Л.С.Выготский атақты кеңес психологы, жоғарғы психикалық функция дамуында мәдени тарихи концепциясы жасаған. Л.С.Выготский шығармаларының ең өсу уақыты ұлы октябрь социал ревалюциясы кезеңімен анықталады. 1929 жылғы психология ғылымына Л.С.Выгосткий келді. Оның айтыуы бойынша адам жануарда болматын ерекше психикалық функцияға ие. Бұл функциялардың жоғарғы психикалық фунуция деп аталады. Ол адам психологиясының жоғарғы дәрежесін құрайтын сала болып табылады. Бұл әлеуметтік қатынасының нәтижесін де қалыптасады. Басқаша айтқанда адамның жоғарғы психикалық фуекциясы ми санының әлеуметтік табиғаты болады. Сонымен қатар жоғарғы психикалық функцияның түбінде ерікті ес, ерікті зейін, логикалық ойлау т.б. Л.С.Выгосткийдің концепциясы 3 бөлімнен тұрады. Адам және табиғат оның өзі екі тезистен тұрады.
А. Жан ең алдымен адамға ауысуындағы субектінің оратмен байланысының өзгеруі. Бұрын табиғат аламға әсер етсе, енді адам табиғатқа әсер етеді. Оны өзгертеді.
Б. Материалды өндірісті дамуындағы еңбек құралдарының пайда болуы.
Адам және оның психикасы. Оның екі жағдайы бар. А. Адам табиғатты иеленуде, өзінің психикасын басқара алады. Ерікті іс — әрекет формасында айқындалған жоғарғы психикалық функциялар пайда болады.
Л.С.Выготский жоғарғы психикалық функцияның негізінде адамның кейбір материалдарыд есте қалдыруын, білгіл бір затқа көңіл аударуын, өзінің ойлау әрекетін ұйымдастыра алатын қабілетін дамыта алатынын білді. Б. Адам табиғатты игерген тәрізді өзінің мінез құлқында басқара алады.
Генетикалық аспектілер. Л.С.Выготский екі тапсырманы шешті көркем шығарма тақырыбына объективті анализ беру және осы шығарманы оқу кезіндегі адам эмоциясындағы объективті мариалаистік анализ берді. Құрылымында жатқан сол шығарманы ортақ кезеңі сияқты, ол заңды түрде ішкі қайшылықтарды анықтады. Бірақ эмоцияның объективті анализ мүмкіншілігі табыспен аяқталған жоқ. совет психологтары арасында Л.С.Выготский бірден ерекше орын алды. Бірақ жағынан жаңа объективті психологияны міндетті түрде құру керек екенін анық түсіндірді. Тағы бір жағынан Л.С.Выготский — ең басты адамның жоғарғы эмоциясына көңіл бөлді.
К. Маркстік психология құрылу кезінде Л.С.Выготский басқа деген көп теген 20 жылғы психологтардың қатесін таба білді. Ол кезде тапсырамын шешу мақсатында тек методологияны түсіндірді. Ал нақты психологиялық теориядан ауытқыды. Жіберген қателіктерін өз кітабында атап көрсетті. Кез – келген психологиялық теорияны философиялық негізі болады деді. Ол кейде анық кейде жасырын түрде кез – келген уақытта бұл теория өзінің философиялық фундаменттермен анықталады деді. Сондықтан психологияның фундаментін құрмай, дайын түрді тәнижесін алуға болмайды. Ал Маркстік психологияны құру керек немесе философиялық фундаментін растау керек дейді.
Л.С.Выготскйдің ойы- Маркстің психологияда анық теория — методологиялық негізінің жасалуы Маркстік позиуияның негізінде практикалық және еңбекші адамның іс — әрекетінің психологиялық анализінен басалуы керек еді.
Л.С.Выготскидің айтуы бойынша: адамның психикалық процесінде екі дәрежені ажыратуға болады. Біреуі ақыл, екіншісі құралдармен және көмекші тәсілдермен жабдықталған ақыл. Дәл осы практикалық іс — әрекет дәрежесін көрсетіп берген біреуі бос қол, екіншісі құралдармен және көмекші тәсілдермен жабдықталған қол.
Л.С.Выготский жүргізген еңбек процесімен психика аналогиясы неғұрлым анығырақ Л.С.Выготский гепотезасы жоғарғы және элементарлы психика функция арақатынасы мәселесінің жаңа шешімдерін ұсынады.
Методология сұрағы – Л.С.Выготский шығармасында басты сұрақ емес. Маңыздылығы ішкі диалектика оның ойлауындағы өктем сызықты құрайды.
Соынмен Выготский үшін мәселелердің жалпы қорытындысын оқып білу, түсініктің дамуы ойлаудың антогендік даму жолы, барлығы теориясының нервтік тізбегі болып қалады. Выготский психология ғылымындағы соңғы энциклопедист. Ол Маркстік психологиялық орталық категориясы ретінде адамның заттық іс — әрекетінің болуы керек екені түсінді. Бірақ заттық іс — әрекет термин оның еңбекгінде кездеспеген. Сондада жұмысының объективті мазмұны осылар. Л.С.Выготский психология ғылымында диалектикалық әдісті енгізді, өзінің жекеше тарихын генетикалық әдісін жасады. 50 жыл бізді Л.С.Выготскийдің айтқандарынан алшақтатты. Бірақ ортақ мәселелерді шешудегі жасалған теоретика – методологиялық мақсат негізгі еңбегі болып саналады.
Л.С.Выготскийдің ең негізгі еңбегі ойлау және сөз. Осы еңбегінде қарама — қарсы көзқарасты көрсетті.
Біріншісі ойлау сөзге тәуелді емес, шешім мақсат пен жұмыстың түсінігіне байланысты болады. Ойлау мен сөздің генетикалық негізі сәйкес келмейді.
Екіншісі ойлау сөздердің сыртқы жағынан түсініп, сыртқы жағынан комплекс болып туындайды. Балаларда байқауысз жүреді.
Үшіншісі ішкі құрал – негізі сөз болады. Сөз мақсаты ұғынылған психологиялық процесс.
Ойлау: динамикалық өседі, байттылады, ішкі табиғаты , ішкі қозғалысы, бұлыңғыр алғашқы сөз, тұрақты және өзгермелі сөз.
Л.С.Выготский ес процесінің тарихи мәдени – теориясын зерттеген. Дамудың екі жолын көрсеткен. Біріншісі биологиялық тарихи дамуы, екіншісі жабайы адамның мәдени адамға айналуы. Психика һмірде қалыптасады. Мәдени даму процесі арқылы ес процесін жанамалынады. Оған арнайы құралдар қолданады. Оны жасанды стимулдеуге жатқызады. Олар сөз, символика белгі. Ол құралдар әлеуметтік сипатқа ие. Осы белгілер бір адамның басқа адамға әсер ету құралы және адамның және жеке мінез құлқын реттеуге арналған. Сөйтіп адамдарда арнайы ес формалары болады. Тарихи процеске ес процесінің дамуы өзгереді. Сыртқы заттарды есте қалдыру формасында адам сөзді қолданады, ақылды қолданады. Ойлау мен ес байланысты. Ішкі есте қалдыру жанамаланған, ішкі жанамаланған еске айналады.
Ол жанамаланған естің дамуына байланысты екі жақты стимулдық методика деп атайды. Біріншісі негізгі есте қалдыратын сөздерді жеңілдетеді. Екіншісі жай ғана стимул. Балалардың ес процесін зерттеп кішкентай баланың есі, ересек есіне қарағанда есі өте күшті. Зерттеуге екі түрлі стиму қолданады. Бірінші тікелей көмекші құрал арқылы. Мұнда тікелей есте қалдыруда тікелей емес жүреді. Екінші сыртқы ес ішкі еске айналады. Баланың ойлауы еске тікелей байланысты.
Жоғары психикалық функцияда ерік мәселесі негізгі орын алады.
Жоғарғы мәдени тарихи психологиялық қызметтің ең жақсы сипаттамасы болып ерік табылады. Бала ерікті пайдалана алады. Игерген қызмет дейді. Л.С.Выготский мүмкін болған әрекеттерді қабылдай алады. Игеруге деген басқару деген сөз. Заттар біз ойлағаннан Выготский теориясында психологиялық құралдарында бала өз тәртібімен психикасында қамтып. Екі қызмет атқарады. Бірінші жеңу, екіншісі тану. Мысалы Выготский бұл қызметтің символын құруда. К.Ревиннің әдісін қолданады. Зертеушілер өздері символды құрастырды. Егер сіз балаға бір жұмысты бір, екі, үш дегенде жасауға үйретсеңіз, сосын оларда соны жасайды. Сонымен қоса ол ерікті әрекетті психологиялық әрекеттен көрсетті. Мысалы, интеллектуалды әрекетінің мүмкіншілігіне көңіл бөлді. Және К.Левин жасаған еріктің әр – түрлі аналогиясы мен аффективті әрекетіне көңіл бөлді. Выготскийдің ерік теориясында негізгі қиындық шешкен ерікті мінез – құлық актысын және ішкі бостандықты және сыртқы құрылымның көп түрлі әрекетін ашты. Мұндай ерік жоғарғы функция сияқты және тұлғаны ақылды және аффективті бірліктің негізінде тұрғызды.
Л.С.Выготский жеке адамның мәдени құндылықтарын игеру процесінде психикалық функциялардың жоғарғы дәрежесін мәдени дамуға ұласатындығын тұжырымдады. Мысалы, механикалық естің логикалық еске, елестердің ассоциативтік ағынының мағыналы ойлар мен шығармашылығын қиялға, ырықсыз әректтердің ырықты әрекетке айналуы.Л.С.Выготскийдің адам психикасының мәдени тарихи теориясында адамның әлеуметтік өмірінінің қоғамның даму дәрежесіне тәуелделігін дәлелдеп, оның ұрпақтар сабақтастығына негізделген адамның өмір тәжірибесіне дүние — танымының қалыптасуына ықпал ететін фактор ретінде қарастырылды. Ол 190-нан астам ғылыми еңбектің авторы. Выготскийдің психологиядағы бала дамуының жақын арадағы аймағы деген теориясы білім беру мен тәрбиелеуді баланың табиғи даму деңгейінен үнемі оздырып отыруды тұжырымдайды. Выготскийдің білімі бойынша баланың дамуы сыртқы ортадан қабылдаған білімінің бала санасының жетілуіне ықпал етеді. Яғни сыртқы фактордың ішкі факторға ықпал етеді. Яғни сыртқы фактордың ішкі факторға айналуымен белгіленді. (интериоризация) Л.С.Выготскийдің ой тұжырымдары адамтануға қатысты басқа да ғылым саласының дамуына ықпал әсер етеді. (дефектология, психология, психиатерапия, өнертану, этнография)
Л.С.Выготскийдің негізні шығармалар еңбегі
- Избрынные психичиские исследование М 1956г
- История развития высших психических функции М 1960г
- Фантазия школьников 1967 г.Собр.соч. в 6 томах
- Психология искусства 1987г
Пайдаланған әдебиеттер:
1.Л.С.Выготский жоғарғы психикалық функциялардың даму концепциясы және мәдени даму теориясы 5 том . 22-29 бет, 62-84 бет. 1том, 103-108 бет. 2 том 72-79 бет. 3 том 67-72 бет.
Басқа да материалдар Мұғалімдерге Ашық сабақтар Сабақ Жспарлары Оқушыларға Рефераттар ҰБТ Шығармалар СӨЖ
