Самғар тұсы заңғар биіктен алқынып ұшып, желдете өршіп өткен өмірін
тариx бетіне төпшелеп кетпек. Көлденең бойында, кедергі бетін кеспекке
қарамай, бағытына қарай бағдарымен жүре бергендегі бағындырған жетістігі
ауыз толтырардай. Ардақты еселеп, одан жалғай кезең-кезеңге үйлесін тауып
келген ғұмыр-ақиқатымыз еңгезердей әкемізден көңілі ояу еліміздің
болашақтарына берілген бірден-бір таптырмас асылымыз екені мәлім.
Зырғымалы уақыттың еншісінде адам санасының жетілуіне ентік беріп,
алғашқы пайымның алға жылжуына сөзсіз жемісті бола білген 20 ғасырдың
майталманы Гусерльдің философия тұғырындағы феноменология еңбегі ерек
атар еңселі шығармашылықтың биік шоғыры болмақ.
«Объект болмаса,
субъекті де болмайды» дескен ұтымды ұғымды Феноменология, әдетте, екі
бағыттың бірінде түсіндіріледі: алғашында философиялық пәндердің бірі
ретінде немесе философия тарихындағы қозғалыстардың бірі ретінде.
Феноменологияны ағымнан жарлы ұлы бастама пән ретінде бастапқыда
тәжірибе немесе сана түйсігін әрқилы зерттеу ретінде анықтауға әбден
мүмкіндік бар. Феноменология сөзбе-сөз мағынада «құбылыстарды», заттар
немесе заттарды біздің тәжірибеміздегідей, біздің қарапайым өмірде
қолданысқа алған қарабайыр заттарымызды бастан кешу тәсілдерімізді және
оның мағынасын зерттеу болып табылады. Былай түсінік тілмен айтқанда
Феноменология философияға сай ілімдерді зерттейді. Яғни, болмысты
зерттеу немесе барын зерттеу туралы онтологияны, білімділікке құштарлық
туралы эпистемологияны, дұрыс ойлануға игі ықпалын ұштастыратын
логиканы , іс қып тындырғанымыздың ағын ақ, қарасын қаралап, жақсы
жаманын қабырғасынан қақ жара пайымдап беретін этиканы барынша толық
түсінуімізге жәрдемдеседі.
Феноменология — тарихи қозғалыс ретінде ХХ ғасырдың бірінші
жартысында басталған Эдмунд Хуссерль, Мартин Хайдеггер, Морис Мерлот-
Понти, Жан-Пол Сартр және басқалары, бұл феноменологияны барлық
философияның шынайы негізі пән ретінде кеңейтті,мысалы — этика,
метафизика немесе эпистемология.
Осы пәннің әдістері мен сипаттамаларын Гуссерль және оның ізбасарлары
кеңінен талқылады; бұл пікірталастар осы күнге дейін жалғасуда. Қазіргі
ынжық сананың философиясында «феноменология» термині көбінесе көру,
есту және т.б. сезімталдық қасиеттерін сипаттау үшін қолданылады. Алайда,
біздің тәжірибеміз әдетте мазмұнмен бай және тек сенсациямен шектелмейді.
Тиісінше, феноменологиялық дәстүрде феноменология әлдеқайда кеңірек
түсіндіріледі және біздің тәжірибеміздегі заттардың мағынасын, атап
айтқанда, заттардың, оқиғалардың, құрал-саймандардың, уақыт ағымының,
өзін-өзі және т.с.с., осы заттардың пайда болу және біздің өмірімізде бастан
кешіретін шабыс пен қағыстың мағынасына қатысты болады.
Негізінде, феноменология түрлі тәжірибенің құрылымын зерттейді —
қабылдау, ойлау, есте сақтау, қиял, эмоция, тілек пен ерік-жігерден бастап
дене санасына, іс-әрекетке және әлеуметтік белсенділікке, соның ішінде
тілдік белсенділік. Тәжірибенің осы формаларының құрылымында, Гуссерль
«ниет» деп аталатын нәрсе бар, яғни әлемдегі заттарға тәжірибе бағыты —
сана меншігі, сол себепті ол бірдеңе немесе бірдеңе сана болып табылады.
Классикалық Гуссерлиялық феноменологияға сәйкес біздің тәжірибеміз
заттарға бағытталған — нақты концепциялар, ойлар, идеялар, кескіндер және
т.б. арқылы бейнелейді немесе «күшейтеді». Олар тиісті тәжірибенің мәні
немесе мазмұнын құрайды және олар білдіретін ләм-миммен түсіндірілетін
сантарап түйсікті нәрселерден өзгеше.
Феноменология жаңа, қатаң философиялық ғылым ретінде яғни таза мән
күйіндегі әлемді идеалды болмыс ретінде бейнелейтін сана феномені, сананы
жекеленген нақты эмпирикалық мазмұндарынан тазартуға мүмкіндік беретін
өз- өзіне аян логикалық принцип. Бұл көп сатылы “феноменологиялық
редукция” методының көмегімен жүзеге асып, нәтижесінде керек емесін
тысқары тастап немесе “жақша ішіне алып” барлық қоршаған әлемді, барлық
өмір сүруші көзқарасты, ғылыми теорияларды және зерттелудің пәніне
айналып, отырған өмір сүру жөніндегі сұрақтың өзін қоса қарастырады.
Осылайша біз реальдылық пен қатынастан босап, өз мазмұнының барлық
байлығын сақтай отырып, сананың сферасындағы заттың өзіне қайта
ораламыз. Бұндай редукция, яғни мәлімет, өзімен бірге негіздеу мен
идеализациялау тәсілін ала жүреді. Демек, осы тұрғыдан қарағанда
феноменология барынша байытылған және идеализацияланған ғылыми
фактта бола алады. Гуссерлдің өзі оны дескриптивтік, не болмаса суреттеп
беретін ғылым деп атаған болатын.Феноменология таза, яғни затқа,
таңбаларға дейінгі сананы бөлуге ұмтылады, немесе “субъективтік ағым”,
және оның ерекшелігін анықтайды. Оның осылай болу себебі, сананың
әртүрлі функциялармен күрделі қалыптасуында жатыр. “Таза” сананы бөле
отырып, сананың жалпы мәнін түсінуге болады. Сананың басты сипаты
жалпы оның әрдайым затқа деген бағыты, яғни қарқындылығы.
Өмірде белсенді бола алатын адамның ішкі қабілеттілігі, адамның
заттармен байланыс іс-әрекеті, табиғи және мәдени қатынасы, қашықтағы,
жақындағы адамдардың өзара қатынасы мен қызметі, яғни осы образдарды
өзінің мінез-құлық бағытында әдіс-тәсілі ретінде пайдалана білетін сана
түсінігіне философиялық тұрғыда түсініктеме берген феноменология ұғымы
жеті қабат елді мекеннін сарынын сан соқтырардай жырлап бермесе де,
жалпы ойдың маңыздылығын тұспалдап берді. 20 ғасырдың ғұламасы бола
білген Гусерль еңбегі осы күнге дейін философия төңірегінде өзекті орын
алып, мағыналы байыппен бізге бағдар беріп жүргендігі – біз үшін үлкен
жетістікпен пара-пар!
