Цифрлық технологиялар мен әлеуметтік медианың өркендеуі жалған ақпарат ақпараттық кеңістіктегі ең маңызды қауіптердің біріне айналды. Мұндай құбылыстардың саясатқа, қоғамдық пікірге, тіпті азаматтардың денсаулығына да әсер ететін жойқын салдары болуы мүмкін. Осы проблеманы ескере отырып, дүние жүзіндегі ғылыми-зерттеу және білім беру мекемелерінің зерттеушілері жалған ақпарат пен жалған ақпараттың индикаторларын анықтау әдістері мен құралдарын әзірлеу бойынша белсенді жұмыс жүргізуде. Біз осы зерттеуде деректерді шығаруға және осы саладағы жаңа білімді алға жылжытуға мүмкіндік беретін интегративті зерттеу әдісін қарастырамыз. Интегративті зерттеулер ақпаратты талдау мен жалған ақпаратты анықтаудың кешенді әдістерін жасау үшін информатика, психология, әлеуметтану және журналистика сияқты әртүрлі пәндердің зерттеу әдістерін біріктіреді. Бұл әдіс ғалымдарға түрлі тәсілдерді қолдануда шектеулерді еңсеруге және жалған ақпаратпен күресудің тиімді құралдарын жасауға мүмкіндік береді. Интегративті зерттеулер жалған ақпараттың индикаторлары мен оның әртүрлі көрсеткіштерін анықтауға мүмкіндік береді.
Бұл көрсеткіштер мыналарды қамтуы мүмкін: Басқа дереккөздермен сәйкестік: Тексерілетін дереккөздердің болмауы: Эмоционалды манипуляция: Контент мен стиль арасындағы сәйкессіздік: Дереккөзді талдау.
Соңғы жылдары әлеуметтік желілерде жалған ақпараттың таралу себептері ретінде мына үрдістерді атауға болады: Clickbait және назар аударту; Әлеуметтік эко-камера; Боттар және автоматтандыру; Псевдосарапшылар және алдау.
Әлеуметтік желілердегі жалған ақпарат (фейк) ақпараттық қоғамымызда күрделі мәселеге айналды. Бұл дезинформацияның бір түрі, оның мақсаты қоғамдық пікірді адастыру, айла-шарғы жасау және белгілі бір мақсаттарға жету үшін жалған ақпарат тарату болып табылады. Фейктер жалған жаңалықтарды, жалған суреттер мен бейнелерді және жалған пікірлерді қамтуы мүмкін. Олардың қалай таралатынын және оларға қалай қарсы тұруға болатынын түсіну маңызды. Фейк ақпарат (дезинформация) танымал Facebook әлеуметтік платформасында да таралуда. Бұл мәселе платформа мен жалпы қоғам үшін күрделі сынға айналды. Facebook-тегі жалған ақпараттың кейбір сипаттамалары және онымен күресу жолдарын атауға болады: Facebook желісіндегі жалған ақпаратпен күресу тұрақты мәселе болып қала береді және платформа оның мазмұнын пайдаланушылар үшін сенімдірек және қауіпсіз ету үшін жаңа әдістерді енгізуді және қолданыстағы құралдарды жақсартуды жалғастыруда. Жалған ақпарат (дезинформация) танымал Instagram фото-бейне платформасында да таралуы мүмкін. Instagram, басқа әлеуметтік желілер сияқты, жалған жаңалықтар, фото манипуляция және басқа да жалған ақпарат түрлерімен бетпе-бет келді. TikTok қысқа мерзімді бейнелер болғандықтан, бұл платформада жалған ақпараттың таралуының өзіндік қиындықтары болуы мүмкін.
Әлеуметтік желідегі жалған ақпарат қоғамға үлкен қауіп төндіреді. Олармен күресу пайдаланушылардың, әлеуметтік желілердің, мемлекеттік органдардың және тәуелсіз фактілерді тексерушілердің күш-жігерін талап етеді. Дұрыс білім беру және пайдаланушыларды жалғанды анықтау және алдын алу әдістері туралы ақпараттандыру — бұл мәселемен күресудің негізгі қадамдары. Дезинформация ақпараттық орта үшін елеулі қатер болып қала береді және онымен күресу көп деңгейлі көзқарасты талап етеді. Интегративті зерттеулер жалған ақпаратты анықтау саласындағы дәлелдемелерді алу және жаңа білімді ілгерілету үшін қуатты құралдарды ұсынады. Жалған ақпарат пен жалған ақпараттың көрсеткіштерін түсіну ғалымдар мен практиктерге қоғамды жалған ақпараттың зиянды әсерінен жақсырақ қорғауға көмектеседі. Ақпараттық ортаны сенімдірек және жалған ақпаратқа төзімді ету үшін интеграциялық әдістер мен құралдарды әзірлеу бойынша жұмыс жалғастырылуы керек.
Төлеген Б.З.,
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
Журналистика факультетінің 1-курс докторанты
Ғылыми жетекші: Сұлтанбаева Г.С., саяси ғыл.док, профессор
