Басты бет Блог Парақша 3

Жүрек талмасынан сақтанудың амалдары

Martebe.kz
-
0

«Шарите» Берлин клиникасынаның кардиологы, медицина ғылымдарының докторы Ульф Ландмессер немістің Focus басылымына берген сұхбатында жүрек талмасынан қалай сақтануға болатынын хабарлаған. Профессордың айтуынша, жүрек ауруының қаупін азайту үшін төрт факторға ерекше назар аудару қажет.

Біріншісі – қан қысымы. Оның жоғары деңгейде болуы жүрек ауруларының жиі кездесетін себебі болып табылады. Маман емдеу неғұрлым тезірек басталса, жүрек-тамыр жүйесінің зақымдануының алдын алу оңайырақ екенін атап өтті.

Келесі факторды кардиолог, тығыздығы төмен липопротеиндер (ТТЛП) деңгейі деп атады. Бұл организмдегі холестериннің негізгі тасымалдаушылары. ТТЛП холестерині «жаман» деп саналады, өйткені ол артық болған кезде қан тамырларының қабырғаларында бляшкалар пайда болады, бұл тамыр арқылы қанның қозғалысын шектеп қана қоймай атеросклерозға қауіп төндіреді және жүрек ауруларының қаупін айтарлықтай арттырады.

Жүрек-тамыр жүйесі аурулары генетикалық немесе қоршаған орта факторларының әсерінен туындайды. Аурудың алдын алу үшін отбасылық тарихпен танысу маңызды. Егер біреу ерте жаста инфарктпен ауырса, тәуекелдер жыл сайын артады.

Төртінші фактор – қант диабеті. Қандағы қант деңгейінің жоғарылауы және метаболикалық өзгерістер қан тамырларының зақымдануын тудырады.

«Аталған қауіпті факторларды қазіргі таңда жеңе аламыз. Қарсы шаралар неғұрлым тезірек қабылданса, соғұрлым жақсы», — деп кеңес берді Ландмессер.

Дәрігер созылмалы қабыну аурулары бар адамдар да жүрек ауруына бейім болуы мүмкін екенін айтты. Мұндай емделушілерді жоғарыда аталған көрсеткіштер бойынша ерекше мұқият бақылау керек. Кардиологтың айтуы бойынша, 40 жастан асқан адамдарға жүйелі түрде тексеруден өтуді ұсынады.

 

Аружан Ардаққызы

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ студенті

 

Жүктіліктен кейінгі болатын аурулардың түрі

Martebe.kz
-
0
«Мен осындай баламын» тәрбие сағаты

Жүктілік жас аналардың денсаулығына айтарлықтай әсер беріп қана қоймай, баланың дүниеге келуі әйел өмірін күрт өзгертеді. Жаңа міндеттердің артуы, күнделікті тәртіптің өзгеруі, ұйқысыз түндер және ең бастысы, нәрестенің денсаулығы мен қауіпсіздігі үшін үлкен жауапкершіліктің қосылуы. Мұның барлығы денеге ауыр жүк.

Босанғаннан кейінгі депрессия

Соңғы мәліметтерге сәйкес, босанғаннан кейінгі депрессия жаңа туған аналардың 20 пайызында анықталған. Ол орта есеппен алғанда бір айдан кейін пайда болатын психикалық бұзылыс.

Депрессияның бұл түрі жас ананың балаға қамқорлық жасағысы келмей, кейде оны көргісі келмей, төсектен тұрып бірден басқа шаруаларымен айналысуынан байқалады. Бұндай жағдайда жас ана әлемге, қарым-қатынасқа, хоббиге деген қызығушылығын жоғалтады. Босанғаннан кейінгі депрессия ауыр болмаса 3-6 айда жойылады, бірақ кейбір әйелдерде 1,5-2 жылға дейін созылуы мүмкін.

Әдетте, бұл жағдай нәресте туылғаннан кейін гормоналды өзгерістермен туындайды. Жас ананың өзіне уақыт бөле алмайтындығы оның жеке кеңістігінің жоқтығы және қоғамнан оқшаулануымен қиындайды.

Босанғаннан кейінгі депрессия әйелдің өмір сүру сапасын төмендетіп қана қоймай, ол ана мен баланың өлім қаупінің көзіне айналады. Сондықтан бұл аурудың алғашқы белгілерінде маманмен кеңесу қажет.

Арқа және мойын ауруы

Босанғаннан кейін арқадағы ауырсыну буындардың шамадан тыс қозғалуынан пайда болуы мүмкін. Салмағы артып келе жатқан нәрестені көтеру қажеттілігі остеохондроздың өршуін тудырады, оған өткір ауырсыну жатады немесе ауырсыну аяқ пен жамбасқа таралады.

Нәрестені бір қолымен жамбасқа тіреп көтеру немесе бір жағында жатып тамақтандыру салдарынан жас аналарда омыртқа қисаю мүмкін. Ол, өз кезегінде жүйке талшықтарының қысылуына әкеледі, арқадағы қатты ауырсынуды тудырып, омыртқаның қозғалғыштығын шектейді. Егер сіз арқадағы ауырсынуды сезсеңіз, физиотерапияны тағайындайтын дәрігермен кеңесіңіз.

Тіс аурулары

Күрделі және кенеттен пайда болған тіс ауруы, бұл жас аналардағы ортақ мәселе. Көптеген жүкті әйелдер тіс емдеуден қорқады, нәрестеге зиян тигізуі мүмкін деп есептейді. Ал нәресте туылғаннан кейін тіс дәрігеріне баруға уақыт пен мүмкіндік табу өте қиын. Сонымен қатар, ана сүтімен баланы емізу сау тістерге қажетті кальцийді және басқа минералдарды денеден шығарады.

Нәтижесінде жас анаға кариес пен пульпитпен күресуге тура келеді. Бұл жағдайда құрамында кальций бар тағамдар мен сүзбеге бай диета көмектеседі. Нәрестенің амандығы ананың денсаулығы мен тыныштығына байланысты.

Көз аурулары

Босанғаннан кейін кейбір жас аналарда «құрғақ көз» синдромы, бұлыңғыр көру секілді мәселелер туындауы мүмкін. Жүктілік кезінде көру өткірлігінің төмендеуі жиі кездеседі, оның дамуының негізгі себебі гормоналды фонның өзгеруі болып табылады. Осы кезеңде әйелдің денесі стрессті бастан кешіреді және оның әсері көптеген дене жүйелерінің жұмысына әсер етеді. Дәрігерлер босанғаннан кейінгі көру қабілеті әдетте 1 диоптриядан аспайтынын айтады. Бұл уақыт өте келе гормоналды фон қалыпқа келген кезде көру қабілетіде қалпына келеді.

Темір жетіспеушілігінен туатын анемия

Босану және емізу кезінде қан жоғалту салдарынан басқа элементтермен қатар ана ағзасына керек темір элементіде азаяды. Темір жетіспеушілігінен туатын анемия қан сарысуындағы және сүйек кемігіндегі темір мөлшерін азайтып, гемоглобин мен қан жасушаларын бұзатын ауру.

Нәтижесінде гипоксия пайда болады, соның салдарынан ана өзін әлсіз сезінеді. Сондай-ақ, темір жетіспейтін жас анада көңіл-күй нашарлайды, өйткені элемент нейрондардың бір-бірімен байланысу синтезіне ықпал етеді. Әйелдің шашы мен тырнақтары құрғап, сынғыш болады, терінің жағдайы нашарлайды. Бұл ауруға тән белгілерінің бірі – дәмнің бұзылуы. Адам ағзасына темір жетіспеген жағдайда, ол бор, саз, жер сияқты жеуге болмайтын нәрселерді жеуге құмар болады.

Темір тапшылығы анемиясы гастритке, бұлшықет әлсіздігіне және иммунитеттің төмендеуіне әкелуі мүмкін. Бұл ауру темір препараттарымен емделеді. Дәрігерлер жас аналарға анемияның алғашқы белгілерін күтпестен бұрын, препараттарды профилактикалық дозада қабылдауға кеңес береді.

Денсаулыққа қамқорлық жасау маңызды

Балаға күтім жасау көп уақытты қажет ететініне қарамастан, жас аналарда денсаулығына назар аударып, дәрігерге үнемі баруы маңызды. Бұл өмірге көлеңке түсіретін күрделі мәселелердің уақытында алдын алуға көмектеседі.

 

Аружан Ардаққызы

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ студенті

 

БАҚ-тың қоғамдық-саяси және ақпараттық қызметі

Martebe.kz
-
0
ҚазҰУ – Ғылымға құштар жандар үшін үздік таңдау

Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдық-саяси және ақпараттық қызметі қоғамдық пікірді қалыптастыруда маңызды рөл атқарады, саяси процестерге әсер етеді және әлеуметтік оқиғаларды кейбір аспектілер бойынша сипаттайды. БАҚ қоғамда және саясатта болып жатқан маңызды оқиғаларды көрсетеді. Бұл адамдарға не болып жатқаны туралы хабардар болуға және негізделген шешім қабылдауға мүмкіндік береді. Талдау арқылы адамдарға күрделі саяси және әлеуметтік процестерді, оқиғалардың себептері мен салдарын түсінуге көмектесетін талдаулар мен түсініктемелер береді.

Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдық пікірді қалыптастыруға ықпалы зор. Олар талқылауға арналған тақырыптарды алға тартады, талқылаулар жасайды және мәселелер бойынша әртүрлі көзқарастарды ұсынады. Сонымен қатар, үкімет пен басқа саяси институттардың қызметін бақылаушы рөлін атқарады. Олар сыбайлас жемқорлықты, заңдарды бұзуды және саясатта ашықтық пен есептілікті сақтауға көмектесетін басқа да келеңсіз құбылыстарды әшкерелейді.

Әлеуметтік белсенділік арқылы қоғамның саяси процестерге қатысуын арттыра алады. Олар маңызды әлеуметтік мәселелерді көтеріп, азаматтар арасында пікірталас пен әрекетті тудыруы мүмкін. Ең маңызыдысы сөз бостандығы мен баспасөз бостандығын қорғауда маңызды рөл атқарады. Олар журналистердің құқықтарын қорғап, цензураға және сөз бостандығын шектеуге қарсы күресе алады.

Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдық-саяси және ақпараттық қызметінің оң және теріс жақтарын қарастыратын болсақ.

Артықшылықтары:

  • БАҚ әлемде болып жатқан оқиғалар мен процестер туралы ақпараттың қолжетімділігін қамтамасыз етеді. Адамдар нақты уақытта ағымдағы оқиғалардан кез келген сәтте хабардар бола алады.
  • БАҚ адамдарға күрделі мәселелерді түсінуге және сыни ойлауды дамытуға көмектесу арқылы қоғамдық пікірді қалыптастыруда басты рөл атқарады.
  • Бұқаралық ақпарат құралдары сыбайлас жемқорлық пен адам құқықтарының бұзылуын әшкерелеп, үкімет пен басқа саяси институттарды бақылаушы ретінде әрекет етеді.
  • БАҚ өз қызметі арқылы қоғамның саяси процестер мен қоғамдық қозғалыстарға қатысуын арттыра алады.
  • БАҚ цензураға және сөз бостандығын шектеуге қарсы тұру арқылы сөз бостандығы мен баспасөз бостандығын қорғауда маңызды рөл атқарады.

Кемшіліктері:

  • Сенсациялық тақырыптар мен аудиторияны көбейту үшін кейбір БАҚ фактілерді бұрмалауы немесе ақпаратты бұрмалауы мүмкін.
  • Кейбір БАҚ белгілі бір көзқарастарды белсенді түрде алға жылжытуы мүмкін, бұл қоғамның поляризациясына және әртүрлі топтар арасындағы қақтығыстардың күшеюіне әкелуі мүмкін.
  • БАҚ қоғамдық пікірге және аудиторияның мінез-құлқына әсер ету үшін әртүрлі манипуляция әдістерін қолдана алады.
  • Белгілі бір оқиғаларға немесе мәселелерге назар аударту үшін алып сатарлық пен сенімсіз дереккөздерді пайдалануы мүмкін.
  • БАҚ халық арасында қорқыныш пен үрей атмосферасын тудыруы мүмкін жағымсыз жаңалықтарға назар аударуы мүмкін.

Бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдық-саяси және ақпараттық қызметінің күрделі салдары бар және сөз бостандығы мен қоғам алдындағы жауапкершілік арасындағы тепе-теңдікті талап етеді. Қоғам мен демократияның салауатты өмір сүруі үшін бұқаралық ақпарат құралдарының қоғамдық-саяси және ақпараттық қызметінің маңызы зор. Дегенмен, бұқаралық ақпарат құралдарының өз аудиториясы мен жалпы қоғам алдындағы жауапкершілігін де есте ұстаған жөн.

 

Берікқожаева Аружан Ардаққызы

Әл-фараби атындағы ҚазҰУ студенті

Журналистиканың құқықтық негіздері

Martebe.kz
-
0
ҚазҰУ – Ғылымға құштар жандар үшін үздік таңдау

Журналистиканың құқықтары мен міндеттерін айқындайтын, сондай-ақ олардың сөз бостандығы мен ақпарат алу құқығын қорғайтын өзіндік құқықтық базасы бар. Журналистиканың негізгі құқықтық негіздеріне сөз бостандығына, баспасөз бостандығына және ақпарат алу құқығына кепілдік беретін баптар жатады. Бұл конституциялық ережелер еркін журналистиканың негізін құрайды. Азаматтардың ақпаратқа қол жеткізу құқықтарын, сондай-ақ осы ақпаратты қамтамасыз ету бойынша мемлекеттік органдардың міндеттерін анықтайтын ақпарат еркіндігі туралы заңдар бар. Журналистер бұл заңдарды көбінесе мемлекеттік құжаттар мен ақпаратқа қол жеткізу үшін пайдаланады. Бұл құқықтық негіздер журналистердің де, жалпы қоғамның да құқықтары мен мүдделерін қорғай отырып, еркін және жауапты журналистиканың негізін құрайды.

Ата Заң бұқаралық ақпарат құралдары саласындағы қоғамдық қатынастарды және құқықтық негіздерді реттейді. Осы тұста журналист БАҚ-қа хабарламалар мен материалдарды жинауды, өңдеуді және дайындауды жүзеге асыратын жеке тұлға болып табылады. Журналистің міндеті – қарапайым халық білуі тиіс кез келген ақпаратты жариялау. Ал оған үкімет тарапынан ешқандай шектеу қойылмауы тиіс.

Өкінішке орай, Қазақстанда көп жағдайда журналистер өзіне қажет, халық білуі тиіс мәліметтерге қол жеткізе алмайды. Мемлекеттік мекемелердегі мамандар үкіметке емес, халыққа қызмет етіп жатқанын кейде ұмытып кетеді. Олардан ресми ақпарат алудың өзі бірнеше айға созылады. Ал берілген жауапта мекеме жұмыстарының тек позитивті жақтары ескеріледі. Қазір ақпарат құралдарының 90 пайызы мемлекеттен тапсырыс алатын болғандықтан, Қазақстандағы сөз бостандығы басқа елдермен салыстырғанда төмен орында.

«Reporters Without Borders» халықаралық ұйымының жариялаған сөз бостандығы рейтингінде Қазақстан 180 елдің ішінен 158-орынды алған. Рейтингте Ресей 148, Өзбекстан 165,  Беларусь 155, Тәжікстан 149, Қырғызстан 98-орында тұр. БҰҰ-ның Даму Бағдарламасының Қазақстандағы тұрақты өкілінің орынбасары Стелиана Недера ханымның айтуынша, әлемнің кез-келген мемлекетіндегі азаматтық қоғамның қаншалықты деңгейде дамығандығы сол елдегі баспасөз еркіндігінің толық жағдайын көрсете алады. Яғни, бұл екі ұғымды бір-бірінен ажыратып бөлек қарауға әсте болмайды. Сөз еркіндігі, баспасөз бостандығы азаматтық қоғамның бір маңызды бөлшегі болып табылады.

Орта Азияның өзге елдерімен салыстырғанда, әрине, бізде сөз бостандығы көбірек. Кім не айтса да, өзі біледі. Бірақ белгілі бір шеңбер төңірегінде. Мысалы, соңғы бір жылда сол әлеуметтік желілерде сыни пікір білдірудің өзі қиындай түсті. Дәлелдеуге нақтылық жоқ, бірақ айқын сын жазсаңыз, екі жылға дейін бас бостанығынан айырылу қарастырылған. Қазір ақпарат құралдары емес, әлеуметтік желі қоғамдық пікірді тудырып отыр, сөз бостандығы елдегі саяси-әлеуметтің, экономикалық жағдайдың да түзелуіне біршама ықпал етеді.

Журналистиканың құқықтық негіздері журналистік қызмет жүзеге асырылатын елдің заңнамасымен айқындалады яғни, көптеген елдер азаматтардың негізгі құқығы ретінде сөз және баспасөз бостандығына кепілдік береді. Бұл журналистер цензурасыз және алдын ала цензурасыз өз пікірлері мен идеяларын еркін білдіруге және ақпаратты таратуға құқылы дегенді білдіреді. Журналистер заңнамалық базаны жақсы түсініп, өз қызметін жүзеге асыру кезінде міндетті түрде заң талаптарын сақтауы маңызды.

 

Берікқожаева Аружан Ардаққызы

Әл-фараби атындағы ҚазҰУ студенті

Жұмыссыздық және оны шешу жолдары

Martebe.kz
-
0
ҚазҰУ – Ғылымға құштар жандар үшін үздік таңдау

Жұмыссыздық мәселесі бүкіл әлемде бар. Егер адамның жұмысы немесе басқа да табыс көзі болмаса, ол өзін қандай да бір кәсіпте жүзеге асыра алмай қана қоймайды, сонымен қатар өзіне көп нәрсені теріске шығаруға мәжбүр болады. Жұмыссыздардың әртүрлі санаттарына көмектесетін басқа да мемлекеттік бағдарламалар бар, мысалы, мүгедектерге, кәмелетке толмаған балаларды тәрбиелеп отырған адамдарға, жұмысынан айырылған зейнеткерлік жастағы адамдарға және т.б.

Жаппай кедейшілік проблемасы, өкінішке орай, біздің еліміз үшін өзекті болып қалуда және қазірдің өзінде қоғамдық-саяси тұрақтылыққа нақты қауіп төндіреді. Белгілі болғандай, кедейліктің негізгі себебі жұмыссыздықтың жоғары деңгейі болып табылады. Қазақстан экономикасында еңбекке жарамды халықты толық жұмыспен қамту үшін 2 миллионға жуық толық жұмыс орны жетіспейді. Шикізат секторында, қызмет көрсету саласында және мемлекеттік секторда жұмыспен қамтуды кеңейтудің мұндай әлеуеті енді жоқ. Демек, өңдеу өнеркәсібі мен ауыл шаруашылығын дамыту арқылы ғана осындай көп жаңа жұмыс орындарын ашуға болады.

Жұмыссыздықтың табиғи деңгейіне фрикциондық және құрылымдық жұмыссыздық кіреді. Бұл түр ел экономикасының өсу динамикасына қатысы жоқ және кадрлардың тұрақсыздығы, көші-қон және демографиялық себептер сияқты табиғи себептерге байланысты. Сонымен қатар маусымдық жұмыссыздық оның белгілі бір салалардағы өнім көлемінің маусымдық ауытқуынан туындайтынымен түсіндіріледі.

Қазақстанның еңбек нарығына келетін болсақ, елде табиғи және циклдік жұмыссыздық сияқты жұмыссыздықтың әртүрлі түрлері байқалады. Мамандық немесе біліктік бойынша еңбек нарығындағы сұраныстың сәйкес келмеуіне байланысты өтініш берушінің жұмыс таба алмай қалуы сияқты факторлар бар. Маусымдық сұраныс құрылыс пен ауыл шаруашылығы салаларында да байқалады.

Жұмыссыздықтан құтылу – мемлекет тарапынан да, жеке адамдар тарапынан да кешенді көзқарасты талап ететін күрделі міндет. Жұмыссыздықпен күресудің бірнеше жолын атап өтетін болсақ:

  1. Мемлекеттік инвестицияларды ынталандыру, инфрақұрылымды дамыту арқылы жаңа жұмыс орындарын ашу, шағын және орта бизнесті қолдау, жұмыссыздықты азайтатын бағдарламаларды құру арқылы экономикалық дерттен арыла аламыз.
  2. Білім мен жұмыс дағдыларын арттыру жұмысқа қабілеттілікті жақсартуға көмектеседі. Мемлекеттік және жеке ұйымдар жұмысқа орналасқысы келетін немесе мансапты өзгерткісі келетіндер үшін қолжетімді білім беру және оқыту бағдарламаларын ұсына алуы қажет.
  3. Кәсіпкерлікті қолдау және жаңа кәсіпорындарды дамытуға жағдай жасау жаңа жұмыс орындарын ашуға көмектеседі. Бұл бюрократиялық кедергілерді азайтуды, қаржылай қолдау көрсетуді және болашақ кәсіпкерлерге кеңес беруді қамтуы мүмкін.
  4. Жұмыс күшінің ұтқырлығын қолдау жұмыс іздеп жүрген адамдар үшін пайдалы болуы мүмкін. Бұған жұмыс күшіне сұраныс жоғары аймақтарға көшуді қолдау секілді, сондай-ақ қоныс аударуды қамтамасыз ететін, оқыту мен жұмысқа орналастыру бағдарламалары кіруі мүмкін.
  5. Жұмыссыздық бойынша жәрдемақы және әлеуметтік көмектің басқа түрлері мемлекет тарапынан қорғалуы қажет. Әлеуметтік қауіпсіздік бағдарламалары жұмыссыздыққа тап болған адамдарға жаңа жұмыс іздеу кезеңінде аман қалуға көмектеседі.
  6. Жұмыспен қамту бағдарламалары, тағылымдамалар, субсидия секілді басқа да шараларды жүзеге асыру жұмыссыздардың еңбек нарығына тезірек оралуына ықпал ете алады.

Әрине бұндай бағдарламаларды ұсынып оны іске асыру үлкен қаржыны талап етеді. Әрбір ел өзінің экономикалық, әлеуметтік және саяси ерекшеліктеріне байланысты күрделі мәселелердің халық пайдасына шешілгенін қалайды, алайда бұл ұсыныстарды толықтай жүзеге асыру мүмкін емес.

 

Берікқожаева Аружан Ардаққызы

Әл-фараби атындағы ҚазҰУ студенті

Нарық жағдайындағы БАҚ

Martebe.kz
-
0
ҚазҰУ – Ғылымға құштар жандар үшін үздік таңдау

Нарық жағдайында бұқаралық ақпарат құралдары ерекше қиындықтар мен мүмкіндіктерге тап болады. Нарықтық орта мен медиа ұйымдар аудиторияның назарын жарнамалық кірістер үшін бәсекелес кәсіпорындар ретінде жұмыс істейді деп болжайды. Нарық жағдайындағы БАҚ-тың рөлі мен ерекшеліктерін сипаттайтын бірнеше аспектілер бар, олардың түрлеріне тоқталатын болсақ.

  • Бәсекелестік нарық жағдайында БАҚ оқырмандар, көрермендер, тыңдаушылар және жарнамалық клиенттер үшін бір-бірімен бәсекелеседі. Мазмұнның сапасы, жаңалықтардың таралу жылдамдығы және аудиториямен қарым-қатынас деңгейі назар аударудың негізгі факторларына айналды.
  • Жарнамалық кірістер көптеген медиа ұйымдар өз қызметін қаржыландыру үшін жарнамаға тәуелді. Жарнамалық кірістер аудиторияның көлеміне, оның құрамына және жарнамалық серіктестерге байланысты болуы мүмкін. Бұл жарнама берушілердің қызығушылығын ескере отырып, мазмұнды таңдауға және оның дизайнына әсер етуі мүмкін.
  • Цифрлық трансформация технологияның дамуы және цифрлық платформаларға көшу медиа индустрияға қатты әсер етеді. Онлайн жарияланымдар, әлеуметтік желілер, бейне мазмұн және мобильді қосымшалар нарық жағдайында БАҚ стратегиясының ажырамас бөлігіне айналды.

Форматтардың әртүрлілігі нарық жағдайында бұқаралық ақпарат құралдары аудиторияны тарту үшін әртүрлі мазмұн форматтарымен тәжірибе жасай алады. Бұл бейнелерді, подкасттарды, интерактивті материалдарды және басқа да инновациялық формаларды пайдалануды қамтиды. Сонымен қатар, шындыққа ұмтылу, объективтілік және мүдделер қақтығысынан аулақ болу нарықтық қысымға қарамастан негізгі этикалық стандарттарды сақтау маңызды.

Оқырмандарды, көрермендерді қолдау нарық жағдайында медиа ұйымдар өз аудиториясының мүдделерін қанағаттандыруға ұмтылуы мүмкін, бұл әлеуметтік желілер мен түсініктемелер арқылы оқырмандармен белсенді қарым-қатынасты қамтуы мүмкін. Қазіргі заманғы нарықтық жағдайлар бұқаралық ақпарат құралдарынан икемділікті, инновацияны және аудиторияның назарын аударатын және сақтайтын сапалы мазмұнға басты назар аударуды талап етеді.

Нарық жағдайындағы БАҚ ынтымақтастығы әртүрлі медиа ұйымдар арасындағы серіктестік пен ынтымақтастықтың әртүрлі нысандарын білдіреді. Еркін нарық пен бәсекелестік жағдайында БАҚ құрылтайшы мен демеуші арасындағы коллаборациясы болдырту үшін бірнеше себептер бойынша ынтымақтастыққа ұмтылуы мүмкін:

  1. Ресурстарды үнемдеу: Ресурстарды біріктіру мазмұнды өндіру, жаңалықтарды тарату және техникалық инфрақұрылым шығындарын азайтуы мүмкін. Мысалы, жаңалықтарды тарату үшін фотосуреттерді, бейнематериалдарды немесе инфрақұрылымды бөлісу экономикалық тұрғыдан тиімдірек болуы мүмкін.
  2. Аудиторияны кеңейту: Бұқаралық ақпарат құралдары өз аудиториясын кеңейту үшін күш біріктіре алады. Мысалы, бірлескен жоба немесе әртүрлі медиа ұйымдар арасында мазмұнды бөлісу жаңа оқырмандарды, тыңдаушыларды немесе көрермендерді тарта алады.
  3. Сараптамалық пікір: Ынтымақтастық журналистік жұмыстың сапасын арттыра алатын сараптамалық пікір мен тәжірибе алмасуды қамтамасыз ете алады. Бірлескен тергеулер немесе жобалар тақырыптар мен оқиғаларды тереңірек талдауға әкелуі мүмкін.
  4. Нарық сынақтарына жауап беру: Өзгермелі медиа нарық жағдайында ынтымақтастық БАҚ-қа технологиялық өзгерістер, тұтынушылардың мінез-құлқындағы өзгерістер немесе бәсекелестік талаптар сияқты сынақтарға тиімдірек жауап беруге көмектеседі.
  5. Пікірлердің әртүрлілігін қамтамасыз ету: Ынтымақтастық ақпараттық кеңістіктегі тепе-теңдік пен объективтілікті қамтамасыз ету үшін маңызды болуы мүмкін пікірлер мен көзқарастардың әртүрлі көріністеріне ықпал етуі мүмкін.

Артықшылықтарға қарамастан еркіндікті жоғалту, мүдделер қақтығысы немесе сөз бостандығын шектеу сияқты ықтимал тәуекелдер де бар. Медиа саладағы ынтымақтастықтың журналистиканың этикалық нормалары мен қағидаттарын сақтай отырып жүзеге асырылуы мағызды. Тұтастай алғанда, нарықтық жағдайындағы БАҚ үшін бірқатар қиындықтар туғызады, сонымен қатар бизнеске дұрыс көзқараспен даму мен өсу мүмкіндігін береді.

 

Берікқожаева Аружан Ардаққызы

Әл-фараби атындағы ҚазҰУ студенті

«Махаббат, қызық мол жылдар» романындағы жастар бейнесіне сипаттама

Martebe.kz
-
0
ҚазҰУ – Ғылымға құштар жандар үшін үздік таңдау

Махаббат, қызық мол жылдар романы қалың көпшілікке арналған, қазіргі әдебиеттегі махаббаттың қандай болу қажет екенін көрсететін көркем туынды. Әңгіме Ұлы Отан соғысынан кейінгі жылдарды баяндайды, үлкен махаббат оқиғасы басты кейіпкеріміз Ерболдың соғыстан аман-есен оралып, Алматыдағы Қазақ университетінің, тарих-филология факультетіне түсуінен басталады. Оның 33-аудиторияда тек қыздармен отыруының өзі керемет суреттелген «отыз қыздың көзі менің де жүрегімді өртеп жібергендей» деген сөздерінен түсінуге болады. Ербол әйел қауымын жақсы көретін, ұялшақ, әр қыздың сұлулығы мен нәзіктілігіне тамсанатын, аңғал жігіт сияқты сипатталған.

Отыз қыздың арасынан Ерболдың жүрегіне жақын болғаны – Меңтай. Кітаптағы Меңтай бейнесіне әр қыз сүйсінеді деп ойлаймын, себебі ол қыз тәрбиесінің жоғары деңгейде болу керектігін үйретті. Меңтай сыпайы, ақылды, сабырлы және ұяң мінезді жарық қыз. Ерболдың өміріндегі маңызды оқиғалардың себепкері болған, Ерболды көрген сәттен бастап оны «ағай» деп құрметтеп, іштей ғашық болған ару.

Шығармада басқа да жастар бейнесі жақсы сипатталған, бірақ мен тек екеуіне тоқталғым келеді. Ербол мен Меңтайдың кіршіксіз таза махаббаттары бәріне үлгі болған секілді, кітапты оқып отырғанда сондай таза махаббат қасында мекендеп жүргендей болады. Бірақ автор жақсы жігіт пен білімді қыздың ғана бейнесін шығарып қойған жоқ. Ол келер ұрпақтың бойында болу керек қасиеттерді жинақтап, көрсете білді, яғни «Апамның айтқандары», «Шығыс нақылы», «Өз ойларым» деген тарауларда қыз бен ұлдың өзіне жарасар мінезі мен ақылы болу керектігі есте сақтайтын қағидалар.

Роман оңай болып көрінгенімен, басты кейіпкерлеріміздің бастан кешкен оқиғалары, қалаған бақыттарына қалай жеткендері жүректі жылатады десем артық емес. Ғашықтар бір-бірін сүйгенін білгенімен, Меңтай ағасына берген уәдесін бұза алмады. Осы тұста романның жағымсыз кейіпкері Тұмажан «Ошақбаев опық жемейді!» деген сөздерін мәтелге айналдырып алып өтірік сөйлеп, өзін ғана ойлап қалған арсыз кейіпкер шығады, ол Меңтайдың ағасының майдандасы, қыздарды кемсітіп, қорлаушылардың қатарынан. Меңтайды алдап, өзіне тоқал қылып алмақшы болады, ақыры соңында зорлап «ішіндегі бар нәрін сорып алып, сыртындағы қабығын лақтырып жіберген лимондай етіп қызды жатақханаға жеткіздім» дейді, қыздың бар абыройын төгіп, Ерболдың ашуына тиеді. Осылайша, бастарынан қаншама оқиға өтседе Ербол мен Меңтайдың махаббаттары өшпей, сезімдері әрі қарай лапылдады. Роман бізді соңында қуантпады, махаббат бәрін жеңе алғанымен күтпеген ажалды жеңуге қауқарсыз екен… Осылайша Ербол, жан жарынан айырылып, жаңа туған баласын жер қойнауына тапсырып, сәбидей қорғансыз күй кешеді. Менің ойымша, автор жастардың бейнесін тіл көркемдігімен керемет суреттеп шықты, олардан үлгі аларлықтай оқиға қалдырды. Қорыта айтқанда, бүгінгі күні адал махаббаттың қаншалықты маңызы бар? Оның құны қанша? Осы сұрақтарға жауап табу қиын болды. Егер барлық жігіттер Ерболдай қыз намысын қорғайтын, адал болса, қыздар Меңтайдай көрікті, ақылды болса бұл әлем басқаша болар ма еді? Ең өкініштісі, қазіргі заманның өзінде Тұмажан секілді арсыздардың саны көбеюде, ал таза махаббаттың бар болуы жоқтың қасы.

 

Берікқожаева Аружан Ардаққызы

Әл-фараби атындағы ҚазҰУ студенті

 

ЗАМАНАУИ МӘДЕНИЕТ ПЕН СӘНДІ ӨНЕР САЛАСЫНДАҒЫ КИІЗ СЫРЫ

Martebe.kz
-
0
Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны

ЗАМАНАУИ МӘДЕНИЕТ ПЕН СӘНДІ ӨНЕР
САЛАСЫНДАҒЫ КИІЗ СЫРЫ

Нұрболатова Балжан Серікболқызы
Алматы қаласы, Алатау ауданы
№181 жалпы білім беретін мектебі

Қазақ халқының қолөнері халық тұрмысында жиі қолданылатын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, бейнелеу сияқты творчестволық өнер жиындығынан тұрады. Шын мәнінде қолөнер түрлерінің әрқайсысының талай ғасырлық тарихы бар. Қазақтын өрнекті әшекеймен жасалатын қолөнердің түрлері,де атаулары да өте көп. Солардың ішінде Киіз басу өнері бұрынғы және жаңа әдіспен қолдану, заманымызға сай интерьерге әсемдеп тарту. Төрт түлік малдың жүні қазақ халқы- ның өмір тіршілігінде үлкен роль атқарған және оны ұқсатуды ел бұдан мыңдаған жылдар бұрын білген. Жүннен бау-шу, арқан-жіп, киім-кешек, қазақ үйдің киізін, әр түрлі төсеніштер мен қап, шекпен сияқты ең қажетті мүліктер жасаған. Қазақ халқының шаруашылығында мал жүнінің ен асылы және бұйымдар жасауға ең көп қолданылатыны, ол — түйе және қой жундері, ешкі түбіті,оның қылы пайдала- нады. Киіз – қазақтың дәстүрлі әйелдер қолөнерінде қолданылатын материалдар- дың бірі. Материал ретінде киіз ежелгі Қазақстанның көшпелі тайпаларына б.з.д 1 мыңжылдықта-ақ белгілі болған. Киіз заттардың негізгі бөлігі киіз үйдің сыртқы және ішкі безендіруінде, сондай-ақ аяқ киім мен киім тігуде қолданылған. «Киіз – бұл бу, су және жылу арқылы ұсталатын жүннен жасалған немесе жасанды тал- шықтардан жасалған жіпсіз тығыз тоқыма материалы. Материалды жасаудың бұл қағидасы киіз деп аталады». Қазіргі адамның түсінігінде әжесінің етігі мен галошы сияқты архаикалық нәрселермен бірлестіктердің болуы таңқаларлық емес. Материал ретінде сезіну барлық жағынан ескірген және дұрыс болып қала- ды деу қисынды болып көрінер еді, бірақ бұлай емес! Киіз – бұл тек қана көне киіз етік емес, сонымен қатар қызықты, пайдалы дүниелердің таңғажайып әлемі. Киіз- ден жасалған бұйымдар алуан түрлі,алуан түсті, жұмсақ және өте жайлы келеді. Сіз киізден көптеген заттар жасай аласыз, ең бастысы, ол сәнді болады! Киіз ежелгі заманнан бері белгілі және Інжілдегі аңыздарға сәйкес, оны кездейсоқ Нұх кемесінде ұзақ жүріп, қойларды бақылап жүрген кезде тапқан. Тарихта киізді Тибет, Кавказ, Алтай, Карпатия және Балқан аймақтарында өмір сүрген еуразиялық көшпенділер белсенді қолданған. Киіз өте жеңіл, қолдануға оңай, жылуды сақтайды және дыбыстарды оқшаулайды, бұл оны жан-жақты пайдалы етеді. «Киіз» сөзі бізге түрік диалектісінен шыққан және жануарлардың жүнінен – қой, ешкі немесе ламадан жасалған тығыз материалды білдіреді. Киіз – бұл көне жүн техникасы. Адам алыс уақытта тоқылған және тігу алдында жүннен киіз басу өнерін меңгерген. Малдың жүні балқыту кезінде мұқият жиналып, одан алғашқы қарабайыр киім тігілген. Адамдар мал өсіре бастағаннан-ақ, құрастыру процесі әлдеқайда жеңіл және өнімді бола бастады, өйткені жүнді малдан қырқу арқылы жинауға болатын еді. Киіз – алғашқы жабындарды жасауға керемет материал бо- латын, содан кейін олар кілемдер, панно және көшпенділердің арнайы тұрағы – киіз үйдің әшекейлерін жасады. Бір қызығы, өндіріс процесі ерлердің бақылауын- да болды, өйткені өндіріс пен киіз басу физикалық күш салуды қажет етеді. Олар киізді безендіруді, бояуды, оюды және оюөрнекпен жүргізуді үйренді. Көшпелі өр- кениет әлемге көптеген қызықты бейімделулер әкелді.Көшпенділердің қоршаған әлемге бейімделуінде киіз өнері тіректердің бірі болған, Орталық Азия аймақтары- на тән күрт континентальды климаттың қиындықтарын жеңуге көмектескен шын мәніндегі ерекше материал. Киіз сияқты материал өте ерекше. Пазырық қорған- дарының қазба жұмыстары мен олардың табиғи мұздануының арқасында біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың ортасынан бастап киізден жасалған бұйымдар туралы мәліметтер оқуға болады. Алтайда табылған Пазырық қорған- да қазір Эрмитажға қойылған киізден жасалған кілем — нағыз өнер туындысы болып табылады. Бірақ біз XIX –шы ғасырдағы қазақтардың киізден жасалған бұйымдарына назар аударсақ, олар Қазақстанның да, Ресей Федерациясының да музейлерінде, атап айтқанда Санкт-Петербургтегі орыс этнографиялық музейін- де мұқият сақталған, киізге деген қатынасты белгілі бір жоғары дәрежедегі мұра

еткен. Көшпенділердің тірі қалуы киізсіз мүмкін емес еді, ал киіздің пайда болуы қатал континентальды климаттың қиын жағдайларына бейімделудің қажетті фак- торы болып табылды, ол осы уақытқа дейін көптеген малдармен айналысатын от- басыларда өте маңызды рөл атқарды. Орыс этнографиялық музейінің Кавказ, Орталық Азия және Қазақстан этнография бөлімінің меңгерушісі Лариса Попованың қызықты әңгімесінде киіз қалай жасалғаны және көшпенділер өмірінде қандай орын алғаны туралы айтылған. Еуропа да шет қалмады, киіз басу және оны қолдану техникасы моңғол жаулаушыларымен пайда болды. Қатал климат пен ресурстардың жетіспеушілігі өз жұмысын атқар- ды, ал киіз басу мәдениеті солтүстік ашық жерлерде тамыр жайып, киізден етік, тұрмыстық мата, бас киімдер, дорбалар және тағы басқаларын жаса- ды. Бүгінде киіз өнеркәсібімен ауқымды ірі кәсіпорындар мен фабрикалар айналысады. Заманауи технологиялар мен техникалар киізге түрлі-түсті бояулар беруге, оның құрылымын, тіпті икемділігін өзгертуге мүмкіндік береді. Киіздің жұмсақ түрлері үшін бояу сәтінде табиғи бояғыштар мен сығындылар қолданылады. Киіз өнеркәсібі даму және өркендеу кезеңін бастан кешуде. Еуропада Халықаралық киіз академиясы құрылды, оның студенттері жыл сайын осы ежелгі шеберліктің қыр-сырын зерттеуге қа- нығу үшін Орталық Азия елдеріне келіп тәжірибе алмасады.

Өндірістік материалдардан басқа, шығармашылық компонент туралы да

ұмытпаған жөн. Заманауи шеберлер киізден барлық түрлі-түсті жұмсақ ойын- шықтар жасайды! Егер сіз жануарларды немесе сәнді аксессуарларды қаласаңыз, іздеңіз және таңдаңыз! Кішкентай қояндар, аюлар, мысықтар бүкіл әлемдегі ба- лалар мен ересектердің жүректерін жаулап алуда. Киізден жасалған бұйымдар жаңа трендке айналды, оларды жинайды, құрастырады және сатады, ал ең қы- зықты және ерекше бұйымдар мұражайлар мен көрмелерге қойылады. Киізге ар- налған тағы бір жағымды қолдану — зергерлік бұйымдар: моншақтар, сырғалар, білезіктер мен алқалар. Киізден жасалған қолөнер шеберлерінің жарқын киіз шарларын (моншақтары) жинауға болады, тоқиды, түрлі материалдармен желім- дей алады және клиенттерге шаш қыстырғыштарымен, серпімді белдеулерімен, сөмкелерімен, шарфтарымен, мұқабаларымен кең көлемде қуанта алады. Ең ке- ремет зергерлік бұйымдардың тізімін ұзақ уақыт бойы санауға болады, бастысы- мұндай бұйымдардың әрқайсысы ерекше, және оны дәл қайталау мүмкін емес! Өзіңізге киізден жасалған бұйым сатып алу арқылы сіз эксклюзивті авторлық шығарманың иесі болғаныңызға сенімді бола аласыз! Сонымен қатар, әмиян- дар, тиын ұстағыштар, көзілдірікке арналған қаптар және мобильді құрылғы- ларға арналған қаптар, сыртқы көрінісі мен сапасы көшеде кездесетін стандарт- ты аксессуарлар аясында айтарлықтай ерекшеленіп,бірден көзге түседі. Әрине, сіз өзіңіздің жеке пәтеріңізді киізден жасалған бұйымдармен безендіре аласыз! Заманауи шеберлер «кілем» сызығынан әлдеқашан өтіп, экрандар, полотнолар, жабындар және тіпті картиналар жасай алады! Осындай сәндік элемент сіздің қонақтарыңыз бен достарыңыздың назарын аудара алады! Киіздің ерекше түр- лерін тіпті сәндік ыдыс-аяқтар, вазалар, тостағандар немесе табақтар жасауда

қолдануға болады. Сондай-ақ, сіз өзіңіздің үйіңізді қатты ағаш қаңқаға отырғы- зылған және бірнеше қабатқа желімделген киізден жасалған түпнұсқа жиһазбен жабдықтай аласыз! Ал,Киіз орындық немесе киізден жасалған шам жайлы не айтар едіңіз? Киізді түпкілікті пайдалану – киізден киім жасау. Киіз табиғи өнім болып табылады және жылуды сақтайды, шляпалар, шарфтар, тәпішкелер және тағы басқалар үшін керемет материал болып табылады. Мұнда көркем киіз, нағыз өнер туындысы бар! Киізді қабаттастыруға, желімдеуге, кестелеуге және басқа материалдармен біріктіруге болады, киіз өнімін ала отырып,сіз өзіңізді ерекше-эксклюзивті зат иесімін деп мақтанышпен айта аласыз. Киіз өндірісі бүгінгі күні өзінің тарихи маңыздылығын сақтай отырып, бағындырылған пози- цияларды сенімді ұстауда. Киізді — етік жасау үшін әлі күнге дейін қолданылады, бірақ жас таланттар оларды әр түрлі тәсілдермен безендіреді, сурет салады, тіпті сән көрсетілімдерін ұйымдастырады және дизайнерлердің коллекциясын әсерлі сомаларға сатып,жақсы табыс та табады. Заманауи технологиялар мен дизай- нерлердің осы материалға деген сүйіспеншілігінің арқасында киіз бізді көптеген жылдар бойы өзінің жаңа экологиялық тазалығымен, жұмсақтылығымен және жылулығымен қуантып келеді. Киізден жасалған бұйымдар қазіргі заманғы де- кор өнерінде де өзінің тартымдылығын жоғалтқан жоқ. Киіз басудың дәстүрлі техникасын қолдана отырып, сіз әртүрлі тұрмыстық заттарды – кілемшелерді, сөмкелерді, стенд жамылғыларын, моншақтарды немесе гүлдерді жасай ала- сыз, олар сөзсіз өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Ал шебердің қолында олар сәндікқолданбалы өнердің ерекше туындысы бола алады. Киіз тарихы тура- лы қысқаша айтар болсақ … Киіз басу – бұл ұзақ тарихы бар қолөнер. Бұл жүн өңдеудің ежелгі тәсілдерінің бірі. Кейбір деректерге сүйенсек,шамамен 8 мың жыл бұрын адамдар қойларды қолға үйрете бастаған және сол кезден бастап киіз басу белсенді дами бастаған. Көшпелі халықтар үшін киіз тоқымасы негізгі және таптырмас түрі болып келді, одан тек кілемдер, сөмкелер, аяқ киімдер мен киім-кешектер ғана емес, тіпті үйлер де тігілді. Сонымен киіз қайдан пай- да болды? Ғалымдардың ортақ пікірі жоқ. Мүмкін ол бір уақытта әр жерде пайда болған шығар. Киіз ежелгі шумерлерге жақсы таныс болған. Археолог- тар біздің дәуірімізге дейінгі 4–3 мың жыл бұрын ежелгі адамдарда киіз киім- дер болған деседі. Ежелгі мысырлықтар киіз бас киімдерді, алжапқыштарды сауыт ретінде қолданған. Киіз киімдер ежелгі Вавилон мен Ассирияда болған. Помпей (кейіннен Везувий тауының атқылауынан қираған) Ежелгі Италияда жүн өңдеу орталығы болды. Викингтерде, Алтайдың көшпенділерінде және Ресей тұрғындарында киізден жасалған бұйымдар болған. Ең көне киіз бөлі- гін археологтар Түркияның Анадолы аумағындағы Чатал-Хуюктан (б.з.д. 7-6 мыңжылдық) неолит дәуірінен тапқан. Орта ғасырларда киіз басу процесі ішінара диірмен механизмі арқылы механикаландырылды, алдымен Персияда (10 ғ.), Содан кейін Еуропада (1213). 19 ғасырда киізден жасалған және киіз ба- сатын машиналар ойлап тапқан. Уақыт өте келе киіз басу аз танымал болды және негізінен бас киімдер, аяқ киімдер және басқа қалыпталған бұйымдар жасау үшін ғана қолданылды. Қазіргі таңда киіз өндірісі жаңа танымалдықты бастан кешуде.

Дүние жүзіндегі қолөнершілер мен суретшілер ежелгі қолөнерге жаңа тыныс берді. Киім, бас киім, аяқ киім, бижутерия, картиналар, панно, кілемдер, жиһаздар, шамдар, ойыншықтар, мүсіндер, тұрмыстық және интерьер заттары, өнер заттары – ше ерлердің өнерлі қолдарымен қалағаныңның бәрін жасауда!

Киізден жасалған бұйымдардың символдық рөлі киізден жасалған бұй- ымдардағы практикалық құндылықпен қатар, құрылымдық белгілер арқылы көрінетін олардың маңызды рөлі бар; олардың кейбіреулері (орындау техника- сымен, ою-өрнекпен байланысты рәсімдер) тиісті бөлімдерде қарастырылған. Қазақ киіздерінің сыртқы келбеті бойынша белгілі бір ақпаратты оқуға бола- ды. Көркем дизайнның күрделілігі, техника деңгейі, киіз материалдарының са- пасы иесінің мүліктік және әлеуметтік деңгейін көрсетті; сәндік дизайн ерек- шеліктері бойынша ру-тайпалық, аумақтық тиесілілігін дәл бағалауға болады. Қазіргі уақытта белсенді ішкі көші-қонға байланысты (бүкіл отбасының кө- шуі, Неке және т.б.) мұражай экспонатын өндірудің этнотерриториялық ор- тасын дәл анықтау қиынға соқты. Ауқатты адамдарда, әсіресе мереке күндері, киіз үйдің іші ғана емес, сырты да әдемі безендірілген, бұл киіздердің саны мен жарқын сәнділігімен көрсетілген Ш. Уәлиханов иесі қайтыс болғаннан кейін қырық-төрт күн ішінде үй шаруашылықтары оны қабылдағанына бай- ланысты қызықты Қазақ әдетғұрпын сипаттайды. Ол үшін түнде есікті ашып, табалдырықтың оң жағына ақ киізді жайып, жанып тұрған Шам мен қымыз шыныаяғын қойды [36, 113 б.]. Бұл мысалда ақ киіз марқұмның рухына құрмет көрінісі ретінде түсіндірілді. Мейірімді табиғаттың ою-өрнектері бар ақ түсті Текемет нәрестені бірінші рет төсеу кезінде бесіктің астына жайылды. Бұл ден- саулықты қорғауға және болашақта баланың өміріндегі өркендеуді, әлауқатты ынталандыруға, сондай-ақ оның әлеуметтік маңыздылығын арттыруға тиіс еді. Сонымен қатар, ақ киізден жасалған кілем басқа рәсімдерде, атап айтқан- да үйлену тойларында да кездеседі. Ежелгі уақытта қалыңдық күйеу жігіттің үйіне кетер алдында кілемде, ақ китте киілетін, ал ол «есту арқылы жылап, шаштарын жыртып тастағанын елестетіп, қайғысын туыстарымен бөлісетінін дәлелдеуі керек еді. Қорытындылай келе, Қазақ халық шеберлері эстетикалық пайымға ие бола отырып, киіздің табиғи мүмкіндіктерін барынша пайдалануға тырысты. Олардың көркемдік түйсігі көптеген вариациялардың көріністерімен Канон түрінде бекітілген бірқатар керемет сәндік шешімдердің пайда болуы- на әкелді. Әр техникада, пән категориясында материалдың ықтимал қасиет- терін жеңудің арнайы әдістері жасалды. Киіз туындыларға жүргізілген талдау этноинтеграциялық және жергілікті қасиеттердің жарқын этноспецификалық көркемдік белгілерін анықтады, сондай-ақ орындаудың басым техникасына және бұйымның ою-өрнекті-колористік шешіміне байланысты қандай да бір бейнелі дыбысқа ие болатынын көрсетті. Қаралған шығармалардың сәндік ерекшеліктері олардың пішіндерінің, түсінің бай түрлілігімен және оюөрне- гімен үш ареалдық кешенге бөлінеді: Батыс Қазақстан, Солтүстік, Орталық және Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан және Жетісу. Көркем дауыстың анықталған ареалдық ерекшелігі.

Қазақ киізінде башқұрт, татар, Алтай, тувин, хакас, якут және моңғол бұй- ымдарымен материал мен технологияның ұқсастығы кезінде композициялық байланыстар ерекше байқалмайды. Қазақтардың киіз бұйымдарының барын- ша жақындығы Орта Азия халықтарының, атап айтқанда қырғыздардың және Солтүстік Кавказдың бұйымдарымен белгіленеді, бұл ішінара ортақ этникалық компоненттердің болуымен, мәдени байланысымен шарттасқан. Белгіленген халықтардың киізден жасалған бұйымдарында өрнектерде, түс комбинацияла- рында, композициялық бөлшектерде ұқсастық анықталады. Алайда, әрбір этнос киіз кілемдердің бейнелі құрылысына өзінің ою-өрнекті-колористік ерекшелігін енгізді, осылайша жалпы көркемдік-техникалық базасы болған кезде көптеген шығармашылық көріністердің идеясын көрсетті. Осылайша, Қазақстанда құрғақ дала, күрт континенталды климат және экстенсивті мал шаруашылығы жағдайында көшпелі мәдениеттің көркемдік феномені, өнім ретінде қалыптасты деп айтуға болады.Киіздің тағы да басқа қол өнер бұйымдарының екінші қыры: бұйымдардағы ою өрнек тобы.Ою өрнектің ғылыми теориясы бар. Бұл бағыт әлі зертеудің биік деңгейіне жеткен жоқ.

Композициялық пішіндердің дамуы тарихилықтан гөрі, құрылымды-ло-

гикалықта қарастырылады. Өте ертеде қалыптасқан орталық-симметриялы композиция бүгінгі өнерде бейнелі композицияның классикалық үлгісі деп анық айта аламыз.

Өнертану ғылымында қалыптасқан симметрия, симметрия-ассимметрия аспектісінде ғылым мен көркемөнердің барлық жүйесінде универсумдарды сипаттау заңдылығы ретінде кездеседі. Симметрия түсінігі шынайылық және сұлулықпен қатар үйлесімділікті жасаушы.

Пішін жасау мен қабылдау заңдылықтарын гештальттық әдіснамадан зерттей келе, Рудольф Арнхейм, симметрияға көп тоқталады. Ол симметрияны таза психологиялық феноменнен қарастырады – визуалды образды тұтастықта симультантты ұстап қалу, симметрияның құрылымын жақсы білетін, өнерді жасаушы мен оны қабылдаушының санасының априорлы ұстанымы. Деген- мен Арнхеймнің пікірінше, көлденең сызық және тік симметриялар салтанат құрғанда, картинада салқын тәртіп орнайды. Арнхейм, тіпті симметрияны қа- таң сақтайтын сюжеттің өзінде, симмтериялық заңдылықты жұмсарта түсу ке- рек деген ойға келеді [2, 140 б.]. «Кеңістікті ұйымдастыру кез келген мәдениет- тің моделін тұрғызудың әмбебап тәсілі» [3, 443 б.]. Симметрия шынайы өмірді оған параллель жалған дүниемен байланыстырады.

Жазық беттегі тік және көлденең сызықтар өздерінің кереғарлығында екі алғашқы элементті алғашқы тектоникалы пішінді тудырады – төртбұрыш және крест. Крест – синтезді аяқталған пішін. Төртбұрыш – редукцияланған. Көлденеңді және тік сызықтардың байланысынан туған төртбұрыш, оппозиция болып қалып- тасқан визуальды кодты модельдейді: киелі/профанды. Төртбұрыш құрылымдық элемент нүктені қоршап орап алады және нүкте пішіннің көлденеңінен немесе ті- гінен бұрылу бағытының орталығы. Төртбұрышты пішін жетілген және аяқталған құрылымдық алғашқы элемент – дұрыс төртбұрыш. Дұрыс төртбұрыш кез кел- ген контексте тұрақтылық, нық тұғырлылық және тепе-теңділік әсерді білдіреді. Дұрыс төртбұрыштар сәулеттік ғимараттардың негізі болған және картиналардың композициялық құрылымы да осы пішінді негізге алады.

Дұрыс төртбұрыш, жазық беттегі кез келген тұйықталған пішінге ұқсас, ең бірінші ішкі және сыртқы кеңістікті шектеу нәтижесінің мәні. Яғни пішін- нің төрт сызығы симметриялы аймақты шектеуші ретінде шығады.

Келесі кең тараған пішіндер: шаршы мен шеңбер. Бұндағы дөңгелек бар- лық пішіндерден ерте пайда болған. «Шеңбер – о баста ментальды импульстің нәтижесі – нүктенің жазықтыққа жайыла ашылуы» [Пелипенко А.] Дөңгелек моделдің инерттілігі симметрияның шексіз өстері барлығымен байланысты.

Қазақ киіз үйінің пішіні де ғаламның кіші көшірмесі. Б. К. Байжігітов киіз үйдің пішіні мен оның көркемдік ерекшелігіне және атқаратын қызметіне терең талдаулар жасаған. Өнертанушы-философ былай деп жазған: «Киіз үй- дің пішіні сыртқы формасының табиғат заңдарына негізделіп жасалған. Үйдің дөңгелек сфералық құрылысы жел өті мен табиғаттың әр түрлі құбылыста- рына өте шыдамды келеді»,- деп, ол оның көркемдік құрылымын «киіз үйдің формасы мен шаңырағы планында шеңбер болып, күлдіреуішінің крестеліп келуі «шағын космостық макет» тұлғасын жасайтындай» – деген ойлары киіз үйді, жаратылыстың үйлесімділігімен байланыстырады. Сонымен қатар, «киіз үйдің дүниетанымдық көзқарасқа байланысты ол-сол, жоғары-төмен болып бөлінеді есікке қасы құрметті орын – төр – жоғарғы жақ. Үлкен кісі, қонақ адамға «жоғарылатыңыз», «жоғары шығыңыз» деп орын береді. «Төре» сөзі де «төр ие», «төрдің иесі» түсінігінен қалыптасса керек» — деген ойлары, қазақ дүниетанымының оң-сол, жоғары-төмен, оралық-шет, жақсы-жаман сияқты бинарлы жұптар көркем өнердің құрылымды-мазмұнының шығу көзін айқын- дауға көмектеседі.

Келесі, кең тараған S түрдегі пішін. Бұл пішін тұйықталған шеңберге ұқсамайды, ол ашық кеңістік идеясын шығаратындықтан – шеңберге антипод. Үшбұрышқа ұқсас S түрдегі пішін үштікті айқындайды. Әмбебапты үштік ырғақты – динамикалы модульді білдіреді. S түрдегі пішін үш элементтен құрылған, біріншісі – бастау, екіншісі – аяқталу және осыларды біліктіруші.

S-түрдегі пішіннің шеңберге ұқсастығы, екі пішіннің де айналу нүктесінің бір орталықтан басталуы, ал ол оларды бір-бірімен жақындата түседі. Осының негізінде сақ кезеңіндегі өрнектің композициясы құрылған деп айта аламыз. Сақ дәуірінде «аң стилі» атанған бағыттың бүгінгі күнге дейін қаншама түрленіп жеткенімен, оның ең негізгі S түріндегі композициялық құрылымы сақталған. Зооантропоморфты образдар біртіндеп зооморфтық және антропоморфтық деп бөлініп, әрқайсысы өзалдына көркем образдың тұрақты белгісіне айналды. Мифтік сана қалыптастырған аспан денелері туралы (космогониялық), аңдар мен құстар жөнінде (этологиялық), адамдар мен рулардың шығу тарих жайында (генеалогиялық) мифтер топтарына сәйкес ою-өрнектердің де түрлері бар. Бү- гінгі ою-өрнектің кең тараған түрлері: космогониялық (аспан әлеміне қатысты туған оюлар мен өрнектер), зооморфтық (жан-жануарлар бейнеленген өрнек).

Әлібек Қажғалиұлы: «Өрнек бейнеленген кескіндерден туындамаған, бей-

нелі кескіндермен бір кезде пайда болды. Ою-өрнекті бейнеленген көріністен із- деудің қажеті жоқ – ол онда жоқ, немесе ою-өрнек кескіндердің арасында пайда болады. Ою өрнек, оның объектісінің арасындағы байланыс және осының пай- да болуының байланысы – ЫРҒАҚ», – дей келе «өю-өрнек – ерекше тіл, оның көмегімен ежелгі адам Дүние мен кеңістік, Өмір мен Өлім, Ғалам мен ондағы өзінің орны туралы түсініктерді жазықтыққа көшірген» [5, 5-7 бб.]. «Өрнекте- гі ырғақ мағыналы суреттерді көркем образға тасымалдаушылық қабілетімен, шын мәнінде ол өзін мағыналық мазмұнды бекітуші ретінде көрстеді. Ол өрнек- ті құрастырады – артығын алып тастап, өнердің бірегей туындысын сақтай оты- рып, белгілі бір тұрақталған пішінді жасап шығады. Яғни ырғақ мифологияның мағынасын көркем образға ауыстырып, өрнектің мағынасын бекітеді» [6, 44 б.].

Өрнектегі бір мотивтің ырғақты қайталану, «раппорттылық» қайдан шықты деген сауал туары анық. Кескіндеме неліктен дүниедегі бір заттың қайталанбас бейенесін беретіні түсінікті, ал өрнекте жеке бейнелердің бір схемалы мотивтің

«шексіз қайталанып», «аяқталған» шектен шығып кетуін қалай түсіндіруге бо- лады деген сауалға, М. С. Каган былай жауап береді: «бұның жауабы адамның ырғақтан алатын абстрактылы эстетикалық ләззатынан түсіндірілмейді».

Кенепте, ыдыстың, ғимараттың қабырғаларында, төртбұрышты кілемде, дөңгеленген тәрелкеде – осы заттардың барлығында өрнектелетін жазық бет шексіз ағыста болады және осы ағысқа тәуелді, сонымен қатар сәнді орнала- суы керек – өзінің элементтерін ешбір шектеместен, ол да шексіз ағуы керек. Әрине, кейбір жағдайда, кейде суретші белгілі бір тұйықталған заттың кеңісті- гімен жұмыс жасағанда, мысалы, ыдыстың беті, шпалер, қорапшаның қақпағы, суретші бұнда қандай да бір бейнелі роспись жаза алады, бірақ бұл жағдайда да қолданбалы өнерде бұл тұйық «картиналы» росписті тек қана сансыз ырғақты қайталанатын қандай да бір мотивті, өрнекті жиектермен айқындауға және шек- теуге болады. Бұдан шығатыны, өрнектердің табиғи пішіндермен соншалықты ұқсастығы болғанымен, өрнектің ырғақты- композициялы негізі қалады, ал, ол өнектің нағыз мәні» [7, 151 б.]. «Ою-өрнек өзбетінше жеке өмір сүре алмайды. Сол өрнек бұйымның бетіне, интеръердің қабырғаларына, экстерьер фасадта- рында салынып және басқа да көлемді ландшафтар мен шағын заттарға эле- мент ретінде енген ою-өрнек, сол нұсқамен табиғи бірлікте бағалануға тиіс. Сондықтан ондағы көркемдік жарасымдылық жазық беті мен ою-өрнек ара- сындағы рауаждан, бұйымның сәулеттік ғимараттардың пластикалық кескіні мен оған салынған нақыштың үйлесімділігінен іздеген жөн» [8, 107-108 бб.].

Жазықтық бетіндегі өрнек ырғақтары көлденеңінен де, тігінен де қайталана

береді. Көлденең сызық жоғарғы мен төменді бөліп тұратын сызық, немесе оны өткен мен болашақтың шекарасы деп қарастыруға болады. Олай болса төменгі, ортаңғы және жоғарғы, қазақ түсінігіндегі үштік композиция дүниенің мағыналық сипаты бола алады. Барлық халықта көлденең сызық бірқалыптылықты, ал тік сы- зық өсуді, өрлеуді білдіреді немесе екі дүниені жалғастырушы. Қазақ өнерінде жиі кездесетін композиция – S түрінде бұратылған бейнелер. «Денесі бұратылған жа- нуарлар өлім алында тұрған белгісі. Сондықтан оның физикалық мәнін білдіретін төменгі бөлігі өз өсіне қатысты 180 градусқа айнала бұратылады, нәтижесінде дене физикалық әлемнен тірегін жоғалтады, яғни аяғының астындағы жерді сезу- ден қалады, бұл жағдайда оның жоғарғы бөлігі әлі де болса шынай дүниеден қол үзе қоймаған, әлі де өмірмен күресуде» [5, 5-7 бб.]. Бізге өте қарапайым болып көрінетін композициялық құрылымның ішкі энергия мен қуатқа және динамикалы күшке толы екендігін байқаймыз. Ою-өрнектің сыртқы сызықтарының бір-біріне ырғақты өтуі және пішіндердің ырғақты қайталануы композицияны қозғалысқа енгізеді. А. Қажғалиұлының талдап отырған Пазырық қорғанынан табылған ро- зеткадағы композициялық құрылымы осыған саяды. Яғни біз, ол композициядан дүниенің екі деңгейін көреміз: төменгі және жоғарғы. Осы кезеңнің өрнектері- нен-ақ байқалып тұрған композициялық ерекшелік бүгінгі қазақ қолөнері туын- дыларында жалғасты. Өрнектің симметриялылығы, ырғақтылығы және оның мо- нументалдылығы, «қазақ өрнектерінің ерекше үйлесімді орналасуы да осындай

әлеуметтік дүниетанымдық жағдайлармен байланысты. «Өрнектер әдетте бөлек орналасады. Бірінің-үстіне бірі салынбайды, айқастырылмайды. Өрнек ретсіз көп немесе кез келген жерге орындалмайды. Негізінен текемет, аяққап сияқты секілді бұйымдарда олар ірі болып келеді. Өрнектердің осы ірілігі оның монументті сипа- тын арттырып, бойына күш-қуатқа толы энергия жинақтайтындай. Өрнектер нәр- сенің бетіне, түр-түстеріне және сызық әуендеріне байланысты ерекше талғаммен беріледі» [8, 118 б.].

Қазақ дәстүрлі ою-өрнектері әлемнің көркем бейнелі көрінісі. Сондықтан да бүгінгі бізге оқыла қоймайтын оюлардың табиғаты да көркем бейнелі қа- былдаудан туындаған деп тұжырымдай аламыз.

Жоғарыда қарастырылған крест, төртбұрыш, шаршы, дөңгелек, S түріндегі пішіндер симметриялы элементтер манифестациялайтын маңызды алғашқы тектоникалы принцип: кеңістік құрылымының кез келген ырғақты қайталаулар абстрактылы кеңістіктік-уақыттық ортаның саналы көшірмелері. Бұл әмбебап пішіндер, бейсенелықтың түпкірінде жатқан архетиптер.

Әдебиеттер:

  1. Вамбери А. Орта Азияға саяхат. Санкт-Петербург, 1865 XVIII–XIX ғасырлардағы қа- зақ-орыс қатынастары. Алматы: Ғылым, 1964.
  2. Геродот. Тоғыз кітаптағы тарих. Пер. және ескерту. Г. А. Стратановский. К. IV. Мелпомена. Л.: Ғылым. Ленинград бөлімшесі, 1972. – С. 187-239.
  3. Қ айдағы көшпелі халықтардың тарихы туралы материалдар III–V ғғ. – М., 1989.
  4. денко С. И. Скиф дәуіріндегі таулы Алтай халқының мәдениеті. М.-Л., 1953. – 401 б.

К. А. Ақышев, Г. А. Кушаев Іле өзені аңғарындағы сақтар мен үйсіндердің ежелгі мәдениеті. АлмаАта, 1963. Руденко С. И. Хунн мәдениеті және Ноинулин қорғандары. М.-Л., 1962.

  1. Сорокин С. Үлкен Берел қорғаны // Мемлекеттік жұмыстар. Эрмитаж. – Л., 1969. Т. 10. Б. 224 – 225.
  2. К елёв С. В. Оңтүстік Сібірдің ежелгі тарихы. – М., 1951.
  3. Гильом де Рубрук. Шығыс елдеріне саяхат // Шығыс елдеріне саяхат. – Алматы: Ғылым, 1993. – Б. 76–173.
  4. Ибн бд әл-Захирдің шығармасынан / / Араб деректеріндегі Қазақстан тарихы. – Т. 1. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – С. 68–77.
  5. Әлидің ұлы Шафидің жіресінен.
  6. Қажғалиұлы А. Органон орнамента. – Алматы, 2003. – 456 б.
  7. Буткевич Л. М. История орнамента: учеб. Пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений, обучающихся по спец. 030800 «изобразительное искусство» / Л.М. Буткевич. – М: Гумани- тар. Изд. Центр ВЛАСДОС, 2005. – 267 с.
  8. Каган М. С. Избранные труды в 7 томах. Том V. Проблемы теоретического искусствоз- нания и эстетики. – СПб: ИД «Петрополис», 2008. – 408 с.
  9. Байжігітов Б. К. Бейнелеу өнерінің философиялық мәселелері: кеңістік пен уақыт ырғағындағы тұрақты сурет үлгілері. – Алматы: Ғалым-өлке, 1998. – 192 б.

 

ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІНІҢ ПАЙДАСЫ МЕН ЗИЯНЫ

Martebe.kz
-
0
Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны

ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІНІҢ ПАЙДАСЫ МЕН ЗИЯНЫ

Орындаған:Болатжан Елина
Ғылыми жетекшісі: ф.ғ.к.,
Қауымдастырылған-профессор Қаршығаева А.
Алматы қаласы,
Қазақстан Республикасының
Білім және Ғылым министрлігі
Тұран университеті

Аңдатпа. Мақалада әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны туралы айтылады. Әлеуметтік желі біздің күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Интернет арқылы адамдар достарымен байланыста болуға, жаңалықтармен, фотосуреттермен және идеялармен бөлісуге мүмкіндік алды. Дегенмен, кез келген басқа технология сияқты, әлеуметтік желілердің де оң және теріс жақтары бар екенін ұмытпау керек. Тақырып бүгінгі таңда өзекті болып табылады.
Кілт сөздер: әлеуметтік желі, интернет, ақпарат, мәдениет, SWOT талдау, интернетке тәуелділік.
Аннотация. В статье рассказывается о пользе и вреде социальной сети. Социальные сети стали неотъемлемой частью нашей повседневной жизни. Через Интернет у людей была возможность поддерживать связь со своими друзьями, делиться новостями, фотографиями и идеями. Однако, как и в случае с любой другой технологией, важно помнить, что у социальных сетей есть свои плюсы и минусы. Тема актуальна на сегодняшний день.
Ключевые слова: социальные сети, интернет, информация, культура, SWOT-анализ, интернет-зависимость.
Annotation. The article talks about the benefits and harms of a social network. Social media has become an integral part of our daily lives. Through the Internet, people had the opportunity to keep in touch with their friends, share news, photos and ideas. However, as with any other technology, it’s important to remember that social media has its pros and cons. The topic is relevant today.
Keywords: social networks, Internet, information, culture, SWOT analysis, Internet addiction.
Әлеуметтік байланыстар, әлеуметтік желі адамдарға бір-бірімен оңай байланыста болуға, нақты уақыт режимінде байланысуға және ақпарат
алмасуға мүмкіндік береді. Олар түрлі ақпарат алуға, атап айтсақ әлеуметтік медиа жаңалықтар, ғылым, технология, денсаулық, мәдениет және т. б. болсын, кез келген тақырып бойынша пайдалы ақпарат көзі бола алады. Интернетте көптеген басылымдар, компаниялар мен сарапшылар әлеуметтік желілерде өз білімдері мен тәжірибелерімен бөліседі, бұл жаңа нәрсені үйренгісі келетін немесе дағдыларын дамытқысы келетін адамдар үшін пайдалы болуы мүмкін. Жарнама және маркетинг әлеуметтік медиа өнімдерді, қызметтерді және брендтерді жылжытудың тиімді құралы бола алады. Көптеген компаниялар тұтынушыларды тарту, аудиторияны кеңейту және сатылымды арттыру үшін әлеуметтік медианы пайдаланады. Әлеуметтік желілер арқылы біз сарапшылардың әрекеттерін бақылау және ақпаратты талдау арқылы көп нәрсені үйрене аламыз. Бүгінгі таңда әлеуметтік желілер адамдардың күнделікті өмірінде маңызды рөл атқарады. Күн сайын миллиондаған адамдар әлеуметтік желіні кездесулер ұйымдастыруға, қажетті ақпаратты іздеуге пайдаланады. Осы тұста айта кету керек, әлеуметтік желігің ең белсенді пайдаланушылары – жастар болып табылады. Жиналған мәліметтерге сүйене отырып, жас ұлғайған сайын респонденттер әлеуметтік желілерге азырақ барады деген қорытынды жасауға болады. Түрлі сарапшылар әлеуметтік желіде белсенді отыратындарға ескерту жасап, денсаулықтарын сақтауды сұрап отыр. Әлеуметтік желілердің жастардың рухани және адамгершілік дамуына әсерін осы мәселенің көптеген зерттеушілері екіұшты бағалайды [1].
Әлеуметтік желінің басты артықшылықтарының бірі – әлемнің түкпір-түкпірінен қалаған адамдармен байланыста болу мүмкіндігі екені сөзсіз. Біз алыс қашықтықта болса да, туыстарымызбен, достарымызбен және әріптестерімізбен оңай сөйлесе аламыз, бұл біздің қарым-қатынасымызды нығайтуға және ақпарат алмасуға ықпал етеді. Қазіргі таңда интернет біз үшін құнды ақпарат көзі болып табылады. Оның көмегімен, жаңалықтарды өз көзімізбен көре аламыз, өзекті оқиғаларды қадағалай аламыз және оларды басқа пайдаланушылармен талқылай аламыз. Бұл қоғамдық диалогтың дамуына және көкжиектің кеңеюіне ықпал етеді. Алайда, әлеуметтік желілерді пайдалану да жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін. Әлеуметтік желілерде бақыланбайтын уақыт өнімділіктің жоғалуына және маңызды міндеттерден алшақтауға әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, жеке ақпаратты бақылаусыз тарату құпиялылық пен қауіпсіздікке бірден бір қауіп төндіруі мүмкін. Әлеуметтік медианы дұрыс пайдалану үшін бірнеше қарапайым ережелерді сақтау керек. Біріншіден, әлеуметтік желілерде өткізетін уақытты шектеп, оны пайдалану үшін нақты уақытты белгілеп, ұстанған жөн. Екіншіден, жеке ақпаратқа абай
болу керек. Құпия деректерді жарияламау қажет. Үшіншіден, түрлі жанжалдар мен даулардан аулақ болу да маңызды рөлге ие [2].
Әлеуметтік медианы пайдаланудың жағымсыз әсерлеріне балалар, жасөспірімдер және жалпы жастар арасындағы суицидтік белсенділіктің өсуі жатады, олар бүгінгі күнге дейін үлкен пропорцияларға ие болды. Жастардың әлеуметтік желілерді пайдаланудағы келесі жағымсыз жағы – құндылықтардың өзгеруі. Егер осыдан он жыл бұрын жастар кітап оқуға көп уақыт жұмсаса, көптеген хоббимен айналысып, әртүрлі үйірмелер мен секцияларға қатысса, қазір бәрі керісінше жаққа ауысуда. Бүгінде көп жастар виртуалды қарым-қатынасты қалайды, бұл қазіргі жастардың қарым-қатынасының төмен деңгейіне әкеледі. Бұл факт әлеуметтік желілерді пайдалану салдарынан қазіргі жастардың зияткерлік деңгейінің төмендегенін көрсетеді. Тағы бір әлеуметтік желілердің қазіргі жастарға тигізетін кері әсері туралы айтатын болсақ, оларға тәуелділік туралы айтуға болады. Статистикаға сәйкес, балалар әлеуметтік желілерде күніне кем дегенде 3 сағат өткізе алады, ал кейбіреулері күннің көп бөлігін виртуалды әлемде өткізіп жатады. Платформаларға шамадан тыс назар аудару көптеген ата-аналарды алаңдатады. Бірақ баланың әлеуметтік желілерге кіруін шектемес бұрын олардың артықшылықтарын ескеру қажет:
1. Қазіргі әлемдегі қоғам мүшелерімен қарым-қатынас жасау үшін баланың коммуникативті дағдыларын дамыту;
2. Ашық қол жетімді пайдалы ақпарат ағынын алу;
3. Нәтижесінде монитор алдында отыру жасөспірімдер арасында алкогольді, есірткіні, темекі шегуді теріс пайдаланатындардың саны азаяды деп қарастыруға болады;
4. Ашық қоғамға бейімделмеген тұйық тұлғалар үшін виртуалды байланыс мүмкіндігі [3].
Артықшылықтарына қарамастан, әлеуметтік желілер қазіргі балаларға келесі факторлар бойынша қауіп төндіруі мүмкін:
1. Баланың эмоционалды және физикалық жағдайына ықтимал қауіп төндіретін бейтаныс адамдармен қарым-қатынас жасау мүмкіндігі.
2. Баланың физикалық дамуының болмауы және көру қабілетінің нашарлауы.
3. Нақты қарым-қатынастың болмауы. Интернет баланы виртуалды әлемге шақырып, қарапайым өмір сүруге деген ұмтылысты төмендеу процесі жүруі мүкмін.
4. Өзін-өзі төмен бағалауды қалыптастыру, оның салдары қоғамдық пікірге үлкен тәуелділікке алып келуі мүмкін.
5. Балаға қажет емес ақпарат ашық түрде ұсынылады.
6. Интернеттегі түрлі алаяқтық фактілердің көп болуы [4].
Әлеуметтік желінің ақылмен және жауапкершілікпен пайдаланған кезде ғана пайдалы құрал бола алатынын естен шығармау қажет. Олар бізге қоршаған әлеммен байланысуға, ақпарат алмасуға және жақын адамдармен байланыста болуға мүмкіндік береді. Алайда, жағымсыз салдардан аулақ болу үшін әлеуметтік желілерде өткізген уақытты қадағалап, жеке ақпаратыңызды қорғау қажет. Әлеуметтік медианы дұрыс пайдалану бізге ықтимал жағымсыз әсерлерді азайту арқылы олардың пайдасын алуға мүмкіндік береді. Әлеуметтік желілердегі әрекеттеріңізге мұқият және жауапты болсақ, олар қарым-қатынас пен ақпарат алмасудың пайдалы құралы болады. Әлеуметтік желі тақырыбына SWOT талдау жасау арқылы жақсы және жағымсыз жақтарын біле аламыз (кесте 1).
Әлеуметтік медианың күшті жақтары
— Әлеуметтік медиа қашықтағы отбасы мүшелері мен достарын байланыстыра алады. Instagram, Facebook және Twitter сияқты әлеуметтік медиа платформалар барлық пайдаланушыларға басқа адамдармен байланысуға көмектеседі.
— Әлеуметтік медиа компанияларды өз аудиториясымен тікелей байланыстыра алады. Бизнеске өз аудиториясымен немесе клиенттерімен байланыс орнату қиын.
— Әлеуметтік желінің тағы бір күшті жағы олардың жарнамалық мүмкіндіктері. Көптеген компаниялар өз тауарлары мен қызметтерін әлеуметтік медиа арқылы насихаттағысы келеді. Бұл жағдайда әлеуметтік медиа адамдарға осы платформада әртүрлі өнімдер мен қызметтерді
Әлеуметтік медианың әлсіз жақтары
— Әлсіз Жақтардың бірі – шындық пен онлайн өмір арасындағы айырмашылық. Адамдар жалған өмір салтын елестете алады. Бұл жағдайда ол адамдардың психологиясын бұзуы мүмкін.
— Тағы бір әлсіздік — әлеуметтік медиаға тәуелділік. Біз қазір қазіргі заманда өмір сүріп жатқандықтан, адамдардың көпшілігі әлеуметтік медиаға тәуелді болады деп есептеледі.
— Алаяқтық.
— Денсаулықтың нашарлауы.
жарнамалауға және насихаттауға мүмкіндік береді.
Әлеуметтік медиа мүмкіндіктері
— Әлеуметтік желі индустриясы үшін ең жақсы мүмкіндік — пайдаланушылар пайдалана алатын көбірек бағдарламалық құралды шығару. Көріп отырғанымыздай, миллиардтаған адамдар әрқашан әлеуметтік медиа платформаларында.
— Әлеуметтік медиа үшін тағы бір мүмкіндік – бұл жаңа табыс көзі. Әр түрлі әлеуметтік медиа платформалар өздерінің салыстырмалылығын сақтау үшін жарысады.
Әлеуметтік медиа қауіптері
— Құпиялылық қаупі. Көптеген пайдаланушылар әртүрлі әлеуметтік медиа платформаларын пайдалануда абай болмаса, түрлі алаяқтар мен бопсалаушылардың «торына» түсуі мүмкін.
— Әлеуметтік желіге тәуелділік.
Кесте 1. Әлеуметтік желіге SWOT талдау.
Әлеуметтік желілер бізді қалай қызықтырады және олар соншалықты қауіпсіз бе? Ең алдымен, ХХІ ғасыр бізге уақыт қалдырмайтын қарым-қатынас үшін шексіз мүмкіндіктер береді. Жоғарыда айтылғандай, әлеуметтік желінің негізгі мақсаты – әңгімелесушілерді бөлетін қашықтыққа қарамастан, достарымен, туыстарымен және бұрын таныс емес адамдармен сөйлесу. Адамдар қызығушылықтары бойынша достар табады, фотосуреттер мен бейнелерді бөліседі және т.б.артықшылықтарын айтсақ болады. Мұндай қызметтердің көпшілігінде кез-келген абонент қай жерде болса да, интернет арқылы дауыстық және бейне қоңыраулар шалу мүмкіндігі қамтамасыз етілген. Әлеуметтік желі бізге жан-жақты дамуға мүмкіндік береді: біз өзімізді қызықтыратын кез келген көркем фильмді көре аламыз, музыка тыңдай аламыз, кез келген кітапты оқи аламыз, шет тілін үйренеміз және т.б. артықшылықтарға ие боламыз. Әлеуметтік желілердің тағы бір үлкен пайдасы – бұл адамдардың өз бизнесін дамытуға арналған алаң деп айтсақ болады. Мұнда сіз өзіңіздің кітап дүкеніңізді, жаңа мейрамханаңызды немесе такси қызметін жарнамалай аласыз, бұл сіздің бизнесіңізді тек таныстарыңызға ғана емес, сонымен қатар өз қалаңыздың немесе тіпті елдің тұрғындарының
көпшілігіне танымал етуге мүмкіндік береді. Әлеуметтік желі қаншалықты пайдалы әрі ыңғайлы болғанмен сыртқы ортамен байланысты үзуге болмайды. Қазіргі таңда әлеуметтік желілер көп білетін, қолданыста жүрген сөз, тұтынушылар үшін де әлеуметтік желі ыңғайлы құралға айнала білді. Орта буын өкілдері интернетте керек кезінде ғана отырып, пайдалы нәрсені ғана алып, сыртқы ортамен байланысын үзбеуі мүмкін. Ал жасөспірімдер мен балалардың әлеуметтік желілерде тек пайдалы мағлұмат алады деп кесіп айта алмаймыз. Сол себепті де, әлеуметтік желі туралы оң және теріс пікірлерді саралап, қолданған жөн. Бүгінгі күнде кей адамдарға «интернетке тәуелділік» диагноздары да қойылып отыр. Сондықтан да, интернетті пайдалану мәдениетін тәрбиелеу керек, яғни шексіз мүмкіндіктер әлемін виртуалды емес, нақты мақсаттар мен шешімдерге қол жеткізу құралы ретінде көру маңызды фактор болып табылады [5].
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Белоножко Е.С., Чеджемов Г.А. Мошенничество в сети Интернет // Наука XXI века: актуальные направления развития. Самара. СГЭУ. – 2017. – №1-1. – 86 б.
2. Гладкий А. Мошенничество в Интернете. Методы удаленного выманивания денег, и как не стать жертвой злоумышленников. – М.: АВТОР, 2018. – 899 б.
3. Шейнов, В. П. Как защититься от обмана и мошенничества: моногр. / В.П. Шейнов. – М.: Харвест, 2019. – 464 б.
4.Цой Н.А. Феномен интернет-зависимости и одиночество // Социологические исследования. 2011. № 12 (332). — 98-108 бб.
5. Краснова Г.А., Можаева Г.В. Электронное образование в эпоху цифровой трансформации. Томск: Издательский Дом Томского государственного университета, 2019. – 200 б.

Байланыс пен тілдің эволюциясы: дамудың жаңа кезеңдері

Martebe.kz
-
0
Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны

                                                       Аңдатпа:

Бұл ғылыми мақала қазіргі әлемдегі әлеуметтік желілердің дамуы контекстіндегі коммуникация мен тілдің эволюциясын зерттеуге арналған. Мақалада платформалардың пайда болуынан бастап ұтқырлық, визуалды байланыс және басқа технологиялармен интеграция сияқты заманауи инновацияларға дейінгі әлеуметтік медианы дамытудың негізгі кезеңдері қамтылған. Әр кезең оның әлеуметтік желі қолданушыларының ақпаратын қарым-қатынас жасау және қабылдау тәсілдеріне әсері тұрғысынан талданады. Тілдік тәжірибелердегі, мазмұн форматтарындағы және өзара әрекеттесудегі өзгерістерге ерекше назар аударылады және әлеуметтік медианың қоғамға, бизнеске және болашақ тенденцияларға әсері қарастырылады. Мақала авторлары қазіргі цифрлық ортаға бейімделу, өзара әрекеттесу мен коммуникацияның тиімділігін арттыру, сондай-ақ әлеуметтік зерттеулер мен цифрлық технологияларды дамыту саласындағы жаңа стратегияларды қалыптастыру үшін әлеуметтік медианың даму кезеңдерін түсіну қажеттілігін атап көрсетеді.

Кілт сөздер: әлеуметтік медиа, коммуникация, тіл, даму, технология, қоғам, бизнес, ұтқырлық, визуалды байланыс, интеграция.

Аннотация:

Эта научная статья посвящена изучению эволюции коммуникации и языка в контексте развития социальных сетей в современном мире. В статье рассматриваются основные этапы развития социальных сетей, от появления платформ до современных инноваций, таких как мобильность, визуальное общение и интеграция с другими технологиями. Каждый этап анализируется с точки зрения его влияния на способы взаимодействия и восприятия информации пользователей социальных сетей. Особое внимание уделяется изменениям в языковых практиках, форматах контента и взаимодействиях, а также рассматривается влияние социальных сетей на общество, бизнес и будущие тенденции. Авторы статьи подчеркивают необходимость понимания этапов развития социальных сетей для адаптации к современной цифровой среде, повышения эффективности взаимодействия и коммуникации, а также формирования новых стратегий в области социальных исследований и развития цифровых технологий.

Ключевые слова: социальные сети, коммуникация, язык, развитие, технологии, общество, бизнес, мобильность, визуальная коммуникация, интеграция

                                                  Annotation:

This scientific article is devoted to the study of the evolution of communication and language in the context of the development of social networks in the modern world. The article covers the main stages of social media development, from the emergence of platforms to modern innovations such as mobility, visual communication and integration with other technologies. Each stage is analyzed in terms of its impact on the way social network users communicate and perceive information. Particular attention is paid to changes in language practices, content formats, and interactions, and the impact of social media on society, business, and future trends is considered. The authors of the article emphasize the need to understand the stages of development of social media in order to adapt to the modern digital environment, improve the efficiency of interaction and communication, as well as form new strategies in the field of Social Research and the development of digital technologies.

Кeywords: social networks, communication, language, development, technology, society, business, mobility, visual communication, integration

 

Жалпы коммуникациялық зерттеулер қазақ қоғамында енді басталды. Заман талабында грамматика мен цифрлық дәуірдің басталуымен ырықсыз түрде қалыптасып отыр.  Бүгінгі күнде  профессор Зәуреш Қанашқызы Ахметжанова бастаған бір топ ғалымдар коммуникация мен әлеуметтік желі тақырыбындағы тіл мәселесін зерттеуді қолға алды. Бұл жалпы әлемдік жаһандану процесіне біз де өз үлесімізді салып отырмыз деген сөз.

Цифрлық прогресс пен технологияны үнемі жетілдіру дәуірінде әлеуметтік медианың біздің өміріміздегі рөлі салыстырмалы түрде маңызды болды.[1] Олар цифрлық платформаның бір түріне айналды, онда біз өз ойларымызды білдіреміз, жаңа ортамен танысамыз, тәжірибе алмасамыз, тіпті айналамыздағы әлем туралы пікір қалыптастырамыз. Бұл тұрғыда әлеуметтік желілердегі коммуникация динамикасы мен тіл эволюциясын зерттеу қазіргі әлеуметтік-мәдени процестерді түсінудің негізгі іргетасы болып табылады. Өткен ғасырдың аяғында дами бастаған әлеуметтік желілердің пайда болуынан бастап, осы күнге дейін біз қарым-қатынас жолында бірқатар революциялық өзгерістерді бастан өткердік. Мәтіндік хабарламалардан мультимедиялық форматтарға, болжамды коммуникациядан нақты уақытқа, статикалық дәуірден динамикалық мазмұнға көшу-бұл біздің тіліміз бен байланыс принциптерімізге үлкен әсер еткен өзгерістердің аз ғана бөлігі. Біздер, адамзат әлеуметтік медианың виртуалды кеңістігі біздің шындықтың ажырамас бөлігіне айналатын құбылысқа тап болдық. Бұл тек қарым-қатынас пен ойын-сауық орны ғана емес, сонымен қатар ортақ қоғамдық ойды қалыптастыруға, идеяларды таратуға және жаңа мәдени тегеуінді құруға арналған алаң. Дәл осы жерде тілдік нормалардың белсенді қалыптасуы, жаңа сөздер мен өрнектер жасау, сондай-ақ қолданыстағы тілдік бірліктердің семантикалық жүктемесінің өзгеруі жүреді.[2]

Әлеуметтік желілердегі қарым-қатынас пен тілдің даму кезеңдерін түсіну бізге технологиялық инновацияларды ғана емес, олардың біздің мәдениетімізге, мінез-құлқымызға және әлемді қабылдауға әсерін жақсы түсінуге көмектеседі. Осы өзгерістерді талдай отырып, біз цифрлық революция біздің қазіргі қоғамымызды қалай қалыптастыратынын және оның болашақта бізге қандай қиындықтар туғызатынын түсіне аламыз.

Цифрлық медиа бастапқыда салыстырмалы түрде қарапайым онлайн платформалар болды, онда пайдаланушылар өздерінің профильдерін жасай алады, мәтіндік хабарламалар мен контактілерді бөлісе алады. Бұл кезең мультимедиялық мүмкіндіктердің жетіспеушілігімен және негізінен мәтіндік байланысқа бағытталған шектеулі функционалдылықпен сипатталды.  Әлеуметтік ортаның дүниеге келуі пайдаланушыларға виртуалды кеңістікте өзара әрекеттесудің жаңа әдісін ұсына отырып, онлайн байланыс тарихындағы бетбұрыс болды. Сияқты алғашқы платформаларда Classmates.com және SixDegrees.com біз пайдаланудың қарапайымдылығы мен шектеулі функционалдылық арасындаромаға келдік, бірақ содан кейін біз әлеуметтік медианың болашақ дамуына негіз қаладық[3]. Олар пайдаланушыларға өздерінің профильдерін құруға, достар қосуға және хабар алмасуға мүмкіндік берді, бұл виртуалды байланыс пен әлеуметтік медиа белсенділігінің жаңа мүмкіндіктерін ашты. Бұл кезеңде функционалдылық шектеулі болғанымен, бұл адамдардың қарым-қатынас пен әлеуметтік өзара әрекеттесу үшін онлайн ортаны қалай қабылдағанына және пайдалануына айтарлықтай әсер етті. Бұл кезеңді әлеуметтік желілерді одан әрі дамытудың негізі деп санауға болады, мұнда мәтіндік байланыс неғұрлым күрделі және көп функциялы функцияларды енгізудің бастапқы нүктесі болды [4].

Әлеуметтік желілерді дамытудың екінші кезеңі функционалдылықтың едәуір кеңеюімен және пайдаланушылар үшін жаңа мүмкіндіктердің пайда болуымен сипатталды. Платформалар мультимедиялық мүмкіндіктерді, топтар мен іс-шараларды құруды және басқа қызметтермен біріктіруді қоса алғанда, өзара әрекеттесу үшін әртүрлі құралдарды ұсына бастады. Осы кезеңдегі негізгі өзгерістердің бірі мультимедиялық мүмкіндіктерді енгізу болды. Пайдаланушылар фотосуреттерді, аудио және бейне мазмұнын жүктеу мүмкіндігіне ие болды, бұл ақпаратты білдіру мен бөлісу тәсілдерін әртараптандырды. Бұл қадам платформалардың интерактивтілігі мен пайдаланушылардың белсенділігін арттыруға әкелді. Сонымен қатар, екінші кезеңде әлеуметтік медиа топтар мен қауымдастықтардың функцияларын белсенді түрде дамыта бастады. Пайдаланушылар қызығушылық топтарын құра алады, қоғамдастық ішіндегі тақырыптарды талқылай алады, іс-шаралар мен акциялар ұйымдастыра алады. Бұл мақсатты қауымдастықтардың қалыптасуына және пікірлес адамдар арасындағы өзара әрекеттесуді тереңдетуге ықпал етті.

Әлеуметтік медианы басқа онлайн қызметтермен және қосымшалармен біріктіру дамудың екінші кезеңіне де тән болды. Пайдаланушылар өздерінің профильдерін басқа платформаларға байланыстыру, әртүрлі қызметтер арасында мазмұн мен ақпаратты бөлісу мүмкіндігіне ие болды, бұл ыңғайлылықты жақсартты және әлеуметтік белсенділік мүмкіндіктерін кеңейтті. Осылайша, әлеуметтік медианы дамытудың екінші кезеңі пайдаланушыларға өзара әрекеттесу мен өзін-өзі көрсетудің әртүрлі тәсілдерін, сондай-ақ цифрлық ортаны толық қабылдау және пайдалану үшін әртүрлі онлайн ресурстармен интеграциялауды ұсына отырып, жаңа көкжиектер ашты.[5]

Әлеуметтік медианы дамытудың үшінші кезеңі жекелендіру жүйелерін белсенді енгізумен және әр жеке пайдаланушының мүдделері мен қалауы бойынша мазмұн құру үшін алгоритмдерді қолданумен байланысты. Бұл пайдаланушы тәжірибесін жекелендіру және платформамен өзара әрекеттесуді жақсарту жолындағы маңызды қадам болды. Бұл кезеңде әлеуметтік желілер пайдаланушылардың мінез-құлқы мен қалауы туралы деректерді белсенді түрде жинап, талдай бастады[6]. Бұл әрбір пайдаланушының жеке мүдделерін ескеретін жекелендірілген мазмұн ағындарын, ұсыныстарды және жарнамалық ұсыныстарды жасауға мүмкіндік берді. Машиналық оқыту алгоритмдері қалауларды анықтау, мінез-құлықты болжау және аудиториямен өзара әрекеттесу тиімділігін арттыру үшін пайдаланылды.

Даралау жүйелері пайдаланушы интерфейстерін құру және функционалдылықты жеке қажеттіліктерге бейімдеу үшін де қолданылады. Бұған қайта жобалау, жекелендірілген хабарландырулар беру және пайдаланушыларға платформаны пайдалану тәжірибесін басқаруға мүмкіндік беретін параметрлерді орнату кіреді. Сонымен қатар, алгоритмдер спам, жалған жаңалықтар және орынсыз мазмұн сияқты қажетсіз мазмұнмен күресу үшін белсенді түрде қолданылды. Бұл пайдаланушылар үшін қауіпсіз және жайлы ортаны сақтауға, байланыс сапасын және платформаны қабылдауды жақсартуға көмектеседі. Осылайша, әлеуметтік медианы дамытудың үшінші кезеңі платформаны пайдаланудың қанағаттануы мен тиімділігін арттыру үшін заманауи аналитикалық технологиялар мен алгоритмдерді пайдалана отырып, әрбір пайдаланушы үшін жеке және өзекті тәжірибені құруға бағытталған[7].

Әлеуметтік желілерді дамытудың төртінші кезеңі мобильді технологиялардағы революциямен сипатталады, бұл ұтқырлықтың артуына және пайдаланушылардың платформалармен лезде өзара әрекеттесуіне әкелді. Мобильді қосымшалар күнделікті өмірдің ажырамас бөлігіне айналды, кез-келген уақытта, кез-келген жерде әлеуметтік желілерге жылдам және ыңғайлы қол жетімділікті қамтамасыз етті. Смартфондар мен планшеттердің көбеюі, сондай-ақ мобильді Интернеттің сапасының жақсаруы мобильді құрылғыларда әлеуметтік желілерді белсенді пайдалануға ықпал етті. Пайдаланушылар өз өмірінің сәттерін лезде бөлісуге, фотосуреттер мен бейнелерді жүктеп салуға, хабарламаларға жауап беруге және нақты уақыт режимінде пікірталастарға қатысуға мүмкіндік алады. Бұл кезең сонымен қатар мазмұнның көлемін азайтумен және қысқалық пен мәнерлілікке назар аударумен байланысты. Мобильді құрылғылардың экран кеңістігінің шектеулі болуына байланысты пайдаланушылар қысқа және мағыналы хабарламаларды ұната бастады, бұл әңгімелер мен қысқа бейнелер сияқты форматтардың көбеюіне әкелді[8]. Сонымен қатар, мессенджерлер мен push-хабарламалардың функционалдығын дамыту жедел байланысты жақсартуға мүмкіндік берді. Пайдаланушылар нақты уақыт режимінде жылдам және оңай байланыса алады, жаңа оқиғалар туралы хабарландырулар ала алады және компьютерге немесе тіркелген Интернет қосылымына қосылмай-ақ пікірталастарға белсенді қатыса алады. Осылайша, әлеуметтік желілерді дамытудың төртінші кезеңі ұтқырлықтың артуымен, қысқалыққа және жедел өзара әрекеттесуге баса назар аударумен ерекшеленеді, бұл цифрлық мобильді революция жағдайында пайдаланушылардың мінез-құлық үлгілері мен қалауларының өзгеруін көрсетеді.

Әлеуметтік желілерді дамытудың бесінші кезеңі визуалды мазмұнның едәуір артуымен және визуалды коммуникацияға баса назар аударумен сипатталады. Фотосуреттер, бейнематериалдар, графикалық кескіндер және басқа да көрнекі элементтер пайдаланушының көрінісі мен өзара әрекеттесуінің негізгі құралына айналды.

Осы кезеңдегі басты өзгерістердің бірі фото және бейне мазмұнының танымалдылығы болды. Пайдаланушылар өздерінің фотосуреттері мен бейнелерін белсенді түрде бөліседі, олардың өмірін, қызығушылықтары мен пікірлерін көрнекі сюжеттер арқылы көрсетеді. Бұл күнделікті қарым-қатынастың ажырамас бөлігіне айналған сюжеттер, тікелей эфирлер және қысқа бейнелер сияқты жаңа мазмұн форматтарының пайда болуына әкелді. Бұл кезеңнің тағы бір маңызды рөлі — графикалық құралдар мен редакторлардың дамуы. Пайдаланушылар графиканы оңай жасай және өңдей алады, фотосуреттеріне сүзгілер мен эффектілерді қоса алады, бұл олардың мазмұнын тартымды және мәнерлі етеді. Көрнекі коммуникация жарнама мен маркетингте де белсенді қолданыла бастады. Компаниялар мен брендтер көрнекі құралдарды тартымды мазмұн жасау, аудиторияның назарын аудару және өз өнімдері мен қызметтерін жылжыту үшін пайдаланады. Бұл аралық цифрлық ортадағы ақпарат пен коммуникацияны визуализациялаудың жалпы тенденциясын көрсетеді. Көрнекі қарым-қатынас эмоцияларды білдіруге, ақпаратты неғұрлым нақты және тиімді жеткізуге мүмкіндік береді, бұл оны заманауи онлайн өзара әрекеттесудің ажырамас бөлігіне айналдырады[9].

Әлеуметтік желілердің эволюциясын қорытындылай келе, пайдаланушы тәжірибесін жақсарту және платформалардың функционалдығын кеңейту үшін әртүрлі технологиялар мен инновациялық тәсілдерді біріктірумен байланысты жалпыланған кезеңді бөліп көрсетуге болады. Бұл кезеңде әлеуметтік желілердің басқа қызметтермен және платформалармен интеграциясы тереңдей түсуде. Бұған мессенджерлермен, интернет-дүкендермен, бейне платформалармен және басқа қосымшалармен интеграция кіреді, бұл пайдаланушыларға бір платформада неғұрлым толық және ыңғайлы функционалдылықты алуға мүмкіндік береді. Бұл этапта инновация да маңызды рөл атқарады. Жасанды интеллект, виртуалды және толықтырылған шындық, биометриялық аутентификация және т.б. сияқты жаңа технологияларды әзірлеу және енгізу., пайдаланушылар үшін бірегей мүмкіндіктер жасауға ықпал етеді және онлайн ортадағы өзара әрекеттесу шекараларын кеңейтеді. Сондай-ақ, осы өткінші деректердің қауіпсіздігі мен құпиялылығына көбірек көңіл бөлінгенін атап өткен жөн. Шифрлаудың жаңа әдістерін әзірлеу, деректерді қорғау жүйесін жетілдіру және жеке ақпаратты пайдаланудың ашықтығын арттыру қазіргі заманғы әлеуметтік желілердің ажырамас бөлігіне айналды.

Интеграция мен инновацияның жалпыланған кезеңі қазіргі заманғы пайдаланушылардың қажеттіліктері мен үміттерін қанағаттандыру және динамикалық цифрлық ортада алдыңғы қатарда қалу үшін платформаны жетілдіруге және жетілдіруге үнемі ұмтылысты көрсетеді.  Әлеуметтік желілердің пайда болуынан бастап қазіргі заманғы инновацияларға дейінгі эволюциясы біздің қарым-қатынасымыздағы, ақпаратты қабылдауымыздағы және қоғамдастық құрудағы терең өзгерістерді көрсетеді. Дамудың әрбір кезеңі пайдаланушы тәжірибесіне әсер ететін және жаңа мүмкіндіктер мен қиындықтар әкелетін бірегей өзгерістермен байланысты болды. Әлеуметтік желілердің пайда болуынан және олардың функционалдығын кеңейтуден бастап, заманауи технологияларды интеграциялауға және визуалды коммуникацияға баса назар аударуға дейін біз өзара әрекеттесуді жақсарту және пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру жолындағы тұрақты прогресті байқаймыз[10]. Әртүрлі қызметтерді біріктіру, пайдаланушы тәжірибесін жақсартудың инновациялық тәсілдері, деректердің қауіпсіздігі мен құпиялылығына назар аудару — осы факторлардың барлығы әлеуметтік желілердің қазіргі дәуірінде маңызды рөл атқарады. Әлеуметтік медианың болашағы технологияларды одан әрі дамытумен, жекелендіру алгоритмдерін жетілдірумен, жаңа мазмұн пішімдерін жасаумен және басқа қызметтермен және платформалармен тереңірек интеграцияланумен байланысты. Бұл өзгерістер пайдаланушы тәжірибесін жақсартуға, байланыс тиімділігін арттыруға және ыңғайлырақ және қауіпсіз онлайн ортаны құруға бағытталатын болады. Осылайша, қазіргі заманғы цифрлық қоғамның динамикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін инновациялар мен жетілдіруге деген тұрақты ұмтылысты көрсететін әлеуметтік желілердің эволюциясы жалғасуда.

 

Әдебиеттер тізімі:

  1. Тер-Минасова С.Г., Тіл және мәдениетаралық коммуникация. Астана, 2018 г.
  2. Верещагин Е.М., Костомаров В.Г., Язык и культура. Москва: МГУ.
  3. Қайдар Ә., Қазақтар ана тілі әлемінде. І том. А: Дайк-Пресс, 2009. -784 6.
  4. Ахметжанова З., Лингвокультурология: теория и практика. А: Елтаным, 2017-1446.
  5. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі.Энциклопедия. А: 2014. 5-том. 6. Қазақ әдеби тілінің сөздігі. А., 2007-2011. 15-том.
  6. Шаймердинова Н.Ж., Авакова Р.А., Язык и этнос. Алматы: «Қазақ университеті», 2004. с.188-220.
  7. Куликова Л.В., Межкультурная коммуникация: теоретические и прикладные аспекты (на материале русской и немецкой лингвокультур). Красноярск, 2004.- с.16.
  8. Воробьев В.В., Лингвокультурология. Теория и методы. М., 1997.
  9. Карасик В.И., Языковой круг: личность, концепт, дискурс: Монография. 2 изд. М.: Гнозис, 2004.- с.89.

 

Орындаған: Бахытова Гүлсім Нұрланқызы

Жетекшісі: Қаршығаева Айнұр Аралбекқызы

 «Тұран» университеті, «Сандық технологиялар және өнер» факультеті, «Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар» кафедрасы «B059 Коммуникациялар және коммуникациялық технологиялар» мамандығының 1-курс студенті

1234...639639 беттен 3 бет
© copyright 2017. Барлық құқықтар қоғалған
Меншік иесі "Skills Academy" ЖШС
Жасақтаушы Agatay.kz