Басты бет Блог

ТІЛ – ҰЛТТЫҢ ТАРИХЫ МЕН ТАҒДЫРЫ (шығарма)

Martebe.kz
-
0

Тіл – халықтың жаны, оның тарихы мен бүгінгі тағдырының айнасы. Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша, қазақ тілі – мемлекеттік тіл болып бекітілген. Бұл шешім ел тәуелсіздігінің ең маңызды жетістіктерінің бірі. Жыл сайын қыркүйек айының үшінші жексенбісінде аталып өтетін Тілдер мерекесі – еліміздегі қазақ тілінің мәртебесін көтерумен қатар, Қазақстанды мекендейтін барлық ұлт өкілдерінің тілдеріне деген құрметті көрсететін айрықша күн.

Тарихқа көз жүгіртсек, қазақ тілі ұзақ әрі күрделі жолдан өтті. Тілдің қалыптасуы мен дамуында Абай Құнанбаев, Ахмет Байтұрсынұлы, Мағжан Жұмабаев сынды ұлы тұлғалардың еңбегі ерекше. Ахмет Байтұрсынұлының «Тіл – құрал» дегені – оның жай ғана қатынас құралы емес, ойлау жүйесін қалыптастыратын, мәдениет пен руханияттың негізі екенін көрсетеді.

Қазіргі таңда қазақ тілінің қолданыс аясы кеңейіп келеді. Заңды және ресми құжаттар, мемлекеттік қызмет көрсету саласы, білім беру мен ғылым – барлық жерде қазақ тілінің рөлі артып отыр. Мысалы, 2024 жылғы деректерге сәйкес, мектептердегі оқушылардың басым көпшілігі қазақ тілінде білім алады. Бұл болашақта мемлекеттік тілдің Қазақстан қоғамындағы орнын одан әрі нығайта түсетінін көрсетеді.

Тіл мәселесін талқылағанда, әрқашан көптілділікті ескеру қажет. Қазақстан – 130-дан астам этностың мекені. Орыс, өзбек, ұйғыр, неміс, кәріс тілдері де біздің қоғамда кеңінен қолданылады. Мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінің басымдығын сақтай отырып, біз өзге тілдердің де дамуына жағдай жасауымыз керек. Бұл достық пен татулықты нығайтып, Қазақстанды әлемге көпмәдениетті ел ретінде танытады.

Қорыта келе, тіл – ұлттық бірегейліктің іргетасы. Әрбір саналы азамат үшін өз ана тілін қадірлеу, оның тазалығын сақтау және келесі ұрпаққа мұра ету – басты міндет. Тілдер мерекесі – осы құндылықтарды еске түсіріп, әрқайсымызды ана тілімізге деген құрметімізді арттыруға шақырады. Тіл бар жерде – ұлт бар, тіл бар жерде – ұлттың болашағы жарқын.

 

P.s. Шығарма ЖИ көмегімен жазылды

«АНА ТІЛІМ – АЙБЫНЫМ» атты тілдер мерекесінің сценариі

Martebe.kz
-
0

Мақсаты: Оқушылардың бойына қазақ тіліне деген сүйіспеншілік пен құрмет сезімін ұялату. Мемлекеттік тілдің Қазақстанның тәуелсіздігі мен бірегейлігінің негізі екенін түсіндіру.

Өтетін орны: Мектептің акт залы

Қатысушылар: 5-9 сынып оқушылары, мұғалімдер.

 

1-бөлім: Салтанатты ашылу

  • Музыка: Сахнаға қазақтың «Көзімнің қарасы» (Абайдың әні) күйінің баяу орындалуымен жүргізушілер шығады.

1-жүргізуші: Армысыздар, асыл тілдің жанашырлары! Бүгінгі «Ана тілім – айбыным» атты мерекелік шарамызға қош келдіңіздер! Тіл – халықтың жаны, асыл қазынасы, және ұлттың басты қасиеті.

2-жүргізуші: Иә, тілсіз ұлт – жетім. Бүгінгі шарамыздың негізгі мақсаты – Абай, Жамбыл, Мұхтарлардың мұрасын жалғастыратын, ана тілінің қадірін ұққан жастарды тәрбиелеу.

1-жүргізуші: Мерекелік шарамызды Қазақстан Республикасының мемлекеттік Әнұранын орындаудан бастайық! (ҚР Әнұраны орындалады)

 

2-бөлім: Асыл сөздің қадірі

(Оқушылардың тілге, Отанға арнап дайындаған өнерлері көрсетіледі)

Жүргізуші: Ана тілі – әрбір адамның ең қымбат қазынасы. Олай болса, сахна төріне 7-сынып оқушысы Асылханды шақырамыз. Ол өзінің туған тілі туралы ойларын баяндама ретінде айтып береді. (Оқушы өз ойларын, қазақ тілінің тарихы мен қазіргі жағдайы туралы қысқаша баяндама жасайды).

Жүргізуші: «Тіл туралы өлеңдер» атты айдарда оқушылар қазақ ақындарының тілге арнап жазған өлеңдерін оқиды.

    • 5-сынып оқушылары: «Ана тілі» (Сұлтанмахмұт Торайғыров)
    • 6-сынып оқушылары: «Қазақ тілі» (Фариза Оңғарсынова)
    • 8-сынып оқушылары: «Тілім» (Мұхтар Шаханов)

Жүргізуші: Келесі кезекте, 9-сынып оқушыларының орындауында Абайдың 17-қара сөзінен үзінді тыңдайық. Бұл қара сөз – сөздің қадірі мен маңызы туралы ой салады.

 

3-бөлім: «Тілге құрмет – елге құрмет» викторинасы

(Оқушылар арасындағы білім сайысы)

1-жүргізуші: «Тілге құрмет – елге құрмет» деген қағиданы ұстана отырып, екі топқа бөлінген оқушылардың білімін сынайық. (Екі топқа бөлінген оқушылар сахнаға шығады).

 

2-жүргізуші: Бірінші бөлім – «Сөздің патшасы»

  1. Қазақ тіліндегі ең ұзын сөзді атаңыз? (Қанағаттандырылмағандықтарыңыздан)
  2. Қазақ тілінде «жауапкершілік» сөзінің антонимін табыңыз.
  3. «Жеті атасын білмеген жетесіз» мақалының мағынасы қандай? 

    1-жүргізуші: Екінші бөлім – «Мақал – сөздің мәйегі»

    1. «Отансыз адам…» мақалын жалғастыр. (Отансыз адам – ормансыз бұлбұл)
    2. «Атадан мал қалғанша…» мақалын жалғастыр. (Атадан мал қалғанша, тал қалсын)
    3. «Ана тілің – арың…» мақалын жалғастыр. (Ана тілің – арың, ата тілің – ұятың) 

      2-жүргізуші: Үшінші бөлім – «Кім жүйрік?» Қазақ тіліндегі жұмбақтарды шешеміз.

      1. Аспанда әсем шоқ, жерде әдемі жоқ. (Кемпірқосақ)
      2. Кішкентай ғана құс, адамға дос. (Торғай)
      3. Дүниеде ешкімнің қолы жетпейтін, бір байлық бар. Ол не? (Ақыл)

 

4-бөлім: Қорытынды

 

1-жүргізуші: Құрметті, қауым! Қазақ тілі – біздің бірегейлігіміз. Ол – біздің өткеніміз, бүгініміз және болашағымыз. Тілді құрметтеу – ұлтты құрметтеу.

2-жүргізуші: Мектебіміздегі тіл мерекесі оқушылардың санасына ана тілінің маңызын тереңірек сіңірді деп сенеміз. Баршаңызға ана тілінің мерейі үстем болсын!

Қорытынды ән: Шара соңында оқушылар мен мұғалімдердің орындауында «Атамекен» әні орындалады.

Соңы

 

P.s. Сценарий ЖИ көмегімен жазылды

Развитие навыков письменной речи у младших школьников: актуальные подходы и методики

Martebe.kz
-
0
Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны

Аннотация

Статья посвящена вопросам формирования письменной речи у младших школьников в условиях современного начального образования. Автор рассматривает роль письма в развитии мышления и речевых умений, описывает эффективные педагогические приёмы, способствующие развитию связной и грамотной письменной речи. Особое внимание уделяется интеграции письменных заданий в процесс формирования речевой культуры и индивидуального стиля школьника.

Ключевые слова

письменная речь, младшие школьники, речевое развитие, грамотность, обучение письму, методика.

Введение

Формирование письменной речи — одна из ключевых задач начального образования. Именно в младшем школьном возрасте закладываются основы речевого и коммуникативного развития ребёнка. Письмо становится не только средством выражения мысли, но и важным инструментом обучения и социализации. В современных условиях, когда информационные технологии играют всё большую роль, навыки грамотного и структурированного письма приобретают особую значимость.

Основная часть

1. Значение письменной речи в начальной школе

Письменная речь требует от ученика высокой степени осознанности, владения языковыми нормами и логического построения текста. Работа над письменной речью способствует развитию познавательной активности, концентрации внимания, языкового чутья и внутренней организованности. Это влияет не только на учебные успехи, но и на формирование общего культурного уровня ребёнка.

2. Методические подходы к обучению письму

Среди эффективных методов можно выделить следующие:
— Словарные диктанты и объяснение орфограмм;
— Творческие работы: сочинения, описания, рассказы по картинке;
— Работа с текстом: редактирование, перестроение, дополнение;
— Совместные и индивидуальные проекты, мини-книги;
— Использование визуальных и цифровых средств обучения.

Учителю важно опираться на принцип доступности и постепенного усложнения заданий.

3. Развитие связной письменной речи

Связная письменная речь включает в себя умение строить текст по заданной теме, соблюдать структуру высказывания, использовать разнообразные языковые средства. На этом этапе важно развивать:

— умение логически излагать мысли;
— использование синонимов и антонимов;
— построение сложных предложений.

Игровые формы, моделирование речевых ситуаций, написание писем, заметок, поздравлений – всё это помогает детям овладеть письменной речью.

4. Роль обратной связи и самооценки

Формирующее оценивание играет ключевую роль в развитии письменных навыков. Учащиеся должны видеть результаты своей работы, понимать сильные и слабые стороны, уметь вносить исправления. Самооценка, работа в парах и групповое обсуждение написанного текста способствуют повышению мотивации и самостоятельности младших школьников.

Заключение

Развитие письменной речи у младших школьников — это комплексный и поэтапный процесс, включающий обучение орфографии, каллиграфии, речевому выражению и связности текста. Современный педагог должен не только обучать правилам письма, но и создавать условия для творческого самовыражения ребёнка. Только в атмосфере поддержки и интереса можно сформировать у детей устойчивые навыки письменной речи, необходимые в дальнейшей учёбе и жизни.

Список литературы

  1. Бунеев Р.Н., Бунеева Е.В. Развитие речи младших школьников. — М.: Баласс, 2020.
    2. Киселева Т.В. Методика преподавания русского языка в начальной школе. — М.: Академкнига, 2019.
    3. Журавлёва Л.Н. Современные технологии обучения письму. // Начальная школа, №3, 2022.
    4. Федеральный государственный образовательный стандарт начального общего образования. — М.: Просвещение, 2021.
    5. Халитова Л.В. Творческое развитие учащихся на уроках письма. — Казань: Изд-во КФУ, 2021.

 

Научный руководитель: Phd, аға оқытушы: Ауезов Б.Н.

Магистрант:   Халметова Г.

 

 

ЖАЗУ ТАРИХЫ

Martebe.kz
-
0

Аннотация

Бұл мақалада жазудың пайда болуы, даму кезеңдері және қазіргі заманғы жазу түрлері қарастырылады. Автор адамзат өркениетінің маңызды жетістігі болып табылатын жазудың адамзат тарихындағы орнын сипаттайды.

Түйінді сөздер

жазу, пиктография, иероглиф, алфавит, клинопись, өркениет, ақпарат, мәдениет.

Кіріспе

Адамзат баласының ойы мен білімін ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу қажеттілігі жазудың пайда болуына әкелді. Жазу — тек қарым-қатынас құралы ғана емес, ол – өркениеттің негізі. Жазудың арқасында ғылым, әдебиет, мәдениет пен тарих сақталып, дамыды. Бұл мақалада жазудың алғашқы үлгілерінен бастап қазіргі заманғы жазу жүйелеріне дейінгі даму жолы баяндалады.

1. Жазудың пайда болуы

Жазудың алғашқы формалары б.з.д. 4–3 мыңжылдықтарда Ежелгі Шумер, Египет, Қытай және Мезоамерика өркениеттерінде пайда болды. Алғашқы жазу нысандары сурет арқылы мағына жеткізуге тырысқан пиктографиялық жазу болды. Кейінірек логографиялық және идеографиялық жүйелерге өтті.

1.1 Пиктографиялық жазу

Пиктограмма – нақты заттар мен әрекеттерді бейнелейтін суреттер. Бұл жазу түрі Ежелгі Мысыр мен Қытайда қолданылды.

1.2 Клинопись

Б.з.д. шамамен 3200 жылдары шумерлер саз тақтайшаларға сына тәрізді таңбалар түсіру арқылы алғашқы жазу жүйесін (клинопись) жасады.

1.3 Иероглифтер

Ежелгі Египет жазуы — иероглифтер — діни, әкімшілік және тарихи мәтіндерді жазу үшін қолданылды.

2. Алфавиттік жазу жүйелерінің дамуы

2.1 Финикиялық алфавит

Б.з.д. 1200 жылдары финикиялықтар 22 дауыссыз дыбыстан тұратын алғашқы алфавитті енгізді. Бұл жазу Грекия, кейін Рим алфавиттеріне негіз болды.

2.2 Грек және латын алфавиті

Грек алфавитінде дауысты дыбыстар алғаш рет жеке таңбаланып, бұл қазіргі еуропалық жазу жүйелеріне жол ашты. Римдіктер грек алфавитін жетілдіріп, латын жазуын қалыптастырды.

3. Түркі және қазақ жазуы

3.1 Ескі түркі жазуы (руна жазуы)

VIII ғасырдағы Орхон-Енисей ескерткіштері — түркі халықтарының көне жазуының үлгілері. Бұл жазу – түркі мәдениетінің дамығанын көрсетеді.

3.2 Араб графикасы

Ислам дінімен бірге араб жазуы енді. XV–XIX ғасырларда қазақ әдебиеті араб графикасымен жазылды.

3.3 Латын және кириллица

XX ғасырда Қазақстанда бірнеше жазу реформасы болды. 1929–1940 жылдары латын әліпбиі, ал 1940 жылдан бастап кириллица қолданылды. Бүгінгі таңда қазақ тілі латын графикасына көшу үдерісінде.

4. Қазіргі жазу жүйелері және цифрлық дәуір

XXI ғасырда жазу электронды құралдармен тығыз байланысты. Мәтіндік хабарламалар, әлеуметтік желілер мен цифрлық құжаттар кең таралған. Жазудың көрінісі мен функциясы өзгерсе де, оның маңыздылығы кеміген жоқ.

Қорытынды

Жазу — адамзат мәдениетінің іргетасы. Оның даму тарихы — өркениеттердің, тілдер мен қоғамдардың дамуының айғағы. Жазу арқылы ақпарат сақталып, таралды, ал оның түрленуі адамзат ой-санасының дамуын көрсетеді. Қазіргі таңда жазу цифрлық форматқа бейімделіп, жаңа деңгейге көтерілуде.

Пайдаланылған әдебиеттер

  1. Қасымжанова, А. «Мәдениет тарихы». Алматы: Санат, 2010.
  2. Байтұрсынов, А. «Тіл тағылымы». Алматы: Ана тілі, 1992.
  3. Жолдасбеков, М. «Орхон жазбалары». Алматы: Ғылым, 1986.
  4. Coulmas, F. *The Writing Systems of the World*. Oxford: Blackwell, 1989.
  5. Daniels, P. T., & Bright, W. (Eds.). *The World’s Writing Systems*. Oxford University Press, 1996.
  6. Жұмалиев, Қ. «Әдебиет теориясы». Алматы: Мектеп, 1971.
  7. Айдаров, Ғ. «Орхон ескерткіштері». Алматы: Ғылым, 2001.
  8. Sacks, D. *Letter Perfect: The Marvelous History of Our Alphabet*. Broadway Books, 2004.
  9. Тұрсынов, Е. «Қазақ жазуының тарихы». Астана: Елорда, 2015.
  10. UNESCO. *The History of Writing*. Paris: UNESCO Publishing, 2003.

 

Ғылыми жетекші:  Phd, аға оқытушы: Ауезов Б.Н.

Магистрант: Халметова Г.

Көркем және сауатты жазудың бастауыш сынып оқушыларының тіл мәдениетін қалыптастырудағы маңызы

Martebe.kz
-
0
Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны

Аңдатпа

Бұл мақалада бастауыш сынып оқушыларының көркем және сауатты жазу дағдыларын қалыптастыру жолдары қарастырылады. Жазу процесінде орфографиялық, пунктуациялық, стилистикалық нормаларды меңгерту, сондай-ақ көркем тілдің алғашқы элементтерін қолдану – оқушылардың тілдік қабілетін дамытуда маңызды орын алады. Мақалада бастауыш сыныптағы жазу жұмыстарының түрлері мен әдістері, оларды тиімді ұйымдастыру жолдары ұсынылады.

Түйінді сөздер

Бастауыш сынып, көркем жазу, сауатты жазу, тіл мәдениеті, жазу дағдысы, жазу сабағы, әдістеме.

Кіріспе

Бастауыш сынып оқушысы үшін тіл – танымның, ойлаудың және қарым-қатынастың құралы. Осы кезеңде бала жазбаша сөйлеуді меңгеріп, ойын қағаз бетіне түсіруді үйренеді. Сондықтан көркем және сауатты жазуға үйрету – бастауыш мектептің басты міндеттерінің бірі. Бұл мақалада жазу сабақтарында көркем әрі сауатты жазу дағдысын қалыптастыру жолдары мен мұғалімнің рөлі қарастырылады.

Негізгі бөлім

1. Сауатты жазуға үйрету әдістері

Бастауыш сыныпта сауатты жазу – дыбыстық талдау, буындап оқыту, сөздік диктант, көшіру, көркем жазу, грамматикалық тапсырмалар арқылы дамиды. Мұғалім әр сабақта:
— Жаңа сөздердің дұрыс жазылуын үйретеді;
— Диктант және мәтіндер арқылы орфографияны бекітеді;
— Жеке оқушының жазу ерекшелігін бақылап, түзетулер енгізеді.

2. Көркем жазу – тілдік талғамның бастауы

Көркем жазу тек әріптердің әдемі жазылуы емес, сонымен қатар ойды бейнелі, мазмұнды жеткізе білу. Мәтін құрау, шағын эссе, ертегі жазу, сөйлемдерді түрлендіру сияқты жұмыстар арқылы бала тілдік шығармашылыққа бейімделеді. Мұғалім бала бойындағы тілдік сезімді дамыта отырып, сөйлемнің көркем құрылуына мән беруі керек.

3. Жазу дағдысын дамытудың тиімді жолдары

— Ойын элементтері бар тапсырмалар;
— Көрнекілікпен жұмыс (сурет бойынша әңгіме жазу);
— Ұжымдық шығармалар құрау;
— Қателермен жұмыс (редактор рөлі);
— Тақырыптық шығармалар жаздыру.

Қорытынды

Көркем және сауатты жазу – бастауыш сынып оқушысының тілдік дамуы мен жеке мәдениетінің көрсеткіші. Жазу дағдыларын қалыптастыру – жүйелі, мақсатты және шығармашылықпен жүргізілетін үдеріс. Мұғалімнің әдістемелік шеберлігі мен оқушының ынтасы үйлескен жағдайда, нәтижелі білім мен тұрақты дағды қалыптасады.

Пайдаланылған әдебиеттер

  1. Қазақша жазуға үйрету әдістемесі. – Алматы: «Мектеп», 2020.
    2. Сүлейменова З.Ж. Тіл мәдениеті және сауатты жазу негіздері. – Алматы: Білім, 2018.
    3. Сатыбалдиева Б. Бастауыш сыныпта жазу дағдысын дамыту жолдары. // Бастауыш мектеп журналы, №4, 2023.
    4. Қосымова Г. Мектепте тіл дамыту әдістемесі. – Алматы: Рауан, 2019.
    5. ҚР Білім және ғылым министрлігі. Бастауыш білім беру стандарты. – 2022.

Ғылыми жетекші: Phd, аға оқытушы: Ауезов Б.Н.

Магистрант: Халметова Г.

КЕҢЕС ОДАҒЫНЫҢ БАТЫРЫ – ТӨЛЕН ҚАБЫЛОВ

Martebe.kz
-
0

«Тектіден текті туады» деген тәмсіл тегін айтылмаса керек. Қазақ халқы баяғыдан бабалар есімін жаңғыртып, шежіре құрап, кейінгі ұрпақтың жадына салып отыруды парызы әрі қастерлі міндеті санайды. Қыз баласы болсақ та, біз үйде, әулетте үлкендердің аузынан шыққан ата-баба шежіресін санамызға құйып өстік. Ұлтымызды, шыққан руымызды жаттап, шежіреміздегі бабалар есімін, олардың елдік, ерлік істерін өзімізге тағылым еттік. Бұл дүние біздің тегімізді тану үшін қажет екені белгілі. Осы ретте Жеңістің 80 жылдығына орай жүрек түкпірінде сақтаған бір ойымды жарияласам деген ұйғарымға келдім.

Кеңес одағының Батыры, Шелек өңірінде туып-өскен есіл ер, жау танкісін жалғыз өзі жайратып, жан тәсілім еткен ұлтымыздың қаһарман перзенті Төлен Қабыловтың ел-жұртқа белгілі де белгісіз ататегі турасында жұртшылық назарына ұсынуды өзіме парыз санап отырмын. Парызым сөйле деп тұрғанда, үндемей қалу қылмыс шығар, сөзімді ары қарай жалғайын. Бабалар дәстүрі аяққа тапталған кешегі кеңестік дәуірді бастан кешкен ұрпақтың ес жиып, тәуелсіздік алып, бесігін түзегенде түгендеген бірінші құндылығы жеті атасын баласына жаттату мен шежіре жинақтау десек, артық айтқандық емес. «Жеті атасын білмеген ұл жетесіз, жеті ғасыр тарихын білмеген ел жетесіз», «Жеті атасын білген Ер жеті жұрттың қамын жер» деген бабалардың есті сөзі әр қазақтың жадын жаңғыртты, ірілерін зерделеп, оларға қарап бой түзеп, әркім өзін тануды бастады. Тегіңді білу бөліну емес, ой түзеу! Ой түзеу ол тарих қойнауынан күш алар күретамырыңды іздеу, жаңғырту, қазақы дәстүрге бағыну әрі балаңды баулу.

Биыл Жеңіске 80 жыл! Сол Жеңісті жақындату үшін жанқиярлық ерлік жасап, 28 жас өмірімен өтеген Төлен Қабыловтың тегі туралы азды-көпті әңгімелеу мойнымызға артылған аманаттың бірі еді. Ердің тегін білгісі, танығысы, болашақта зерттегісі келген жастар мен ұрпақтары үшін бұл мақала маңызды болар деп жария еттік. Батыр Төлен атамыздың Екінші дүниежүзілік соғыста көзсіз әрекетке баруынан оның бабаларынан бастау алған, жалғасып келе жатқан рухтың, тектіліктің барын сезінесіз. Төлен Қабыловтың тегіне, күретамырына көз жіберсек, Ұлы жүз Албан Қыстық, одан есімі аңызға айналған Оңтағардан тарайды. Оңтағар бабасы Тәуке ханның қанаттас серігіне айналған, Құдайдың сыйы 18 мың жылқы біткен өз заманының дәулеттісі еді.

Сол дәулетін қазақтың жері мен елінің бостандығы жолында қия білген жомарт жан болды. Төле бидей ақылдың кені, қазақтың төбе биінің сенімді серігі, Хангелдідей батырдың досы әрі күйеубаласы, XVI-XVII ғасырда өмір сүрген, қазіргі күнде зерттеуге сұранып тұрған дара тұлғалардың бірі. «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» болып, «Елім-ай» әніне айналып, халық жадында мәңгі қалған Жоңғар шапқыншылығы заманында өмір үрген Оңтағар бай қазақтың жауға шапқан қолын атпен, азық-түлікпен қамтамасыз етіп отырған. Оңтағар бай жасы жер ортасына келген шағында екі әйелі қатарынан дүниеден озып, қайғыға түседі. Кейін қазақтың батыры Хангелдінің қызы Баршынмен отау құрған деседі. Шежіреде сол Баршын анамыз Толыбай және Толымкожа деген екі ұл туып беріп, бабамыздың өмірін ұзартқандығы айтылады.

Бұл кезде Оңтағар бабамыздың көшіп-қонып жүрген жері Ташкент маңы, Шыршық өзенінің ар жақ-бер жағы екен. Кейіннен бұл өңір Ташкент облысына қарасты Бостандық ауданы болып аталған. Жаугершілік заманда көшіп-қонғанда, Толыбай мен Толымқожаны ашамай атқа мінгізіп, жылқыға қосып жіберетін көрінеді. Оңтағар бай үлкен ұлдары Аман, Алысай Төлемістен тараған немерелері Жанұзақ, Бәйбек, Бәйімбетпен, батыр шөберелерімен және малшыларымен көшіп келе жатқанда, ұзақ жолда шөліркеген жылқы бас бермей, Шыршық өзеніне бас қояды.

Ол кезде Шыршық өзені атты кісіні алып кетердей, асып-тасып жатады екен. Екі ашамайға таңылған ұлдарының аттары суға түскенін көзі шалған Оңтағар бай «Ойпырмай, балалар суға кететін болды-ау» деп астындағы атын тебіне келіп, Шыршықтың биік жарына қарамастан суға секіріп түсіп, жанұшыра балаларын құтқарамын деп суда қарманады. Сол сәтте қапылыста аунап кетіп, суға кетеді. Немере-шөберелері өзенді жағалай шапқылап, Оңтағар байдың және ұлы Толымқожаның өлі денесін судан шығарып, ал інілері Толыбайды құтқарады. Оңтағар бабамызды ұлымен сол Шыршықтың бойында Сырдарияға құяр сағасына жақын жерге жерлейді.

Оңтағар байдың қазасына немересі Жанұзақ батырға Ақтамберді Сарыұлы жыраудың көңіл айтуы деп Тынышбайұлы Өтеуіл ақын жазып қалдырған 35 жолдан тұратын жыр бар. Оңтағар бабаның байлығына да, батырлығына да дәлел сол жыр болып тұр.

Онда:

Көтер басты, Жанұзақ,

Өтіпті бабаң Оңтағар.

Жыласақ, бірге жылайық

Бізде де бауыр, қолқа бар.

Жауға шабар ат беріп,

Қиыннан еді жол табар.

Оңтағар байдың байлығы

Өзінен асып артылды,

Он сегіз мың жылқы түскенде,

Шыршыктын суы тартыплы

Оңтағар бабаң ер еді,

Еліне жомарт кең еді.

Хан мен қара алдында

Бай, манаппын демеді,- деген жыр жолдары кездеседі.

Оңтағар байдың жанын беріп, аман алып қалған ұрпағы, кіші ұлы Толыбай өз заманының нағыз сал-серісі болған. Оған дәлел Орта таудағы Оңтағар ұрпақтарының қорымында Толыбай бабамызға қойылған құлпытаста «Толыбай сал» деп белгі қойылыпты. Және Толыбай атаның өз заманының дәулескер күйшісі, жыршысы, сал болғандығы туралы ауыздан-ауызға тараған әңгімелер де баршылық. Толыбайдың Есіркеп баласынан туған немересі Едіге батыр өз заманында Албан ішіндегі Қыстықтың Ақ және Қара тұқымдарының басын қосып, өз алдына болыстық құрған, Қыстықтардың алғашқы болысы болған деп айтылады.

Бұл туралы естелікті өңірге белгілі өлкетанушы ағамыз Сағыныш Есбергенұлы Құлақай Қыдырбай ақсақалдан жазып алған екен. Оңтағар баба шежіресінде бұл деректер жарияланған. Едіге батырдан Түктібай — Бүркітбай — Сайлыбек Саққожа болып тарайды. Бүркітбай өз заманында ат сыншысы болған деседі. Ал Төленнің бабасы Саққожаұлы Садыр ата жерге жауырыны тимеген балуандығымен ел есінде қалған. Талай балуандар күресінде Садыр атамыз бәйгені күреспей-ақ қанжығасына байлаған дейді көзкөргендер.

Садырдың үш ұлы болған. Көкей, Қабыл, Ақбарақ (жұрт Абыл атап кеткен) — үшеуі де ел аузындағы кісілер. Садырдың үлкені Көкей бабаларынан үзбей келе жатқан жылқылы бай, түйелі бай атанған, Орта таудан Асысағаға дейін қоныс етіп, қазіргі Жаңашаруа ауылының орнын қыстау етіп, сол өңірді жайлаған бір қауым елді асырап отырған екен. Кеңес өкіметі Садыр балаларына үлкен нәубет әкелді, байдың ұрпағы, ауқатты, дәулетті болғандары үшін жанын алып, ұрпағын қорқыныш қыспағында ұстаған. Солақай саясатпен (1928 жылдары басталған) жалпы 22 мың бай қамауға алынып кәмпескеленсе, Садырдың үлкен ұлы Көкей бай «бай-кулактар» саясатының нысанына алғаш іліккендердің бірі, сүйегі байларды тізіп атқан жалпы молада қалыпты. Қабыл мен Ақбарақ ағалары Көкейді атқан соң сол заманда банды деп өкімет қудалаған топтың ортасында жүргенде тауда оққа ұшқан. Ұрпақтары жан сауғалап босып, әкесінің атын атауға қорқатын күндерді бастан кешкен. Көкей атаның үлкен ұлы Алмасай біраз туыс, малшыларының ергенін бастап, қайырымға келген малын айдап, Қытай асыпты, тараған ұрпағы әлі күнге сол елде.

Екінші ұлы Саймасай баласының ұрпақтары атасының атын өзгертіп, Қоқай баласы деп жазуға мәжбүр болған, ұрпақтары Алматы облысы аумағында, Ащысай ауылында тараған. Кеңес билігі келген заманда дүние есігін ашқан Төлен атам (1917 жылы) мен Мәкежан әкем (1927 жылы) жетімдіктің қамытын ерте киіп, маңдайларына күйеудегі әпкелерін сағалап, солардың қамқорлығымен күн кешу бұйырған. «Қыз тілекші» деген, Оңтағар қыздарының зобалаң заманда барған елінде інілерін бауырына басып, ер жеткізіп, ұрпақ сүюіне себепші болыпты. «Өлмегенге өлі балық жолығар» деген мәтел менің әкелеріме айтылған ба дерсің. Төлен атамның тағдыр тәлкегімен рулас Әнипа әпкейдің қамқорлығында болғаны жайлы әңгіменің төркіні осы.

Екінші дүниежүзілік соғыста Ер Төлен қаза тапқанын естіген жұрттың айтқан «Садырдың ұлдары Кеңестің қолынан қаза болды, немересі аталарын атқан Кеңес жерін қорғап, жанын қиды» деген әңгіме астарында ащы шындық жатыр. Оңтағар бабасынан бері тегімен жалғасып келе жатқан, малымен де, жанымен де қазақтың қызметіне жарау — менің аталарымның басына бұйырған бағы, тағдырының жазған сыйы деп ойлаймын. Олардың сонау XVII ғасырдан бүгінге дейін ұмытылмай есімдеріне жақсы істерінің қоса айтылып келе жатуы, ұрпақтан-ұрпаққа өнеге болып жетуі, шежіре ретінде кітаптарға енуі соның айғағы.

Төлен Қабылов майданға 1942 жылы гвардия сержанты болып қабылданып, 43-армия, 24-гвардиялық атқыштар дивизиясы, 72-атқыштар полкі құрамында Сталинградты, Донды, Қырымды, Украинаны, Беларусьті, Литваны азат ету үшін болған ұрыстарға қатысты. 1945 жылы сәуірде Кенигсберг (Калининград) қаласы үшін қанды ұрыста әрбір үй, әр көшені жау тылынан тазарту операциясына қатысты. 10 сәуір күні жау басым күшпен Кенигсбергтің шығыс жағында орналасқан Модитен ауданы маңынан қарсы шабуылдайды. Олардың жаяу әскерлерін төрт неміс «фердинанты» қорғайды.

Осы Кенигсберг үшін болған ұрыста Төлен батылдық пен ерліктің үлгісі болатын әрекет жасайды. Алға жылжуға мүмкіндік бермей, ажал оғын қарша боратқан жау танкісін қолындағы гранатасымен жарып, жойып, Кенигсбергті жау қолынан азат етуге жол ашып, өзі мерт болады. Ер Төленнің өжеттігі мен қаһармандығы үшін сол 1945 жылдың 19 сәуірінде Кеңес одағының Батыры атағы беріледі.

Калининградтағы таңдаулы балықшылар траулері деп аталатын кемеге Төлен атамыздың есімі беріліп, Чкалов поселкесіндегі бауырластар бейітіне орнатылған ескерткіш құлпытастағы тізімге Төлен Қабыловтың аты-жөні енгізіледі. «Ленин», «Қызыл жұлдыз», ІІІ режелі «Даңқ» ордендерімен, медальдармен марапатталады. Төлен Қабыловтың есімі 1975 жылы Алматы қаласының Медеу ауданындағы Бестужев көшесінен басталып, шығысқа қарай Кіші станица аумағында орналасқан, ұзындығы 1500 метр (бұрынғы Арычная көшесі) болатын көшеге берілген.

Туған өңірінде, Шелек және Асысаға ауылдарында Төлен Қабылов есімі көшелерге берілген, сондай-ақ Асысаға ауылындағы орта мектеп батыр атымен аталады. Мектеп алдына бюсті қойылған, мұражай ашылған. Елім деген ер Төлен атамыздың 28 жылдық қысқа ғұмыры ел есінде ұрпағымен бірге жасап келеді.

Биыл Жеңістің 80 жылдығы қарсаңында Төлен атамыз жанын беріп, қорғаған калининградтықтар (бұрынғы Кенигсберг) қайтқан күні, 10 сәуірде атын тірілтіп, бір көшесі мен мектебіне Төлен Қабылов есімін бергені туралы теледидардан қуанышты хабар тарады. Бұл хабарға біз де елім деген ерін елі ұмытпаған екен ғой деп қатты қуандық. Ер Төлен есімі ұрпақ жадында мәңгі қала бермек. Екінші дүниежүзілік соғыста құрбан болған барша боздақтар рухына мың тағзым!

Жәмилә МӘКЕЖАНҚЫЗЫ

Адамзатқа ортақ Абай

Martebe.kz
-
0
Абай сөзі

Абай Құнанбаев – әлемдік мәдениеттің көрнекті тұлғаларының бірі. Оның ықпалды идеялары мен шығармалары қазақ мәдениеті мен қоғамының дамуына орасан зор ықпал етіп қана қоймай, әлемдік әдебиет пен философияда да ерекше орын алады. Оның рухани мұрасы тек қазақ халқына ғана емес, жалпы адамзат өркениетіне қосылған баға жетпес үлес болып табылады.

Абай Құнанбаев 1845 жылы 10 тамызда дүниеге келген. Ол дәулетті, білімді отбасында тәрбиеленді. Әкесі Құнанбай өз заманында беделді болыс, әділ төреші болған, ал анасы Ұлжан мен әжесі Зере Абайдың тәрбиесіне ерекше көңіл бөлді. Бұл тәлім-тәрбие болашақ ақынның дүниетанымын қалыптастыруға үлкен ықпал етті. Жас кезінен білімге құштар болған Абай шығыстың классикалық әдебиетін, орыс және еуропалық әдебиетті терең зерттеді. Оның еңбектері Шығыс пен Батыс мәдениетінің тоғысында дүниеге келіп, әлемдік ой-сананың біртұтас дамуына ықпал етті.

Абай қазақ поэзиясы мен прозасының дамуына орасан зор үлес қосты. Ол қазақ әдебиетіне жаңа мазмұн, жаңа көркемдік тәсілдер енгізді. Оның табиғат лирикасы ерекше шеберлікпен жазылған. Мысалы, «Көктем» (1890), «Жаз» (1886), «Күз» (1889), «Қыс» (1888) өлеңдері табиғаттың әр мезгілін көркем бейнелеуімен ерекшеленеді. Сонымен қатар, оның шығармаларында философиялық, этикалық және әлеуметтік тақырыптар кеңінен қамтылған. Ақын әділетсіздікке, надандыққа қарсы шығып, халықты білімге, өнерге, адалдыққа, әділеттілікке шақырды.

Абайдың шығармашылығының маңызды бөлігі – оның «Қара сөздері». Бұл жинақта ол қазақ халқының тұрмысы, әдет-ғұрпы, кемшіліктері мен артықшылықтары жайында ой толғады. Ол еңбектерінде білімнің, еңбектің, ғылымның маңыздылығын дәріптеді. Қара сөздері – халықты рухани жетілдіруге арналған терең философиялық ойлар жинағы. Оның еңбектері жалпыадамзаттық құндылықтарды қамтып, әлем халықтарының философиялық еңбектерімен үндеседі.

Әдеби қызметімен қатар, Абай қоғамдық-ағартушылық жұмыстарына да белсене араласты. Ол қазақ жастарын оқуға, ғылымды меңгеруге, шынайы адам болуға шақырды. Орыс әдебиеті мен философиясын меңгеріп, қазақ халқына жаңашыл ойларды жеткізуге тырысты. Ол Лермонтов, Крылов, Пушкин сынды орыс классиктерінің шығармаларын қазақ тіліне аударып, олардың идеясын халқына танытты. Оның аудармалары арқылы қазақ халқы әлемдік мәдениетке бір қадам жақындай түсті.

Қорыта айтқанда, Абай Құнанбаев – қазақ халқының ғана емес, бүкіл әлемдік мәдениеттің маңызды тұлғасы. Оның шығармашылығы мен ой-пікірлері тек Қазақстанда ғана емес, әлем мәдениеті мен әдебиетіне де әсер етті. Білімге, даналыққа, адамгершілікке деген құштарлығы оны ұлы тұлға ретінде тарихта мәңгі қалдырды. Абайдың мұрасы – мәңгілік, оның ойлары – өшпес рухани құндылық болып қала береді. Ол әлемдік деңгейдегі ағартушы, ойшыл, ғұлама ретінде адамзат өркениетінің дамуына өлшеусіз үлес қосты.

Алтаева Камила

Алматы қаласы, Ш.Уәлиханов атындағы №12 мамандандырылған гимназияның 11-сынып оқушысы

 

Ұлы жеңіске – 80 жыл

Martebe.kz
-
0

Біз – бейбіт күннің балаларымыз. Бұның бәрі – ел мен жер үшін аянбай ерлік көрсеткен ата-бабамыздың арқасы. Бүгінде ұлы жеңіске 80 жыл толып отыр. Оны біз атаулы күн деп санаймыз.

1941 жылдың 22 маусымы тарих күнделігінің парағына ең ауыр да қайғылы күндердің бірі ретінде өшпестей жазылды. Шырт ұйқыда жатқан жұртты дәл осы күні сағат 4-тер шамасында Юрий Левитанның дабыл қаққан радиохабарламасы оятты. Қолдарына бұрын қару ұстап көрмеген жас та, кәрі де сауысқандай сақ сарбаздармен бірге ортақ Отан үшін қан майданға аттанды.

Соғыс жылдарында Қазақстаннан 1 миллионнан астам жауынгер майдан даласында көз жұмып, қаншама бала жетім, әйелдер жесір қалды. Майданда өз өжеттігімен, қайсарлығымен ерекше көзге түскен, ержүрік батылдығымен мәңгі ел жадында қалған батырларымыз қаншама?! Олардың арасында Кеңес Одағының батыры атанып, кейіннен қаруын қаламға алмастырған қаламы қарамды жазушы Бауыржан Момышұлы, Қасым Қайсенов,  батыр қыздарымыз Әлия мен Мәншүк та бар. 50-ден астам дұшпанның көзін жойып, жоу дзодын кеудесімен жапқан С.Баймағамбетов, әуеде от-жалынға оралған ұшағын жау танкісінің колонносына құлатқан Бейсекбаевтардың еңбегін ұрпақ ұмытпайды. Айта берсек, батырларымыз жеткілікті. Ерен ерлігі үшін 499 қазақстандық азамат Кеңес Одағының батыры атанды. Ал соғыс алаңында ажал құшып, туған жердің топырағы бұйырмаған қаншама азамат өзге елде жерленді.

Қазақстан тек жауынгер жіберіп қана қойған жоқ, сонымен бірге майдан арсеналы болды. Қазақ халқы ұрыс даласына азық-түлік, киім-кешек, керек-жарақтының бәрін беріп, жеңіс үшін аянбай тер төкті. Он оқтың тоғызын біздің еліміз шығарып отырды. Ата-бабаларымыз тек майданда ғана емес, Еуропаны азат етуде де жанқиярлықпен шайқасты.

Зұлмат жылдары халыққа өте ауыр тиді. Көптеген отбасылар жақындары мен жалғыздарынан ажырап қалды. Жеңіске жеткен жақ болсақ та, соғыстан кейін де халқымыз қаншама қиындықты басынан өткерді.

Қорқыныш пен қасіретке толы күндер өткенімен, бұл жылдарды еш ұмытпауымыз керек. Олардың ерліктерін үлгі етіп, рухтарына тағзым ету –парызымыз. Ерлік – мәңгі, ал тарихты ұмытпайтын ел болашаққа нық қадам басады.

Алтаева Камила

Алматы қаласы, Ш.Уәлиханов атындағы №12 мамандандырылған гимназияның 11-сынып оқушысы

Дүниетану сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетін қалыптастыру

Martebe.kz
-
0
Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны

Дүниетану сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетін қалыптастыру

Самбет Динара, Жолдасалы Ақсезім

Абай атындағы Қазақ педагогикалық университеті «Бастауышта оқыту педагогикасы мен әдістемесі» кафедрасының п.ғ.м., аға оқытушы

«6В01303-Бастауыш білім ақпараттық коммуникациялық технологиялармен» білім беру бағдарламасының 4-курс студенті

Бастауыш сыныптардағы дүниетану сабағы — оқушылардың әлем туралы түсініктерін қалыптастырып, олардың қоршаған ортаға деген қызығушылығын арттыратын маңызды кезең. Бұл сабақтарда балалар табиғаттың құбылыстары, адамдардың өмірі, қоғам мен мәдениет туралы алғашқы білім алады. Дүниетану пәні арқылы оқушылар тек белгілі бір ақпаратты меңгеріп қана қоймай, сонымен қатар олардың танымдық қабілеттері де дамиды.

Бастауыш сынып оқушылары үшін танымдық іс-әрекет, ең алдымен, қызықты әрі белсенді оқыту әдістерін қолдануды қажет етеді. Себебі, баланың жас ерекшеліктеріне сай ойлау қабілеті әлі толық қалыптаспаған, сол себепті оқушыларға ақпаратты жеткізу кезінде түрлі әдіс-тәсілдерді қолдану маңызды. Бұл үшін сабақты ойын, зерттеу, сурет арқылы немесе интерактивті әдістермен ұйымдастыру оқушылардың ынтасын арттырады. Танымдық іс-әрекет оқушының білімге деген қызығушылығын оятып, оларды шын мәнінде зерттеуші ретінде тәрбиелейді.

Дүниетану сабағында танымдық іс-әрекетті қалыптастыру — бұл тек теориялық білім беру емес, сонымен қатар оқушылардың өздері зерттеу жасап, жаңа дүниені ашуға деген ұмтылысын қалыптастыру. Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын ояту үшін әр түрлі әдіс-тәсілдерді пайдалану қажет, мысалы, көрнекі құралдар, суреттер, бейнемазмұндар, тіпті виртуалды экскурсиялар мен ғылыми тәжірибелер. Осылайша, дүниетану сабақтары баланың рухани және интеллектуалдық дамуына, шығармашылық ойлау қабілетінің қалыптасуына ықпал етеді.

Қазіргі заманда ақпараттың кең таралуы мен технологиялардың дамуы білім беру саласына жаңа мүмкіндіктер туғызып отыр. Бұл мүмкіндіктерді тиімді пайдалану бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетін тиімді қалыптастыруға үлкен ықпал етеді. Сондықтан да бүгінгі күні дүниетану сабақтарының әдіс-тәсілдері мен білім беру технологияларын зерттеу, оларды жаңғырту өте маңызды.

Ұлттық музейдің 3D нұсқасын көрсету арқылы «Алтын адам» тақырыбына қатысты оқу процесін түрлендіру идеясы – оқушыларға тарихи жәдігердің мәнін терең түсіндіру, олардың мәдени мұраға деген қызығушылығын ояту мақсатында жүзеге асырылған бірегей сабақ болды. Осы арқылы музейдің құрылымына, оның ішінде Алтын залында орналасқан экспонаттардың тарихи маңыздылығына оқушылардың назарын аудару, білімдерін арттыру мақсатында көрсетілді.

Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі – еліміздің мәдени мұрасын сақтап, зерттеу және танытуға арналған ең үлкен мәдени орталықтардың бірі. Музейдің жалпы аумағы 74 000 шаршы метрді алып жатқан бұл ірі кешенде 18 залдан тұратын экспозиция орналасқан, олар Қазақстанның ежелгі тарихынан бастап, қазіргі заманғы өнерге дейінгі құнды жәдігерлерді қамтиды. Әсіресе, Алтын зал – еліміздің мәдени мұрасының ең бай бөлімдерінің бірі. Бұл залда ежелгі Қазақстанның тарихын, мәдениетін, өнерін бейнелейтін ерекше жәдігерлер бар, олардың ішінде Алтын адам да орналасқаны жайлы оқушыларға қысқаша ақпарат айтылды.

Алтын адам – Қазақстан тарихындағы ең маңызды археологиялық табылымдардың бірі. Ол ежелгі сақтар өркениетінен қалған жәдігер ғана емес, сонымен қатар, тәуелсіз Қазақстанның мәдени және тарихи тұтастығын көрсететін символ болып табылады. Алтын адамның киімі мен қаруы еліміздің бай тарихын, мәдениетін, сондай-ақ, халықтың ерлік пен батырлық дәстүрін паш етеді.

Алтын адам – өз кезегінде Қазақстанның тәуелсіздігі мен ұлттық бірлігінің символы болып табылады. Бұл археологиялық табылым Қазақстанның ежелгі тарихы мен мәдениетіне қатысты терең білім алуға мүмкіндік береді. Сондай-ақ, Алтын адамның табылуы – еліміздің тәуелсіздігін нығайту жолындағы маңызды қадамдардың бірі ретінде бағаланды. Сондықтан да, ол бүгінгі таңда мемлекеттік символ ретінде мойындалған.

Экскурсия барысында, мен өзімді экскурсия жетекшісі ретінде таныстырып, оқушыларға Алтын адамның киімі мен қаруын сипаттауды сұрадым. Музейдің 3D нұсқасы арқылы оқушыларға бұл жәдігерлерді жан-жақты түсіндіру мүмкіндігі туды. Оқушылар үшін бұл іс-шара дәстүрлі экскурсиядан өзгеше, жаңа әрі қызықты болды. Олар 3D модельдер арқылы Алтын адамның киімі мен қаруын толықтай көріп, оны өз көздерімен көрді.. Әсіресе, оқу процесінде визуалды элементтердің қосылуы оқушылардың танымдық іс-әрекетін арттырып, тарихи құндылықтарды тереңірек түсінуге ықпал етті.

Ұлттық музейдің Алтын залында орналасқан Алтын адам ерекше орын алады. Оқушыларға музейдің 3D нұсқасы арқылы экскурсия ұйымдастырылды. Бұл әдіс оқушылардың назарын тартып, жәдігердің ерекшелігін анықтауға мүмкіндік береді.

Алтын адамның киімі – тек әшекейленген алтыннан ғана емес, сол дәуірдің сәні мен мәдениетін көрсететін, өте күрделі өрнектермен безендірілген. Ол сақтардың жоғарғы қабатындағы аристократтық өмір салтының айқын көрінісі. Киімнің негізгі элементтері алтыннан жасалған және зергерлік бұйымдармен әшекейленген. Алтын адамның киімінде болған әшекейлер мен тапқырлықтар ежелгі халықтың шеберлігін, өнерін бейнелейді.

Алтын адамның қолында болған қару-жарақтар да ерекше назар аудартады. Бұл қару-жарақтар тек қорғаушы функция ғана атқарып қана қоймай, сонымен қатар халықтың әскери шеберлігін көрсететін әсем өнер туындылары болып табылады. Алтын адамның тұратын қоғамы әскери күш пен батырлықты ерекше бағалаған. Қару-жарақтардың негізі ретінде металл мен алтынның қолданылуы сол дәуірдегі әскери өнердің жоғары деңгейін көрсетеді.

Бұл суреттер Қазақстан Республикасы Ұлттық музейінде сақталған археологиялық жәдігерлерді көрсетеді. Мұндағы жәдігерлер көне сақтардың мәдениеті мен өнерінің бір бөлігі болып табылады. Әрбір суретте ерекше әшекейлер мен алтын бұйымдар көрсетілген, олар тарихи тұрғыдан маңызды әрі сақ қоғамының жоғары дамыған шеберлігі мен мәдениетін білдіреді.

1.Қасқыр бейнесіндегі әшекейлер (Могильник Берел): Бұл алтыннан жасалған әшекейлер Қазақстанның Алтай аймағында табылған. Қасқыр бейнесі ежелгі сақтардың дүниетанымында маңызды орын алған, себебі олар үшін табиғат пен оның жыртқыштары ерекше символикалық мәнге ие болған. Әшекейлердің әдемілігі мен нәзіктігі сақ қоғамының жоғары шеберлігін көрсетеді.

Сонымен қатар диплом алды практика 7 айға созылды.Төменде оның жоспары және дүниетану сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының танымдық іс-әрекетін қалыптастыру кезеңдері көрсетілді.

 

1 ай Бірінші айда менің басты міндетім — оқушылармен танысу, олардың мінез-құлқына, оқу деңгейіне және қызығушылықтарына көңіл бөлу, мектептің атмосферасына бейімделу болды. Оқушылардың дүниетану пәніне деген қызығушылығын анықтап, олардың өзара қарым-қатынасын бақыладым.
2 ай Бұл айда мен оқушылардың белсенділігі мен ынтасын арттыру мақсатында жаңа әдістерді қолдана бастадым. Оқушылардың дүниетану пәніне деген қызығушылығын арттыру үшін тақырыптарды қызықты етіп түсіндіруге тырыстым.

Мен «Бағдарлау дегеніміз не?» тақырыбын өттім. Бұл тақырыпты өткен кезде мен оқушыларға бағдарлау дағдыларын қалыптастыру мақсатында түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдандым.

Әуелі мен оқушыларға бағдарлау ұғымын түсіндірдім. Бағдарлау дегеніміз — адамның өзінің орналасқан жерін немесе бағытты анықтау қабілеті екенін атап өттім. Бұл дағдыны игеру үшін картаны, табиғаттағы белгілерді, жергілікті ерекшеліктерді қолдану қажеттілігі туралы ақпарат бердім.

Оқушыларға өздерінің орналасқан жерін нақты карта арқылы тауып, бағдарлау бойынша бірнеше тапсырмалар берілді. Олардың ішінде «Сіз қай бағытта тұрсыз?» деген сұраққа жауап беру, «Картада солтүстік, оңтүстік, шығыс және батыс бағыттарын қалай табуға болады?» деген тапсырмалар болды. Бұл тапсырма арқылы оқушылардың өз орнын анықтай алу дағдылары бекітілді.
3 ай Бұл айда мен шығармашылық жұмыстарды көбірек енгіздім. Оқушылардың өздері тақырыпты зерттеп, оны шығармашылық түрде жеткізуіне мүмкіндік бердім.

Үшінші айда мен «Ауа райы дегеніміз не?» тақырыбын өттім. Бұл тақырыпты өткен кезде мен оқушыларға ауа райының құбылыстары мен оның ерекшеліктерін түсіндіру мақсатында түрлі әдістер мен тәсілдерді қолдандым.

Әуелі мен оқушыларға ауа райының анықтамасын беріп, оның күнделікті өмірдегі маңыздылығын түсіндірдім. Оқушыларға ауа райы туралы белгілі бір жағдайларды сипаттап беріп, олардың қай кезде болатынын сұрадым. Мысалы, «Жаңбыр жауған кезде не болады?», «Қыс мезгілінде ауа райы қандай болады?» деген сұрақтар қойдым. Бұл тапсырмалар балалардың ауа райының маңыздылығын түсінуіне, түрлі құбылыстардың уақытқа және маусымға байланысты өзгеретінін сезінулеріне көмектесті.
4 ай Бұл ай мен оқушылардың алған білімдерін қорытындылап, өткен тақырыптарды қайта қарап шықтым. Оқушылардың пәнге деген қызығушылығын сақтай отырып, оларды қайталама жұмыстармен таныстырдым.

Төртінші айда «Сақтар деген кімдер?» тақырыбын өттім. Бұл тақырыпты өткенде мен оқушыларға сақтардың тарихы мен мәдениеті туралы ақпарат беру үшін әртүрлі әдіс-тәсілдерді қолдандым. Мақсатым — оқушыларға ежелгі сақтардың өмір салтын, олардың мәдени мұраларын, маңызды тарихи деректерді түсіндіру болды.

Сақтардың мекендеген жерлерін картадан көрсетіп, сол аймақтарды оқушыларға таныстырдым. Сақтар Қара теңіз бен Алтай таулары арасындағы аумақты мекендегенін айтып, картамен жұмыс жасау арқылы олардың орналасқан жерін көрсеттім. Оқушылар сақтардың тарихын тереңірек түсініп, олардың мәдениеті мен өмір салтына қызығушылық танытты. Сонымен қатар, осы әдістер арқылы олардың әлеуметтік, танымдық және шығармашылық қабілеттері дамыды.
5 ай Бұл айда мен сабақтарда қолданатын әдістерді әртүрлі етіп, оқушылардың сабаққа деген қызығушылығын арттыруға тырыстым. «Алтын адам неліктен мемлекеттік символға айналды?» тақырыбын өткен кезде мен оқушыларға Алтын адамның тарихи маңызын түсіндіре отырып, 3D виртуалды музей арқылы интерактивті оқыту әдісін қолдандым. Музей жетекшісі рөлінде бола отырып, оқушыларға Қазақстанның мәдени мұралары мен Алтын адамның маңызы туралы қызықты әрі визуалды түрде баяндадым.
6 ай Оқушыларға «Біздің күнделікті ас үйімізде болуы керек тағамдар» тақырыбын түсіндіріп, әртүрлі пайдалы тағамдардың бейнесін AR арқылы көрсету арқылы оларды қызықтырдым. AR арқылы виртуалды тағамдарды оқушылардың алдында көрсету олардың денсаулыққа пайдалы тағамдармен танысуына мүмкіндік берді. Бұл әдіс оқушыларға дұрыс тамақтанудың маңыздылығын жеңіл әрі түсінікті түрде жеткізуге көмектесті.
7 ай Бұл айда «Үйде қандай қауіп-қатерлер орын алуы мүмкін?» тақырыбын өткен кезде мен оқушыларға Жасанды Интеллект (ЖИ) технологиясын пайдаланып үйдегі қауіпсіздік жағдайларын таныстырдым. Бұл әдіс оқушыларға қауіп-қатерлердің алдын алу мен оларға төтеп беру жолдарын үйрету мақсатында қолданылды.

Оқушыларға ЖИ көмегімен үйде болатын қауіп-қатерлерді көрсетіп, олардың қандай жағдайда туындауы мүмкін екенін нақты жағдайлармен мысал келтірдім. Мысалы, электроника құралдарын дұрыс пайдаланбау, ыстық заттармен абайсыздықпен жұмыс істеу, сырғанап құлау сияқты жағдайлар көрсетілді. Сонымен қатар, ЖИ арқылы оқушыларға үйдегі қауіпсіздік ережелерін сақтау қажеттілігі туралы бейнемазмұндарды, анимацияларды көрсеттім.

 

Қорытындылай келе, өңдірістік іс-тәжірибе барысында бастауыш сынып оқушыларына дүниетану пәні бойынша білім беру үдерісіне белсене араласып, олардың танымдық іс-әрекетін қалыптастыруға бағытталған түрлі әдіс-тәсілдерді қолдандым. Бұл тәжірибе маған тек педагогикалық қабілетімді дамытып қана қоймай, оқушылардың ішкі әлеуетін ашудың жолдарын, олардың ойлау, елестету, шығармашылық және зерттеушілік қабілеттерін жетілдірудің тиімді жолдарын үйренуге мүмкіндік берді.

Дүниетану сабағында оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру үшін көрнекілік, интерактивті технологиялар, ойын элементтері мен шығармашылық тапсырмаларды кеңінен қолдандым. Әсіресе, тарихи тақырыптарда қолданылған 3D музейлер, виртуалды экскурсиялар, Алтын адамның тарихи бейнесін зерттеу арқылы оқушылардың ұлттық құндылықтарға деген қызығушылығы артып, олар бұл сабақтарды аса қызығушылықпен қабылдады. Мұндай тәсілдер оқушылардың ел тарихына деген құрметін қалыптастырып, отансүйгіштікке баулуға септігін тигізді.

Сонымен қатар, AR (Augmented Reality) технологиясын қолдану арқылы оқушылардың денсаулық сақтау, дұрыс тамақтану туралы білімін жетілдіруге мүмкіндік туды. Жасанды интеллект элементтерін пайдалана отырып, үйдегі қауіпсіздік ережелерін меңгерту барысында оқушыларды нақты өмірлік жағдайлармен байланыстыра оқыту олардың өмірлік дағдыларын қалыптастыруға ықпал етті.

Іс-тәжірибенің әр айында сабақтарымды жоспарлауда оқушылардың жас ерекшеліктерін, даму деңгейін және қызығушылықтарын ескеруге тырыстым. Тақырыптар мазмұнын оқушылардың түсінігіне жеңіл әрі қызықты етіп жеткізу үшін әртүрлі әдіс-тәсілдерді ұтымды қолдандым. Сабақ барысында оқушылардың белсенділігі мен дербестігін арттыру үшін шығармашылық тапсырмалар, топтық жұмыстар, зерттеу элементтері енгізілді. Бұл балалардың өзіндік ой-пікір айтуына, логикалық және сыни тұрғыдан ойлауына жағдай жасады.

Жалпы, бұл өндірістік тәжірибе маған болашақ ұстаз ретінде үлкен өмірлік және кәсіби тәжірибе берді. Оқыту мен тәрбиелеу ісінің өзара тығыз байланыста болатынын терең түсіндім. Оқушының бойындағы танымдық, шығармашылық, тұлғалық қабілеттерін дамытудың тиімді жолдарын меңгеріп, әр баланың жеке дамуына жағдай жасаудың маңыздылығына көз жеткіздім. Осы тәжірибе барысында жинақтаған білімім мен дағдыларым болашақ педагогикалық қызметіме берік негіз болатынына сенімді.

 

Пайдаланған әдебиеттер.

  1. Ергалиева, Л. Ж. Бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық іс-әрекетін қалыптастыру жолдары / Л. Ж. Ергалиева. — Текст : непосредственный // Молодой ученый. — 2015. — № 8 (88). — С. Т.2. 23-25. — URL: https://moluch.ru/archive/88/17451/ (дата обращения: 06.04.2025).
  2. Рысбекова А. «Танымдық қабілетті арттыру шрттары », «Қазақстан мектебі» журналы №7-2010ж, 38-39 беттер.
  3. Ильясов С. «Танымдық белсенділікті дамыту — өзекті мәселе», «Қазақстан мектебі» журналы №2-2011 ж, 66-67 беттер.
  4. Қазақстан Республикасында білім мен ғылымды дамытудың 2019-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы Нұр-Сұлтан. 24 шілде, -2018.
  5. Леонтович А.Н. Концепция развития исследовательской деятельности учащихся М:Образование, -2018. -152с

Адамдардың мінез-құлқының өлшемдері

Martebe.kz
-
0

Ел Конституциясының жалпы құқықтық қағидаларына және құқықтық мемлекеттің жалпы қағидаларына сәйкес құрылған нормативтік реттеу жүйесі мемлекеттік қолданыстағы құқықтық заңдардың күшімен жүзеге асырылып қамтамасыз етіледі.

Қазіргі қоғамдағы ұйымшылдық пен құқықтық тәртіп заңмен және құқықтық нормалардың жиынтығымен реттеліп бекітіледі. Кез келген қоғамдық жүйеде өмір сүретін құқықта адам мен азаматтың бостандығына, олардың тәуелсіздігіне, еркін әрекетіне қатысты қалыптасқан қағидалар мен құқықтық нормалармен қатар жария құқық елеулі орын алады. Біздің пікірімізше «қоғамдық қатынастарды реттеушілік нормативтік құқықтық актілер жүйесімен немесе құқықтың басқа да көздерімен, нақты құқықтық қатынастармен, өзге де құқықтық құралдармен қамтамасыз етіледі.

Жеке құқықтық реттеу құқықтық реттеудің талаптарына сәйкес жеке құқықтық актілерді (сот шешімі, өзге де нормативтік құқықтық актілер) қабылдау арқылы жүзеге асырылады: «Құқық қорғау органдары қоғамдық қатынастарды кездейсоқ (жеке) реттеу негізінде жүзеге асырылатын құқық нормалары болып табылады».

Жоғарыда біз атап өткен жағдайлар құқықтық мемлекетті табысты құру және оны одан әрі дамыту стратегиясын жасау үшін қоғамда бекітілген қоғамдық қатынастарды (белгіленген құқықтарды) және құқықтық нормаларды реттейтін құқықтық стратегиялар мен құқықтық тетіктерді әзірлеу қажет екенін көрсетеді.

Бұл құқық механизімі өзінің бастапқы мәні бойынша адамдардың өміріндегі қалыптасуларды білдіреді, мұнда құқықтың өзінің логикалық және тарихи табиғаты бойынша әрбір адамның бостандығын жүзеге асыруға, оған сенімділік пен қауіпсіздікті қамтамасыз ететін институт болуға арналған. Сонымен, құқық, қоғамдағы ең жоғарғы реттеуші, яғни өркениет дамуының белгілі бір кезеңінде әлеуметтік өмірдің талаптарына сәйкес келетін, қоғамның мұндай жағдайында заңның үстемдігі қағидасы сөзсіз басты орында болатындығын дәлелдейді.

Оның негізгі үстемдігі туралы қорытынды қоғамдағы және елдегі қатаң ұйымшылдық пен заңдылықты, құқықтық тәртіптің орын алуы және жүзеге асырылатын адамдардың құқыққа деген сыртқы тәжірибелік қатынасы саласындағы сенімі мен рөлін артырады. Тәжірибеде болып жатқан барлық жағдайларға, мемлекеттік билікке қатысты құқықтың тұжырымдамалық мақсатына нақты жауап беру үшін қолданыстағы заңнамаларға мақұлданған немесе бекітілгендей нағыз құқықтық меншік болуы керектігі туралы түсінік беру қажет.

Себебі, ол құқықтың қасиетімен және элементтерімен қамтамасыз етілген. Өйткені позитивті құқықтың қасиеті күрделі тарихи кезеңнен дамуды қажет етеді. Позитивті құқықтың ішкі мазмұны, оның қоғамда қолданылатын құқықтық қасиеттерінің көлемі мен сипаты және қоғам дамуының әртүрлі кезеңдеріндегі позитивті құқықтың мүмкіндіктері бірдей емес.

Позитивті құқық объективті институционалдық формация ретінде немесе біз жазбаша құқық деп атайтын нәрсе әрқашан күшті нормативтік реттеуші қызметін атқарады. Сонымен бірге ол қоғамның рухани өмірінің негізін білдіреді, адамдардың мінез-құлқының өлшемдерін, құндылықтар туралы пайымдауларын да білдіреді және бұл кеңістікті рухани-зияткерлік құбылыс ретінде сипаттауға болады.

Ғылыми тұрғыдан алғанда, позитивті құқық әрқашан қазіргі қоғамның кез келген қуатты «күш» құралы бола отырып, құқықтық мәдениеттің құндылыққа негізделген жетістігі, гуманитарлық идеалдар, моральдық өлшемдер, адам құндылықтары туралы пайымдаулар ретінде қабылданады.

 

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ,

Кеден, қаржы және экологиялық құқық

кафедрасының аға оқытушысы

Д.Ә. Бакиров

123...639639 беттен 1 бет
© copyright 2017. Барлық құқықтар қоғалған
Меншік иесі "Skills Academy" ЖШС
Жасақтаушы Agatay.kz