Өсімдіктердің тыныс алуы

Сабақтың тақырыбы:

Өсімдіктердің тыныс алуы

Мұғалімнің аты-жөні:

Күні:   

СЫНЫП:  7

Қатысқан оқушылар  саны:

Сабақ  нәтижесі:

Оқушылардың барлығы мынаны орындай алады: Оқулықта берілген және қосымша тапсырмаларды орындайды.  Жазба жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді.

Оқушылардың көбісі мынаны орындай алады: Топтық жұмысты брлесе орындайды.Өз бетінше жұмыс жасайды. Сұраққа жауап береді. Қосымша үлестірме ресурстармен  жұмыс жасайды.

Оқушылардың кейбіреуі мынаны орындай алады:

Оқулықтан тыс берілген қосымша тапсырмалады орындайды.Тақырып бойынша қосымша мәліметтер мен дәлелдер келтіре алады.

Бағалау критерийі

Өсімдіктердің тыныс алуы.

Өсімдіктер мен жануарлар үшін тыныс алудың маңызы. Тынысалу — энергия көзі. Тыныс алу типтері: анаэробты және аэробты.

Анаэробты және аэробты тынысалуды салыстыру:  оттегінің қатысында/қатысынсыз, статикалық/динамикалық жұмыс, жылықанды\суыққанды жануарлар.

Сабақтың жоспары

Басталуы

5  минут

Ұйымдастыру кезеңі  2 минут

Топтарға бөлу.

Тірек сөздер  бойынша топқа  бөліну.

Оқушыларға сөздер қиындыларын беремін. Әріп қиындыларда сөздер болу керек.

Оқушылар сол сөздер бойынша топтарға бөлінеді. 

Психологиялық ахуал қалыптастыру:  3 минут

«Сурете байланысты тілек» тренинг

Оқушыларды шеңберге шақыру,амандасу. Стикерлерге салынған әртүрлі суреттерді ұсыну. Суретті не үшін таңдағанын білу. Оқушылар таңдаған  суретке байланысты тілектер айтады.

1-топ

2-топ

3-топ

Суреттер

Жаңа білім

10 минут

Білу және түсіну

Өсімдіктердің тыныс алу ерекшеліктері. Өсімдіктер жануарлар сияқты оттексіз тіршілігін жояды. Бірақ олар жануарларға қарағанда оттексіз ұзағырақ тіршілік етуге қабілетті. Бұл өсімдік ағзасының аз энергия жұмсауына байланысты. Жануарларға тән ең көп энергия жұмсалатын үдерістер өсімдіктерде болмайды. Өсімдіктер жылжымайды. Табиғи жағдайда өсімдік ағзасы жа- сушаларын оттектен айыру өте қиын.

Су және жарық болса, өсімдік фотосинтез үдерісінде оттекті синтездеп үлгереді, ол тыныс алу үшін артығымен жетеді. Топырақтағы тамыр жасушаларына да от- тек керек. Топырақ кеуек құрылымға ие, сондықтан тамыр жасушалары тыныс ала- ды. Сонымен қатар көптеген өсімдіктерде тамырында оттекті қорға жинайтын ұлпа түзіледі. Батпақта өсетін өсімдікте «ауа тамырлары» түзіледі. Олар топырақтың беткі жағына көтеріледі. Себебі: батпақ топырағында шынында ауа мен оттек  аз.

Тұқым мен өскіннің тыныс алуы. Құрғақ тұқым тыныштық күйіндегі жа- сушалардан  тұрады. Өсіп жатқан тұқым жасушалары сол түрге жататын ересек өсімдіктің кез келген басқа бөліктері пайдаланатын мөлшерден көп оттекті пай- даланады.

Өсіп жатқан өсімдік тұқымы қарқынды тыныс алатынына үш эксперименттік дәлелді келтірейік.

Тыныс алу кезінде энергия бөлінетіні белгілі. Оның едәуір бөлігін (50%-дан көп) ағза сіңірмейді, ол жылу түрінде жұмсалады. Сондықтан қарқынды қимылдаған кезде, мысалы, жүгіргенде, ағза тез жылынып, жылудың артық мөлшерін бөле бастайды. Питон сияқты салқынқанды жануарлар жұмыртқа басқанда оны жылыту үшін денесінің темпе- ратурасын жоғарылата алады. Аналық питон өзінің алып денесімен жұмыртқаны орап алып, толқын тәрізді қозғалыс жасап, бұлшық еттерін жиыра бастайды. Нәтижесінде дене температурасы жоғарылайды. Бұл жылумен жұмыртқасын жылытады.

Тыныс алу үдерісінің арқасында жылжымайтын өсімдік жасушаларының температурасының артқанын тұқым өніп-өскен кезде ғана байқауға болады. Өзгеріс айқын байқалу үшін өніп-өсетін тұқым мөлшері көп болуы керек.

Көктемде егін егу кезінде тұқымдық дән селекциялық станциядан себілетін жерге жүк машиналарымен әкелінеді. Егер жолда жаңбыр жауып, дәнге су тисе, ол өне бастайды. Үйілген дәнге қолыңды салсаң, жылынғанын, яғни температура артқанын байқауға болады. Бірақ тұқымның өну белгілері әлі байқал- мауы да мүмкін.

Егіншілер тұқымның мұн- дай күйін «дән жанып жатыр» дейді. Ол тұқымды тез арада себу керек, себебі өскін шығып, тұқымсепкішке (сеялка) салған кез- де зақымдануы мүмкін. Тұқымды сақтайтын қамбада өніп кетпеу үшін арнайы аспаппен температурасы мен ылғалдылығын өлшеп отырады.

Құрғақ тұқым өскен кезде тыныс алатынын дәлелдеудің тағы бір әдісі: тыныс алу барысын- да бөлінетін көмірқышқыл газын анықтау. Ол үшін өсіп жатқан тұқымды (бұршақ) әк суы бар резервуарға жалғанған ыдысқа салады. Әк суы көмірқышқыл газынан лайланады. Демек, өсіп жатқан тұқым көмірқышқыл газын   бөледі.

Тыныс алғанда оттек жұмсалады. Оттексіз жану үдерісі жүрмейді. Сондықтан өрт шыққанда – жанып жатқан затты қалың ауа өткізбейтін матамен жабады. Ауадағы оттек ағынымен жану процесін үдетуге болады.

Құрғақ тұқым оттекті қажет  етпейтінін, ал өніп жатқан тұқымға оттек қажет екенін төмендегі қарапайым тәжірибеден көруге бо- лады. Ол үшін жабық ыдыстың ішіне жанып тұрған шамды орналастыру керек.

Ылғал тұқым өсу үшін керек. Мұндай жағдайда өскін жасушалары тыныштық күйден шығуға қабілетті. Өсіп жатқан тұқымды ауасыз қалдырса, олар тіршілігін жояды. Оны анықтау үшін кез келген өсімдік тұқымдарын сулау керек. Содан кейін оларды екіге бөліп, әртүрлі ыдысқа салады. Олардың біреуіне дымқыл мақта немесе майлық салу керек, тұқымға ауа баратындай болуы тиіс. Басқа ыдысқа салынған тұқымға ауа бармайтындай етіп су құю керек. 4–5 күннен кейін бірінші ыдыстағы тұқым өскіндері өсіп жатқаны байқалады. Ал екінші ыдыстағы тұқым ауа (оттек) болмағандықтан тіршілігін  жояды.

Берілген мәтіндерді балалар оқып алады.

            «Стикердегі диалог» әдісі

(Топ мүшелері сұрақтардың жауабын стикерлерге жазып, қабырғадағы сұрақтар жазылған қағаздарға іледі. кейін пікірлерін қорғайды.)

Топтарға  тапсырма:

1-топ: Өсімдіктер мен жануарлардың тыныс алу үдерістерінің ұқсастығы мен айырмашылығы қандай?

2-топ: Ауа тамырларының маңызы  қандай?

3-топ:             Неліктен өскіннің тыныс алуы қарқынды екенін  түсіндіріңдер.

Оқулық.

Кеспе мәтіндер.

Оқулық,қабырғаға ілінген  ватмандар, түрлі-түсті маркерлер.

Ортасы

10 минут

Қолдану

Фотосинтез және тыныс алу барысында оттек, көмірқышқыл газы мен энергия сіңіру әрі бөлу үдерісіндегі өсімдік рөлін талдаңдар.

Өсімдік жасушасындағы тыныс алу қарқындылығының артуын қандай жанама белгілері бойынша байқауға болатынын түсіндіріңдер.

Берілген мәтіндерді балалар оқып алады.

Ортақ тапсырма:  «Пкірлер» парағы әдісі

1.         Астық қоймаларына астық сақтау ережесін  құрастырыңдар.

2.         Өсімдіктердегі тыныс алу үдерісін дәлелдейтін тәжірибе мәнін түсіндіріңдер.

Талдау

«Броундық қозғалыс»  Оқушылар сыныпты шарлап, талқыланатын мәселе  бойынша  ақпарат жинап, басқалармен пікірлеседі. Бұл тәсілді қолданғанда оқушыларға партаға отыруға болмайтынын ескерту керек.

«Пкірлер» парағы әдісі, сұрақтар жазылған парақшалар,қалам.

Оқулықтағы мәтінді оқып алады.

Аяқталуы

Сабақты бекіту

10 минут

Синтез

«Карточкадағы терминдер» әдісі

            Орталық цилиндр құрылысы,тамырдың өткізгіш қызметі,Перицикл мен камбийдің орналасуы,жасуша құрылысының ерекшелігі,тамыр сіңіретін судың қозғалысы. деген сөздер топтарға таратылады.

Тапсырма: Сыныпты аралап жүріп, осы термиді  өзге топтардағы  оқушыларға түсіндіріп береді.

1.         Өсіп келе жатқан өскін үшін оттек қажеттігін айтыңдар және мысал- дармен көрсетіңдер.

2.         Өсімдіктің әртүрлі бөліктерінің, өсіп жатқан және тыныштықтағы тұқымның тыныс алу қарқындылығына баға беріңдер. Олардың арасын- дағы айырмашылық неге байланысты?

Карточкада жазылған терминдер

Бағалау

5 минут

Кері байланыс

3 минут

Бағалау парақшасы  Дұрыс жауапқа 5 балл.

Рефлексия парағы

Бағалау парақшасы

Қағаз қиындылары.

Қосымша ақпарат

Саралау – Сіз қосымша

Көмек көрсетуді қалай

жоспарлайсыз? Сіз

қабілеті жоғары

оқушыларға тапсырманы

күрделендіруді қалай

жоспарлайсыз?

Бағалау — Оқушылардың

Үйренгенін тексеруді

Қалай жоспарлайсыз?

Пəнаралық байланыс

Қауіпсіздік жəне еңбекті

Қорғау ережелері

АКТ-мен байланыс

Құндылықтардағы

байланыс

Рефлексия

Сабақ / оқу

мақсаттары

шынайыма?

Бүгін оқушылар

не білді?

Сыныптағыахуал

Қандай болды?

Мен жоспарлаған

Саралау шаралары

тиімді болды ма?

Мен берілген

Уақыт ішінде

үлгердімбе? Мен

өз жоспарыма

қандай түзетулер

енгіздім жəне

неліктен?

Төмендегі бос ұяшыққа сабақ туралы өз пікіріңізді жазыңыз.

Сол ұяшықтағы Сіздің сабағыңыздың тақырыбына сəйкес

Келетін сұрақтарға жауап беріңіз.

Қорытынды бағамдау

Қандай екі нəрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Қандай екі нəрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?

1:

2:

Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды

Жетілдіруге көмектесетін не білдім?