1. Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасының Қазақстан тарихы үшін маңыздылығын анықтаңыз. “Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 2004 жылғы
13қаңтарда “2004-2006 жылдарға арналған “мәдени мұра” мемлекеттік бағдарламасы туралы” Жарлыққа қол қойды. Бағдарлама қабылданғаннан кейін тарих пен мәдениеттің 51 ескерткіші қайта жаңғыртылып, Қазақстан аумағында 39
қалашық, қоныс, тұрақ, обалар мен қорғандарда маусымдық археологиялық зерттеулер жүргізілді. Қытайға, Түркияға, Монғолияға, Ресейге, Жапонияға, Египетке, Өзбекстанға, Арменияға, АҚШ пен Батыс Еуропа елдеріне 15 ғылыми экспедиция ұйымдастырылып, Қазақстан тарихы, этнографиясы, өнері жөнінде бұрын белгісіз болып келген 5000-ға жуық қолжазбалармен басылымдар табылды.
●Тың деректер зерттеліп,ғылыми айналымға енгізілді.
2. Мәтнде үзінді келтірілген Қазақ АКСР ОК-нің декретінің тарихи маңызы “…Сібір қазақ әскерінің меншігіне берілген, Семей губерниясындағы Өскемен,Семей,Павлодар уездерінің, Ақмола губерниясындағы Омбы және Петрапавл уездерінің шетіндегі Ертіс өзенінің сол жағалуында және Ақмола губерниясындағы Звериноголов станциясы – Петрапавл – Омбы ескі жолының оңтүстік жағында жатқан он шақырымдық – қырғыздардың он шақырымды өңірінде ежелден тұрып келе жатқан дәне оны Сібір қазақ әскерінен жалға алып келген еңбекші халқына қайтарылып беріледі.”
●Патша үкіметі заңсыз тартып алған жерлердің бір бөлігі қазақтарға қайтарылды.
3. Мәтніде ай тарихи оқиғаның жарқын оқиғаларын сипаталғанын анықтаңыз “Интелегенция өкілдерініңкейбіреулері ғана ақталды. Қазақтың айтулы азаматтары
І.Жансүгіов, С.Сейфуллин, Б.Майлин … ақталып, олардынң жалған айыптаулар алынып тасталды…Бірақ сол кезде қазақ зиялыларының Ә.Бөкейханов, М.Жұмабаев, Ш.Құдайбердиев сияқты жарқын өкілдері ақталмай қалды… Мәскеу өкіметі
орындары оларды “барып тұрған ұлтшылдар” мен алашордашылар деп есептеді”
●Жылымық кезеңі
4. Мәтніде сипатталған тарихи жағдайдың болған жылын анықтаңыз “Кәсіпорындарға дербестік берілді оларға шаруашылық есеп әдісі кеңінен енгізілді. Қызметкерлерді
экономикалық жағынан ынталандыру мен материялдық жағынан марапаттау шаралары неғұрлым ойластырылған түрде қолданыла бастады. Қабылданған шешімдерге сай Қазақ КСР Халық шаруашылық кеңесц таратылды.Республикада бірқатар одақтық-республикалық салалық, министрліктер құрылып, құрылыс материялдар, целлюлозаға-қағаз және ағаш өңдеу, тамақ өнеркәсібі кісіпорындары біріктірілді”
●1965 жыл
5. Мәтінге қарап, Әбілқайыр ханның жаулаушылық соғыстарының бағытын анықтаңыз “…ол алдымен өзінің қарсыластары МахМұд Қожа ханды, маңғыт әмірі Уақас биді
жеңіп өзіне қаратты. ХV ғ Балқаш өңірінің батыс жағын өз иелігіне қосады. Әбілқайыр хан көп уақыты мен күш-жігерін жұмсаған жер Ақ Орда жерінің оңтүстік аудандары Сыр өңірінің аумақтары болған”
●Батыс Сібірлден оңтүстікке қарай
6. Мәтінге қарап, Қытаймен дипломатиялық әрі туыстық қарым-қатынас орнатқан елді анықтаңыз “Қытай патшасы көп сыйлық талап етіп, гуньмо оларға 1000жылқы жіберді. Бұл оқиға б.з.б. 107жылы болған ”
●Үйсін
7. Мәтінгі қарап, мұрагерлік жолмен сайланған ханды анықтаңыз “Қазақ хандығында хан көтерудің екі жүйесі қатар қолданылды: бірінші мұрагерлік жолмен ,екіншісі сайланып қойылатын. Мұрагерлік жолмен хандық билік әкеден балаға
емес, ағадан ініге қалады. Егер хан болуға лайықты іні болмаса, онда хандық тақ балаға қалуға тиіс. Бірақ бұл жағдайдада баланың хан лауазымына лайықты тұлға болуы шарт”
●Қазақ хандығының тарихында хан билігінің әкеден балаға берілу үлгісі: Шығайдан Тәуекелге
8. Мәтінде XVІІІ ғ Қазақстан мен Ресей арасындағы экономикалық байланыстарының дамуыан үзінді келтірілген. Қазақ-Ресей саудасының ерекшеліктері арасында
қатесін табыңыз “Қазақтардың Ресеймен сауда жасайтын негізгі орындары шекара шебіндегі Орынбор, Ташкент, Омбы, Семей және Өскемен…болы. Қазақ-Ресей саудасының бірқатар өзіндік ерекшеліктері де бар еді…айырмашылығы ақша
қазақтарда аз еді. Сауда бірлігі есек қой саналды…Ресей саудагерлері аз уақыттың ішінде-ақ бацып шыға келді. Мысалы бағасы 75 тиын тұратын 18 метр матаны кеңітіп бір жылқы мал өгізге айырбас жасады. Ал ол жылқы мен өгіз Ресейге барып 12-15 сомнан сатты”
●Сауда жасайтын негізгі орныдар округтік приказдар болды.
9. Мәтінде айтылған тарихи еңбекті анықтаңыз “Дешті Қыпшақ халқының мал өсіруіне байланысты мерзімді-көш қон мәселесіне ерекше назар аударылған. Онда қыстау, жайлауға көшу, оның малдың басын көбейтуге коңын көтеруге пайдалы
екенін жазған. Ал жазда жылқы малының семіріп, қымыз ішкен қазақтарлдың сән-салтанат құрып қуанышқа бөленеіндігін жазады. Еңбектегі бұл көріністер қазақ
халқының өмірін суреттеп тұрғандай”
●Шыңғыснама
10. Мәтінде айтылған тарихи еңбекті анықтаңыз “Дешті Қыпшақ халқының мал өсіруіне байланысты мерзімді-көш қон мәселесіне ерекше назар аударылған. Онда қыстау, жайлауғаь көшу, оның малдың басын көбейтуге коңын көтеруге пайдалы
екенін жазған. Ал жазда жылқы малының семіріп, қымыз ішкен қазақтарлдың сән-салтанат құрып қуанышқа бөленеіндігін жазады. Еңбектегі бұл көріністер қазақ
халқының өмірін суреттеп тұрғандай”
●Өтеміс қажы
11. Мәтінде берілген қаулының қабылданған жылын анықтаңыз “Қырғыз АКСР-і Кеңестерінің V съезінде білдірілген Қырғыз АКСР-і еңбекшілерінің еркіне сәйкес,
Бүкілодақтық Орталық Атқару Комитетінің Төрағасы қаулы етеді. 1.Қырғыз АКСР-інің аты Қазазқ АКСР-і деп өзгертілсін. 2.Қырғыз АКСР-і үкіметі орналасқан жер Ақмешіт қаласының аты Қызылорда деп өзгертілсін”
●1925 жыл
12. Мәтінде берілген Патша жарлығы желеу болған оқиға “…Соғысып жатқан армия шебіне қорғаныс құрылыстары мен әскери қатынастау салу жөніндегі жұмыстарға, сондай-ақ мемлекеттік қорғаныс үшін қажет өзге де барлық жұмыстарға осы соғыс барысында империяның төменде аталған 19 жастан 43 жасқа бейінгі бұратана еркек халқы тартылсын…”
●1916ж ұлт-азаттық қозғалыс
13. Мәтінде берілген үндеудің қай үкімет жариялағанын анықтаңыз “Ресей мұсылмандары … бұдан былай сіздердің діндеріңіз бен әдеп-ғұрыптарыңыз, сөздердің ұлттық және мәдени мекемелеріңіз еркін деп, оларға ешкім қол сұқпайды
деп жарияланады. Өздеріңіздің ұлттық өміріңізді еркін және кедергісіз құра беріңіздер. Сіздердің бұган хақыларыңыз бар, біліп қойыңыздар. Ресейдің барлық халықтарының құқықтары сияқты, сіздердің құқтарыңыз ревалюциямен оның органдарының жұмысшы салдат, және шаруа депутаттары Кеңестерінің бар күшімен қорғалды… Осы революцияны және өкілетті үкіметін қорғаңыздар!…”
●Кеңес үкіметі
14. Мәтінде кай саяхан туралы айталғанын анықатңыз “халық шаруашылығына әкімшіл-әсімшілдікті сақтай отырып, белгілі дәрежеде капитализмге уақытша ерік беруге есеп телген пролетариат мемлекетінің ерекше саясаты..аз уақыт әрекет етіп
барлық саланы біртұтас қамтыған жүйе болып қалыптасып
үлгермеді”
●ЖЭС
15. Мәтінде кездесетін сойырғал терминіне мағынасы жағынан ең жақын сөзді анықтаңыз “Ұрыс ханның әскер басыларының бірі Ұрұқ-темір 1377*1378 жылдары
Тоқтамыспен бірге Самарқандағы Әмір Темірге қашып кеткенде оған сойырғалға берілген жер қайтарлып, Тойшы деген әскербасыға берілген. Жерді бөлу және оны беруге илікке беру тек ханның билігінде болды”
●Иқта
16. Мәтінде қазақтардың үш жүзі туралы сипатаманы оқып, дұрыс емес жауапты анықтаңыз “Жүз бірнеше ұлысардан құралды. Сондықтан жүздің басшысы, қызметі би
атағының ең биік деңгейі. Қазақ жүздері шамамен алғанда XVXVІ ғасырларда тайпалардығ одағы негізінде жер жағдайына байланысты қалыптасты.. Қазақтың бұл үш жүзі бүгінгі таңдағы алып жатқан кең-байтақ жерімізді сыртқы жаудан
қорғап, бізге қалдырды.. Үшжүздің билері мемлекеттік мәселелерді шешуге ханға ақыл-кеңес беріп отырған”
●Жүздерді тек ақсүйек өкілдері ғана басқаруға құқылы болды
17. Мәтінде қай дерек туралы айтылғанын анықтаңыз “ автор Сібір щекаралық шебінде ұзақ уақыт қызмет етіп, қазақ халқының өмірі мен тұрмысын жақсы зерттеген еді, ол өзінің кітабында Орта жүздің тарихы мен шекарасы туралы егжейтегжейлі мәлімет қалдырды. Онда далалықтардың әдетғұрыптары мен салт-жораларының жан-жақты суреттеледі. Сондай-ақ қазақтардың Ертістің оң жағалауына қашан өткені
туралы айтылады.”
●Орта жүз қырғық-қайсақтарының (қазақтарының-авт.) сипаттамасы.
18. Мәтінде қай екі батырлар туралы сипатталған анықтаңыз “Бұл екі батырда Арал теңізінің төңірегіндегі орасан зор кеңстікке көшіп-қонып жүретін үлкен ру –
шекітіден шыққан..Бұл екі батыр Кенесары Қасымұлы қайтыс болып тарих сахынасынан кете салысымен – ақ щекті руын өздерінің ықпалын көрші руларға да күшейтуге, кеңнен тарауға тырысуда. Орынбор басшылығының 25 жыл бойы
осындай беделді адамдарымен санасуында тура келді”
●Жаңқожа Нұрмахамбетұлы мен Есет Көтібарұлы
19. Мәтінде қай саясаттың салдары сипаталғанын анықтаңыз “РКСФР Үкміметі орталық өкімет орындарына әскери бұйрық ретінде Сібір мен Қазақстанда азыө-түлік
салғыртын арттыруды міндеттеген арнайы декрет жарияланды. Осылайша артық өнімдерт ғана емес, күнкөріске қажетті астықты, тіпті тұқымдық қорды да тәркілеу басталды. Қалаларда бұрынғыша азық-түлік тапшылығы сақталды. Егін
түсімі төмендеуінің салдары өнеркәсіптіе де байқалды. Көптеген зауыттар отанының жетіспеушлігінен жабылып, жұмысшылар жұмыссыз қалды. Жеуге жарайтын нәрсенің бәрі таусылғандықтан келесі көктемде себілетін тұқым қалды”
●Әскери коммунизм
20. Мәтінде қай тарихи оқиға сипаталғанын анықтаңыз “…келген шенеуліктердің өздеріне жүктелген қызметіне сай жылы қарсы алынбағаны былай тұрсын, олар тіпті келген бойдақ өз өмірінен айырылып қала жаздады. Қырғыздар(қазақтар) тағылық табиғи бостандығын жоғалтып алатыны жөнінде ойланған кезде ашу-ызаға
булықты…Тевтелевті тіпті сол жерде ақ құрбандыққа шалып жібере жаздады. Оны ханның өзі қорғап қалды…кейбіреулері ханның өзіне қол салып, бұлардың ешқайсысының келісімінсіз шетелдік мемлекетпен неге келісім жасасқаны, оған бас иіп,
бағынуға өз атына ғана емес, бүкіл орданың атынан уәде еткені
туралы есеп беруді талап етті.”
●Кіші жүз қазақтарының Ресейдің қол астына өтуі
21. Мәтінде қай тарихи оқиға сипатталғанын анықтаңыз “Асан қайғы Жерұйықты іздеп, Жетісуда болған кезінде “Жетісудың ағашының басы жеміс екен”, екі сұлтан келіп
орналасқан жер Шу туралы “Ей,Шу; атыңды теріс қойыпты, мынау ну қамыс елді ешбір жұтқа бере қоймас”
●Есен-бұға мен Жүністің арасындағы Моғолстандағы билік үшін күрес
22. Мәтінде қай тарихи оқиға сипатталғанын анықтаңыз: “Асан Қайғы Жерұйықты іздеп, Жетісуда болған кезінде “Жетісудың ағашының басы жеміс екен”, екі сұлтан келіп орналасқан жер Шу туралы “Ей, Шу атыңды теріс қойыпты, мынау ну қамысың еліңді ешбір жұтқа бере қоймас”
Керей мен Жәнібектің Моғолстанның батыс аймағына көшіп келуі
23. Мәтінде қай тарихи оқиға туралы сипатталғанын анықтаңыз “Ол-ғасырдан ғасырға созылған отаршылдық езгіге, қазақ халқының төл мәдениетін, тарихын жоюға
бағытталаған саясатқа нарзылдықтан туындады. Орталық билік ұлттық кадрларды назардан тыс қалдырды. Шын мәніде республика бодан елге айналған еді… Оның бастауына жылдар бойы қордаланған себептер әсер етті. Халықты ашындырған
Орталықтың дәстүрлі өктемдік әрекеттері мен қайта құру жарияланған демокртиялық принциптер арасындағы ушыққан қарама-қайшылықтар болды…”
●Желтоқсан оқиғасы.
24. Мәтінде қай тарихи тұлғаның билік еткен тұсы сипатталғанын анықтаңыз “Өзінің артықшлықтарына әбден сенімді ол өз жақтастарының бәрін де айбынмен, салиқалы
мінез-құлқымен таңқалдыра қызықтырып, өзіне тарта білетін өзінің жауларын кұш көрсете қорқыта алатын, ал әрбір қалыптасқан нақты жағдайға қарай өзін бірде орыстардың қол астында, бірде қытайлардың қол астында болғандай ұстай
білетін, бірақ іс жүзінде ешкімді мойындамайтын тәуелсіз билеуші елі. Оның бұл қасиеті әсіресі 1771 жылдан кейін ерекше айқын көрінді”
●Абылай хан
25. Мәтінде қатені табыңыз. “Билікті өз қолдарына алған қарлұқтар Енесей қырғыздарынан төнген қауіпті жоюды ойластырады. Олардың Тараз, Ташкент қалаларынан жаулап алған кездерін жақсы білетін еді. Сондықтан олардан қауіп
болдырмау үшін 766-755 жылдары Қашқарияны жаулап алып, шығыстағы шекарасын кеңейтеді”
●Қытай
26. Мәтінде қатені табыңыз. Қимақтардың әлсіреп, ыдырауына себепші болған мемлекет. “Х ғасырдың екінші жартысында қимақтардың жеріне Түргеш мемлекеті шабул жасай бастаған. Кейбір деректерге қарағанда, олар Ертіс өзеніне дейін жеткен. Мұндай жорықтар ХІ ғасырда жиелей түскен. Осындай жорықтардың әсерінен Қимақ қағаныты әлсіреп, ыдырай түсті.”
●Қарахан
27. Мәтінде қатені табыңыз. Шын мәнінде қазақтың қай ғұрпы туралы айтылған “Қазақ келіндері “қызық майлау” ғұрпыбойынша үлкен-кішілерінің аттарын атамай оларға
басқаша ат қояды (мырза аға, ерке бала, аппақ қыз т.б.).Мұның өзі қазақ қоғамындағы улкенді сыйлаудың, құрмет көрсетудің белгісі”
●Ат тергеу
28. Мәтінде қатені табыңыз. Шын мәнінде ХІХ ғ 60- жылдарынан бастап қалыптасқан өзен бойы “Іледе су жолы қалыптасты. Алғашқыда ол әскери міндеттерді атқару
мақсатында кзделген еді, кейінірек Қазастан шаруашылық тұрғысынан отарланып болған соң бейбіт сипат алды, саудасаттықты дамытуға пайдаланылды…1862жылы Омбыдан Семейге алғашқы пороход сапарға шықты. ХІХ-ХХғғ шебінде Семей мен Тобыл арасында осындай 40-қа жуық пороход қатынас жасады.”
●Ертіс
29. Мәтінде сипатталаған жағдай қандай тарихи оқиғаға ұласқанын анықтаңыз “..тобыр комиссияға өз талаптарын қойды…Ол жаңа ережені қабылдағысы келмейінін
айтты…басқарудың сұлтандар арқылы асырылатын бұрынғы жүйесімен алым-салық түрлерін өзгерусіз алдыруды сұрады. Комиссия мүшелерінің жағдайды түсіндірмек болган әрекеттерінен түк те шықпады.Қырғыздар(қазақтаравт.)…бұрынғы тәртіпті қолдарына қару алып, ақырына дейін қорғауға әзір екенін мәлімдеп тұрып алды…”
●1868-1869жж
30. Мәтінде сипатталған тарихи-географиялық аймақты анықтаңыз “Бұл аймақтардың тұрғындары жаз айларында солтүстікке, ал қыста оңтүстікке қарай көшіп,
Сырдария,Сарысу өзендері мен Арал теңізінің жағалауындағы тоғайлы жерлерге қыстаған. Бұлардың көшу бағытының ұашықтығы 800-1000км-ге дейін барған. Сондықтан олар өздерінің тұрақ қыстауларында 3-4 айдан ұзақ тұмаған
●Шығыс Дешті Қыпшақ пен Батыс Қазақстан”
31. Мәтінде сипатталған “інжу” терминінің мағынасын анықтаңыз. “Осы жерлер “інжу” деп аталған. Ол “жасау” деген мағына берген Жерден немесе онда тұратын халықтан
түсетін алым-салым інжу болып, ханның қазынасына немесе оның ұрпақатрының қолына түсетін. Інжулік иеліктер хандық өкіметтің немесе ұлыстың орталығы орналасқан шұрайлы жерлерінде болған. Мысалы Алтын Орда хандарының інжулік
жерлері Еділ бойында болса,Шағатай мемлекетінің інжулік жерлері Шу;Іле,Талас алқаптарының шұрайлы өңірлерін алып жатқан”
●Ханның иелігіндегі жер.
32. Мәтінде сипатталған археологиялық мәдениеттің аумағын анықтаңыз “Осы мәдениетке жататын үйлердің, жерлеу орындарының құрылысының өте ірілігімен, тас қашау өнерінің жетілгендігімен ерекшеленеді. Әдетте үйлердің қабырғалары бір бірімен балшықпен байланыстырып, ірі тастарды қалаған . Ішкі және сыртқы беттеріне тастың тегіс қаратылған”
●Орталық Қазақстан
33. Мәтінде сипатталған екі елді анықтаңыз “…олардың арасындағы жауласушылық мұнымен бітеді. Отырар,Сығанақ,Арал теңізінің аумағы бұл екі ел үшін ұзақ
жылдар бойына қақтығыс көзіне айналды. Билік үшін бәсеке тек млңғолдар екі елді де жаулап алғаннан кейін ғана біржола тынады.”
●Қыпшақ, Хорезм
34. Мәтінде сипатталған еңбектің авторын анықтаңыз “Шығарма моғолдардың хан сарайында сақталған тарихи құжаттар, аңыз-әңгімелер, оқиға куәгерлері мен автордың өзі байқаған жайттары негізінде жазылған. Онда орта ғасырлардағы қазақтар тарихы, Дешті Қыпщақтағы оқиғалар, Моғолстанның құлауы, феодалдық соғыстар, сыртқа жауға қарсы қазақтардың өзбектермен және қырғыздармен достық одағының қалыптасуы туралы көптеген Жерден мағлұматтар беріледі”
●М.Дулати
35. Мәтінде сипатталған жағдайдың себебінің дала тұрғындарының шаруашылығына енген негізгі өзгеріс “Табиғатта құрғақшылық бел алып, жауын-шашын азайды.
Егіншілікпен шұғылдану қиындады. Бұлақтар суалып, өзендер тартылып қалды. Бұл малмен күн көріп отырған тайпалардың жаңа өріс іздеуіне ықпал етті”
●Көшпелі мал шаруашылығына өтті.
36. Мәтінде сипатталған Моңғол хандығындағы жоғары лауазымды анықтаңыз “Моғол хандығының тағына дұғлат Хұдайдат… өзінің айтқанын істейтін хан тұқымынан алты рет өз адамдарын отырғызған. Хан билігіне де ру-тайпалық байфеодалдар еркіне байланысты болған. Биліктің мұндай жағдайда жүргізілуінің өзі ханның бай-шонжарларға экономикалық жағынан тәуелділігінде көрсетеді”
●Ұлысбегі
37. Мәтінде сипатталған оқиға жататын тарихи кезеңді анықтаңыз. “Қазақ болыстарын “құру кезінде”… рулық принцип негізге алынбай, енді аумақтық принцип негізге
алынды. Өйткені патша үкіметі рулық ерекшеліктерді еске алуды саяси тұрғыдан алғанда зиянды деп тапты. Қазақтардың ежелден көшіп қонып жүрген байырғы атамекен жерлері енді “мемлекет меншігі” саналды. Ол жерлер қазақтардың
“мерзімсіз әрі қоғамдық негізде пайдалануына” берілетін болды. Бұрыннан алынып келген жасақ (салық) үй басына салынатын түтін салықпен алмастырылды… ”
XІXғ. 60 жылдары
38. Мәтінде сипатталған оқиғаның қазақ халқы үшін ең ауыр нәтижесін анықтаңыз: “Қазақ болыстарын “құру кезінде“… рулық принцип негізге алынбай, енді аумақтық
принцип негізге алынды. Өйткені патша үкіметі рулық ерекшеліктерді еске алуды саяси тұрғыдан алғанда зиянды деп тапты. Қазақтардың ежелден көшіп қонып жүрген байырғы атамекен жерлері енді “мемлекет меншігі” саналды. Ол жерлер
қазақтардың “мерзімсіз әрі қоғамдық негізде пайдалануына” берілетін болды. Бұрыннан алынып келген жасақ (салық) үй басына салынатын түтін салықпен алмастырылды… ”
Қазақстанның жері Ресейдің мемлекеттік жеке меншігіне өтті.
39. Мәтінде сипатталған реформалардың сипатын анықтаңыз: “Қазақ болыстарын “құру кезінде“… рулық принцип негізге алынбай, енді аумақтық принцип негізге
алынды. Өйткені патша үкіметі рулық ерекшеліктерді еске алуды саяси тұрғыдан алғанда зиянды деп тапты. Қазақтардың ежелден көшіп қонып жүрген байырғы атамекен жерлері енді “мемлекет меншігі” саналды. Ол жерлер қазақтардың
“мерзімсіз әрі қоғамдық негізде пайдалануына” берілетін болды. Бұрыннан алынып келген жасақ (салық) үй басына салынатын түтін салықпен алмастырылды… ”
Отаршылдық
40. Мәтінде сипатталған реформаның нәтижесінде болған өзгерісті анықтаңыз “Кәсіпорындарға дербестік берілді оларға шаруашылық есеп әдісі кеңінен енгізілді.
Қызметкерлерді экономикалық жағынан ынталандыру мен материялдық жағынан марапаттау шаралары неғұрлым ойластырылған түрде қолданыла бастады. Қабылданған шешімдерге сай Қазақ КСР Халық шаруашылық кеңесц
таратылды.Республикада бірқатар одақтық-республикалық салалық, министрліктер.. құоылып, құрылыс материялдар, целлюлозаға-қағаз және ағаш өңдеу, тамақ өнеркәсібі
кісіпорындары біріктірілді”
●Басшылық етудің аумақтық жүйесі жойылды.
41. Мәтінде сипатталған салықтың түрін анықтаңыз “Қарапайым халық феодалдарға, мемлекет қажетіне міндеткерлік жұмыстар атқарды… Салықтың бұл түрі Ұлықбек
тұсында Сауран; Сайрам,Отырар, тағы басқа оның әскерлері тұрған жерлерден алынған. Моғол хандары да Тараз қаласының аймағыныдағы қалалардан және Қашқария жерінен…жинаған”
●Тағар
42. Мәтінде сипатталған тайпаларды анықтаңыз “Олар 1141 жылы Самарқан қаласына жақын жатқан Катуан даласындашайқста салжұқтар мен қарахан әскерлерін
ойсырата жеңеді. Бұхара қаласын, Мауаранахрдан орта бөлігін толығымен жаулап алды. Мұнда ескеретін жағдай, олар Қарахан мемлекетінің ішкі басқару жүйесіне ешбір өзгеріс енгізбеген”
●Қарақытайлар
43. Мәтінде сипатталған тайпалардың зергерлік бұйымдарында жиі кездесетін бейнелерді анықтаңыз: “Олар ат үстінде және жаяу да соғыса береді… Найза,
қылышпен қаруланған, садақты жақсы атады, бәрі шетінен құралайды көзінен тигізетін мерген келеді. Олардың найзасының ұшы, жебе және қылышы мыстан жасалған; бас
киімдері мен белдіктері, ер-тұрмандары алтынмен әшекейленген. Сонымен қатар олар аттардың сауытын да мыстан жасайды. Темір мен күмісті пайдаланбайды, себебі бұл
металдар олардың елінде өте аз, алтын мен мыс керісінше өте көп. Олар егін екпейді, үй малдарын жіне Аракс өзенінен аулайтын балықтарды азық етеді. Сүт ішеді. Құдайлардың арасынан күнге табынады, оған жылқыны құрбандыққа
шалады. Бұл құрбандықтың мәні “құдайлардың жүйрігі күн болса, жануарлардың жүйрігі жылқы” дегенге саяды”:
Жануарлар.
44. Мәтінде сипатталған тайпаны анықтаңыз: “ Олар ат үстінде және жаяу да соғыса береді… Найза, қылышпен қаруланған, садақты жақсы атады, бәрі шетінен құралайды
көзінен тигізетін мерген келеді. Олардың найзасының ұшы, жебе және қылышы мыстан жасалған; бас киімдері мен белдіктері, ер-тұрмандары алтынмен әшекейленген. Сонымен қатар олар аттардың сауытын да мыстан жасайды. Темір мен күмісті пайдаланбайды, себебі бұл металдар олардың елінде өте аз, алтын мен мыс керісінше өте көп. Олар егін екпейді, үй малдарын жіне Аракс өзенінен аулайтын балықтарды азық етеді. Сүт ішеді. Құдайлардың арасынан күнге табынады, оған жылқыны құрбандыққа шалады. Бұл құрбандықтың мәні “құдайлардың жүйрігі күн болса, жануарлардың жүйрігі жылқы” дегенге саяды”:
45. Мәтінде сипатталған тайпаны анықтаңыз: “Шаньюйдің сенім таңбаларымен көрші елдерге барды, ол елдер бір мемлекеттен екінші мемлекетке шығарып салып,
азық түлікпен қамтамасыз етіп тұрды.”:
Ғұндар
46. Мәтінде сипатталған тарих дастандардың түріктерде ненің дамығандығын көрсететінін анықтаңыз. “Бұлар нағыз тарихи дастандар. Мұнда түрік қағанатының дәуірлеуі, ақырында күйреуі жайында айтылады. Дастандардағы тарихи
суреттер әдеби-көркемдік тәсілдерімен өрнектелген… Мәселен, “Өлімнен ұят күшті”, “Жұқаны таптау оңай”немесе “Жіңішкені үзу оңай” деген сияқты тіркестерді кезіктіруге
болады”
●Жазу өнері пайда болғанға дейін ауызша әдеби тілдің дамығандығын
47. Мәтінде сипатталған тарихи деректердің авторын анықтаңыз. “ автор Сібір щекаралық шебінде ұзақ уақыт қызмет етіп, қазақ халқының өмірі мен тұрмысын жақсы зерттеген еді, ол өзінің кітабында Орта жүздің тарихы мен шекарасы туралы егжей-тегжейлі мәлімет қалдырды. Онда далалықтардың әдет-ғұрыптары мен салт-жораларының жанжақты суреттеледі. Сондай-ақ қазақтардың Ертістің оң
жағалауына қашан өткені туралы айтылады.”
●И.Г.Андреев
48. Мәтінде сипатталған тарихи оқиға қай кезеңге жататындығын анықтаңыз. “Тек аңыздардың айтылуы бойынша, ырғыз-қазақтардың арасында.. (Тәуке) қалпына
кетірген тыныш ты бейбіт өмір ұзаққа созылмады. Көп ұзамайақ олардың арасындағы алтыбақан алаауыздық қайтадан басталды да, көрші халықтар бұл жағдайды өз мақстаттарына пайдалана қойды. Батыстан Еділ қалмақтары, солтүстіктенбашқұрттар мен сібір казактары шабуылға шықты. Бұларды ол кезде оте кішті қонтайшы Колдан-Церен басқарды.мұның бәрінен де өте-мөте қауіптісі шығыстағы жоңғарлар болды. Ол
өзігің көшпелі көршілерінің бәріне де тітіркенткен үрей туғызып қана қойған жоқ, сонымен қатар тіпті Ресей мен Қытайды да ойландырды.” “Кәсіпорындарға дербестік берілді оларға шаруашылық есеп әдісі кеңінен енгізілді. Қызметкерлерді экономикалық жағынан ынталандыру мен материялдық жағынан марапаттау шаралары неғұрлым
ойластырылған түрде қолданыла бастады. Қабылданған шешімдерге сай Қазақ КСР Халық шаруашылық кеңес таратылды.Республикада бірқатар одақтық-республикалық
салалық, министрліктер.. құоылып, құрылыс материялдар, целлюлозаға-қағаз және ағаш өңдеу, тамақ өнеркәсібі кісіпорындары біріктірілді”
●XVІІІ ғ басы.
49. Мәтінде сипатталған тарихи оқиға қай кезеңге жататындығын анықтаңыз: “Тек аңыздардың айтуыбойынша, қырғыз-қазақ арасында…(Тәуке) қалпына келтірген
тыныш та бейбіт өмір ұзаққа созылмады.Көп ұзамай ақ олардың арасындағы алтыбақан алауыздық қайтадан басталды да, көрші халықтар бұл жағдайды өз мақсаттарына пайдалана қойды. Батыстан Еділ қалмақтары, солтүстіктен башқұрттар
мен Сібір казактары шабуылға шықты. Бұларды ол кезде өте күшті қонтайшы Галдан Церен (Черен) басқарды. Мұның бәрінен де өте қауіптісі шығыстағы жоңғарлар болды. Ол өзінің көшпелі көршілерінің бәріне де тітіренткен үрей туғызып қана қойған жоқ, сонымен қатар тіпті Ресей мен Қытайды да ойландырды. ” XVІІІғ. 40-50жж.
50. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғаға Н.Ә.Назарбаевтың көз-қарасы “Төтенше жағдай жөніндегі Мемлекеттік комитет елдің ауыр экономикалық және саяси
жағдайын суреттей келіп, барлық кінәні реформа саясатына аударып,кеңес халқына үндеу тастады. Үндеу өткен уақытының тақпыртты ұрандарымен көмкеріліп аяғынад
өздігінен құрылған комитетке жан-жақты ққолдау көрсетуге шақырды… ТЖМК-ның №1 қаулысы бойынша одақ және автономиялық республикалар, өлке, облыс, қала, аудан,
кенттер және ауылдар төтенше жағдай тәртібін мүлтіксіз орындауға міндеттенеді. Осы қаулы негізінде саяси партия,қоғамдық ұйымдар мен бұқаралық қозғалыстардың қызметі тоқтатылды, митинг, шеруге, шығу, ереуіл жасауға тыйым салынды”
●ТЖМК-ның қолдамайтынын жариялады.
51. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғадағы қазақ ханын анықтаңыз “…Қазақ хандығының сыртқы жағдайы өте ауыр еді. Біріншіден, …қазақ сұлтандарына одақтас болып жүрген Абдаллах хан енді оларға қарсы шықты. Екіншіден,хадықытң
шығыс жағында моғолдар мен жоңғарлар қазақ жеріне ұдайы қауіп төндіріп тұрады. Ол хандық билікті нығайтып қана қоймай, қазақ жерін кеңейтіп, қазақ хандығының беделін халықаралық деңгейге дейін көтере білді”
●Тәуекел хан
52. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғанның жағымсыз салдарының ішідне қате берілгенін анықтаңыз “Көрсеткішті жоғарлатып көрсету үшін орасан зор аумақ
жыртылды. Экологиялық тепе-теңдікті бұзылу ауыр салдарларға әкеп соқты :топырақ эрозиясы күшейді…Егін үшін жырталған милиондаған гектар жер шабынды пен жайылыдық алқаптардың көлемі тартылды. Мыңдаға гектар жерлер елді
мекен салуға тартып алынып, олардың инфрақұрылымын жүргізу үшін құнарлы жерлердің елеулі көлемі бөлінді. Нәтижесінде ауыл шаруашылығының орны толмас шығынға ұшырады…Қазақ халқының әдет-ғұрпына , салт-дәстүріне
оның мәдени құндылықтарына жоғарыдан менсінбей қараушылық орын алды”
●Дәнді дақылдар өндірісінің төменделуі
53. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғанның жағымсыз салдарының ішідне қате берілгенін анықтаңыз “Көрсеткішті жоғарлатып көрсету үшін орасан зор аумақ
жыртылды. Экологиялық тепе-теңдікті бұзылу ауыр салдарларға әкеп соқты :топырақ эрозиясы күшейді…Егін үшін жырталған милиондаған гектар жер шабынды пен жайылыдық алқаптардың көлемі тартылды. Мыңдаға гектар жерлер елді
мекен салуға тартып алынып, олардың инфрақұрылымын жүргізу үшін құнарлы жерлердің елеулі көлемі бөлінді.Нәтижесінде ауыл шаруашылығының орны толмас шығынға ұшырады…Қазақ халқының әдет-ғұрпына , салт-дәстүріне оның мәдени құндылықтарына жоғарыдан менсінбей қараушылық орын алды”
●Азық түлік мәселесін шешу
54. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғаны анықтаңыз “Бетпақыт жеңісінен кейін Моғол хан Самарқанға аттанып, оны қоршауға алды. Бірақ халық қала жан аямай қорғайды.
Қаланы ұзақ уақыт қоршаудан қалжыраған моғол әскерлерінің мініс аттары жамандат індетінен қырыла бастайды. Қаланы алудың мүмкін еместігіне көзі жеткен хан Моғолстанға қайтуға мәжбүр болған. Сөйтіп жағатай ұлысы кезіндегі
билікті қайта қалпына келтіру ісінің алғашқы қадамы сәтсіздікпен аяқталады.”
●Әмір Темір мен Ильяс-Қожа арасындағы күрес
55. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғаны анықтаңыз “Оралға қарай жатқан жерлер, өзеннің жоғарғы ағысынан төменгі ағысына дейінгі таяу жатқан жерлер, түгелдей дергік аса күшті қауіпті жағдайда қалды, өйткені (Орал) Жайық қазақтары арам ойлы жалған Петрдің алғашқы қолдаушылары, ал башқұрттар бірінші одақтастары болды. Шекара күзетіндегі әскерлер шекараны бүлікшілерден қорғау орнына ең басты ірі
әскери бекіністерге жиналып, шекара қорғаусыз қалып қойды…Жергілікті әкімшілік қырғыздар(қазақтар-авт.) мен қазақтар бүлікшілерге қосылып кетіп, империяның шегіне басып кірді, шекара шебендегі елді мекендердің бәрі тонап, талан-таражға түсіреді, қайыршыландыра күйзелтеді деп қорықты”
●1773-1775жж.
56. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғаны анықтаңыз. “Бұл күн 1986 жылғы желтоқсан құрбандарын еске алудың бес жылдығымен тұспа-тұс келді. Алматыд өткен митигіде
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев, академик С.Зиманов, желтоқсан оқиғасына қатысқандар, алыс және жақын шетелден келген қонақтар сөз сөйледі.“1986жылы желтоқсанда екі үш-жас, қатайып үлгермеген демократиямен
тотаритарлық жүйе қақтығысты,- деді митингіде сөз сөйлеген М.Шаханов. – Алматыдағы оқиғалардан соң көптеген демократиялық бой көтерулер болып өтті, тотаритарлық жүйе күйреді
●Қазақстан тәуілсіздігінің жариялануы.”
57. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғаны анықтаңыз. “Хан 1368-1369жж. өз атынан Сығанақ қаласында теңге соқтырады. Ол 1374-1375жж Еділ бойына қарай жорық жасап, Алтын орданың астанасы Сарайды, Қаржы-Тарканды алып,
Кама бұлғаларын бағындырады. Бірақ Алтын Орданың уақытша билеушісі Мамайды жеңе алмайды.”
●Ақ Орданың Алтын Ордадан мүлдем оқшаулануы.
58. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғаны анықтаңыз.“1991 жылы 21 желтоқсан күні жергілікті уақыт бойынша 11 сағат 30 минутта тәуелсіз мемлекеттердің басшылары Қазақстан Президентінің резиденциясында жиналды. М.С.Горбачев бұл жиынға шақырылған жоқ. Саға 15ке қарай күні бұрын дайындалған құжаттарды талқылау
аяқталды. Жергілікті уақыт бойынша сағат 17-де он бір республиканың басшылары мәжілістінің қорытынды құжаттарына қол қойды. Осы уақыттан бастап КСРО іс
жүзінеде өмір сүруін тоқтатты…”
●ТМД құрылуы
59. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғаны анықтаңыз.“Сібір әкімшілік орталықтарының берген үкімі бойынша, қазақ даласына татарлардың агенттер (өкілдер-авт.)
жіберді. Олар жаңа құрылымды қабылдаудың”пайдалы екеніне қазақтардың көзін жеткізіп, кәміл сенуін қамтамасыз етуге тиісті еді. Жаңа округтердің ашылуына қазақтардың жерге таласып, өзара дүр дараздығын Сібір әкімшілігі жалмажан пайдалана қойды – окрунтер құруды қолдағандарға жәредмін аямады”
●ХІХ ғ 20 жылдарындағы реформалар
60. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғаның болған кезеңін анықтаңыз. “ Қытай патшасы көп сыйлық талап етіп, гуньмо оларға 1000жылқы жіберді. Бұл оқиға б.з.б. 107жылы
болған”
●б.з.б 2 ғасырдың аяғы.
61. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғаның салдарының ішінде қате берілгенін анықтаңыз.“Сібір әкімшіік орталықтарының берген қкімі бойынша, қазақ даласына
татарлардың агенттер (өкілдер-авт.) жіберді. Олар жаңа құрылымды қабылдаудың”пайдалыы екеніне қазақтардың көзін жеткізіп, кәміл сенуін қамтамасыз етуге тиісті еді. Жаңа округтердің ашылуына қазақтардың жерге таласып, өзара дүр
дараздығын Сібір әкімшілігі жалма-жан пайдалана қойды – окрунтер құруды қолдағандарға жәредмін аямады.. Орыс империясының қол астына өтуі қазақтардың қабыл алуына олардың арасындағы жер дауы ған емес, сонымен қатар әр
түрлі болыстардағы сұлтандар арасынағы билік үшін жанталасқан алауыздықтар да ықпал етті”
●Қазақстанға орыс шаруаларына өз еркімен қоныстануға рұқсат берді.
62. Мәтінде сипатталған тарихи оқиғаның салдарының ішінде қате берілгенін анықтаңыз.“Сібір әкімшілік орталықтарының берген қкімі бойынша, қазақ даласына
татарлардың агенттер (өкілдер-авт.) жіберді. Олар жаңа құрылымды қабылдаудың”пайдалыы екеніне қазақтардың көзін жеткізіп, кәміл сенуін қамтамасыз етуге тиісті еді. Жаңа округтердің ашылуына қазақтардың жерге таласып, өзара дүр
дараздығын Сібір әкімшілігі жалма-жан пайдалана қойды – окрунтер құруды қолдағандарға жәредмін аямады”
●ХІХ ғ 20 жылдарындағы реформалар
63. Мәтінде сипатталған тарихи тұлғаны анықтаңыз “Халықтың өз төңірегіне топтастыра білген ол елді өнерге, күнкөрістіршілікке баулып, бейбір өмір салтына тартады. Сондықтан халық оған Білге хан деген атақ береді. Осы ханның білімділігінің арқасына наймандар қарақытайлардың үстемдігінен құтылған. Хан наймандар одағының ьасын қосып, Найман мемлекетін күшейтеді. Ол басқа елдермен сауда
қатынасын дамытуға да көп көңіл бөлген”
●Инанч
64. Мәтінде сипатталған тарихи үдеріске тән емес белгі “Алғашында ұжымдағы барлық жұмыстарды аналар атқарды. Үңгірлерді тазалап күүті, тамақ дайындады, жеуге қажетті жеміс-жидектерді терді. Бұл ұжымдағы аналардың беделін арттырды… Әрбір қауым өз аумағында мекен етті. Үжымның барлық мұшелері өзара тең есептелді. Жер, баспана, еңбек құралдары бәріне ортақ саналды. Барлығы бірлесіп, орманда аң
аулады, балық ұстады орта жайылымда мал жайды. Қауымның ішкі жұмысын теңдей бөлісті. Әйелдер мен балалар жемісжидек жинадлы, еркектер ор қазды, егістік жерлерді тазалады, жыртқыш аңдарды аулады. Қауымның жеке мүшесіне тиісті
мүлікті, мысалы, найзаны кез келгені пайдалана алды.”
●Жеке меншіктің үстемділігі
65. Мәтінде сипатталған тарихи үдерістің орын алған кезеңі “Алғашында ұжымдағы барлық жұмыстарды аналар атқарды. Үңгірлерді тазалап күүті, тамақ дайындады, жеуге қажетті жеміс-жидектерді терді. Бұл ұжымдағы аналардың беделін арттырды… Әрбір қауым өз аумағында мекен етті. Ұжымның барлық мұшелері өзара тең есептелді. Жер, баспана,еңбек құралдары бәріне ортақ саналды. Барлығы бірлесіп,
орманда аң аулады, балық ұстады орта жайылымда мал жайды. Қауымның ішкі жұмысын теңдей бөлісті. Әйелдер мен балалар жеміс-жидек жинадлы, еркектер ор қазды, егістік жерлерді тазалады, жыртқыш аңдарды аулады. Қауымның жеке
мүшесіне тиісті мүлікті, мысалы, найзаны кез келгені пайдалана алды.”
●кейінгі палеолит
66. Мәтінде сипатталған тарихи үрдіс жүзеге асу үшін қажет еткен жағдай “…адамзат қоғамының даму қарқыны артты. Адамдар жер өңдеудің қарапайым түрімен айналысыты, жабайы жануарларды қолға үйретті. Кен кәсібі және
тоқымашылықпен айналыса бастады”
●Еңбек құралдарын едәуір жетілдіруді
67. Мәтінде сипатталған тарихи үрдісті анықтаңыз. “..адамдар табиғат сыйына тәуелділіктен құтылды. Олар өмір сүруге қажетті азық-түлікті өздері өндірді”
●Өндіргіш шаруашылықтың қалыптасуы
68. Мәтінде сипатталған тарихи үрдістің орын алған кезеңі “…адамзат қоғамының даму қарқыны артты. Адамдар жер өңдеудің қарапайым түрімен айналысыты, жабайы
жануарларды қолға үйретті. Кен кәсібі және тоқымашылықпен айналыса бастады”
●неолит
69. Мәтінде сипатталған тарихи үрдістің шамамен орын алған уақыты “Алғашында ұжымдағы барлық жұмыстарды аналар атқарды. Үңгірлерді тазалап күүті, тамақ дайындады, жеуге қажетті жеміс-жидектерді терді. Бұл ұжымдағы аналардың бедеоін арттырды… Әрбір қауым өз аумағында мекен етті. Үжымның барлық мұшелері өзара тең есептелді. Жер, баспана, еңбек құралдары бәріне ортақ саналды. Барлығы
бірлесіп, орманда аң аулады, балық ұстады орта жайылымда мал жайды. Қауымның ішкі жұмысын теңдей бөлісті. Әйелдер мен балалар жеміс-жидек жинадлы, еркектер ор қазды, егістік жерлерді тазалады, жыртқыш аңдарды аулады. Қауымның
жеке мүшесіне тиісті мүлікті, мысалы, найзаны кез келгені пайдалана алды.”
●Саналы адамның шығу уақыты
70. Мәтінде сипатталған ТЖМК-ның мақсатын анықтаңыз. “Төтенше жағдай жөніндегі Мемлекеттік комитет елдің ауыр экономикалық және саяси жағдайын суреттей
келіп, барлық кінәні реформа саясатына аударып,кеңес халқына үндеу тастады. Үндеу өткен уақытының тақпыртты ұрандарымен көмкеріліп аяғынад өздігінен құрылған
комитетке жан-жақты ққолдау көрсетуге шақырды… ТЖМКның №1 қаулысы бойынша одақ жіне автономиялық республикалар, өлке, облыс, қала, аудан, кенттер және ауылдар төтенше жағдай тәртібін мүлтіксіз орындауға міндеттенеді.
Осы қаулы негізінде саяси партия, қоғамдық ұйымдар мен бұқаралық қозғалыстардың қызметі тоқтатылды, митинг, шеруге, шығу, ереуіл жасауға тыйым салынды”
☻КСРО кезіндегі жағдайды қалпына келтіру
71. Мәтінде сипатталған үдерісті анықтаңыз “Алғашында ұжымдағы барлық жұмыстарды аналар атқарды. Үңгірлерді тазалап күүті, тамақ дайындады, жеуге қажетті жемісжидектерді терді. Бұл ұжымдағы аналардың бедеоін
арттырды… Әрбір қауым өз аумағында мекен етті. Үжымның барлық мұшелері өзара тең есептелді. Жер, баспана, еңбек құралдары бәріне ортақ саналды. Барлығы бірлесіп, орманда аң аулады, балық ұстады орта жайылымда мал жайды. Қауымның
ішкі жұмысын теңдей бөлісті. Әйелдер мен балалар жемісжидек жинадлы, еркектер ор қазды, егістік жерлерді тазалады, жыртқыш аңдарды аулады. Қауымның жеке мүшесіне тиісті мүлікті, мысалы, найзаны кез келгені пайдалана алды.”
●Рулық қауымның шығуы
72. Мәтінде сипатталған халықаралық ұйымды анықтаңыз “1996 жылы 26 сәуірде … бес мемлекет – Қазақстан,Ресей,Қытай,Қырғызстан,Тәжікістан “Шекара
аймағында әскери салада сенімді бекіту туралы келісім шартқа” қол қойып..негізін қалады..бұл әскери одақ емес. Ол аймақтық қауыіпсіздік саласындағы ықпалдастықпен қатар, экономика саласындағы байланыстағы ұмтылатын ұйым болып табылады”
●ШЫҰ
73. Мәтінде сипатталған шайқасты анықтаңыз “Қаған арабтарға қарсы Орта Азиядағы халықтардың күресін пайдаланып, оларды қолдап жәрдем беруге тырысты… Қаған
..арабтарды біржола талқандау үшін 737 жылы қарлұқтармен бірлесе отырып, атабтарға ойсырата соққы берді. Алайда жеңіске қуанған тоқарлықтар мен түргеш әскерлері ертерек тарап келкен еді. Мұны пайдаланған арабтар шығы әскермен
қалған Сұлу қағанаға күтпеген жерден шабуыл, жасап жеңіліске ұшырады”
●Тоқарыстандағы шайқас
74. Мәтінде сипатталған шаруашылық реформасының нәтижесінде болға өзгерстердің ішінде қате берілгенін анықтаңыз “Кәсіпорындарға дербестік берілді оларға
шаруашылық есеп әдісі кеңінен енгізілді. Қызметкерлерді экономикалық жағынан ынталандыру мен материялдық жағынан марапаттау шаралары неғұрлым ойластырылған түрде қолданыла бастады. Қабылданған шешімдерге сай Қазақ
КСР Халық шаруашылық кеңесц таратылды.Республикада бірқатар одақтық-республикалық салалық, министрліктер.. құоылып, құрылыс материялдар, целлюлозаға-қағаз және ағаш өңдеу, тамақ өнеркәсібі кісіпорындары біріктірілді”
●Басшылық етудің аумақтық жүйесі енгізілді.
75. Мәтіндегі қатені табыңыз. “Сақтар әскери демократиялық қоғамда демократия тек ерлер үшін, оның ішінде де әскери дасаққа жарамды жастағы ерлер үшін болды.
Ал дунхулардың әйелдері де жасақ құрамына кірген. Оған олардың қабірлерінен қару-жарақытң көп табылуы дәлел”
●Сарматтар
76. Мәтіндегі қатені тап. Оғыздар алға қойған мақстарына қол жеткізуге бөгет болған қағанат. “Оғыз билеушілерінің сыртқы саясатында алдарына қойған басты екі мақсат
байқалды. Біріншіден, Қара теңіз, Дон өзендерінің бойындағы жақсы жайылымды қолға қарату. Ал оған Қыпшақ қағанаты бөгет жасады. Екіншідіен,оғыздарды Маңғыстау мен Үстірт, Еділ бойынан өтіп, Еуропаны Азиямен байланыстыратын аса маңызды сауда жолдары қызықтырды. Орыс қалаларымен сауда жасауды ойластырды. Бұған орыс мемлекеті де мүдделі болды.”
●Хақназар қағанаты
77. Мәтіндегі қаулының нәижесінде жарияланған салдарының ішінде қатесін табыңыз. “Ол күшіне енген сіттен бастапшаруа қожалықтарына өзіндік ауыл шаруашылық
өнімдерінің артығын қаулы бойынша иелену құқығына кепілдік беретін. Жаңа экономикалық саясаттың принциптерінен бас тартты. Қаулыға сай, байлардың
шаруашылығын тәркліей отырып, оларды тұрғылықы жерінен қоныс аударып жіберуге рұқсат етіледі..тәркілеу науқан…халықты қорыту және зорлау арқылы, байсымақтарды, күштеу арқылы іске асырылды…Сонымен бірге малдың көп
бөлігі көршілес республикаға айдалып әкетілді”
●Ауқатты шаруалардың жағдайы жақсарды.
78. Мәтіндегі оқиғаны анықтаңыз. “…(оның) жанында көп жағдайда зираттар орналасады, …(Ол) үшән талас туындаса «Менің ата-бабамның сүйегі жатқан жер» деп арызданатын болған …(Оның) төңірегіндегіайғақтайтын арық-тоғандардың
да іздері зерттелген. Мұндай жағдай қазақ жеріне тән. Сондықтан …(оның) қазақ халқының әлеуметтік-экономикалық өмірінде алатын тарихи маңызы зор болған.”
●Қыстау
79. Мәтінді оқып қай өнеркәсіп орнының жұмысшылары мен қызметшілерінің талаптары сипатталғанын анықтаңыз: “Біз француз азаматы, тау кен өнеркәсіпшісі
К.Э.Карноның кенішіндегі қызметшілері мен жұмысшылары… кеніштегі өмірдің қазіргі ауыр жағдайында өзімізге жүктелген міндеттерді орындай алмаймыз, ол кеніштегі қазіргі жағдай түзеліп, жақсарған кезде ғана мүмкін болады деп санаймыз
және… талап етіп, қаулы қабылдадық.”
Успенск мыс кеніші
80. Мәтінді оқып тарихи шындыққа сәйкес келмейтін жауапты анықтаңыз. “Біріншіден, әр хандықтың билігінде ел болуды аңсап жүрген ру-тайпалардың қазақ ұлты болып
қалыптасуы аяқталды. Екіншіден асы қалыптасқан ұлтты басқару оны сырт жаудан қорғау үшін Қазақ мемлекетінің біртұтас ұлттық саяси-әкімшілік жүйесі құрылды. Үшінщіден,бұл құрылған мемлекет өзінің шаңырақ көтерген жерінде
отырып қалмай, бүгінгі таңдағы шекарамызға дейін жер аумағын кеңейтті. Төртінші,өзін қоршап жатқан үлкенді-кішілі мемлекеттермен терезесі тең дәрежеде қарым-қатынас орнатты.
●Қазақ хандығының этникалық құрамыоның алдындағы этносаяси қауымдастықтардан мүлдем өзгеше болды.”
81. Мәтінді оқып ХІ-ХІІ ғасырларда Қазақстанның қалалы-далалы өлкелерінде сауданың басым болған түрін анықтаңыз. “қалаға далалы өлкелерден ауыл шаруашылығы өнімдері-астық,жеміс,ет,жүн,тері әкелінсе, керісінше далалы
өлкелерде қала қолөнершілерінің қолдарынан шыққан керамика шыны, зергерлік әшекей бұйымдар жіберіпотырған. Сөйтіп сауда екі жаөтың да қажетін өтеп, оларды
байланыстырып отырады.. Әл-Макдисидің хабарына қарағанда …Ферғана менИспиджапта ақ маталармен, Таразда ешкі түбіттерімен.. сауданың болатындығын жазды”
●Айырбас сауда
82. Мәтінді оқып шығып 20-30жж. мәднет құрылысты жүзеге асырудағы басты кедергілердің бірін анықтаңыз. “Бейбіт өмірге көшуге байланысты халықтың мәдени деңгейін жетілдіру, сауатсыздықты жоюмен маман кадрлар дайындау қажеттілігі туындады. Ел алдында мәдени құрылысты жүзеге асыруда бірқатар кедергілер тұры: қажетті материялдықтехникалық база жоқ еді. Ұлт зиядыдарында да аттөбеліндей аз
болатын… Кеңес өкіметі орнауымен бір мезгілде мәдениетті қайта құру шаралары жүзеге асырылада бастады. Елде ағарту ісін дамытуға баса назар аударылды. Қазақтың ұлт зиялылары шығармашылық тұрғыда табысты етіп, мәдени құрылыс
барысын жеделдетуге зор үлестерін қосты…20-30 – жылдарда репрессияға қарамастан Қазақстан мәдениеті жетіліп, әдебиетінің дәстүрлі және драма жанрлары дами түсті”
●30 жылдардағы жаппац қуғын – сүргін жүргізілуі
83. Дерек тарихи құжаттың қай түріне жататындығын анықтаңыз “Біз кенштегі өмірдің қазіргі ауыр жағдайында өзімізге жүктелген міндеттерді орындай аламаймыз, ол
кеніштегі қазіргі жағдай түзеліп, жақсарған кезде ғана мүмкін болады деп санаймыз және сол үшін мына мәселердің шешуін етіп, қаулы қабылдадық:1)Бізге еңбекақы ретінде босатылатын азық-түлік өнімдерінің барлығының да бағасы
шұғыл түрде арзандатылсын. 2)Жалақының мөлшері көбейтілсін 3)Ылғалы мол шалшықты зобайда жұмыс істейтін адамдарды кеніш кеңесінің есебінен су өткізбейтін
киім-кешекпен және аяқ киіммен тегін қамтамасыз етсін.4)… тұрақты жұмыс істейтін орыс-қырғыз (қазақ.-авт.) училищесі ашылатын болсын. 5)Қырғыз (қазақ.-авт.)
жұмысшылары тұратын казармалардағы жағдай шұғыл түрде жақсартылсын”
☻Петиция
84. Жағдай қай қазақ ханының билік ету уақытына тұспатұс келетін анықтаңыз “…соғыс қимылдары тоқтап, бейбітшілік орнады. Қазақтар мен өзбектер арасында саудасаттық қарым-қатынасы ұлғайды. Екі ел арасында шаруашылық одан әрі өрістей түсті. Бұл саясат қазақ хандығының ішкі-сыртқы жағдайын жақсартуға, шаруашылық
оңалуына, өркендеп, өсуіне тиімді әсер етті. Қазақ хандығы нығайа түсті”
☻Хақназар хан
85. Қай тарихи оқиғаның зардаптары туралы айтылған анықтаңыз “Бұл жорықтардың Қазақстан үшін, ондағы өмір сүрген ру-тайпалар үшін адам айтқысыз ауыр зардаптары
болды. Біріншіде бұл аймақта өмір сүріп жатқан халықтардың шаруашылығы мүлде күйреді. Елдер арасындағы байланыс үзілді. Яхалық қырғынға ұшырап,қолға түскендерді құлдыққа айдалап, Орта Азияның қалаларында базарларында сатуға
түсті. Қалалар қирады, өртелген қалалрдың күлі ғана қалды. Шапқыншылықтың салдарынан ауа көшу, қоныс аудару күшейді. Оның әсері бір жұрттың халық болып қалыптасу жүйесін бұзды”
☻Әмір темірдің шапқыншылығы
86. Ол орыс тілі пәнінің мұғалімі, майдангер болды. Жеке бас құқығының бұзылуы, ұлт саясатын жүргізудегі әділетсіздіктер туралы Н.С.Хрущевке хат жазды. Сол үшін партиядан шығарылып тұтқындалды, жүйке ауруын емдейтін ауруханаға
жатқызылды. Аштық жариялаған оны түтікпен зорлап тамақтандырады. «өзгеше ойлайтын» мұғалім
☻М.Елікбаев еді.
87. Ресей мен Қытай арасындағы жасалған бейбіт келісімшартын келтірілген үзінді қай тарихи оқиғаға қатысты екенін анықтаңыз «Іле өлкесінің тұрғындарына
олардың қазіргі тұрып жатқан жерлеріне Қытайдың қол астында қала беруіне де, Ресейдің жеріне өтіп, оның қарамағына өтуіне де ерік берілді. Ресейге қоныс аударғысы келетіндер бір жыл ішіде ойланып, шешім қабылдауға тиіс.»
☻Дүнгендер мен ұйғырлардың Жетісуға қоныс аударуы
88. Санк-Петербург бейбіт келісімшарттарын келтірілген үзінді оқып шығып, Іле өлкесінің тұрғындарына құқық берілгенін анықтаңыз «Іле өлкесінің тұрғындарына олардың қазіргі тұрып жатқан жерлеріне Қытайдың қол астында қала
беруіне де, Ресейдің жеріне өтіп, оның қарамағына өтуіне де ерік берілді. Ресейге қоныс аударғысы келетіндер бір жыл ішіде ойланып, шешім қабылдауға тиіс.»
☻Жетісуға облысының аумағына қоныс аударуға
89. Соғыстан кейінгі бесжылдықта (төртінші бесжылдықта) ауыл шаруашылығының артта қалуының басты себебін анықтаңыз «Республиканың ауыл шаруашылығы бүкіл КСРОның ауыл шаруашылығы сияқты халық сұранысынқанағаттыра аллмады..Жоғарыдан жоспарлау, бюрократиялық аппараттың күш көрсетуі өндіруішіні ең құралдарынан да, еңбек нәтижелерінен де шеттетті. Колхозшылардың еңбегіне ақы
өніммен төленді. Колхозшыларды төлқұжат болмады, олардың есебі селолық кеңестер жасаған тізімдер арқылы ғана жүргізілді. Бұл олардың мекенжайын еркін өзгертуге мүміндік бермеді, олар заңы түрде колхозға байланысты, басыбайды шаруалар сипатында болды»
☻Әміршіл-әкімшіл басқару жүйесі
90. Тарихи деректерде қазақтың қай біртуар азаматы туралы айтылғанын анықтаңыз «Өткен күзде Іле сырқы өлкесінде қырғыз (қазақ) сұлтаны … қайтыс болды. Оның есімі Қытайдың батыстағы Қашқар қаласына көзсіз ерлікпен жасаған батыл саяхаты арқылы кеінен танылды…біз бұратана халықтардың білімді өлкелердің көбірек пайда болғанына зор ықыласпен сүйсіне қарауға, ал олардың қайғылы қазасын қатал тағдырдың шектен тыс әлсіздігі деп санауға әпқашан әзірміз»
☻Ш.Уәлиханов
91. Тарихи деректерде сипатталған оқиға «Басында әскерлер садақпен атысады. Садақ оғы біткеннен кейін жекпежекке шығып, қылышпен найзамен соғысады. Нәтижесінде
массагеттер жеңіп шығады. Парсы жауынгерлерінің көбі қырылды…»
☻Томирис пен Кир жауынгерлерінің арасындағы соғыс
92. Тоқтамыс Алтын орда билігін өз қолына алуда пайдаланған тарихи оқиға «Бұл әлсіздікті пайдаланғна Жошы ханның екініші ұрпағы Тоқтамыс Әмір Темірдің
көмегімен Алтын Орданың билігін өз қолына алған. Билігін нығайту үшін Тоқтамыс 1382жылы Мәскеуге басып кіріп, қаланы өртеп жіберді. Мәуренақыр мен Кавказ жерлеріне де жорық жасады»
☻Алтын Орда әскерлерінің орыс әскерлерінен жеңілуін
93. Түріктердің өнерге қатысты мәтінді оқып, не туралы айтылғанын анықтаңыз «Олар мазмұын жағынан екі топқа бөлінеді: біріншісі-салт аттылар, қаумалап аң аулау, көшіпқону, жекпе-жек бейнеленген көріністер, екіншісінде тағы
аңдардың бейнелері көп берледі. Салт атты жауынгерлер бейнесі-түрік қағанатының әскери-саяси сипатын танытады. Олардың қолында ту бейнеленген»
☻Жартастағы суреттер
94. Түріктердің этногенезінің жалпы ұқсастығын табыңыз түрік тілдес халықтардың шығыстан батысқа қоныс тебуі және түріктердің ертефеодалдық мемлекеттердің
құрылуы түсі ақ сары, көзі көкшіл,бойы орташа,басы сопақтау,мұрны қоңқақтау болып келген деп айтылған тайпалар
☻андрон тайпалары
95. Ұйғырлар мен дүнгердердің Қазақстанға қоныс аударуы туралы тарихи құжатты анықтаңыз «Іле өлкенің тұрғындарына олардың қазіргі тұрып жатқан жерлерінде
Қытайдың қол астында қала беруіне де, Ресейдің жеріне өтіп, оның қарамағына өтуіне де ерік берілді. Ресейге қоныс аударғысы келетіндер 1 жыл ойланып, шешім қабылдауы тиіс»
☻Санк-Петербург келісімшарты
96. Ұрыс хан өз күш-қуатын нығайтуға пайдаланған тарихи оқиға «Осы талас-тартысты дер кезінде пайдаланған Орда Еженнің ұрпағы Ұрыс хан Ақ Орда билігін өз қолына
алып, мемлекеттің күш-қуатын нығайтады. Хан 1368-1369 жж. Еділ бойына қарай жорық жасап, Алтын Орданың астанасы Сарайды, Қажы-Тарқанды алып, Қама бұғаларын бағындырды.»
☻Өзбек пен Жәнібек хандардан кейін Алтын Ордадағы аласапыран төңкерісін
