделдетуге, антинфляциялық және құрылымдық саясатты жұзеге асыруды белсендi орын алады. Сондықтан да салықтарды төлеу төлеушiлер үшiн онша қызықты iс болып келмегенiмен јте қажеттi де маңызды iс болып табылады.\r\n\r\nЕлімізде жүргізілген экономикалық реформалар банк ісінің дамуында жаңа белесін айқындап берді. Биылғы жылы Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың Жолдауында: «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында: Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 50 елдің қатарына кіру стратегиясы» атты Қазақстан халқына Жолдауында: «Қазақстанның әлемдік экономикаға ойдағыдай кірігуі- елдің экономикалық дамуының сапалық серпілісінің негізі», яғни Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын, әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық «орнын» иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуына байланысты, банктің даму болашағы мен басқа несие институттардың елімізде қызмет атқара алуы ерекше көкейтесті мәселе туындады . Салықтың мәнi мынада: салық, салық төлеушiге мемлекет тарапынан көрсетiлген қызмет көрсетуiнен түскен пайдаға пропорционалды болуы тиiс. Екiншiден салықтың мәнi салық табыс мјлшерiне байланысты. Мемлекет салықтардың экономикасы дамыту, тұрақтандыру барысында қуатты экономикалық тетiк ретiнде пайдаланады. Сонымен салықтардың қажеттiлiгiн қоғамдық дамудың жағдайына байланысты анықталып отырады.\r\n\r\nКурстық жұмыс екі бөлімнен тұрады. Жұмыстың бірінші бөлімінде: жеке табыс салығының объектісі салық салынбайтын табыстардың экономикалық мәні онда: Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуы және жеке табыс салығының пайда болу тарихы мен жеке табыс салығының салық жүйесіндегі ерекшеліктері, төлем көзінен салық салынбайтын табыстар және оларға салық салу ерекшеліктері, шет елдердің жеке табыс cалығының салыќ салудағы ерекшеліктері, ал екінші бөлімінде төлем көзінен салық салынбайтын табыстарға салықтарды есептеу және рәсімдеу әдістерінде: төлем көзінен салық салынбайтын табыстарға жеке табыс салығының ставкасы мен салық жеңілдіктері, төлем көзінен салық салынбайтын табыстар салығының салық есептілігі қаралды.\r\n\r\n \r\n\r\nБірінші бөлім ЖЕКЕ ТАБЫС САЛЫҒЫ ОБЪЕКТІСІ: ТӨЛЕМ КӨЗІНЕН САЛЫҚ САЛЫНБАЙТЫН ТАБЫСТАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘНІ\r\n\r\n \r\n\r\n1.1 Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуы және жеке табыс салығының пайда болу тарихы\r\n\r\nСалық прототиптері адам қоғамын басқаруда алғашқы ұйымдардың түрлерімен бірге қалыптасты. В. Пушкарева салық салудың дамуын \r\n 3 кезеңге бөліп көрсетті. Олардың әрқайсысының өзіне тән ерекшеліктері мен белгілері бар. 1 кезде ежелгі дүние мен орта ғасырдың шаруашылық жүйесі құрамына енгізетін салық салудың даму кезеңі дамымағандықтан деңгейі мен кездейсоқ сипатымен ерекшеленеді. Бұл кезеңде қалыптасу жағдайында болатын салықтар мен олардың механизмі пайда болды. Салықтың пайда болуын алғашқы мемлекеттік құрылымдардың пайда болуымен сәйкестендіреді.\r\n\r\nСебебі: тауар өндірісінің, мемлекеттік аппараттың пайда болуы. Алғашқы кезде салықтар натуралды түрге ие жүйесіз төлемдерді білдіреді. мемлекеттік құралдарды басқарумен қамтамасыз ету қажеттілігі салық салуды пайда болуына негіз болды. Қоласатынғылар салықты өніммен, әскер жабдықтарымен төледі. Рим империясында және Афинада бейбітшілік кезде салықтар болмаған. Ал олардық пайда болуы әскери соғыс кезеңін енуімен байланысты болды. Тауар-ақша қатынастарды дамуы, бекітуімен қатар салықтар бірте-бірте ерекше ақшалай түрге ие бола бастады. Егер алғашында салықтар мемлекеттік ақшалай қажетіні негізгі табыс көзі болып табылады. Ежелгі дүниені міндетті төлемдері алшақтан түрде қазіргі салықтарды ескертеді. Нақты айтқанда бұл казіргі салықтар болды.\r\n\r\nКавказ салықтар салыққа өтуді өтпелі қадамын құрады. Алғашқы ұйымдастырылған салық жүйелеріні бірі болып Ежелгі Римнің салық жүйесі болып табылады. Рим мемлекетіні дамуыны алғашқы кезеңдерінде салық механизмдері әскери іс-әрекеттерді қаржыландыру үшін қолданылды. Рим азаматтары табысына және жанұялық жағдайына қарай салықпен салынып отырды. Салық соммаларыны есептелуі арнайы тұлғалармен жүргізіледі. Б.э.д. 4-3 ғасырларда салық жүйесі дамуыны жалпы мемлекеттік және жергілікті (коммуналды) салықтарды пайда болу жағдайына алып келді.\r\n\r\nБірақ бұл кезеңде бірыңғай салық жүйесі болмады не арнайы жерлердің салықпен салынуы мемлекеттік әскери шара бойынша апаратын ісімен байланыстырады. Әскерде жетістерге үлесін қосқан орталық жерлердіқ салықтары төмендетілді немесе мүддем жойылып отырды. Римнің мемлекеттік институттарының дамуы император Октавиан салы реформаларын жүргізуге алып келді. Нәтижесінде «трибуттар» атты бірыңғай ақшалай салық пайда болды және оны алынуы арнайы құрылан қаржылық мекемелерді бақылауында болды /1/.\r\n\r\nРим империясыны өзінде салықтар тек фискальді қызмет ана емес, сонымен қатар техникалық реттеуші және экономикалық қатынастарды реттеуші қызметін атқарды. Жалпы салықтық төлемдерді саны 200- ден астам болды. Кейінгі салық жүйелерді қалыптасу өзгертілген түрде Ежелгі дүниені жүйесін қайталады. Салық салу объектілерін анықтау, салықтық төлемдерді түрлерін енгізу жолдары бізді күнімізге дейін сақталанын айтып кету қажет. Ежелгі Рим мен Қазақстан Республикасыны салық жүйелерін салыстыратын болсақ, онда бірнеше салықтарды түрлері ұқсас болып табылады. 16-17 ғасырларда Еуропада дамыған салық жүйесі болмады. \r\n 17 ғасыр соңында, 18 ғасыр басында салық салу жүйесіні дамуыны 2- ші кезеңі басталды. Бұл кезенде өз құрамына тікелей және жанама салықтарды енгізетін алашқы салық жүйелері қалыптасты. Ерекше орында табысқа салынатын салық, акция және жан басына салынатын салық болды. Еуропалық елдерде демократиялық процестерді дамуы өз көрінісін салықты егізу туралы сұрақтарында тапты. Англияда 1215 жылы «Еркіндіктіқ ұлы партиясында» салықтар тек қана ұлт келісімімен енгізіледі деп бекітілді /2/.\r\n\r\nФранцияда парламент бюджетпен салықтарды тек 1791 жылдары Ұлы Франция революциясынан кейін бекіте бастады. Мемлекет салық салуды дамуымен бір мезетте салық салуды ғылыми теориясы қалыптаса бастады. Оны негізін салушы шотландық экономист және философ Адам Смит «Табиат пен халық байланысы себептеріні зерттеу» атты өзіні еңбегінде (1776 ж.) салық салу принциптерін ұсынды, салық төлеушілерге түсінік берді, мемлекеттік қаржы жүйесіндегі оларды орнын көрсетті /2/. Жалпы көрністе салық даму жүйесіні 3-ші кезеңі өз тарихын ХІХ ғасырда бастады және салық саныны төмендеуімен, оларды алынуындаы құқыққа зор маңыз берілетінімен ерекше.\r\n\r\n Қаржылық ғылым дамуымен қатар салық салуды проблемалары, әдістемелері пайда бола бастады. Экономикалық мектептер мен қаржылық теорияларды біреуінде фискалитет сұрақтарын айналып өтпеді. ХІХ ғасырды екінші жартысында көптеген мемлекеттер ғылыми пікірлерді тәжіребиде қолдануа қадам жасады. В. Пушкарева айтқандай қаржылық ғылымдарды негізгі буынын салық реформалары құрады, олар І- ші Дүние жүзілік соғыстан кейін жүргізіліп салық салуды ғылыми принциптерімен негізделді. Осы уақытта қазіргі салық жүйелерді құрылымы қалыптасты. Мұнда тікелей салықтар және прогрессивті жеке табыс салық алғашқы орына ие бола бастады.\r\n\r\n Бұл мақсатқа жету бірнеше кезеңнен тұрды. Салықтарды жинақтармен басқа да төлемдерді бекітілген тәртіппен алынуы салық жүйесін құрайды. Қазақстан Республикасында салық жүйесінің қалыптасуын келесі кезеңдерге бөлуге болады:\r\n\r\n1) 1994-1995 жылдар 1-ші этап\r\n\r\n2) 1996-1998 жылдар 2-ші жаңа салық жүйесінің қалыптасуы.\r\n\r\n1-ші этапта 1994-1995 жылдардың салық жүйесіне базалық негіз құрайтын салық кодексіні өнделіп, іске қосылуы жүрді.\r\n\r\n 1995 жылды сәуір айында жақа салық заңдылығын қабылдамаса бұрын Қазақстан Республикасында жағдай күрделі болды. Кәсіпорын өндірісіні көпшілігі мүлдем жұмыс істемейді, ал 60% -ке үзілістермен жұмыс істеп тұрды. Тізімде 12 ірі кәсіпорын банкрот қауіпінде болды. Елде қанша салық бар екенінін ешкім білмеді: біреулері 43 түрі бар десе (сонық ішінде 16 түрі — мемлекеттік, 10 түрі — міндетті жергілікті, 17 түрі есепті жергілікті), екіншілері 47 салық түрі бар деді (олара қосымша қора аударымдарды 8 түрі). Өкімет жақ салық кодексін қабылдауда алдымен төмендегілерді мақсат етіп қойды:\r\n
- \r\n
- Қайшылықтарды жеңілдету, жою.
- Қазақстан Республикасында салық кодексіні бір жайлы.
\r\n
\r\n
\r\n Салық санын 40-45 %-а, ал азаматтарды табысынан салықты 40% — ға төмендету, салық ставкілерді анықтау қаралып отыр. Ең маңыздысы — жас тиімсіз салық түрлерін енгізбеу. Қазақстан Республикасыны Үкіметі, Қаржы Министрлігі, басқада мемлекеттік құрылымдарды тапсырысы бойынша «Салық туралы кодекс» бойынша жас бірнеше баламалы жобалар әделді. Әдеушілер, алымдар пікірі бойынша «үкіметтік жобаларды» принциптері төмендегідей:\r\n
- \r\n
- әділеттілігі
- экономикалық бейтараптылығы
- қарапайымдылығы
- салық ставкілеріне сәйкестігі.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n Салық салуды прогрессивті-регрессивті түрлері қаралады, салықтық қатынастар тәжірибемен бекітілді. 1995 жылдың 1 шілдесінен бастап Қазақстан Республикасында жаңа салық кодексі әрекет етуде. Бұл кодекс құқықтық параметрлерге негізделген, мемлекет мүдделеріне сай келеді, нарықтық қатынастарда экономика бейімделуге мүмкіндік береді.\r\n\r\nСалық қатынастарда жаңа механизмдердің іске қосылуы қазіргі нарық реформасының қысқа тарихындағы маңызды беті болып табылады. Қазақстан Республикасының мемлекеттік салық қызметі 1991 жылы құрылды. Бұл салық қызметі салық заңдылығын бақылауда болашақта жетілдіру мақсатында құрылды. 1995 жыл 1-ші бесжылдықта маңызды революциялық жыл болды. Қазақстан Республикасының салық жүйесінің реформалануы жобалар өткізу жылы болды. 1995 жыл салық саясатында «қопарылыс жылы» болды, салық жүйесі өзгеріске үшырады.\r\n\r\nСалық салудағы өзгерістер экономикалық жағдайға байланысты болды. 1995 жылдың қаңтарында барлық салық және төлемдер бойынша жетіспеушілік соммасы 4,8 млрд теңгеге өсті. Бірақ 1 шілдеден бастап салық базасын кеңейтуге, стратегияны және тактиканы нақтылауға мүмкіндік туды. Салық кодексінің механизмін жүзеге асыру іске қосыла бастады. Бірақ оның тәжірибеге енуі бірте-бірте жүргізілуі мүмкін. Сондықтан 1996 жылдың басында салық қызметі Президент жарлығының 4 жобасын, Үкіметтік бекітулердің 18 жобасын, салық реформасы дамуына бағытталған 10 құрал әзірленді, жылдық жиынтық табысқа түсінік пайда болды, негізгі құралдарды амортизациялық аударым тәртібі жеңілдетілді, өндірушілер, кәсіпорындар, қаржы және агроном мамандары тұрақты іс-әрекет жасауға мүмкіндік алды: кәсіпкерлікпен байланысты шығындарды бес жылға дейін созуға рұқсат етілді. Салық ұйымдарының маңызды мәселесі бұл салық салу режимінің өзгерісіне байланысты инвестицияларды экономикалық зоналарға бағыттау, оларды құру, кеңейту. Мысалы, өз іс-әрекетін сондай территорияда жүзеге асыратын заңның әр тұлғаға салықтық жетілдетілген ставкасы 20% қолданылады. 1996 жылы 2 рет салық салуды болдырмау жөнінде ТМД елдерімен 2 жақты салық конвенциясын өткізу жүмыстары жалғастырылды /4/.\r\n\r\n \r\n\r\n1.2 Жеке табыс салығының салық жүйесіндегі ерекшеліктері \r\n\r\nЖеке табыс салығының ерекшелігі-бұл салыќ төлеуші жеке тұлға түрінде бекітілуі. Ќазіргі салыќ заңдылығында жалпы ќабылданған салыќ тәжірибесіне сүйене отырып жаңадан ќұруға бағытталған іс-шаралар жүргізілді.\r\n\r\n Бұл жеке табыс салығының шетелдік терминологиясын ќолдануға негіз болды. Жеке табыс салығының жалпы ќұрылымы 2 кестеде көрсетілген:\r\n\r\nЖеке табыс салығының ќұрылымы\r\n\r\n \r\n
| Жеке табыс салығы | |
| Төлеушілер | Салыќ салу объектілері |
| Резидент жеке тұлғалар\r\n\r\nРезидент емес жеке түлғалар | Төлем көзінен салыќ салынатын табыс |
| Арнайы салыќ режимін ќолданатын салыќ агенті | Төлем салыќ көзінен салынбайтын табыс |
\r\n \r\n\r\n Резидент —заңды тұлға түріндегі үлесі мен акцияларды өткізуден түскен жеке тұлғалар табысына салыќ салу (2006 жыл 1 ќаңтарға дейін әрекет етуші заң бойынша) /12/.\r\n\r\n Салыќ салудың жалпы принциптері: ќатысу үлесі —акционерлік ќоғамнан басќа консорциум, бірлесіп ќұрылған ұйымдардағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктерімен үлестік ќатысуы.\r\n\r\n Салыќ кодексінің 12 бабына сәйкес жеке тұлғаның бағалы ќағаздарды сатумен және заңды тұлға ретінде үлестік ќатысулардан алынатын табысына тек инфлядияға түзетілген осындай сатудан алынған ќұн өсімі.\r\n\r\n Мұңда көрсетілген табыс жеке тұлғаның мүліктік табысына жатады. Резидент —заңды тұлға ретіндегі үлестік ќатысу мен бағалы ќағаздарды сатудағы ќұн өсімінен алынған табысќа салыќ салынады.\r\n\r\n Акция сатудан алынған жеке тұлғалардың табысына салыќ салу және тұлғаның салыќ салынатын табысына жабыќ акционерлік ќоғамның акциясын сатудан алынған ќұн өсімі жатады. Ашыќ акционерлік ќоғамның акциясын сатудан алынған табыс жиынтыќ жылдыќ табыстан шегерілуге тиіс, яғни 1 салыќ салудың жалпы приндиптері: ќатысу үлесі-акционерлік ќоғамның құрылымынан басќа консордиум, бірлесіп ќұрылған ұйымдардағы жеке және заңды тұлғалардың мүліктерімен үлестік ќатысуы. Салыќ кодексінің 12 бабына сәйкес жеке тұлғаның бағалы ќағаздарды сатумен және заңды тұлға ретінде үлестік ќатысулардан алынатын табысына тек инфляцияға түзетілген осындай сатудан алынған ќұн өсімі. Мұнда көрсетілген табыс жеке тұлғаның мүліктік табысына жатады. Резидент-заңды тұлға ретінде үлестік ќатысу мен бағалы ќағаздарды сатудағы ќұн өсімінен алынған табысќа салыќ салынады табыс салығымен салынбайды. Мысалы: жеке тұлға ашыќ акционерлік ќоғамнан ќұны 70. 000 теңге акция иемденіп алады.\r\n\r\n Кейін бұл тұлға осы акцияларды 100.000 теңге көлеміңде өсім алады.\r\n\r\nБұл өсім жеке тұлғалардың салыќ салынатын табысына жатпайды, себебі бұл табыс ашыќ акционерлік ќоғамнан акция иемдену нәтижесінде пайда болды. Мысалы: жеке тұлға жабыќ акционерлік ќоғамға бұрын 60.000 теңгеге иемденіп алған акцияларын 120.000 теңге бойынша сатады. ¤ткізу мерзіміне инфляция деңгейі 1.1 -ді ќұрады. инфляцияға түзетілген акция ќұны 66.000 теңгені ќұрады (60.000 * 1.1) . Осыған сәйкес жеке тұлғаның салыќ салынатын табысына 54.000 теңгені ќұрайтын ќұн өсімінің соммасы енгізіледі (120.000-66.000) .Резидент емес заңды тұлғаның ашыќ акционерлік ќоғам акцияларын өткізуден алынған табысы төлем көзінен салыќ салынуға жатпайды. Мысал: резидент емес заңды тұлға Ќазаќстандыќ ашыќ акционерлік ќоғамның акциясын жалпы 1.000.000 соммаға иемденіп алады. Кейін осы резидент емес тұлға осы акцияларды 1.500.000 теңге бойынша өткізеді. 500.000 теңге көлеміндегі табысќа төлем көзінен салыќ салынбайды. Резидент емес жеке тұлғаның жабыќ акционерлік ќоғамның акцияларын өткізуден алған табысына төлем көзінен салық салынуға жатады. Резидент заңды тұлға ретіңде ќатысудан алған үлесін өткізулен алған табысќа 15 % -тік ставка бойынша салыќ салынады. Ќатысу үлесі дегеніміз- акционерлік ұйымдарды ќоспағанда, ќұрылған ұйымдар мен консорциумдардағы ќатысу үлесі табылады. Жабыќ акционерлік ќоғамның акцияларын өткізуден алған табысќа 15 %-тік ставка ќолданылмайды. Резидент емес жеке тұлғаның жабыќ акционерлік ќоғамның акцияларын өткізуден алған салыќ салынатын табысына төлем көзінен 20 %-тік ставка бойынша салыќ салынады. Жеке тұлғаға басќа жеке тұлғадан мұра немесе сый арќылы келген мұлік ќұны табыс салығы мен салынудан босатылады. Акциялар мүлік болып табылғандыќтан, олардың жеке тұлғаға басќа жеке тұлғадан мұра немесе сый арќылы келген ќұнына табыс салығы салынбайды.\r\n\r\n Жеке тұлғалардың ќатысу үлесін өткізуден алған табысына салыќ салу. Резидент заңды тұлға ретіңде жеке тұлғаның ќатысу үлесін өткізуден алған табысына төлем көзінен 15 % -тік ставка бойынша салыќ салынады. Мұнда салыќ салынатын табыс дегеніміз ќатысу үлесін өткізуден алған және ќатысушының жарғылыќ капиталға енгізген, инфляцияға түзетілген жеке мүлкі ќұны арасындағы оң айырма. Мысал: жауапкершілігі шектеулі серіктестікте жеке тұлға ќатысу үлесін 2.000.000 теңге бойынша өткізеді. Осы серіктестікке жеке тұлғаның жарғылыќ капиталға енгізген салымы 500.000 теңгені ќұрады. 1.1 инфляцияның шартты деңгейіне түзетілген жеке тұлғаның жарғылыќ капиталға салымы 550.000 теңгені ќұрады ( 500.000 * 1.1 ). Нәтижесінде жеке тұлғаның салыќ салынатын табысы 1.450.000 теңгені ќұрады ( 2.000.000 — 550.000 ) , ал төлем көзінен салыќ 217. 000 теңгеге тең (1.450.000 * 15%). Осыған сәйкес жеке тұлға таза табысты 1. 782.500 теңге көлемінде алады ( 2.000.000-217.500).\r\n\r\n Резидент жеке тұлға резидент заңды тұлға ретінде ќатысу үлесін өткізуден алған табысы төлем көзінен салыќ салуға жатады. Ќатысу үлесі жеке тұлға үшін мүлігі болып табылады. Сондыќтан жеке тұлғаның басќа жеке тұлғадан мұра немесе сый арќылы алынған ќатысу үлесінің ќұнына салыќ салынады.\r\n\r\n Жеке табыс салығының ерекшелігі — бұл салыќ төлеушіні жеке тұлға түрінде бекітілуі. Ќазіргі салыќ заңдылығында жалпы ќабылданған салыќ тәжірибесіне сүйене отырып, салыќтарды жаңадан ќұруға бағытталған іс-шаралар жүргізілді. Бұл жеке табыс салығының шетелдік терминологиясын ќолдануға негіз болды.\r\n\r\n Жеке тұлға ағымдағы салыќ кезеңінде аяќталатын кез келген үздіксіз 12 айлыќ кезеңде кемінде 183 күн тізбелік күн Ќазаќстан Республикасында болса, ол ағымдағы салыќ кезеңі үшін тұраќты болатын жеке тұлға деп танылады. Егер ағымдағы салыќ кезеңінде және өткен 2 салыќ кезеңінде Республикада болған күндердің санына мьшадай:\r\n\r\n— ағымдағы салыќ кезеңінде болған күндердің санына —1;\r\n\r\n— өткен 1-ші салыќ кезеңінде болған күндердің санына-1/3;\r\n\r\n— өткен 2-ші салыќ кезеңіндегі болған күндердің санына- 1/6 коэффиценттерін әрбір салыќ кезеңіне ќолдана отырып аныќталған күндердің саны кемінде 183 күн тізбелік күн болған жеке тұлғада ағымдағы салыќ кезеңі үшін тұраќты болатын жеке тұлға деп танылады. Егер жеке тұлға салыќтыќ ағымды кезеңде Республикада 30 күн тізбелік күннен аз тұрған болса, онда мұндай жеке тұлға тұраќты болатын адам деп танылмайды.\r\n\r\n Егер жеке тұлға Республикада болуы аяќталатын жылдан кейінгі жылда резидент болмаса, онда тұлға Республикада болатын соңғы күнінен кейінгі кезең үшін резидент емес деп танылады.Мынадай шарттар бір мезгілде орындалған жағдайда:\r\n\r\n 1) жеке тұлға Республиканың азаматы болса немесе оның тұруға рұќсаты (ыќтияқаты) болса;\r\n\r\n 2) жеке тұлғаның отбасы және жаќын туыстары осы Республикада тұрса;\r\n\r\n 3) кез келген уаќытта жеке тұлғаның тұруы және оның отбасы мүшелерінің жеке меншік ќұќығындағы немесе өзге де негіздерде тәсілі жылжымайтын мүлкі осы Республикада бар болса, онда жеке тұлғаның өмірлік мүдделерінің орталығы осы Республикада орныќќан деп ќарастырылады. Ќазаќстан Республикасының азаматтары болып табылатын жеке тұлғалар, Республиканың азаматтығына ќабылдау туралы өтініш.\r\n\r\n Республиканың азаматтығын ќабылдамай, осында тұраќты тұруға рұќсат ету туралы өтініш берген мынадай жеке тұлғалар:\r\n\r\n— мемлекетгік билік органдары шет елге іс сапарға жібергендер, соның ішіңде дипломатиялыќ, консулдыќ мекемелердің, халыќаралыќ ұйымдардың ќызметкерлері, сондай-аќ аталған жеке тұлғалардың отбасы мүшелері;\r\n\r\n— тұраќты халыќаралыќ тасымалдарды жүзеге асыратын Республиканың заңды тұлғаларына немесе азаматтарына тәсілі көлік ќұралдарының экипаж мүшелері;\r\n\r\n— Республиканың шегінен тыс жерлерде орналасќан әскери базалардың әскери бөлімдердің, топтардың, контингенттердің немесе ќұрамалардың әскери ќызметшілері мен азаматтыќ ќызметкерлері;\r\n\r\n— Республиканың шегінен тыс жерлерде орналасќан және Республиканың меншігі немесе субъектілері болып табылатын объектілерде жұмыс істейтіндер;\r\n\r\n— оќу немесе тәжірибеден өту маќсатымен Республиканың шегінен тыс жерлерде жүрген студенттер, стажерлар, тәжірибешілер оќу немесе тәжірибеден өтудің бүкіл кезеңіңде;\r\n\r\n— сабаќ беру, кеңес беру немесе ғылыми жұмыстарды жүзеге асыру маќсатымен Республиканың шегінен тыс жерлерде жүрген оќытушылар мен ғылыми ќызметкерлер сабаќ берудің немесе аталған жұмыстарды орындаудың бүкіл кезеңіңде Республикада тұрған уаќытына және осы кезделген басќа да өлшемдерге ќарамастан резидент жеке тұлғалар деп танылады.\r\n\r\n Резидент жеке тұлға — бұл Ќазаќстан Республикасында үнемі болатын, өмірлік мүдделерінің орталығы осы территорияда шоғырланған азаматтар болып табылады. Резидент салыќ төлеуші жеке табыс салығы бойынша декларацияны салыќ есебі жылынан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етуі тиіс. Бұл салыќ төлеушіге тән критерийлер мыналар:\r\n\r\n1) төлем көзінен салыќ салынатын табыстың болуы.\r\n\r\n2) салыќ жылында 2004 айлыќ есептік көрсеткішке тең соммаға бір ірі сатып алу жасаса (үй ќұрылысына ќажетті материалды есептемегеңде).\r\n\r\n3) Республикадан тыс жерлерінен жеке тұлғаның табыс алуы.\r\n\r\n4) Республикадан тыс жерлерінде шетел банк шоттарында аќшасы бар жеке тұлға.\r\n\r\n5) Республиканың парламент депутаттары, судьялар.\r\n\r\n Негізгі жұмыс орны бойынша жеке тұлғаның ќазіргі көздегі төлемдері 2 категорияға бөлінеді:\r\n\r\n 1) кәсіпорын іс-әрекетімен байланысты емес шаруашылыќ әрекет етуші субъектілердің тікелей немесе жанама табысы болып табылатын шығыстар. Шығындар жалпы соммасынан төлем көзінен 15% мөлшерде жұмыс беруші- заңды тұлғамен табыс салығы төленеді.\r\n\r\n 2) шегерімге жатќызылатьш, кәсіпорын іс-әрекетімен байланысты шаруашылыќ әрекет етуші субъект жұмыскерлерінің тікелей немесе жанама табысы болып табылады шығыстар. Мұнда жеке тұлғаның 1 айлыќ есептік көрсеткішті өз есебіне және әр ай сайын өз асырауындағы әрбір адамға осы көрсеткішті шегеруге мүмкіңдігі бар.\r\n\r\n Салыќтың бірыңғай алынуы үшін ќайта есептеу коэффициенті ќолданылады. Мемлекеттік табыс министрлігі жеке табыс салығы бойынша алыну коэффициентін енгізді. Жеке табыс салығын салу объектілері: 1 төлем көзінен салыќ салынатын салыќтар:\r\n\r\n 1) жұмысшының табысы- шегерім соммасына кемітілген материалды, әлеуметтік игілік немесе басќада материалды көмек ретіндегі натуралды немесе аќшалай түрде жұмыс берушінің төлейтін табыстары натуралды түрдегі табыс-ќайтарымсыз негіздегі жұмысшының өз мүддесіне көрсетілетін ќосылған ќұн салығы мен акция ќұнын ќосќандағы тауарлардың ( жұмыс, ќызмет) ќұн;\r\n\r\n 2) материалды пайда тұріндегі табыс — өз ќұрамына мыналарды енгізеді:\r\n\r\n-жұмыскермен өткізілетін тауар ( жұмыс, ќызмет) ќұны мен сол тауардың өзіңдік ќұны арасыңдағы теріс айырма;\r\n\r\n— жұмыс берушінің шешімі бойынша жұмыскердің оның алдындағы ќарыздарын немесе міндеттерін жою\r\n\r\n— өз жұмысшыларын мүліктік саќтандыру бойынша саќтандыру сыйаќыларына кеткен жұмыс берушінің шығындары\r\n
- \r\n
- өз іс-әрекетімен байланысты емес жұмысшылардың шығындары
\r\n
\r\n 3) бірлік төлемдерден табыс — азаматтыќ-ќұќыќтыќ сипаттағы заңды тұлға немесе кәсіпкерлік келісім жасау бойынша салыќ төлемдерінің табысы\r\n\r\n 4) ұтыс, сыйаќы, дивидент түріндегі табыстар- Республиканың ¦лттыќ Банктің лицензиясы негізінде банктік іс-әрекеттін түрін жүзеге асыратын банктер мен ұйымдарға салған салымдар бойынша сыйаќыларды ќоспағанда, жеке тұлғаға дивидент , ұтыс, сыйаќы түріндегі төленетін төлемдер.\r\n\r\n 5) стипендия түріндегі табыстар- білім беру ұйымдарда оќитындарға және мәдениет, ғылым, бұл аралыќ аќпарат ќұралдарында әрекет етушіге төленуге тиіс төлемдер.\r\n\r\n 6) жинаќтаушы саќтандыру келісімі бойынша табыстар- ұлттыќ зейнетаќы ќорына зейнетаќы төлемдері және жұмыс берушілердің ќұралдары есебінен төленген саќтандыру сыйаќылары, саќтаңдыру органдары жүзеге асырылатын саќтаңдыру төлемдері.\r\n\r\nРезидент емес жеке тұлғаларға салыќ салу ерекшелiктерi:\r\n\r\n Резидент емес жеке тулғалар белгiленген жағдайларды ќоспағанда, жеке табыс салығы бойынша салыќты есептеп, төлейдi және жеке табыс салығы бойынша салыќ декларациясын табыс етедi. \r\n\r\nСалыќ салу объектiлерi:\r\n\r\nЖеке табыс салығы салынатын объектiлер мыналар:\r\n\r\n 1) төлем көзiнен салыќ салынатын табыстар;\r\n
- \r\n
- қызметкерлердің табысы
- біржолғы төлемдерден алынған табыс
- жинақтаушы зейнетақы қорларының берілетін зейнетақы төлемдері
- дивиденттер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс
- стипендиялар
- жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табыс жатады.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n2) төлем көзiнен салыќ салынбайтын табыстар. \r\n
- \r\n
- мүліктік табыс
- жеке кәсіпкердің салық салынатын табысы
- адвокаттар мен жеке нотариустардың табысы
- өзге де табыстар жатады
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\nСалыќ салынуға жатпайтын табыстар\r\n\r\nЖеке тұлғалар табыстарының мынадай түрлерiне салыќ салынуға тиiс емес: \r\n\r\n 1) Ќазаќстан Республикасының заңдарында белгiленген мөлшерде мемлекеттiк бюджет ќаражаты есебiнен төленетiн атаулы әлеуметтiк көмек, жәрдемаќылар мен өтемдер; \r\n\r\n 2) балаларға және асырауындағы адамдарға алынған алименттер; \r\n\r\n 3) жеке тұлғалар өмiрi мен денсаулығына келтiрiлген зиянды Ќазаќстан Республикасының заңдарына сәйкес өтеу (жоғалтќан жалаќысына ќатысты өтеуден басќа);\r\n\r\n 4) жеке тұлғалардың ќаржы рыногы мен ќаржылыќ ұйымдарды реттеу және ќадағалау жөнiндегi уәкiлеттi мемлекеттiк органның лицензиялары бар банктер мен банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдардағы салымдары бойынша оларға төленетiн сыйаќылар және борыштыќ бағалы ќағаздар бойынша сыйаќы;\r\n\r\n 4-1) Алматы ќаласыныѕ өңiрлiк ќаржы орталығының арнайы сауда алаңында сатып алынған борыштыќ бағалы ќағаздар бойынша дивидендтер, сыйаќылар;\r\n\r\n 5) мемлекеттiк бағалы ќағаздармен және агенттiк облигациялармен жасалған операциялардан түскен табыстар; \r\n\r\n 5-1) пайлыќ инвестициялыќ ќорлардың пайлары және акционерлiк инвестициялыќ ќорлардың акциялары бойынша дивидендтер, сондай-аќ пайлыќ инвестициялыќ ќорды басќарушы компания оларды сатып алған кездегi осы ќордың пайлары бойынша табыстар; \r\n\r\n 5-2) таза табысты бөлу кезiнде алынған және әрбiр ќұрылтайшының, ќатысушының ќатысу үлесiн саќтай отырып, резидент заңды тұлғаның жарғылыќ капиталын ұлғайтуға бағытталған табыс; \r\n\r\n 6) әскери ќызмет мiндеттерiн атќарған кезде әскери ќызметшiлерге, белгiленген тәртiппен арнайы атаќ берiлген, оны ќызметтiк мiндеттерiн атќаруына байланысты алған iшкi iстер органдарының, ќаржы полициясының ќылмыстыќ-атќару жүйесi органдары мен мекемелерiн және мемлекеттiк өртке ќарсы ќызметтiң ќызметкерлерiне берiлетiн төлемдердiң барлыќ түрі; \r\n\r\n 7) лотерея бойынша 5 айлыќ есептiк көрсеткiш шегiндегi ұтыстар; \r\n\r\n 8) тиiстi жылға арналған республикалыќ бюджет туралы Ќазаќстан Республикасының заң актiсiнде белгiленген ең төменгi жалаќы мөлшерiнде мемлекеттiк бюджет және гранттар ќаражаты есебiнен жүзеге асырылатын ќоғамдыќ жұмыстарды орындауға және кәсiби оќуларға байланысты төлемдер; \r\n\r\n 9) гранттар ќаражаты есебiнен төленетiн төлемдер (еңбекаќы түрiндегi төлемдерден басќа); \r\n\r\n 10) тұраќты жұмысы жолда өтетiн немесе жүрiп-тұру сипатында болатын не ќызмет көрсететiн учаскелер шегiнде ќызмет бабындағы сапарлармен байланысты жағдайларда Ќазаќстан Республикасының заңдарында белгiленген мөлшерде төленетiн төлемдер; \r\n\r\n 11) экологиялыќ апат немесе ядролыќ сынаќ полигонындағы ядролыќ сынаќтар салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтiк ќорғау туралы Ќазаќстан Республикасының заңдарына сәйкес төленетiн төлемдер; \r\n\r\n 12) ұлы Отан соғысына ќатысушылардың және оларға теңестiрiлетiн адамдардың, I және II топтағы мүгедектердiң, сондай-аќ бала кезiнен мүгедек адамның ата-аналарының бiреуiнiң табыстары; III топтағы мүгедектердің бiр жыл iшiндегi — айлыќ есептiк көрсеткiштің 240 еселенген шегiндегi табысы; \r\n\r\n 13) өткізілетін күні листингтің ең жоғары және ең жоғарыдан кейінгі санаттары бойынша ќор биржасының ресми тізімдерінде тұрған акциялар мен облигацияларды ќор биржасында ашыќ сауда-саттыќ әдісімен өткізу кезіндегі ќұн өсiмiнен алынатын табысы;\r\n\r\n 13-1) олармен азаматтыќ-ќўќыќтыќ мәмiлелер Алматы ќаласы өңiрлік ќаржы орталығының арнайы сауда аланында жасалған жағдайда осы сауда аланына жiберілген бағалы ќағаздарды өткiзу кезiндегi ќүн өсiмiнен түсетiн табыс; \r\n\r\n 14) мемлекеттiк бюджет ќаражаты есебiнен төленетiн бiржолғы төлемдер (еңбекаќы түрiндегi төлемдерден басќа); \r\n\r\n 15) салыќ жылы iшiнде медициналыќ ќызмет көрсетулердiң (косметологиялыќ ќызмет көрсетулерден басќа) аќысын төлеу үшiн, бала туған кезде, жерлеу үшiн берiлетiн, ќұжатпен расталған, айлыќ есептiк көрсеткiштің 70 еселенген шегiндегi төлемдер;\r\n\r\n 16) ќызметтiк iссапарлар кезiнде белгiленген мөлшерде төленетiн өтемдер; \r\n\r\n 17) ќызметкер ұйымымен бiрге басќа жерге жұмысќа ауысќан не көшкен кездегi жол жүруi, мүлкiн көшiруi, үй-жай жалдауы бойынша ќұжатпен расталған шығындардың өтемдерi; \r\n\r\n 18) Ќазаќстан Республикасының азаматтары болып табылмайтын дипломатиялыќ немесе консулдыќ ќызметкерлердiң ресми табыстары; \r\n\r\n 19) шет мемлекеттiң мемлекеттiк ќызметiнде жүрген шетелдiк жеке тұлғалардың сол елде салыќ салынуға тиiс ресми табыстары; \r\n\r\n 20) Ќазаќстан Республикасының азаматтары болып табылатын және Ќазаќстан Республикасының шет елдердегi дипломатиялыќ және оларға теңестiрiлген өкiлдiктерiнде ќызметте жүрген жеке тұлғалардың мемлекеттiк бюджет ќаражаты есебiнен шетелдiк валютамен төленетiн ресми табыстары; \r\n\r\n 21) Зейнетаќы төлеу жөнiндегi мемлекеттiк орталыќтан берiлетiн зейнетаќы төлемдерi; \r\n\r\n 22-1) жұмыс берушiнiң жиынтыќ жылдыќ табысты алуға байланысты емес және шегерiмдерге жатќызылмайтын, наќты жеке тұлғалардың табысы болып табылмайтын шығыстары; \r\n\r\n 23) Ќазаќстан Республикасының заңдарында белгiленген мөлшерде дала жағдайында геологиялыќ-барлау, топографиялыќ-геодезиялыќ және iздестiру жұмыстарымен шұғылданатын ќызметкерлердiң далалыќ жабдыќталым аќшасы; \r\n\r\n 24) Ќазаќстан Республикасының заңдарында белгiленген мөлшерде республикалыќ бюджет ќаражаты есебiнен төленетiн тұрғын үй ќұрылысы жинаќ аќшасына салымдар бойынша сыйлыќаќылар (мемлекеттiң сыйлыќаќылары); \r\n\r\n 25) Ќазаќстан Республикасының заңдарына сәйкес жұмыс берушiнiң ќызметкерлердi өздерiнің өндiрiстiк ќызметiне байланысты мамандыќ бойынша оќытуға және бiлiктiлiгiн арттыруға бағытталған шығыстары; \r\n\r\n 25-1оќытуға арналған шығыстар;\r\n\r\n 26) жұмыс берушінің вахталыќ әдiспен жұмыс iстейтiн адамдарға өндiрiс объектiсiнде болу кезеңiнде жұмыстарды орындауы мен ауысымаралыќ демалысы үїшiн жағдай жасай отырып, олардың тұрмыс-тiршiлiгiн ќамтамасыз ету үшiн тұрғын үй жалдауына және осы Кодекстiң 93-бабына сәйкес белгiленген тәулiкаќы шегiнде тамаќтануға арналған шығыстары; ќызметкерлердi жұмыс орнына дейiн және керi ќарай жеткiзуге байланысты шығыстар; \r\n\r\n 26-1) Мемлекеттiк әлеуметтiк саќтандыру ќорынан төленетiн әлеуметтiк төлемдер;\r\n\r\n 27) Ќазаќстан Республикасының заңдарында белгiленген мөлшерде, жүктi болғанда және босанғанда берiлетiн әлеуметтiк жәрдемаќылар, сондай-аќ ұл бала немесе ќыз бала асырап алған әйелдерге (еркектерге) берiлетiн әлеуметтiк жәрдемаќылар; \r\n\r\n 28) бiлiм беру ұйымдарында оќитындарға Ќазаќстан Республикасының заңдарында белгiленген мемлекеттiк стипендияларға арналған мөлшерде төленетiн стипендиялар; \r\n\r\n 29) Ќазаќстан Республикасының заңдарында белгiленген нормалар бойынша берiлген арнаулы киiмнiң, арнаулы аяќ киiмнiң, басќа да жеке ќорғану және алғашќы медициналыќ көмек ќұралдарының, сабынның, зарарсыздандыру ќұралдарының, сүт немесе ќұндылығы соған тең басќа да емдеу-профилактикаға арналған азыќ-түлiк өнiмдерiнiң ќұны; \r\n\r\n 30) өздерiнiң ќызметiн жүзеге асыру маќсатында жеке кәсiпкер, жеке нотариус, адвокат алған мүлiктi, сондай-аќ заңдарда белгiленген тәртiппен мұраға ќалдырылатын зейнетаќы жинаќтарынан жинаќтаушы зейнетаќы ќорлары жүзеге асыратын зейнетаќы төлемдерiн ќоспағанда, жеке тұлға басќа жеке тұлғадан сыйға немесе мұраға алєан мүліктің ќұны; \r\n\r\n 31) iзгiлiк, ќайырымдылыќ және демеушiлiк көмек түрiнде алынған мүлiктiң ќұны; \r\n\r\n 31-1) он алты жасќа толмаған балалар үшiн балалар лагерiне жолдамалардың ќұны; \r\n\r\n 32) еңбек (ќызметтiк) мiндеттерiн орындау кезiнде ќызметкердiң өмiрiне және денсаулығына зиян келтiргенi їшiн жұмыс берушiнің жауапкершiлiгiн мiндеттi саќтандыру шарттары бойынша саќтандыру төлемдерi; \r\n\r\n 33) саќтандырудың кез келген түрi кезiнде төленетiн, шарттың ќолданылу кезеңiнде басталған саќтандыру оќиғасына байланысты саќтандыру төлемдерiнiң сомалары;\r\n\r\n 34) Өз ќызметкерлерiн мiндеттi және (немесе) жинаќтаушы саќтандыру шарттары бойынша жұмыс берушi төлейтiн саќтандыру сыйлыќ аќыларының сомалары; \r\n\r\n 35) төлем көзiнен салыќ ұсталғандығын растайтын ќұжаттар болған жағдайда, бұрын төлем көзiнен салыќ салынған дивидендтер, сыйаќылар, ұтыстар сомалары; \r\n\r\n 36) материалдыќ нұќсанның орнын толтырудың сот шешiмi бойынша тағайындалған сомалары; \r\n\r\n 37) жинаќтаушы зейнетаќы ќорлары салымшыларының жинаќтаушы саќтандыру шарты бойынша жасасќан саќтандыру сыйлыќаќыларын (аннуитет) төлеу үшiн өмiрдi саќтандыру жөнiнде саќтандыру ұйымдарына жiберген зейнетаќы жинағының сомалары, сондай-аќ Ќазаќстан Республикасының заңдарында көзделген тәртiппен саќтандыру ұйымдарына бағытталєан, зейнетаќы аннуитетінің шарттары бойынша сатып алу сомалары; \r\n\r\n 38) саќтандырылушы ќайтыс болған жағдайда жинаќтаушы саќтандыру шарты бойынша жүзеге асырылатын саќтандыру төлемдерi. \r\n\r\n 39) жинаќтаушы зейнетаќы ќорларына Ќазаќстан Республикасының заңнамасында белгiленген мүлшердегi ерiктi кәсiби зейнетаќы жарналары. \r\n\r\nСалық көзі:\r\n
- \r\n
- Резидент емес заңды тұлғаның Ќазаќстан Республикасындағы тұраќты мекемемен байланысты емес табыстарына белгiленген ставкалар бойынша шегерiмдi жүргiзбестен төлем көзiнен табыс салығы салынуға тиiс.
- Ќолма-ќол және (нeмece) ќолма-ќол емес нысандарда аќша, бағалы ќағаздар, ќатысу үлесiн, тауарлар, мүлiк беру, жұмыстар орындау, ќызметтер көрсету, табыс алушы peзидент еместiң борышты талап етуін Ќазаќстан Республикасындағы көздерден резидент еместiң алдындағы табыстарды түлеу жөнiндегi берешектi өтеу есебiне жүргiзiлетiн есептен шығару немесе есепке алу табысты төлеу деп түсініледi.
- Төлем көзiнен салыќ салуға мыналар:
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n 1) Ќазаќстан Республикасының аумағына сыртќы сауда операциялары бойынша тауарларды жеткiзумен байланысты төлемдер; \r\n\r\n 2) резидент банктердің корреспонденттiк шоттарын ашуға және жүргiзуге, олар бойынша есеп айырысуларды жүзеге асыруға, сондай-аќ халыќаралыќ төлем карточкалары арќылы eceп айырысуды жүзеге асыруға байланысты ќызмет көрсетуден түскен табыстар;\r\n\r\n 3) бағалы ќағаздарды өткiзу кезiнде ќұн өсiмiнен түскен табыстар; \r\n\r\n 4) мемлекеттiк бағалы ќағаздармен және агенттiк облигацияларымен жүргiзiлген операциялардан түскен табыстар;\r\n\r\n 4-1) Алматы ќаласының өңiрлiк ќаржы орталығыныә арнайы сауда алаңында сатып алынған борыштыќ бағалы ќағаздар бойынша дивидендтер, сыйаќылар; \r\n\r\n5) бiртұтас ќұбыр жүйесi бойынша Ќазаќстан Республикасынан тыс жерлерге тасымалданатын шикi мұнай сату ќұнының сапасы бойынша түзетуге байланысты төлемдер; \r\n\r\n 6) сатып алушы-резиденттер борыштыќ бағалы ќағаздар бойынша оларды сатып алу кезiнде резидент еместерге төлеген жинаќталған (есептелген) сыйаќылар сомасы;\r\n\r\n 7 резидент еместiң шартты банк салымдары бойынша сыйаќылары;\r\n\r\n 8) халыќаралыќ ќаржы лизинг шарттары бойынша ќаржы лизингіне негізгі ќаражатты беруден түскен табыстар;\r\n\r\n 9) Ќазаќстан Республикасынан тыс жерлерде, жұмыстарды орындаудан, ќызметтердi көрсетуден түскен табыстар жатпайды.\r\n
- \r\n
- Резидент еместiң өз табыстарын үшiншi тұлғалардың және (немесе) басќа мемлекеттердегi өз бөлiмшелерiнiң пайдасына жұмсауына ќарамастан, резидент еместiң табыстарына төлем көзiнен салыќ салынады.
- Борыштыќ бағалы ќағаздар бойынша сыйаќылардан төлем көзiнен табыс салығын есептеу мен ұстаудың тәртiбiн уәкiлеттi мемлекеттiк орган белгiлейдi.
- Мемлекеттiк бюджетке төлем көзiнен табыс салығын есептеу, ұстап ќалу және төлеу бойынша мiндет пен жауапкершiлiк табыстарды төлеушi тұлғаға (соның iшiнде Ќазаќстан Республикасындағы тұраќты мекеме арќылы ќызметiн жүзеге асыратын резидент емес) жүктеледi. Осындай тұлға салыќ агентi болып танылады.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n Егер резидент еместiң ќызмет кезеңi тұраќты мекеме ќұру үшiн белгiленген мерзiмнен асып кетсе, ол Ќазаќстан Республикасында ќызмет атќара бастаған кезден бастап салыќ агентi болып танылады.\r\n\r\n 6-1. Депозитарлыќ ќолхаттар бойынша табыстар төлеудiң көзi осындай депозитарлыќ ќолхаттардың базалыќ активiнiң эмитентi болып табылады.\r\n
- \r\n
- Төлем көзiнен табыс салығы табыс төлеудi жүзеге асырудың нысаны мен орнына ќарамастан ұсталады.
\r\n
\r\n \r\n\r\n1.3 Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар және оларға салық салу ерекшеліктері \r\n\r\n Жеке тұлғаларды жинақтаушы сақтандыру шарттары бойынша табысына сақтандыру ұйымдары жүзеге асыратын сақтандыру төлемдері сомасыны сақтандыру сый ақыларыны соммасынан асып кеткен соммасы да жатады. Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар:\r\n
- \r\n
- мүліктік табыс.
- жеке кәсіпкерді салық салынатын табысы.
- адвокаттар мен жеке нотариустарды табысы. Мынандай резидент жеке тұлғаларға:
- арнайы салық режимдерін қолданатындары қоспағанда, жеке кәсіпкерлер.
- резидент болып табылатын және табысты Қазақстан Республикасындаы төлем көзінен жеке табыс салығы салынбайтын қызметті жүзеге асырудан алатын шет мемлекеттерді азаматтары мен азаматтығы мен азаматтығы жоқ адамдар жеке табыс салыын аванстық төлемдері енгізу арқылы төлейді.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n Салық төлеуші енгізілген аванстық төлемдерді есептей отырып, салық жылыны қорытындысы бойынша жеке табыс салығын төлеуді жеке табыс салыы бойынша декларацияны тапсыру үшін белгіленген мерзімнен кейін 10 жүмыс күнінен кешіктірмей жүзеге асырады.\r\n\r\n Салық төлеушіні мүліктік табысына жататындар:\r\n
- \r\n
- 1 жылдан аз уақыт меншік құқығында болан жылжымайтын мүлік.
- бағалы қағаздарды , сондай-ақ заңды тұлғадағы қатысу үлесі.
- қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдарды, олардан жасалан зергерлік бұйымдары және құрамында қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдар бар басқа за заттарды, содай-ақ өнер туындыларымен антикварианнтарды сату кезіндегі оларды құныны өсімі.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\nМүлікті сату құны мен бағалау құны арасындаы, бірақ оны сатып алу қүннан кем болмайтын оқ айырма, мүлікті жала беруден алынан табыс жатады.\r\n\r\nЗаң көмегімен, нотариаттық қызметті жүзеге асырудан түскен табыстардық барлық түрлері, сондай-ақ қорау мен өкілдікке байланысты шығыстардық орнын толтырудан алынан соммалар адвокаттар мен жеке нотариустардық табысы болып табылады. Адвокаттар мен жеке нотариустарды табыстары бойынша жеке табыс салығының 10% — тік ставкамен салық салынады. Есепті ай үшін жеке табыс салығыны сомасы есепті айдан кейінгі айдық 5-інен кешіктірмей төленуге тиіс.\r\n\r\nТөлем көзінен салық салынбайтын басқа табыстарына Қазақстан Республикасынық шегінен тыс жерлерінен алынан табыстар жатады.\r\n\r\n Жеке табыс салығы бойынша декларация: Жеке табыс салығы\r\n
- \r\n
- Төлем көзінен салық салынбайтын табыстары барлар тұрғын үй салу мен осындай құрылыс үшін құрылыс материалдарын сатып алуды қоспағанда, салық жылында 2004 айлық есептік көрсеткіштен жоғары соммаға сатып алуды іске асырғандар.
- Қазақстан Республикасыны шегінен тыс жерлерден табыстар алатын жеке тұлғалар.
- Қазақстан Республикасыны шегінен тыс жерлердегі шетел банктеріндегі шоттарда ақшасы бар жеке тұлғалар.
- Қазақстан Республикасыны сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заң актілеріне сәйкес декларация беру жөніндегі міндеттеме жүктелген адамдар.
- Қазақстан Республикасының Парламентінің депуттаттары, судьялары табыс етеді.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\nЖеке табыс салығы бойынша декларация табыс ету мерзімдері: Қазақстан Республикасыны сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда, жеке табыс салығы бойынша декларацияны есепке тіркелген орны бойынша салық органына салық жырлынан кейінгі жылдық 31 наурызынан кешіктірмей табыс етеді. Арнаулы салық режимін қолданатын жеке кәсіпкерлер арнаулы салық режимі қолданылатын қызметінен түскен табыстарынан жеке табыс салығы бойынша декларация табыс етпейді. Қазақстан Республикасыны шегінен тыс жерлерде төленген жеке табыс салыынын сомалары салық төлеу кезінде есепке жатқызылады /5/.\r\n\r\nЖеке табыс салығымен салық салу объеткілері: 1. төлем көзінен салық салынатын жеке табыс салығы — жұмысшыны табысы шегірім соммасына кемітілген материалды, әлеуметтік игіліктер немесе басқада материалды көмек ретіндегі натуралды немесе ақшалай түрде жұмыс берушіні төлейтін табыстары. Натуралды түрдегі табыс қайтарымсыз негізде жұмысшыны өз мүддесіне көрсетілетін қосылан құн салығы мен акциз құнын аландағы тауарлардық (жұмыс қызметтерді) құны. Материалды пайда түріндегі табыс өз құрамына мыналарды: жұмыскермен өткізілетін тауар құны мен сол тауарларды өзіндік құны арасындаы теріс айырма, жұмыс берушіні шешімі бойынша жұмыскерді оны алдындағы қарыздарын немесе міндеттемелерін жою, өз жүмыскерлерін мүліктік сақтандыру бойынша сақтандыру сыйақыларына кеткен жұмыс берушіні шығындары, өз іс-әрекетімен байланысты емес жұмысшының шығыстарын жабуға кеткен шығындары, бірлік төлемдерден табыс-азаматтардық құқықтық сипаттаы келісім жасасу бойынша салық төлемдерініқ табысы, ұтыс, сыйақы, дивиденттер түріндегі табыстар — Қазақстан Республикасыны Ұлттық Банктіқ лицензиясы негізінде банктік іс-әрекеттерден бөлек түрлерін жүзеге асыратын салымдар бойынша сыйақыларды қоспағанда жеке тұлаға дивидент, сыйақы, ұтыс түрінде төленетін төлемдер, стипендия түріндегі табыстар-білім беру ұйымдарында оқитындара және мәдениет — ғылым, бұқаралық ақпарат құралдарында әрекет етушілерге төленуге тиіс төлемдер, жинақтаушы сақтандыру келісімі бойынша табыстар — ұлттық зейнетақы қорына зейнетақы төлемдері есебінен, жұмыс берушілерді құралдары есебінен төленген сақтандыру сыйақылары, сақтандыру органдарымен жүзеге асырылатын сақтандыру төлемдері.\r\n\r\n 2) төлем көзінен салық салынбайтын жеке табыс салығы- мүліктік табыс-кәсіпкерлік іс-әрекетте қолданылмайтын мүліктерді өткізуден алынған құн өсімі (өткізу қүны мен бағалану құны арасындағы оң айырма), жеке кәсіпкердің салық салынатын табысы-жылдық жиынтық табыс пен шегерім арасындағы айырма, жеке нотариустар мен адвокаттардың табысы- нотариустық әрекетаен заңды көмек көрсеткені үшін төлемдерін қорғау жұмысымен байланысты шығындарды қосқандағы барлық адвокаттық және нотариустық іс-әрекеттен алынған табыстар, басқаға табыстар-Қазақстан Республикасы тыс жерлерде жөне жоғарыда айтылған табыстардан басқа табыс түрлері.\r\n\r\nКоэффициенттерді есептеу мәні- жалақы өсуімен байланысты пайыздар айлық жалақы арасындағы тәуелділіктердің орнауы. Жеке тұлғалардан салықтарды сипаттағанда оның бөлінбейтін құрамы «салық жеңілдіктерін» айтып кету қажет. Бұл жеңілдіктер салық төлеушінің салық соммасын төмен детеді немесе оның төлеу төмдеттемелерінен босатады. Салық жеңілдіктері мен ерекшеліктері:\r\n\r\n 1) салыќ салынатын кірістің мөлшерінен төмендететін жеңілдіктер-банк несиелерін өтеуге арналған жене өндірістік бағытта капитал салымдарын ќаржылаңдыруға бағытталған кәсіпорын шығындары, үй ќұрылыстарын ќаржыландыруға шығындар, ќайырымдылыќ маќсаттарға салым шығындары, баланста тұрған денсаулыќ саќтау, халыќтың білім беру, мәдениет, спорт объектілерді ұстап тұру шығындары, ғылыми зерттеу және тәжірибе конструкторлыќ жұмыстарға бағытталған шығындар, сайлау ќорларына ерікті түрде берілетін сыйлар шығындары, әлеуметтік саланы дамытуға кеткен шығындар.\r\n\r\n 2) шығындардың одаќ меншігіндегі кәсіпорынға арналған жеңілдіктер-осы Одаќтың жарғылыќ әрекетін жүзеге асыруға бағытталған табыс соммасына кемітілген салыќ салынатын табыстар.\r\n\r\n 3) зиян шегудегі кәсіпорынға арналған жеңілдіктер-салыќ салынудан босатылған табыс зиян соммасы келесі бекітілген мерзімге тең үлестермен бөлінеді.\r\n\r\n 4) ќосымша жеңілдіктер-салыќ төлем соммасы шегінде арнайы салыќ төлеушілер категориясына салалыќ немесе іс-әрекет түрлері бойынша аймаќ, ќала, облыс территориясында орналасќан кәсіпорынның төлеушілері.\r\n\r\n \r\n\r\n1.4 Шет елдердің жеке табыс cалығының салыќ салудағы ерекшеліктері\r\n\r\nДамыған Батыс Еуропа елдерінде салыќ жүйесі Америка Ќұрама Штаттарындағы секілді сан алуан. Мұнда федерадия немесе жалпы мемлекеттік салыќтар, аймаќтардың салыќтары (жерлер, провиндиялар салығы), жергілікті салыќтар әрекет етуде. Еуропада салыќ салу деңгейі Солтүстік Америкаға ќарағанда жоғары. Міндетті аударымдардың үлестік салмағы жалпы ішкі өнімге ќатынасыңда Америкада-30%, Канадада-31-34%, Германияда-37-38%.\r\n\r\n Франция, Австрия, Дания, Бельгия, Нидерланды, Швецияда-40%-дан жоғары. Америкада жергілікті салыќтар жер бюджетінің негізін ќұрайды және федералды немесе штатты бюджеттерден субвенция, дотациямен ќосымшаланады. Еуропа елдеріңде негізгі салыќтар, яғни федеративті салыќтар барлыќ деңгейлі банктер арасында заңды түрде бөлінеді. Бұл әсіресе Германия салыќ жүйесінде айќын кәрініс табады.\r\n\r\nЖапония елінің салық салу ерекшеліктері:\r\n\r\n Жапонияның салыќ салу жүйесі Америка Ќұрама Штаттарынан және Батыс Еуропалыќ елдерден арнайы ерекшеліетері бар: Жапонияда мемлекетік және жергілікті салыќтар әрекет етеді. Мұндағы салыќ үсімдерінің 64%-ы мемлекеттік салыќтар, ал ќалған бөлігін жергілікті салыќтар ќұрайды. Кейін салыќ ќұралдарының едәуір бөлігі Жапонияның мемлекеттік бюджетіне мемлекеттік салыќтарын жергілікті бюджетке аудару арќылы ќайта бөлініске түседі. Елде өзінің жеке дара бюджеті бар 3.045 ќала, ауыл, аймаќтарды біріктіретін 47 префектура бар. Салыќ бәлінісі олардың жиналуының айналы көрінісі болып табылады: ќаржы ресурстарының 64 %-ы жергілікті ќұралдар секілді, ал ќалған ќұралдар жалпы мемлекеттік ќызметті жүзеге асыруды ќамтуға арналады.\r\n\r\n Жапонияның салыќ жүйесі Америка Ќұрама Штаттары және Еуропаның салыќ жүйесі секілді салыќ санының көлігімен ерекшелінеді. Мемлекеттік салыќтың әрбір түрі заңмен реттеледі. Жергілікті салыќтар туралы заң олардың түрлерін және шекті ставкаларын аныќтайды, ал бекітулерді жергілікті парламент жүзеге асырады. Елде мемлекеттік салыќтардың саны-30. Оларды 3 ірі топ бойынша жіктеуге болады:\r\n\r\n1-ші топ- заңды және жеке тұлғаға тікелей табыс салыќтары 2-ші топ- мүлікке салыќтар 3-ші топ- тікелей және жанама тұтыну салыќтары.\r\n\r\n Бюджетгің негізін тікелей салыќтар ќұрайды. Мемлекетке ең жоғарғы табысты жеке және жанды тұлғалардан табыс салыќтары ќұрайды. Ол салыќтыќ түсімдердің 50%-нан жоғары. Жеке тұлғалар мемлекетке табыс салығын 5 салыќ ставкасы бар прогрессивті шкала бойынша тәлейді: 10%, 20%, 30%, 40%, 50%. Сонымен ќатар 3 салыќ ставкасы бар префектуралы табыс салығы бар: 5%,10%,15%. Осыған ќосымша әрбір тұлға табыс мөлшеріне байланысыз 1 тұрғын басына жылына 3.200 -нен мөлшерінде салыќ тәлейді.\r\n\r\n Токио тұрғындарының орташа жылдыќ табысы 90 жыддары 7.100-7.500 -мың нан ќұрады. Жапонияның басќа префектурасыңда ол айтарлыќтай төмен. Орташа төлемді тұлғада табыстың 30%-нан көбі табыс салығына босалады. Жапонияның салыќ саясаты жергілікті орган үкіметінің ќаржысын наќтылауды ќарастырады: префектуралар, ќала, аймаќ, ауыл және т.б.1995 жылы жергілікті басќару органдарының жалпы табысы 80, 41 трлн. иен немесе жергілікті бюджет табыс бөлігінің 41,6 %-н ќұрайды. Жалпы мемлекеттік салыќтардан аударым 14,33 трлн иен немесе 17,8%-н ќұрады.\r\n\r\n Мемлекет жергілікті органдарға жалпы ұлттыќ шараларды жүргізу үшін 10,65 трлн нен немесе 13,2 %-зы шамасында дотадия бөлді. Ќалған 20,3 трлн мен салыќтыќ емес түсімдердің соммасы.\r\n\r\n Жергілікті салыќтардың ќұрылымына келетін болсаќ, 1995 жылғы көрсеткіштері бойынша жергілікті салыќтардың жалпы соммасынан ( 33,45 трлн нен) 18,8 трлн нен немесе 56,2 %-зы табыс салығына тиесілі. 31,4%-зы, яғни 10,49 трлн нен мүлік салығы, 12,4 %-зы немесе 4,16 трлн нен-тұтыну салғы.\r\n\r\n Жалпы мемлекеттік салыќтардың өзара ќатынасы басќаша, біраќ жалпы теңдендиялары бір.\r\n\r\n Мемлекеттің табыс салығы —56,5%-ды, мүлік салығы- 25%-ды, тұтыну салығы-18,5 %-ды ќұрады /8/.\r\n\r\n Жапонияда мемлекет пен жергілікті басќару органдары арасында салыќтың әртүрлі тобының бөлінісі төмендегі кестеде келтірілген /4 кесте/:\r\n\r\n 1998 жылы Жапонияның мемлекетгік салыќтар соммасы 61 трлн 157 млрд-ќа дейін көбейді, соның ішінде 933 млрд мен кеден жинаќтары есебінен.\r\n\r\n Олардың үлестік салмағы өзгермейді, себебі бір мезетте жергілікті салыќтардың салмағы да әсті. Жапонияның салыќ жүйесінің 19-ғасырдың өзіндей ќалыптасты.\r\n\r\n \r\n\r\nЖапонияның 1995 жылғы табыстар бойынша ќұрылымы\r\n\r\n \r\n
| Салыќтар | Барлығы (трлн иен) | Соның ішінде | |||
| Мемлекеттік | Жергілікті | ||||
| сомасы | үлесі | Сомасы | үлесі | ||
| Табыс салығы | 5274 | 3394 | 644 | 1880 | 356 |
| Мүлік салығы | 2553 | 1505 | 58,9 | 1049 | 41 1 |
| Тұтыну салығы | 15,29 | 11 12 | 17,8 | 417 | 272 |
| Барлығы | 9356 | 6011 | 642 | 3345 | 358 |
\r\n \r\n\r\n Италия елінің салық салу ерекшеліктері.\r\n\r\n Италияның мемлекеттік табысының ең маңызды көзі-жеке тұлғаларға салынатын жеке табыс салығы. Салыќ прогрессивті сипатќа ие және жеке тұлғамен есепті жылда алынған кешенді таза табысын ескереді. Бұл табыс меншікті жерден, капиталдан, кәсіпкерлік іс-әрекеттен, жалдан түседі немесе ќұралады. Меншікті жерден табыс жер участкелері және ќұрылыстағы табыстардан ќұралады. Жер рентасының мөлшері кадасторлыќ инвесторлармен реттеледі. Иемденушінің ќолдануындағы ќұрылыстарға салынатын салыќ мөлшері тариф негізінде бекітіледі. Жалға берілген ќұрылыстарға салыќ мөлшері келісімді жалмен ќамтылған жылдыќ жал төлемімен аныќталады.\r\n\r\n Салыќ салу маќсатында кешенді таза табысты есептеуде жал төлемі 10%-ға төмен және ќұрылыс пен ғимаратты ќолдану ќажетіне сай 15%-ға тағы төмендеу мүмкін.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nАмерика Ќұрама Штаты федеративті бюджетінің табыс ќұрылым (%)\r\n\r\n \r\n
| Салыќ аты | Жылдар | ||||||
| 1970 | 1980 | 1982 | 1984 | 1986 | 1989 | 1995 | |
| Жеке тұлғаларға салыќ | 482 | 472 | 482 | 448 | 454 | 433 | 44,2 |
| Корпорадия ға салыќ | 175 | 125 | 80 | 85 | 82 | 130 | 114 |
| Акциз | 84 | 47 | 54 | 56 | 43 | 35 | 42 |
| Мұра салығы | 1.9 | 12 | 19 | 09 | 0,9 | 0.9 | 11 |
| Әлеуметтік саќтандыру жарналары | 209 | 305 | 326 | 359 | 369 | 36,3 | 37,1 |
| Басќада түсімдер | З,1 | 2,5 | 26 | 26 | 26 | 2,3 | — |
\r\n \r\n\r\n Капиталдан табыс өз ќұрамына салымдардан және ағымды банк салымдарынан алынатын пайыздар, дивиденттер, лотореялыќ ұтыстар, жалаќы, зейнетаќы түрлерінен басќа табыс көзі жоќ тұлғалар салыќ декларадиясын ұсынудан босатылады. Кәсіпкерлік іс-әрекеттен табыс таза табысты ескереді. Мамандыќ жеке іс-әрекеттер жағдайында мысалы дәрігерлік, адвокаттыќ тәжірибеде табыстан наќты шығындар есептен шығарылады.\r\n\r\n Жеке тұлғалар табыс салығы прогрессивті сипатќа ие. ¤згертулер инфляция индексін ескере отырьш енгізіледі.\r\n\r\n 1993 жылы 7,2 млн лирға дейінгі табысќа салыќ 10%-дыќ ставкамен салынады,7,2 млн лирден-14,4 млн лирге дейінгі табысќа — 22%-дыќ салыќ салынады, 14,4 млн лирден-30 млн лирге дейін-27%-дыќ ставкамен салыќ салынады. Асырауыңда жанұясында адам болатын немесе табысы 5,1 млн лирден аспайтын жанұя салыќ жеңілдіктерін ќолданады. Табыс салығы салыќ органына табыс етілетін, табысы туралы декларадия толтыру арќылы жеке тұлғаның өзімен жүргізіледі /2/.\r\n\r\n Америка Ќұрама Штатгарындағы салыќ салу ерекшеліктері:\r\n\r\n Американың салыќ жүйесі 200 жылдан бері дамып келеді және нарыќтыќ ќатынастардың әрістеуіне себепші болып келеді. Ірі және тұраќты түсімдерді беретін салыќтартардың федерадиялыќ бюджетке бағытталуы төмендегі кестеде кәрсетілген /5 кесте/.\r\n\r\n Жоғарыдағы кестеден көріп отырғанымыздай, федеративті бюджеттің негізгі бәлігін жеке тұлғаларға салынатын табыс салығы алып отыр. 1995 жылы оның үлесі-44,2%-ды ќұрады. Тұрғындардан жиналатын табыс салығы жеке тұлғалардан, сонымен ќатар заңды тұлға мәртебесі жоќ жеке кәсіпорындар, серіптестіктерден алынады. Әрбір салыќ төлеуші жеке тұлға өзінің мәртебесіне ќарай былай бөлінеді: жалпы салыќ декларадиясын толтыратын ерлі-зайыптылар, бөлек салыќ декларациясын толтыратын ерлі-зайыптылар, жесірлер, жалғыз тұратын салыќ төлеушілер. Ќай топќа жататынына байланысты салыќ төлеуші өзіне тиесілі салыќ жеңілдіктерін алады.\r\n\r\nТабысты есептеу 3 кезеңде жүргізіледі:\r\n\r\n 1) жиынтыќ табысты есептеуде табыстың жалпы соммасы: жалаќы, аннуитет, зейнетаќы, бағалы ќағаздар бойынша табыстар, сыйаќылар, бонус, роялти, рента, марапаттаулар, әлеуметтік жеңілдіктер, стипендия, және т.б ескеріледі.\r\n\r\n 2) түзетілген жиынтыќ табыс аныќталады. Жиынтыќ табыстан әртүрлі жеңілдіктер алынады ( 25%-га дейін). Олар сауда және өндірістік шығындар бағалы ќағаздар сатудан зияңдар, рента, роялти алумен байланысты шығындар, медидиналыќ саќтандыру ќорына салымдар.\r\n\r\n 3) салыќ салынатын табысы түзетілген жиынтыќ табыстан жіктелген немесе стандартты шегерімдерді алу жолымен аныќталады, олар: салыќ төлеушінің салыќ салынбайтын минимумы ( 2.000 дол), асырауындағы әрбір адам үшін салыќ салынбайтын минимум, стандартты жеңілдіктер (жалғыз тұратын адамдарға-3.000 дол, ерлі-зайыптыларға-5.000 дол, жанұя басшысына-4,7 мың дол), 65 жастан асќан тұлғалар мен мүгедектерге (жалғыз тұратын адамдарға-750 дол, жанұя басшысына-1,125 мың дол), көз көру ќабілеті жоќтарға —750 дол, табиғи апат залалдары (табыстың 10%-нан асатын) медидиналыќ маќсатќа шығындар — түзетілген жиынтыќ табыстың 7,5%-зы ќайырымдылыќ ќорларға салымдар. Көрсетілген шегерімдер түзетілген жиынтыќ табыстың 50% мөлшеріне дейін жүргізіледі.\r\n\r\n Табыс салығы-бұл төлем көзінен салыќ салынатын салыќ болып табылады. Жоғарыда көрсетілген 2 кестеде ең ірі бөлім-жеке тұлғалар төлейтін табыс салығы ќұрайды. Бұл салыќ прогрессивті шкала бойынша алынады. Егер салыќ бүкіл жанұяға салынатын болса, оңда салыќ салынатын табысты аныќтау үшін жанұя табысының барлыќ тұрлері бойынша жиынтыќ табыс соммасы алынады. Салыќтыќ есеп үшін бар табыс түрі жинаќталады: жалаќы, кәсіпкерлік іс-әрекеттен табыс, зейнетаќы, жәрдемаќы, бағалы ќағаздардан табыс және т.б /2/.\r\n\r\n Жиынтыќ табыстан сол табысты алуға кеткен іскерлік шығындар алынып тасталады. Шегерістерді жүргізгеннен кейін салыќ төлеушінің таза табысы пайда болады. Кейін таза табыс соммасынан жеке салыќтыќ жеңілдіктер алынады, соның ішінде табыстардың салыќ салынбатын минимумы. Салыќ салынбайтын минимумды ќоспағаңда, салыќ салынатын табыс ќайырымдылыќ ќорларға салымдар, алименттер, медидиналыќ ќызмет ету, жылжымайтын мүлік кепілі бойынша ипотекалыќ ќарыздың % соммаларына кемітіледі. Американың табыс салығының ставкілерінің даму эволюдиясын ќарастыратын болсаќ, оңда 1986 жылға дейін 14 ставкадан тұратын күрделі салыќ жүйесі ерекет етті (11%-дан 50%-ға дейін).1986 жылда жүргізілген реформадан кейінгі жылда 5 салыќ ставкасы енгізілді: 11%, 15%, 28%, 35%, 38%.\r\n\r\n \r\n\r\nАмерика Ќұрама Штатаға ќолданылатын жеке табыс салығының ставкалары\r\n\r\n \r\n
| Салыќ салынатын табыс, доллар | Салыќ ставкасы, % | |||
| Ерлі — зайыптылар | Жанұяның жалғыз басшысы | Жалғыз тұратын адам | ||
| Жиынтыќ табыстары | Бөлек табыстар | |||
| 0-29.750 | 0-14.875 | 0-23.900 | 0-17.850 | 15 |
| 29.751-71.900 | 14.876-35.950 | 23.901-61.650 | 17.851-43150 | 28 |
| 71.901-149.250 | 35.951-113.300 | 61.651-123.790 | 43.151-89560 | 33 |
| 149.250-ден жоғары | 113.300-ден жоғары | 123.790-нан жоғары | 89.560-тан жоғары | 28 |
\r\n \r\n\r\nТабыс салығын салу бағытының дамуы салыќ шкаласының ќысќыруына, салыќтың максималды деңгейінің төмендеуіне, салыќ салу минимумының көбеюіне және сонымен ќатар салыќтыќ жеңілдіктердің төмендеуіне алын келеді. Америка Штаттарында ќолданылатын жеке табыс салығының ставкалары төмендегі кестеде келтірілген /6 кесте/.\r\n\r\n \r\n\r\n Америка Ќұрама Штаттағы табысќа салынатын салыќ ставкалары\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n
| Табыстар | Мөлшері (%) |
| Жеке тұлғалар табысына салынатын жеке табыс салығы | 41 |
| Корпорацияға табысына салынатын салыќ | 10 |
| Әлеуметтік саќтандыру жарнамалары | 34 |
| Акция салығы | 3 |
| Мүлік салығы | 4 |
| Зайыдыќ ќұралдар | 8 |
| Барлығы | 100 |
\r\n \r\n\r\n Америка Ќұрама Штаттарындағы табысќа салынатын салыќ ставкаларының мөлшері мына кестеде көрсетілген /7 кесте/.\r\n\r\nТөмендегі кестеде Америка федералді бюджетінің 1980 жылдардағы табыс динамикасы келтірілген /8 кесте/.\r\n\r\n \r\n\r\nАмерика Ќұрама Штат федеральді бюджетінің 80-жылдардағы\r\n\r\nтабыс динамикасы, (млрд.дол).\r\n
| Баптар | 1980 | 1982 | 1985 | 1987 | 1990 | Өсу ќарќыны 1990 жыддың 1980 жылға ќатынасы (%) |
| Жеке табыс салығы | 2441 | 2977 | 3345 | 3926 | 4252 | 174 |
| Корпорадиялық\r\n\r\nсалыќ | 646 | 492 | 613 | 839 | 107 | 165 |
| Акциия | 243 | 363 | 360 | 32,5 | 340 | 140 |
| Әлеуметік саќтандыру | 157,8 | 2015 | 2652 | 3033 | 3639 | 230 |
| Мұраға салыќ | 64 | 80 | 64 | 75 | 78 | 122 |
| Баж салығы | 72 | 89 | 121 | 151 | 163 | 226 |
| Барлығы | 5171 | 6178 | 7341 | 8541 | 9755 | 188 |
\r\n \r\n\r\nГерманияда салыќ салу ерекшеліктері: \r\n\r\n Германияның салыќ түрлерінің ішіндегі негізгілері: жеке тұлғалар табысына салыќ салу, корпорадилыќ табыс салығы, мүлік салығы, жер салығы, акция. Бұл мемлекетте ірі салыќ көздері 2 немесе 3 бюджетті ќұрайды. Мемлекетгің негізгі көзі болып табылатын жеке тұлғалар табысына салыќ салу келесі тәртіппен бөлінеді: 42,5%-зы сәйкес жердің бюджетіне, 42,5%-зы федеральді бюджетке, 15%-зы жергілікті бюджетке түседі. Германияда салыќ түсімдері 1995 жылы былай бөлінді: федеральді бюджетке-379 млрд марка, жергілікті бюджетке-97,3 млрд марка, жерлер бюджетіне -269 млрд марка Еуропалыќ бірлестікке-40,7 млрд марка /8/.\r\n\r\n Франция елінің салыќ салу ерекшеліктері:\r\n\r\n \r\n\r\nФранция мемлекетгік бюджетінің ќұрылымы\r\n\r\n \r\n
| Салыќ түрі | Пайызы (%) | Млн. франк |
| Жеке тұлғалардан табыс салығы | 18,1 | 293110 |
| Кәсіпорын табысы | 10.6 | 170140 |
| Қосылған ќұн салығы | 41.4 | 669 962 |
| Мұнай өнімдеріне баж | 7.3 | 118618 |
| Басќада салыќтар | 15.2 | 145 120 |
| Салыќтыќ емес түсімдер | 7.4 | 120267 |
| Барлығы | 100 | 1617217 |
\r\n \r\n\r\nФранцияның салыќтары 3 үлкен топќа бөлуге болады:\r\n\r\n1) табыс салыќтары (табыс алынатын мезетте салынатын салыќ түрі).\r\n\r\n2) тұтынуға салыќтар ( табыс жаратылу бойында салынатын салыќ түрі).\r\n
- \r\n
- капиталға салыќ ( меншіктен алынатын салыќ түрі).
\r\n
\r\n Табыс салығының ішінде жеке табыс салығы ерекше орында. Оның Франдия мемлекеті бюджетіңдегі үлес салмағы-18%. Бұл салыќ түрі алдыңғы ќаржы жылы негізіңде жыл басында декларадияланатын табысынан жыл сайын алынып отырады. Салыќ салуға фискальді бірлік алынады- жұбайлардың жанұясы және олардың асырауындағы тұлға.\r\n\r\nТабыс негізіне 1 жыл ішінде алынатын барлыќ түсімдер жатады: жалаќы, сыйаќылар, зейнетаќы, рента, жылжымалы мүліктен алынатын табыс салығы, жер иеленуден алынатын табыс, бағалы ќағаздар операдиясынан табыс. Жеке табыс салығы прогрессивті сипатќа ие. Оның ставкасы 0-56,8% аралығында. 18.140 франкіден аспайтын табысќа салыќ салынбайды. Максимальді ставка табыстары 246.770 франкіден асатын табыстарға ќолданылады. 90-шы жылдары жеке табыс салығы салыќ сипаты бар әлеуметтік есептеулермен толыќтырылды. Есептеудің ставкасы-1% /2/.\r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\n \r\n\r\nЕкінші бөлім ТӨЛЕМ КӨЗІНЕН САЛЫҚ САЛЫНБАЙТЫН ТАБЫСТАРҒА САЛЫҚТАРДЫ ЕСЕПТЕУ ЖӘНЕ РӘСІМДЕУ ӘДІСТЕРІ\r\n\r\n \r\n\r\n2.1 Төлем көзінен салық салынбайтын табыстарға жеке табыс салығының ставкасы мен салық жеңілдіктері \r\n\r\n \r\n\r\nСалық төлеушінің салық жылы ішіндегі салық салынатын табыстарына мынадай ставкалар бойынша салық салынады:\r\n
- \r\n
- Салық төлеушінің салық жылы ішіндегі салық салынатын табыстарына 10 пайыз ставка бойынша салық салынуға тиіс.
- Қызметкерлердің ҚР тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңында белгіленген, жылан ең төменгі жалақының 12 еселенген мөлшерінен аспайтын жалақысының төлем көздерінен салық салынатын кірістеріне, қызметкердерлердің тоқсан ішіндегі орташа айлық кірісі ең төменгі жалақы мөлшерінен аспайтын жағдайда «0» ставка бойынша;
- Дивиденттер, сыйақылар (жинақтаушы сақтандыру шарты бойынша сыйақыларды қоспаған) мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15 пайыздақ ставка бойынша;
- Адвокаттардың және нотариустаржың табыстарын 10 пайыздық ставка бойынша.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\nСалық жеңілдктері\r\n\r\n Салық жеңілдіктері екі топқа бөлінеді:\r\n
- \r\n
- стандартты
- стандартты емес
\r\n
\r\n
\r\nСтандартты салық жеңілдіктеріне салық төлеушінің өзіне және асырауындағы адамдарға, сондай-ақ мүгедектерге, қарт адамдарға берілетін салық салынбайтын минимумды жатқызу болады.\r\n\r\n Жалпы стандартты салық жеңілдіктердің мынадай түрлері бар:\r\n
- \r\n
- негізгі, яғни салық төлеушінің табысы мөлшеріне тәулесіз өзіне салық жеңілдігінің берілуі. Бұған салық салынбайтын минимумды жатқызуға болады;
- отбасы жағдайына байланысты жеңілдіктердің берілуі, «отбасылық төмендетілу» деп аталады;
- асырауындағы адамдарға берілетін салаық төмендетулері.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n Кейбір мемлекеттерді жеңілдік балаларға берілетін салық төмендетулерінің орнына балаларға берілетін жәрдемақы сомасын қосылып беріледі.\r\n\r\n Стандартты емес салық жеңілдіктерінің стандартты салық жеңілдіктерінен айрмашылығы – оның салық төлеушінің нақты жұмсаған шығындарымен байланысты болуында.\r\n\r\n Салық шегерімдер \r\n
- \r\n
- Ќызметкердiң төлем көзiнен салыќ салынатын табысын аныќтау кезiнде салыќ жылы iшiндегi әрбiр ай үшiн шегерiмге мыналар жатќызылады:
\r\n
\r\n 1) Ќазаќстан Республикасының заң актiсiнде табысты есептеудiң тиiстi айға белгiленген бiр айлыќ есептiк көрсеткiш мөлшерiндегi сома; \r\n\r\n 2) асырауындағы адам пайда болған айдан бастап ќызметкердiң асырауындағы отбасының әрбiр мүшесiне айлыќ есептiк көрсеткiш мөлшерiндегi сома. Аталған шегерiмдер бiр салыќ төлеушiнiң табысына — отбасы мүшесiне ќолданылады. \r\n\r\n Бiрге тұратын және ортаќ шаруашылыќ жүргiзетiн ерлi-зайыптылар, балалары мен ата-анасы (оның iшiнде уаќытша болмағандар) отбасы деп танылады. \r\n\r\n Асырауындағы адам, салыќ төлеушiнiң табысы есебiнен өмiр сүретiн және айына бiр айлыќ есептiк көрсеткiш мөлшерiнен асатын жеке табыс көзi жоќ, салыќ төлеушiнің отбасы мүшесi; \r\n\r\n 3) жинаќтаушы зейнетаќы ќорларына Ќазаќстан Республикасының заңдарында белгiленген мөлшерде төленетiн мiндеттi зейнетаќы жарналары.\r\n\r\n 4) Ќазаќстан Республикасының тиiстi ќаржы жылына арналған республикалыќ бюджет туралы заңында айлыќ есептiк көрсеткiштiң 10 еселенген сомасынан аспайтын мөлшерде өз пайдасына енгiзген ерiктi зейнетаќы жарналары. \r\n\r\n 5) (алынып тасталды)\r\n\r\n 6) жеке тұлғаның жинаќтаушы саќтандыру шарттары бойынша өз пайдасына енгiзетiн саќтандыру сыйлыќаќылары;\r\n\r\n 7) тұрғын үй ќұрылыс жинаќ банктерiнде Ќазаќстан Республикасының резидентi — жеке тұлға Ќазаќстан Республикасының аумағында тұрғын үйдi жөндеу, салу немесе сатып алу үшiн алған тұрғын үй ќарыздары бойынша сыйаќыны өтеуге бағытталған сомалар.\r\n\r\n 1-1. Жарты айдан аз жұмыс iстеген ќызметкердің төлем көзiнен салыќ салынатын табысын айќындау кезiнде, осы баптың 1-тармағының 1) және 2) тармаќшаларына сәйкес, тиiстi ќаржы жылына арналған республикалыќ бюджет туралы заңда белгiленген айлыќ есептiк көрсеткiш мөлшерiндегi шегерiмдер жүргiзiлмейдi.\r\n
- \r\n
- Салыќ төлеушiге осы баптың 1-тармағыныѕ 1), 2) және 4) тармаќшаларына сәйкес шегерiм жасау ќұќығы өзi берген өтiнiштің және салыќ төлеушi табыс еткен растаушы ќұжаттардың (асырауындағыларға) негiзiнде жұмыс берушiлердің бiрiнен алатын табыстары бойынша берiледi.
\r\n
\r\nЌазаќстан Республикасының резиденттерi болып табылатын шетелдiк азаматтар мен азаматтығы жоќ адамдар табыстарының жекелеген түрлерiнен жеке табыс салығын есептеу төлеу тәртiбi\r\n
- \r\n
- Ќазаќстан Республикасының резиденттерi болып табылатын шетелдiк азаматтар мен азаматтығы жоќ адамдардың табыстарынан жеке табыс салығын есептеудi, төлеудi, сондай-аќ салыќ есептілігiн берудi салыќ агентi көзделген шарттар орындалған жағдайда, белгiленген салыќ шегерiмдерiн ескере отырып, сәйкес жүргiзедi.
- шарттар орындалмаған кезде резидент жеке тұлғалардың табыстарынан жеке табыс салығын есептеудi, ұстауды және төлеудi салыќ агентi сәйкес жүргiзедi.
- Салыќ агентi резидент жеке тұлғалардың табыстарынан жеке табыс салығын есептеудi, ұстауды және төлеудi жүргiзуге ќұќылы.
- Жеке табыс салығын есептеудің және төлеудiң таңдап алынған тәртiбi салыќ кезенiнiң iшiнде өзгермейтін болуға тиіс.
\r\n
\r\n
\r\n
\r\n
\r\nСалыќ есептiлiгiн табыс ету\r\n\r\n Салыќ агенттерi төлем көзiнен табыс салығын ұстап ќалу жөнiнде мiндеттеме туындаған есептi тоќсаннан кейiнгi айдың 15-iнен кешiктiрмей, тiркелген жерi бойынша салыќ органдарына төлем көзiнен алынған табыс салығы жөнiнде тоќсан сайын есеп-ќисапты табыс етуге мiндеттi.\r\n\r\nЖеке табыс салығы бойынша декларация табыс ету мерзімі.\r\n
- \r\n
- ҚР-ның сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы заң актілерінде көзделген жағдайларды қоспағанда жеке табыс салығы бойынша декларация есепке тіркелген орны бойынша салық органына салық жылының кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірілмей табыс етіледі.
- Арнаулы салық режимін қолданатын жеке кәсіпкерлер арнаулы салық режимі қолданылатын қызметінен түскен табыстарынан жеке табыс салығы бойынша декларация табыс етпейді.
\r\n
\r\n
\r\n Келтірілген жеңілдіктердің түрлерін кеңейте отырып, ќазіргі таңда жеңілдіктердің мына тобы кең тараған:\r\n\r\n1) салыќ несиелері-окладты сомманың немесе салыќ ставкасының төмендеуі.\r\n\r\n2) шегерістер- салыќ салудан арнайы заттардың босатылуы.\r\n\r\n3) төмендетулер- салыќ базасының ќысќартылуы.\r\n\r\nЖалпы салыќ зандылығы келесі жеңілдік түрлерін ќарастырады:\r\n\r\n1) салыќ объектілерінің салыќ салынбайтын минимумы.\r\n\r\n2) салыќ салудан арнайы объект элементтерін шығару.\r\n\r\n3) салыќ төлеушілердің арнайы категорияларын немесе жеке арнайы тұлғаларды салыќ төлеуден босату.\r\n\r\n4) салыќ ставкаларының төмендеуі.\r\n\r\n5) салыќ несиелерін ќоса, бағытты салыќ жеңілдіктері.\r\n\r\n6) басќада салыќ жеңілдіктері.\r\n\r\n Жеңілдіктер арнайы заңды тәртіпте бекітіледі біраќ келісім бойынша жеңілдіктердің орын алуы мүмкін (мемлекеттік орган мен салыќ төлеуші арасындағы келісім).\r\n\r\n Жеңілдіктер туралы мәселе күрделі болып табылады, себебі оны дұрыс есептелмеу нәтижесінде келешекте салыќ төлеушінің әр түрлі санкцияларды төлеуге мәжбүр етеді. Сонымен ќатар субъектілердің ќұќыќтарын толыќ немесе бөлшекті түрде салыќ төлеушіні босату бойынша жеңілдіктер бар. Ќолайлы болуы үшін арнайы кесте енгізіледі /6/.\r\n\r\n \r\n\r\n2.2 Төлем көзінен салық салынбайтын табыстар салығының салық есептілігі \r\n\r\nСалыќ органына салыќтың төлену жері бойынша жеке табыс салығының есебін салыќ агенті береді. 18.09.2005 жылғы 1306 Ќазаќстан Республикасының мемлекеттік кіріс министрлігінің төлем көзінен салыќ салынатын табысынан жеке табыс салығын үстап ќалу туралы бұйрығында есептің 4 түрін ұсынса:\r\n\r\n 1) 201.00 түрі- жеке табыс салығы бойынша есептің жалпы түрі.\r\n\r\n 2) 201.01-резидент еместер табысынан жеке табыс салығын ұстап ќалу есебінің түрі.\r\n\r\n 3) 201.02- дивиденттер, ұтыстар, сыйаќыларда 15%-тік ставка бойынша жеке табыс салығын ұстап ќалу есебінің түрі.\r\n\r\n 4) 201.03-арнайы салыќ режимі бойынша жеке табыс салығын ұстап ќалу есебінің түрі. 201.00,201.01,201.02 түрлері негізінде жеке табыс салығын ұстап ќалу тәртібі бойынша есепті тоќсаннан кейінгі айдың \r\n 15-нен кешіктірмей жүргізіледі. Шаруа-фермерлік ќожалыќтар-бірыңғай жер салығын төлеушілер жеке табыс салығы бойынша есепті салыќ кезеңінен кейінгі кезеңнің 15 наурызынан кешіктірмей беруі тиіс.\r\n\r\nРезидент жеке тұлға-бұл Ќазаќстан Республикасында үнемі болатын, өмірлік мүдделердің орталығы осы территорияда шоғырланған азаматтар табылады. Резидент жеке табыс салығы бойынша салыќты төлеу декларацияны бекітілген түрде салыќ жылы есебі жылынан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей табыс етуі тиіс. Бұл салыќ төлеушілерге тән критерийлер:\r\n\r\n 1) төлем көзінен салыќ салынбайтын табыстардың болуы;\r\n\r\n 2) салыќ жылында 2004 айлыќ есептік көрсеткішке тең соммаға бір ірі сатып алу жасаса;\r\n\r\n 3) Ќазаќстан Республикасынан тыс жерлерінен жеке түлғаның табыс алуы\r\n\r\n 4) Ќазаќстан Республикасының тыс жерлерінде шетел банк шоттарында аќшасы бар жеке тұлғалар;\r\n\r\n 5) Ќазаќстан Республикасының парламент депутаттары, судьялары. Негізгі жұмыс орны бойынша жеке тұлғаға ќазіргі кездегі төлемдері 2 категорияға бөлінеді;\r\n\r\n 1) кәсіпкерлік іс-әрекетаен байланысты емес шаруашылыќ әрекет етуші субъектілерінің тікелей немесе жанама табысы болып табылатын шығыстар. Шығындар жалпы соммасынан төлем көзінен 15%-тік мөлшерде жұмыс беруші заңды тұлғамен табыс салығы төленеде;\r\n\r\n 2) шегерімге жатќызылатын кәсіпкерлік іс-әрекетпен байланысты шаруашылыќ әрекет етуші субъект жұмыскерлерінің тікелей немесе жанама табысы болып табылатын шығыстар. Мұнда жеке тұлғаның 1 айлыќ есептік көрсеткішті өз есебіне шегеруне мүмкіндік бар.\r\n\r\n \r\n\r\nЌОРЫТЫНДЫ\r\n\r\n Ќазаќстан Республикасындағы тұратын тұлғалар өз категорияларына ќарай екіге бөлінеді: заңды тұлғалар жене жеке тұлғалар. Жеке табыс салығы салық салуда басќа әрекет етуші 8 салыќ түрі сияќты маңызды роль атќарады. Ќазаќстан Республикасыңда жеке табыс салығы бойынша негізгі мәселе-бұл жеке тұлғалар табысына салыќ салудан жатару немесе табыс мөлшерін тәмендету. Бұл мәселеге жол бермеу үшін арнайы салыќ органдарымен ќатаң салыќ тексерулері мен заң бұзушылыќќа ќарсы айыппұлдар мен санкдиялардың бірнеше түрлері енгізілген. 2005 жылғы Ќазаќстан Республикасының мемлекеттік бюджетін ќарастырытын болсаќ,жеке тұлғалар табысына салыќ салу тоғыз салыќ ішінде корпорациялыќ табыс салығы, әлеуметгік салыќ, ќосылған ќұнсалығы, акциядан кейінгі 5-ші орында. Оның үлестік мөлшері жуыќ шамамен 60-65%-ды ќұрайды.\r\n\r\nЌазаќстан Республикасының салыќ жұйесі Жапония, АЌШ, Франдия, Германия, Италия, Швейдария елдерінің салыќ жұйелерімен салыстырылды.\r\n\r\n Біздің пікірімізше елдегі салыќ жұйесі өз экономикалыќ және әлеуметтік жағдайына дағдыланып, даму сатысыңда. Жеке табыс салығы бойынша біздің ќосатьш ұсынысымыз: егер салыќтыќ ставкалар мәлшерін жене соған сәйкес жылдыќ еселенген мөлшерлерді төмендетсек, онда мемлекеттің негізгі табыс көздерінің бірі болып табылатын жеке тұлғалар табысына салынатын салыќ көп мөлшерде және дәл мерзіміңде түсер еді, себебі салыќтыќ ауыртпашылыќ деңгейі төмендеп, салыќтан жалтару проблемалары мейлінше азаяр еді. Ендігі кезектегі мәселе- ол салыќты бюджетке есептеп аударудағы жүргізілетін есептердің кездейсоќты сипаттағы ќателер немесе жауапты тұлғалардың тежірибесіздігі мен өз міндетіне ұќыпсыз ќарауы. Осы айтылған мәселелер мемлекеттік бюджетке түсетін салыќтардың мөлшерін азайтып, олардың түсуінің мерзімсіздігіне алып келеді. Сөйтіп салыќ органдарының ќызметі одан сайын күрделене түседі.\r\n\r\n Жеке тұлғалар табысына салынатын табыс салығына тиісті тағы бір мәселе-ол жанұялыќ жағдайына байланысты жеңілдіктер. Мысалы: жанұя мүшесі айына 10.000 теңге алады, жанұясында 5 баласы бар. Осы тұлғаның жалаќыдан басќа табыс кәзі жоќ. Мұндағы салыќ шегерімі- ол кәмелетке толмаған әр балаға бір айлыќ есептік көрсеткіш мөлшеріндегі сомма, яғни Ќазаќстан Республикасының салыќ зандылығында көп балалы жанұяларды табыс салығынан босату ќарастырылмаған. Біздің елдегі азаматгардың шет елдердегі азаматтардың салыќ тәртібіне деген көзќарасымен салыстырсаќ, онда біріншісінің алдындағы негізгі маќсат-ол әз елі алдында борышын етеу емес, керісінше салыќ мөлшерін мейлінше төмендету немесе одан мұлдем жалтару. Оның барлығы жалаќы деңгейінің төмен болуынан шығады. Осы меселелермен күресудің негізгі жолы -ол азаматтардың сана- сезімін міндеттілікке тарту.\r\n\r\n Ќазіргі таңда салыќтан ќашу жағдайы өте күрделі проблемалардың бірі. Салыќ төлеуші азаматтарға салыќты дер кезіңде төлемегені үшін ќолданылатын айыппұлдар мен әтемпұлдар мәлшері жалпы салыќ соммасының 2%-ы шамасыңда. Ал егер дел осы салыќ төлеуші тұлға осы жағдайды, яғни екінші рет салыќты дәл мерзімінде төлемесе, онда бұл айыппұл немесе өтемпұл мөлшерін 2%-дан 2.5-3%-ға көтеру ќажет. Сонда ғана салыќ төлеуші өз міндетін түсініп, салыќтыќ жауапкершілігі пайда болады. Бұл салыќ ќызметі органдарының да ќызметін жеңілдетеді.\r\n\r\n Салыќ заңдылығының үнемі өзгеруі мен толыќтыруларды енгізуі жауапкершілік деңгейінің төмеңдеуіне ыќпал етуде. Ќазаќстан Республикасы мен Америкадағы жеке табыс салығы бойынша ерекшеліктерін ќарастыратын болсаќ, Америкада салыќ жанұя жағдайына : ерлі -зайыптылар, бөлек тұратын ерлі зайыптылар, жесірлер, жанұяның жалғыз басшысы, жалғыз тұратын адамдар категориясына байланысты салынады. Ал Жапония елін алатын болсаќ, мұнда салыќ төлеушілер 5 прогрессивті салыќ бойынша жеке табыс салығын төлейді, олар: 10,20,30,40,50 %-дар, біраќ бұл елде 3 салыќ ставкасы барпре фектуралы табыс салығы бар: 5,10,15%-дар. Біздің елде де жеке табыс салығының ставкаларымен ќатар арнайы жеңілдетілген салыќ ставкілерін енгізілуі тұрғындардың жағдайына оңды әсер етер еді.\r\n\r\n
