Тепе-теңдік күйі – дененің оған әсер ететін барлық күштердің теңәсерлі күші нөлге тең болатын күйі.
Фазалар ығысуы – бірдей тригонометриялық функциямен өрнектелген, жиіліктері бірдей гармоникалық тербелістердің фазаларының айырымы.
Тербеліс фазасы – берілген уақыт мезетіндегі тербелісті сипаттайтын және периодтың үлесімен өрнектелген уақыттың бұрыштық өлшемі.
Еріксіз тербелістер – периодты түрде әсер ететін сыртқы күштің әсерінен болатын тербелістер.
Идеал тербелмелі контур – активті кедергісі нөлге тең, конденсаторда өткізгіш ток және энергия шығынына алып келетін басқа құбылыстар жоқ тербелмелі контур.
Автотербелмелі жүйелер – жүйеге энергияның берілуі арқылы өшпейтін тербелістер жасалатын жүйелер.
Еркін электрмагниттік тербелістер – шарғыдағы ток күшінің және конденсатор астарлары арасындағы кернеудің сырттан энергия алмай периодты түрде қайталанатын өзгерісі.
Электрмагниттік тербелістер – зарядтың, ток күші мен кернеудің периодты түрде өзгеруі.
Қуат коэффициенті − айнымалы ток тізбегіндегі энергияның қанша бөлігі басқа энергия түріне айналатынын көрсететін шама.
Тасымалдау коэффициенті − трансформатордың бірінші реттік орамасындағы орамдар санының екінші реттік орамасындағы орамдар санына қатынасына тең шама.
Айнымалы ток − өткізгіштегі зарядталған бөлшектердің периодты түрде өзгеріп отыратын сыртқы электр қозғаушы күш әсерінен болатын еріксіз тербелістері.
Фазалық ығысу − бір тригонометриялық функциямен өрнектелген жиіліктері бірдей тербелістердің фазалар айырымы.
Толқындық бет − берілген уақыт мезетінде кеңістіктің бірдей фазада тербелетін нүктелерінің геометриялық орны.
Дифракция − толқындардың кедергілерді орағытып өту құбылысы.
Толқындардың интерференциясы ‒ екі немесе бірнеше когерентті толқынның абаттасуы кезінде олардың қорытқы амплитудаларының артуы немесе кемуі.
Когерентті толқындар − фазалық ығысулары мен жиіліктері бірдей тербелістер.
Механикалық толқын − тербелістердің серпімді ортада таралу құбылысы.
Толқын шебі − берілген t уақыт мезетінде кеңістіктің тербеліс жеткен нүктелерінің геометриялық орны.
Толқын қарқындылығы − бірлік уақыт ішінде толқындардың таралу бағытына перпендикуляр орналасқан бірлік бет арқылы тасымалдайтын энергиясына тең физикалық шама.
Модуляция − дыбыс жиілігіндегі тербелістерді жоғары жиілікті сигналмен қабаттастыру.
Тасымалдаушы жиілік − жоғары жиілікті генератор тудырған тербеліс жиілігі.
Жиілікті радиобайланыс каналы − радиотолқындардың нақты тұтынушылар арасындағы радиобайланыс үшін қолданылатын және ерекшеленген жиілігі.
Дисперсия − заттың сыну көрсеткішінің жарықтың жиілігіне тәуелділігі.
Дифракция − жарықтың өлшемдері кішкентай денелерді орағытып өтіп, оның геометриялық көлеңке аймағына өтуі.
Жарықтың интерференциясы − жарық толқындарын қабаттастырғанда жарықтың күшеюі немесе әлсіреуі.
Когерентті толқындар − фазалық ығысулары тұрақты, жиіліктері бірдей толқындар.
Алғашқы түстер − басқа түстердің үйлесуі арқылы алынбайтын түстер.
Қосымша түстер − қабаттасу кезінде ақ түсті беретін жарық түстері.
Абсолют сыну көрсеткіші – жарықтың вакуумда таралу жылдамдығы берілген ортада таралу жылдамдығынан неше есе артық екенін көрсететін физикалық шама.
Линзаның бас оптикалық өсі – линза беттерінің қисықтық центрлері арқылы өтетін түзу.
Линзаның оптикалық центрі – бас оптикалық өстің линза жазықтығымен қиылысу нүктесі.
Микроскоп тубусының оптикалық ұзындығы – объектив пен окуляр фокустарының қашықтығы.
Салыстырмалы сыну көрсеткіші – жарықтың бірінші ортадағы таралу жылдамдығы екінші ортадағы таралу жылдамдығынан неше есе артық екенін көрсететін физикалық шама.
Линзаның қосымша оптикалық өсі – линзаның оптикалық центрі арқылы өтетін кез келген түзу.
Телескоп – аспан денелерін бақылауға арналған көру түтігі.
Сызықтық ұлғайту – кескін биіктігінің дене биіктігіне қатынасына тең физикалық шама.
Оптикалық аспаптың бұрыштық ұлғайтуы – денені оптикалық аспаппен қарағандағы көру бұрышының тангенсінің жақсы көру қашықтығынан қарағандағы көру бұрышының тангенсіне қатынасы.
Абсолют қара дене – кез келген температурадағы барлық жиілік диапазонында жұтылу қабілеттілігі an = 1 болатын дене.
Голография – когерентті сәулелену көмегімен толқынды өрістерді жазудың, қайта шығарудың және түрлендірудің фотосуреттік әдісі.
Фотоэффектінің қызыл шекарасы – түсірілген жарықтың фотоэффект құбылысы мүмкін болатын n0 минимал жиілік .
Лазерлер – оптикалық диапазондағы когерентті сәулеленудің генераторлары мен күшейткіштері, олардың жұмыс істеуі кванттық жүйелердің: атомдардың, иондардың, молекулалардың индукцияланған сәулеленуіне негізделген.
Сызықтық спектрлер – жеке спектрлік сызықтардан тұратын атомдардың ұшып шығуы мен жұтылуының оптикалық спектрлері.
Сызықты емес оптика – қуатты жарық шоқтарының қатты денелерде, сұйықтарда және газдарда таралуын және олардың затпен өзара әрекеттесуін қарастыратын физикалық оптика бөлімі.
Дененің жұтылу қабілетілігі – ∆n жиіліктер интервалында дененің жұтқан ∆Ф сәулелену ағынының осы интервалда денеге түскен ∆Ф’ сәулелену ағынына қатынасына тең физикалық шама.
Энергетикалық жарқыраудың спектрлік тығыздығы немесе температурасы Т дененің сәулелену қабілеттілігі – ∆n жиіліктер интервалында алынған ергетикалық жарқыраудың осы жиіліктер интервалы шамасына қатынасына тең физикалық шама.
Спектрограф – күрделі жарықты жіктеуге және спектрлерді суретке түсіруге арналған аспап.
Спектроскоп – күрделі жарықты жіктеуге және спектрлерді бақылауға арналған аспап.
Жылулық сәулелену – қыздырылған денелердің ішкі энергияларының есебінен шығарылатын электрмагниттік сәулелену.
Фотоэффект – жарық немесе басқа кез келген электрмагниттік сәулелену әсерінен заттан электрондардың ұшып шығуы.
Дененің энергетикалық жарқырауы – температурасы Т дене бетінің бірлік ауданы арқылы барлық бағытта барлық жиіліктер диапазонында таралатын энергияның сәулелену уақытына қатынасына тең физикалық шама.
Комптон эффектісі – сәулелену жиілігінің азаюымен қатар жүретін бос электронда электрмагниттік сәулеленудің шашырауы.
Радиоактивті элементтің белсенділігі – оның ядроларының ыдырау жылдамдығы.
Жұтылған сәулелену дозасы – сәулеленетін дене массасының бірлігінде жұтылған сәуле шығару энергиясына тең шама.
Табиғи радиоактивтілік – радиоактивті сәуле шығару арқылы бір ядролардың өздігінен басқа ядроларға айналуы.
Изотоптар – ядросы протондардың бірдей санынан, бірақ нейтрондардың әртүрлі санынан тұратын атомдар.
Жартылай ыдырау периоды – бастапқы элемент атомдарының саны екі есе кему уақыты.
Термоядролық реакция – жүздеген миллион кельвин температурада жеңіл ядролардың бірігу реакциясы.
Токамак (магнитті шарғылары бар тортәрізді камера) – басқарылатын термоядролық синтездеу өтуі үшін қажетті жағдайларға жету мақсатында плазманы магнит өрісінде ұстап тұруға арналған тортәрізді (тороидалды) қондырғы.
Меншікті байланыс энергиясы – бір нуклонға сәйкес келетін ядроның байланыс энергиясы.
Ядроның байланыс энергиясы – ядроны нуклонға ыдырату үшін қажетті энергия.
Ядролық реакция – шапшаң элементар бөлшектердің немесе ядроларының әсеріне негізделген атом ядроларының басқа ядроларға айналу процесі.
Ядролық реактор – тізбекті ядролық реакция жүзеге асырылатын ауыр ядролардың бөлінуін басқаратын қондырғы.
Графен – көміртегі атомдарынан жасалған өте жұқа қабат, қалыңдығы бір атом.
Нанотехнологиялар (НТ) – заттардан белгілі бір қасиеттерді алу мақсатында атомдық немесе молекулалық деңгейде өтетін манипуляциялау әдістерінің жиынтығы.
Наноматериалдар – геометриялық өлшемдері бір өлшеуде де 100 нм аспайтын, наноөлшемдердің салдарынан сапалы жаңа қасиеттерге ие болатын материалдар.
Бірөлшемді наноматериалдар – көміртекті нанотүтікшелер және наноталшықтар, наноөзектер, наноөткізгіштер.
Бірөлшемді нысандар – диаметрі бірнеше нанометрге тең болатын, ұзындығы бірнеше микрон цилиндрлер.
Екіөлшемді наноматериалдар – төсеніштің бетіндегі қалыңдығы бірнеше нанометрқабат немесе пленка.
Дереккөз: Физика: жалпы білім беретін мектептің 11-сыныбының жаратылыстану-математикалық бағытына арналған оқулық./ Н.А.Закирова, Р.Р.Аширов
Ұқсас материал:
- Молекулалық физика. Термодинамика тақырыптары бойынша бақылау жұмысы
- «Білімділер керуені» атты физикалық кеш
- Физика ғылымының атасы Никола Тесланың өмірінен қызықты деректер
