Басты бет Блог Парақша 3

ЗАМАНАУИ МӘДЕНИЕТ ПЕН СӘНДІ ӨНЕР САЛАСЫНДАҒЫ КИІЗ СЫРЫ

Martebe.kz
-
0
Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны

ЗАМАНАУИ МӘДЕНИЕТ ПЕН СӘНДІ ӨНЕР
САЛАСЫНДАҒЫ КИІЗ СЫРЫ

Нұрболатова Балжан Серікболқызы
Алматы қаласы, Алатау ауданы
№181 жалпы білім беретін мектебі

Қазақ халқының қолөнері халық тұрмысында жиі қолданылатын өру, тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, бейнелеу сияқты творчестволық өнер жиындығынан тұрады. Шын мәнінде қолөнер түрлерінің әрқайсысының талай ғасырлық тарихы бар. Қазақтын өрнекті әшекеймен жасалатын қолөнердің түрлері,де атаулары да өте көп. Солардың ішінде Киіз басу өнері бұрынғы және жаңа әдіспен қолдану, заманымызға сай интерьерге әсемдеп тарту. Төрт түлік малдың жүні қазақ халқы- ның өмір тіршілігінде үлкен роль атқарған және оны ұқсатуды ел бұдан мыңдаған жылдар бұрын білген. Жүннен бау-шу, арқан-жіп, киім-кешек, қазақ үйдің киізін, әр түрлі төсеніштер мен қап, шекпен сияқты ең қажетті мүліктер жасаған. Қазақ халқының шаруашылығында мал жүнінің ен асылы және бұйымдар жасауға ең көп қолданылатыны, ол — түйе және қой жундері, ешкі түбіті,оның қылы пайдала- нады. Киіз – қазақтың дәстүрлі әйелдер қолөнерінде қолданылатын материалдар- дың бірі. Материал ретінде киіз ежелгі Қазақстанның көшпелі тайпаларына б.з.д 1 мыңжылдықта-ақ белгілі болған. Киіз заттардың негізгі бөлігі киіз үйдің сыртқы және ішкі безендіруінде, сондай-ақ аяқ киім мен киім тігуде қолданылған. «Киіз – бұл бу, су және жылу арқылы ұсталатын жүннен жасалған немесе жасанды тал- шықтардан жасалған жіпсіз тығыз тоқыма материалы. Материалды жасаудың бұл қағидасы киіз деп аталады». Қазіргі адамның түсінігінде әжесінің етігі мен галошы сияқты архаикалық нәрселермен бірлестіктердің болуы таңқаларлық емес. Материал ретінде сезіну барлық жағынан ескірген және дұрыс болып қала- ды деу қисынды болып көрінер еді, бірақ бұлай емес! Киіз – бұл тек қана көне киіз етік емес, сонымен қатар қызықты, пайдалы дүниелердің таңғажайып әлемі. Киіз- ден жасалған бұйымдар алуан түрлі,алуан түсті, жұмсақ және өте жайлы келеді. Сіз киізден көптеген заттар жасай аласыз, ең бастысы, ол сәнді болады! Киіз ежелгі заманнан бері белгілі және Інжілдегі аңыздарға сәйкес, оны кездейсоқ Нұх кемесінде ұзақ жүріп, қойларды бақылап жүрген кезде тапқан. Тарихта киізді Тибет, Кавказ, Алтай, Карпатия және Балқан аймақтарында өмір сүрген еуразиялық көшпенділер белсенді қолданған. Киіз өте жеңіл, қолдануға оңай, жылуды сақтайды және дыбыстарды оқшаулайды, бұл оны жан-жақты пайдалы етеді. «Киіз» сөзі бізге түрік диалектісінен шыққан және жануарлардың жүнінен – қой, ешкі немесе ламадан жасалған тығыз материалды білдіреді. Киіз – бұл көне жүн техникасы. Адам алыс уақытта тоқылған және тігу алдында жүннен киіз басу өнерін меңгерген. Малдың жүні балқыту кезінде мұқият жиналып, одан алғашқы қарабайыр киім тігілген. Адамдар мал өсіре бастағаннан-ақ, құрастыру процесі әлдеқайда жеңіл және өнімді бола бастады, өйткені жүнді малдан қырқу арқылы жинауға болатын еді. Киіз – алғашқы жабындарды жасауға керемет материал бо- латын, содан кейін олар кілемдер, панно және көшпенділердің арнайы тұрағы – киіз үйдің әшекейлерін жасады. Бір қызығы, өндіріс процесі ерлердің бақылауын- да болды, өйткені өндіріс пен киіз басу физикалық күш салуды қажет етеді. Олар киізді безендіруді, бояуды, оюды және оюөрнекпен жүргізуді үйренді. Көшпелі өр- кениет әлемге көптеген қызықты бейімделулер әкелді.Көшпенділердің қоршаған әлемге бейімделуінде киіз өнері тіректердің бірі болған, Орталық Азия аймақтары- на тән күрт континентальды климаттың қиындықтарын жеңуге көмектескен шын мәніндегі ерекше материал. Киіз сияқты материал өте ерекше. Пазырық қорған- дарының қазба жұмыстары мен олардың табиғи мұздануының арқасында біздің дәуірімізге дейінгі 1-ші мыңжылдықтың ортасынан бастап киізден жасалған бұйымдар туралы мәліметтер оқуға болады. Алтайда табылған Пазырық қорған- да қазір Эрмитажға қойылған киізден жасалған кілем — нағыз өнер туындысы болып табылады. Бірақ біз XIX –шы ғасырдағы қазақтардың киізден жасалған бұйымдарына назар аударсақ, олар Қазақстанның да, Ресей Федерациясының да музейлерінде, атап айтқанда Санкт-Петербургтегі орыс этнографиялық музейін- де мұқият сақталған, киізге деген қатынасты белгілі бір жоғары дәрежедегі мұра

еткен. Көшпенділердің тірі қалуы киізсіз мүмкін емес еді, ал киіздің пайда болуы қатал континентальды климаттың қиын жағдайларына бейімделудің қажетті фак- торы болып табылды, ол осы уақытқа дейін көптеген малдармен айналысатын от- басыларда өте маңызды рөл атқарды. Орыс этнографиялық музейінің Кавказ, Орталық Азия және Қазақстан этнография бөлімінің меңгерушісі Лариса Попованың қызықты әңгімесінде киіз қалай жасалғаны және көшпенділер өмірінде қандай орын алғаны туралы айтылған. Еуропа да шет қалмады, киіз басу және оны қолдану техникасы моңғол жаулаушыларымен пайда болды. Қатал климат пен ресурстардың жетіспеушілігі өз жұмысын атқар- ды, ал киіз басу мәдениеті солтүстік ашық жерлерде тамыр жайып, киізден етік, тұрмыстық мата, бас киімдер, дорбалар және тағы басқаларын жаса- ды. Бүгінде киіз өнеркәсібімен ауқымды ірі кәсіпорындар мен фабрикалар айналысады. Заманауи технологиялар мен техникалар киізге түрлі-түсті бояулар беруге, оның құрылымын, тіпті икемділігін өзгертуге мүмкіндік береді. Киіздің жұмсақ түрлері үшін бояу сәтінде табиғи бояғыштар мен сығындылар қолданылады. Киіз өнеркәсібі даму және өркендеу кезеңін бастан кешуде. Еуропада Халықаралық киіз академиясы құрылды, оның студенттері жыл сайын осы ежелгі шеберліктің қыр-сырын зерттеуге қа- нығу үшін Орталық Азия елдеріне келіп тәжірибе алмасады.

Өндірістік материалдардан басқа, шығармашылық компонент туралы да

ұмытпаған жөн. Заманауи шеберлер киізден барлық түрлі-түсті жұмсақ ойын- шықтар жасайды! Егер сіз жануарларды немесе сәнді аксессуарларды қаласаңыз, іздеңіз және таңдаңыз! Кішкентай қояндар, аюлар, мысықтар бүкіл әлемдегі ба- лалар мен ересектердің жүректерін жаулап алуда. Киізден жасалған бұйымдар жаңа трендке айналды, оларды жинайды, құрастырады және сатады, ал ең қы- зықты және ерекше бұйымдар мұражайлар мен көрмелерге қойылады. Киізге ар- налған тағы бір жағымды қолдану — зергерлік бұйымдар: моншақтар, сырғалар, білезіктер мен алқалар. Киізден жасалған қолөнер шеберлерінің жарқын киіз шарларын (моншақтары) жинауға болады, тоқиды, түрлі материалдармен желім- дей алады және клиенттерге шаш қыстырғыштарымен, серпімді белдеулерімен, сөмкелерімен, шарфтарымен, мұқабаларымен кең көлемде қуанта алады. Ең ке- ремет зергерлік бұйымдардың тізімін ұзақ уақыт бойы санауға болады, бастысы- мұндай бұйымдардың әрқайсысы ерекше, және оны дәл қайталау мүмкін емес! Өзіңізге киізден жасалған бұйым сатып алу арқылы сіз эксклюзивті авторлық шығарманың иесі болғаныңызға сенімді бола аласыз! Сонымен қатар, әмиян- дар, тиын ұстағыштар, көзілдірікке арналған қаптар және мобильді құрылғы- ларға арналған қаптар, сыртқы көрінісі мен сапасы көшеде кездесетін стандарт- ты аксессуарлар аясында айтарлықтай ерекшеленіп,бірден көзге түседі. Әрине, сіз өзіңіздің жеке пәтеріңізді киізден жасалған бұйымдармен безендіре аласыз! Заманауи шеберлер «кілем» сызығынан әлдеқашан өтіп, экрандар, полотнолар, жабындар және тіпті картиналар жасай алады! Осындай сәндік элемент сіздің қонақтарыңыз бен достарыңыздың назарын аудара алады! Киіздің ерекше түр- лерін тіпті сәндік ыдыс-аяқтар, вазалар, тостағандар немесе табақтар жасауда

қолдануға болады. Сондай-ақ, сіз өзіңіздің үйіңізді қатты ағаш қаңқаға отырғы- зылған және бірнеше қабатқа желімделген киізден жасалған түпнұсқа жиһазбен жабдықтай аласыз! Ал,Киіз орындық немесе киізден жасалған шам жайлы не айтар едіңіз? Киізді түпкілікті пайдалану – киізден киім жасау. Киіз табиғи өнім болып табылады және жылуды сақтайды, шляпалар, шарфтар, тәпішкелер және тағы басқалар үшін керемет материал болып табылады. Мұнда көркем киіз, нағыз өнер туындысы бар! Киізді қабаттастыруға, желімдеуге, кестелеуге және басқа материалдармен біріктіруге болады, киіз өнімін ала отырып,сіз өзіңізді ерекше-эксклюзивті зат иесімін деп мақтанышпен айта аласыз. Киіз өндірісі бүгінгі күні өзінің тарихи маңыздылығын сақтай отырып, бағындырылған пози- цияларды сенімді ұстауда. Киізді — етік жасау үшін әлі күнге дейін қолданылады, бірақ жас таланттар оларды әр түрлі тәсілдермен безендіреді, сурет салады, тіпті сән көрсетілімдерін ұйымдастырады және дизайнерлердің коллекциясын әсерлі сомаларға сатып,жақсы табыс та табады. Заманауи технологиялар мен дизай- нерлердің осы материалға деген сүйіспеншілігінің арқасында киіз бізді көптеген жылдар бойы өзінің жаңа экологиялық тазалығымен, жұмсақтылығымен және жылулығымен қуантып келеді. Киізден жасалған бұйымдар қазіргі заманғы де- кор өнерінде де өзінің тартымдылығын жоғалтқан жоқ. Киіз басудың дәстүрлі техникасын қолдана отырып, сіз әртүрлі тұрмыстық заттарды – кілемшелерді, сөмкелерді, стенд жамылғыларын, моншақтарды немесе гүлдерді жасай ала- сыз, олар сөзсіз өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді. Ал шебердің қолында олар сәндікқолданбалы өнердің ерекше туындысы бола алады. Киіз тарихы тура- лы қысқаша айтар болсақ … Киіз басу – бұл ұзақ тарихы бар қолөнер. Бұл жүн өңдеудің ежелгі тәсілдерінің бірі. Кейбір деректерге сүйенсек,шамамен 8 мың жыл бұрын адамдар қойларды қолға үйрете бастаған және сол кезден бастап киіз басу белсенді дами бастаған. Көшпелі халықтар үшін киіз тоқымасы негізгі және таптырмас түрі болып келді, одан тек кілемдер, сөмкелер, аяқ киімдер мен киім-кешектер ғана емес, тіпті үйлер де тігілді. Сонымен киіз қайдан пай- да болды? Ғалымдардың ортақ пікірі жоқ. Мүмкін ол бір уақытта әр жерде пайда болған шығар. Киіз ежелгі шумерлерге жақсы таныс болған. Археолог- тар біздің дәуірімізге дейінгі 4–3 мың жыл бұрын ежелгі адамдарда киіз киім- дер болған деседі. Ежелгі мысырлықтар киіз бас киімдерді, алжапқыштарды сауыт ретінде қолданған. Киіз киімдер ежелгі Вавилон мен Ассирияда болған. Помпей (кейіннен Везувий тауының атқылауынан қираған) Ежелгі Италияда жүн өңдеу орталығы болды. Викингтерде, Алтайдың көшпенділерінде және Ресей тұрғындарында киізден жасалған бұйымдар болған. Ең көне киіз бөлі- гін археологтар Түркияның Анадолы аумағындағы Чатал-Хуюктан (б.з.д. 7-6 мыңжылдық) неолит дәуірінен тапқан. Орта ғасырларда киіз басу процесі ішінара диірмен механизмі арқылы механикаландырылды, алдымен Персияда (10 ғ.), Содан кейін Еуропада (1213). 19 ғасырда киізден жасалған және киіз ба- сатын машиналар ойлап тапқан. Уақыт өте келе киіз басу аз танымал болды және негізінен бас киімдер, аяқ киімдер және басқа қалыпталған бұйымдар жасау үшін ғана қолданылды. Қазіргі таңда киіз өндірісі жаңа танымалдықты бастан кешуде.

Дүние жүзіндегі қолөнершілер мен суретшілер ежелгі қолөнерге жаңа тыныс берді. Киім, бас киім, аяқ киім, бижутерия, картиналар, панно, кілемдер, жиһаздар, шамдар, ойыншықтар, мүсіндер, тұрмыстық және интерьер заттары, өнер заттары – ше ерлердің өнерлі қолдарымен қалағаныңның бәрін жасауда!

Киізден жасалған бұйымдардың символдық рөлі киізден жасалған бұй- ымдардағы практикалық құндылықпен қатар, құрылымдық белгілер арқылы көрінетін олардың маңызды рөлі бар; олардың кейбіреулері (орындау техника- сымен, ою-өрнекпен байланысты рәсімдер) тиісті бөлімдерде қарастырылған. Қазақ киіздерінің сыртқы келбеті бойынша белгілі бір ақпаратты оқуға бола- ды. Көркем дизайнның күрделілігі, техника деңгейі, киіз материалдарының са- пасы иесінің мүліктік және әлеуметтік деңгейін көрсетті; сәндік дизайн ерек- шеліктері бойынша ру-тайпалық, аумақтық тиесілілігін дәл бағалауға болады. Қазіргі уақытта белсенді ішкі көші-қонға байланысты (бүкіл отбасының кө- шуі, Неке және т.б.) мұражай экспонатын өндірудің этнотерриториялық ор- тасын дәл анықтау қиынға соқты. Ауқатты адамдарда, әсіресе мереке күндері, киіз үйдің іші ғана емес, сырты да әдемі безендірілген, бұл киіздердің саны мен жарқын сәнділігімен көрсетілген Ш. Уәлиханов иесі қайтыс болғаннан кейін қырық-төрт күн ішінде үй шаруашылықтары оны қабылдағанына бай- ланысты қызықты Қазақ әдетғұрпын сипаттайды. Ол үшін түнде есікті ашып, табалдырықтың оң жағына ақ киізді жайып, жанып тұрған Шам мен қымыз шыныаяғын қойды [36, 113 б.]. Бұл мысалда ақ киіз марқұмның рухына құрмет көрінісі ретінде түсіндірілді. Мейірімді табиғаттың ою-өрнектері бар ақ түсті Текемет нәрестені бірінші рет төсеу кезінде бесіктің астына жайылды. Бұл ден- саулықты қорғауға және болашақта баланың өміріндегі өркендеуді, әлауқатты ынталандыруға, сондай-ақ оның әлеуметтік маңыздылығын арттыруға тиіс еді. Сонымен қатар, ақ киізден жасалған кілем басқа рәсімдерде, атап айтқан- да үйлену тойларында да кездеседі. Ежелгі уақытта қалыңдық күйеу жігіттің үйіне кетер алдында кілемде, ақ китте киілетін, ал ол «есту арқылы жылап, шаштарын жыртып тастағанын елестетіп, қайғысын туыстарымен бөлісетінін дәлелдеуі керек еді. Қорытындылай келе, Қазақ халық шеберлері эстетикалық пайымға ие бола отырып, киіздің табиғи мүмкіндіктерін барынша пайдалануға тырысты. Олардың көркемдік түйсігі көптеген вариациялардың көріністерімен Канон түрінде бекітілген бірқатар керемет сәндік шешімдердің пайда болуы- на әкелді. Әр техникада, пән категориясында материалдың ықтимал қасиет- терін жеңудің арнайы әдістері жасалды. Киіз туындыларға жүргізілген талдау этноинтеграциялық және жергілікті қасиеттердің жарқын этноспецификалық көркемдік белгілерін анықтады, сондай-ақ орындаудың басым техникасына және бұйымның ою-өрнекті-колористік шешіміне байланысты қандай да бір бейнелі дыбысқа ие болатынын көрсетті. Қаралған шығармалардың сәндік ерекшеліктері олардың пішіндерінің, түсінің бай түрлілігімен және оюөрне- гімен үш ареалдық кешенге бөлінеді: Батыс Қазақстан, Солтүстік, Орталық және Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан және Жетісу. Көркем дауыстың анықталған ареалдық ерекшелігі.

Қазақ киізінде башқұрт, татар, Алтай, тувин, хакас, якут және моңғол бұй- ымдарымен материал мен технологияның ұқсастығы кезінде композициялық байланыстар ерекше байқалмайды. Қазақтардың киіз бұйымдарының барын- ша жақындығы Орта Азия халықтарының, атап айтқанда қырғыздардың және Солтүстік Кавказдың бұйымдарымен белгіленеді, бұл ішінара ортақ этникалық компоненттердің болуымен, мәдени байланысымен шарттасқан. Белгіленген халықтардың киізден жасалған бұйымдарында өрнектерде, түс комбинацияла- рында, композициялық бөлшектерде ұқсастық анықталады. Алайда, әрбір этнос киіз кілемдердің бейнелі құрылысына өзінің ою-өрнекті-колористік ерекшелігін енгізді, осылайша жалпы көркемдік-техникалық базасы болған кезде көптеген шығармашылық көріністердің идеясын көрсетті. Осылайша, Қазақстанда құрғақ дала, күрт континенталды климат және экстенсивті мал шаруашылығы жағдайында көшпелі мәдениеттің көркемдік феномені, өнім ретінде қалыптасты деп айтуға болады.Киіздің тағы да басқа қол өнер бұйымдарының екінші қыры: бұйымдардағы ою өрнек тобы.Ою өрнектің ғылыми теориясы бар. Бұл бағыт әлі зертеудің биік деңгейіне жеткен жоқ.

Композициялық пішіндердің дамуы тарихилықтан гөрі, құрылымды-ло-

гикалықта қарастырылады. Өте ертеде қалыптасқан орталық-симметриялы композиция бүгінгі өнерде бейнелі композицияның классикалық үлгісі деп анық айта аламыз.

Өнертану ғылымында қалыптасқан симметрия, симметрия-ассимметрия аспектісінде ғылым мен көркемөнердің барлық жүйесінде универсумдарды сипаттау заңдылығы ретінде кездеседі. Симметрия түсінігі шынайылық және сұлулықпен қатар үйлесімділікті жасаушы.

Пішін жасау мен қабылдау заңдылықтарын гештальттық әдіснамадан зерттей келе, Рудольф Арнхейм, симметрияға көп тоқталады. Ол симметрияны таза психологиялық феноменнен қарастырады – визуалды образды тұтастықта симультантты ұстап қалу, симметрияның құрылымын жақсы білетін, өнерді жасаушы мен оны қабылдаушының санасының априорлы ұстанымы. Деген- мен Арнхеймнің пікірінше, көлденең сызық және тік симметриялар салтанат құрғанда, картинада салқын тәртіп орнайды. Арнхейм, тіпті симметрияны қа- таң сақтайтын сюжеттің өзінде, симмтериялық заңдылықты жұмсарта түсу ке- рек деген ойға келеді [2, 140 б.]. «Кеңістікті ұйымдастыру кез келген мәдениет- тің моделін тұрғызудың әмбебап тәсілі» [3, 443 б.]. Симметрия шынайы өмірді оған параллель жалған дүниемен байланыстырады.

Жазық беттегі тік және көлденең сызықтар өздерінің кереғарлығында екі алғашқы элементті алғашқы тектоникалы пішінді тудырады – төртбұрыш және крест. Крест – синтезді аяқталған пішін. Төртбұрыш – редукцияланған. Көлденеңді және тік сызықтардың байланысынан туған төртбұрыш, оппозиция болып қалып- тасқан визуальды кодты модельдейді: киелі/профанды. Төртбұрыш құрылымдық элемент нүктені қоршап орап алады және нүкте пішіннің көлденеңінен немесе ті- гінен бұрылу бағытының орталығы. Төртбұрышты пішін жетілген және аяқталған құрылымдық алғашқы элемент – дұрыс төртбұрыш. Дұрыс төртбұрыш кез кел- ген контексте тұрақтылық, нық тұғырлылық және тепе-теңділік әсерді білдіреді. Дұрыс төртбұрыштар сәулеттік ғимараттардың негізі болған және картиналардың композициялық құрылымы да осы пішінді негізге алады.

Дұрыс төртбұрыш, жазық беттегі кез келген тұйықталған пішінге ұқсас, ең бірінші ішкі және сыртқы кеңістікті шектеу нәтижесінің мәні. Яғни пішін- нің төрт сызығы симметриялы аймақты шектеуші ретінде шығады.

Келесі кең тараған пішіндер: шаршы мен шеңбер. Бұндағы дөңгелек бар- лық пішіндерден ерте пайда болған. «Шеңбер – о баста ментальды импульстің нәтижесі – нүктенің жазықтыққа жайыла ашылуы» [Пелипенко А.] Дөңгелек моделдің инерттілігі симметрияның шексіз өстері барлығымен байланысты.

Қазақ киіз үйінің пішіні де ғаламның кіші көшірмесі. Б. К. Байжігітов киіз үйдің пішіні мен оның көркемдік ерекшелігіне және атқаратын қызметіне терең талдаулар жасаған. Өнертанушы-философ былай деп жазған: «Киіз үй- дің пішіні сыртқы формасының табиғат заңдарына негізделіп жасалған. Үйдің дөңгелек сфералық құрылысы жел өті мен табиғаттың әр түрлі құбылыста- рына өте шыдамды келеді»,- деп, ол оның көркемдік құрылымын «киіз үйдің формасы мен шаңырағы планында шеңбер болып, күлдіреуішінің крестеліп келуі «шағын космостық макет» тұлғасын жасайтындай» – деген ойлары киіз үйді, жаратылыстың үйлесімділігімен байланыстырады. Сонымен қатар, «киіз үйдің дүниетанымдық көзқарасқа байланысты ол-сол, жоғары-төмен болып бөлінеді есікке қасы құрметті орын – төр – жоғарғы жақ. Үлкен кісі, қонақ адамға «жоғарылатыңыз», «жоғары шығыңыз» деп орын береді. «Төре» сөзі де «төр ие», «төрдің иесі» түсінігінен қалыптасса керек» — деген ойлары, қазақ дүниетанымының оң-сол, жоғары-төмен, оралық-шет, жақсы-жаман сияқты бинарлы жұптар көркем өнердің құрылымды-мазмұнының шығу көзін айқын- дауға көмектеседі.

Келесі, кең тараған S түрдегі пішін. Бұл пішін тұйықталған шеңберге ұқсамайды, ол ашық кеңістік идеясын шығаратындықтан – шеңберге антипод. Үшбұрышқа ұқсас S түрдегі пішін үштікті айқындайды. Әмбебапты үштік ырғақты – динамикалы модульді білдіреді. S түрдегі пішін үш элементтен құрылған, біріншісі – бастау, екіншісі – аяқталу және осыларды біліктіруші.

S-түрдегі пішіннің шеңберге ұқсастығы, екі пішіннің де айналу нүктесінің бір орталықтан басталуы, ал ол оларды бір-бірімен жақындата түседі. Осының негізінде сақ кезеңіндегі өрнектің композициясы құрылған деп айта аламыз. Сақ дәуірінде «аң стилі» атанған бағыттың бүгінгі күнге дейін қаншама түрленіп жеткенімен, оның ең негізгі S түріндегі композициялық құрылымы сақталған. Зооантропоморфты образдар біртіндеп зооморфтық және антропоморфтық деп бөлініп, әрқайсысы өзалдына көркем образдың тұрақты белгісіне айналды. Мифтік сана қалыптастырған аспан денелері туралы (космогониялық), аңдар мен құстар жөнінде (этологиялық), адамдар мен рулардың шығу тарих жайында (генеалогиялық) мифтер топтарына сәйкес ою-өрнектердің де түрлері бар. Бү- гінгі ою-өрнектің кең тараған түрлері: космогониялық (аспан әлеміне қатысты туған оюлар мен өрнектер), зооморфтық (жан-жануарлар бейнеленген өрнек).

Әлібек Қажғалиұлы: «Өрнек бейнеленген кескіндерден туындамаған, бей-

нелі кескіндермен бір кезде пайда болды. Ою-өрнекті бейнеленген көріністен із- деудің қажеті жоқ – ол онда жоқ, немесе ою-өрнек кескіндердің арасында пайда болады. Ою өрнек, оның объектісінің арасындағы байланыс және осының пай- да болуының байланысы – ЫРҒАҚ», – дей келе «өю-өрнек – ерекше тіл, оның көмегімен ежелгі адам Дүние мен кеңістік, Өмір мен Өлім, Ғалам мен ондағы өзінің орны туралы түсініктерді жазықтыққа көшірген» [5, 5-7 бб.]. «Өрнекте- гі ырғақ мағыналы суреттерді көркем образға тасымалдаушылық қабілетімен, шын мәнінде ол өзін мағыналық мазмұнды бекітуші ретінде көрстеді. Ол өрнек- ті құрастырады – артығын алып тастап, өнердің бірегей туындысын сақтай оты- рып, белгілі бір тұрақталған пішінді жасап шығады. Яғни ырғақ мифологияның мағынасын көркем образға ауыстырып, өрнектің мағынасын бекітеді» [6, 44 б.].

Өрнектегі бір мотивтің ырғақты қайталану, «раппорттылық» қайдан шықты деген сауал туары анық. Кескіндеме неліктен дүниедегі бір заттың қайталанбас бейенесін беретіні түсінікті, ал өрнекте жеке бейнелердің бір схемалы мотивтің

«шексіз қайталанып», «аяқталған» шектен шығып кетуін қалай түсіндіруге бо- лады деген сауалға, М. С. Каган былай жауап береді: «бұның жауабы адамның ырғақтан алатын абстрактылы эстетикалық ләззатынан түсіндірілмейді».

Кенепте, ыдыстың, ғимараттың қабырғаларында, төртбұрышты кілемде, дөңгеленген тәрелкеде – осы заттардың барлығында өрнектелетін жазық бет шексіз ағыста болады және осы ағысқа тәуелді, сонымен қатар сәнді орнала- суы керек – өзінің элементтерін ешбір шектеместен, ол да шексіз ағуы керек. Әрине, кейбір жағдайда, кейде суретші белгілі бір тұйықталған заттың кеңісті- гімен жұмыс жасағанда, мысалы, ыдыстың беті, шпалер, қорапшаның қақпағы, суретші бұнда қандай да бір бейнелі роспись жаза алады, бірақ бұл жағдайда да қолданбалы өнерде бұл тұйық «картиналы» росписті тек қана сансыз ырғақты қайталанатын қандай да бір мотивті, өрнекті жиектермен айқындауға және шек- теуге болады. Бұдан шығатыны, өрнектердің табиғи пішіндермен соншалықты ұқсастығы болғанымен, өрнектің ырғақты- композициялы негізі қалады, ал, ол өнектің нағыз мәні» [7, 151 б.]. «Ою-өрнек өзбетінше жеке өмір сүре алмайды. Сол өрнек бұйымның бетіне, интеръердің қабырғаларына, экстерьер фасадта- рында салынып және басқа да көлемді ландшафтар мен шағын заттарға эле- мент ретінде енген ою-өрнек, сол нұсқамен табиғи бірлікте бағалануға тиіс. Сондықтан ондағы көркемдік жарасымдылық жазық беті мен ою-өрнек ара- сындағы рауаждан, бұйымның сәулеттік ғимараттардың пластикалық кескіні мен оған салынған нақыштың үйлесімділігінен іздеген жөн» [8, 107-108 бб.].

Жазықтық бетіндегі өрнек ырғақтары көлденеңінен де, тігінен де қайталана

береді. Көлденең сызық жоғарғы мен төменді бөліп тұратын сызық, немесе оны өткен мен болашақтың шекарасы деп қарастыруға болады. Олай болса төменгі, ортаңғы және жоғарғы, қазақ түсінігіндегі үштік композиция дүниенің мағыналық сипаты бола алады. Барлық халықта көлденең сызық бірқалыптылықты, ал тік сы- зық өсуді, өрлеуді білдіреді немесе екі дүниені жалғастырушы. Қазақ өнерінде жиі кездесетін композиция – S түрінде бұратылған бейнелер. «Денесі бұратылған жа- нуарлар өлім алында тұрған белгісі. Сондықтан оның физикалық мәнін білдіретін төменгі бөлігі өз өсіне қатысты 180 градусқа айнала бұратылады, нәтижесінде дене физикалық әлемнен тірегін жоғалтады, яғни аяғының астындағы жерді сезу- ден қалады, бұл жағдайда оның жоғарғы бөлігі әлі де болса шынай дүниеден қол үзе қоймаған, әлі де өмірмен күресуде» [5, 5-7 бб.]. Бізге өте қарапайым болып көрінетін композициялық құрылымның ішкі энергия мен қуатқа және динамикалы күшке толы екендігін байқаймыз. Ою-өрнектің сыртқы сызықтарының бір-біріне ырғақты өтуі және пішіндердің ырғақты қайталануы композицияны қозғалысқа енгізеді. А. Қажғалиұлының талдап отырған Пазырық қорғанынан табылған ро- зеткадағы композициялық құрылымы осыған саяды. Яғни біз, ол композициядан дүниенің екі деңгейін көреміз: төменгі және жоғарғы. Осы кезеңнің өрнектері- нен-ақ байқалып тұрған композициялық ерекшелік бүгінгі қазақ қолөнері туын- дыларында жалғасты. Өрнектің симметриялылығы, ырғақтылығы және оның мо- нументалдылығы, «қазақ өрнектерінің ерекше үйлесімді орналасуы да осындай

әлеуметтік дүниетанымдық жағдайлармен байланысты. «Өрнектер әдетте бөлек орналасады. Бірінің-үстіне бірі салынбайды, айқастырылмайды. Өрнек ретсіз көп немесе кез келген жерге орындалмайды. Негізінен текемет, аяққап сияқты секілді бұйымдарда олар ірі болып келеді. Өрнектердің осы ірілігі оның монументті сипа- тын арттырып, бойына күш-қуатқа толы энергия жинақтайтындай. Өрнектер нәр- сенің бетіне, түр-түстеріне және сызық әуендеріне байланысты ерекше талғаммен беріледі» [8, 118 б.].

Қазақ дәстүрлі ою-өрнектері әлемнің көркем бейнелі көрінісі. Сондықтан да бүгінгі бізге оқыла қоймайтын оюлардың табиғаты да көркем бейнелі қа- былдаудан туындаған деп тұжырымдай аламыз.

Жоғарыда қарастырылған крест, төртбұрыш, шаршы, дөңгелек, S түріндегі пішіндер симметриялы элементтер манифестациялайтын маңызды алғашқы тектоникалы принцип: кеңістік құрылымының кез келген ырғақты қайталаулар абстрактылы кеңістіктік-уақыттық ортаның саналы көшірмелері. Бұл әмбебап пішіндер, бейсенелықтың түпкірінде жатқан архетиптер.

Әдебиеттер:

  1. Вамбери А. Орта Азияға саяхат. Санкт-Петербург, 1865 XVIII–XIX ғасырлардағы қа- зақ-орыс қатынастары. Алматы: Ғылым, 1964.
  2. Геродот. Тоғыз кітаптағы тарих. Пер. және ескерту. Г. А. Стратановский. К. IV. Мелпомена. Л.: Ғылым. Ленинград бөлімшесі, 1972. – С. 187-239.
  3. Қ айдағы көшпелі халықтардың тарихы туралы материалдар III–V ғғ. – М., 1989.
  4. денко С. И. Скиф дәуіріндегі таулы Алтай халқының мәдениеті. М.-Л., 1953. – 401 б.

К. А. Ақышев, Г. А. Кушаев Іле өзені аңғарындағы сақтар мен үйсіндердің ежелгі мәдениеті. АлмаАта, 1963. Руденко С. И. Хунн мәдениеті және Ноинулин қорғандары. М.-Л., 1962.

  1. Сорокин С. Үлкен Берел қорғаны // Мемлекеттік жұмыстар. Эрмитаж. – Л., 1969. Т. 10. Б. 224 – 225.
  2. К елёв С. В. Оңтүстік Сібірдің ежелгі тарихы. – М., 1951.
  3. Гильом де Рубрук. Шығыс елдеріне саяхат // Шығыс елдеріне саяхат. – Алматы: Ғылым, 1993. – Б. 76–173.
  4. Ибн бд әл-Захирдің шығармасынан / / Араб деректеріндегі Қазақстан тарихы. – Т. 1. – Алматы: Дайк-Пресс, 2005. – С. 68–77.
  5. Әлидің ұлы Шафидің жіресінен.
  6. Қажғалиұлы А. Органон орнамента. – Алматы, 2003. – 456 б.
  7. Буткевич Л. М. История орнамента: учеб. Пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений, обучающихся по спец. 030800 «изобразительное искусство» / Л.М. Буткевич. – М: Гумани- тар. Изд. Центр ВЛАСДОС, 2005. – 267 с.
  8. Каган М. С. Избранные труды в 7 томах. Том V. Проблемы теоретического искусствоз- нания и эстетики. – СПб: ИД «Петрополис», 2008. – 408 с.
  9. Байжігітов Б. К. Бейнелеу өнерінің философиялық мәселелері: кеңістік пен уақыт ырғағындағы тұрақты сурет үлгілері. – Алматы: Ғалым-өлке, 1998. – 192 б.

 

ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІНІҢ ПАЙДАСЫ МЕН ЗИЯНЫ

Martebe.kz
-
0
Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны

ӘЛЕУМЕТТІК ЖЕЛІНІҢ ПАЙДАСЫ МЕН ЗИЯНЫ

Орындаған:Болатжан Елина
Ғылыми жетекшісі: ф.ғ.к.,
Қауымдастырылған-профессор Қаршығаева А.
Алматы қаласы,
Қазақстан Республикасының
Білім және Ғылым министрлігі
Тұран университеті

Аңдатпа. Мақалада әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны туралы айтылады. Әлеуметтік желі біздің күнделікті өміріміздің ажырамас бөлігіне айналды. Интернет арқылы адамдар достарымен байланыста болуға, жаңалықтармен, фотосуреттермен және идеялармен бөлісуге мүмкіндік алды. Дегенмен, кез келген басқа технология сияқты, әлеуметтік желілердің де оң және теріс жақтары бар екенін ұмытпау керек. Тақырып бүгінгі таңда өзекті болып табылады.
Кілт сөздер: әлеуметтік желі, интернет, ақпарат, мәдениет, SWOT талдау, интернетке тәуелділік.
Аннотация. В статье рассказывается о пользе и вреде социальной сети. Социальные сети стали неотъемлемой частью нашей повседневной жизни. Через Интернет у людей была возможность поддерживать связь со своими друзьями, делиться новостями, фотографиями и идеями. Однако, как и в случае с любой другой технологией, важно помнить, что у социальных сетей есть свои плюсы и минусы. Тема актуальна на сегодняшний день.
Ключевые слова: социальные сети, интернет, информация, культура, SWOT-анализ, интернет-зависимость.
Annotation. The article talks about the benefits and harms of a social network. Social media has become an integral part of our daily lives. Through the Internet, people had the opportunity to keep in touch with their friends, share news, photos and ideas. However, as with any other technology, it’s important to remember that social media has its pros and cons. The topic is relevant today.
Keywords: social networks, Internet, information, culture, SWOT analysis, Internet addiction.
Әлеуметтік байланыстар, әлеуметтік желі адамдарға бір-бірімен оңай байланыста болуға, нақты уақыт режимінде байланысуға және ақпарат
алмасуға мүмкіндік береді. Олар түрлі ақпарат алуға, атап айтсақ әлеуметтік медиа жаңалықтар, ғылым, технология, денсаулық, мәдениет және т. б. болсын, кез келген тақырып бойынша пайдалы ақпарат көзі бола алады. Интернетте көптеген басылымдар, компаниялар мен сарапшылар әлеуметтік желілерде өз білімдері мен тәжірибелерімен бөліседі, бұл жаңа нәрсені үйренгісі келетін немесе дағдыларын дамытқысы келетін адамдар үшін пайдалы болуы мүмкін. Жарнама және маркетинг әлеуметтік медиа өнімдерді, қызметтерді және брендтерді жылжытудың тиімді құралы бола алады. Көптеген компаниялар тұтынушыларды тарту, аудиторияны кеңейту және сатылымды арттыру үшін әлеуметтік медианы пайдаланады. Әлеуметтік желілер арқылы біз сарапшылардың әрекеттерін бақылау және ақпаратты талдау арқылы көп нәрсені үйрене аламыз. Бүгінгі таңда әлеуметтік желілер адамдардың күнделікті өмірінде маңызды рөл атқарады. Күн сайын миллиондаған адамдар әлеуметтік желіні кездесулер ұйымдастыруға, қажетті ақпаратты іздеуге пайдаланады. Осы тұста айта кету керек, әлеуметтік желігің ең белсенді пайдаланушылары – жастар болып табылады. Жиналған мәліметтерге сүйене отырып, жас ұлғайған сайын респонденттер әлеуметтік желілерге азырақ барады деген қорытынды жасауға болады. Түрлі сарапшылар әлеуметтік желіде белсенді отыратындарға ескерту жасап, денсаулықтарын сақтауды сұрап отыр. Әлеуметтік желілердің жастардың рухани және адамгершілік дамуына әсерін осы мәселенің көптеген зерттеушілері екіұшты бағалайды [1].
Әлеуметтік желінің басты артықшылықтарының бірі – әлемнің түкпір-түкпірінен қалаған адамдармен байланыста болу мүмкіндігі екені сөзсіз. Біз алыс қашықтықта болса да, туыстарымызбен, достарымызбен және әріптестерімізбен оңай сөйлесе аламыз, бұл біздің қарым-қатынасымызды нығайтуға және ақпарат алмасуға ықпал етеді. Қазіргі таңда интернет біз үшін құнды ақпарат көзі болып табылады. Оның көмегімен, жаңалықтарды өз көзімізбен көре аламыз, өзекті оқиғаларды қадағалай аламыз және оларды басқа пайдаланушылармен талқылай аламыз. Бұл қоғамдық диалогтың дамуына және көкжиектің кеңеюіне ықпал етеді. Алайда, әлеуметтік желілерді пайдалану да жағымсыз салдарға әкелуі мүмкін. Әлеуметтік желілерде бақыланбайтын уақыт өнімділіктің жоғалуына және маңызды міндеттерден алшақтауға әкелуі мүмкін. Сонымен қатар, жеке ақпаратты бақылаусыз тарату құпиялылық пен қауіпсіздікке бірден бір қауіп төндіруі мүмкін. Әлеуметтік медианы дұрыс пайдалану үшін бірнеше қарапайым ережелерді сақтау керек. Біріншіден, әлеуметтік желілерде өткізетін уақытты шектеп, оны пайдалану үшін нақты уақытты белгілеп, ұстанған жөн. Екіншіден, жеке ақпаратқа абай
болу керек. Құпия деректерді жарияламау қажет. Үшіншіден, түрлі жанжалдар мен даулардан аулақ болу да маңызды рөлге ие [2].
Әлеуметтік медианы пайдаланудың жағымсыз әсерлеріне балалар, жасөспірімдер және жалпы жастар арасындағы суицидтік белсенділіктің өсуі жатады, олар бүгінгі күнге дейін үлкен пропорцияларға ие болды. Жастардың әлеуметтік желілерді пайдаланудағы келесі жағымсыз жағы – құндылықтардың өзгеруі. Егер осыдан он жыл бұрын жастар кітап оқуға көп уақыт жұмсаса, көптеген хоббимен айналысып, әртүрлі үйірмелер мен секцияларға қатысса, қазір бәрі керісінше жаққа ауысуда. Бүгінде көп жастар виртуалды қарым-қатынасты қалайды, бұл қазіргі жастардың қарым-қатынасының төмен деңгейіне әкеледі. Бұл факт әлеуметтік желілерді пайдалану салдарынан қазіргі жастардың зияткерлік деңгейінің төмендегенін көрсетеді. Тағы бір әлеуметтік желілердің қазіргі жастарға тигізетін кері әсері туралы айтатын болсақ, оларға тәуелділік туралы айтуға болады. Статистикаға сәйкес, балалар әлеуметтік желілерде күніне кем дегенде 3 сағат өткізе алады, ал кейбіреулері күннің көп бөлігін виртуалды әлемде өткізіп жатады. Платформаларға шамадан тыс назар аудару көптеген ата-аналарды алаңдатады. Бірақ баланың әлеуметтік желілерге кіруін шектемес бұрын олардың артықшылықтарын ескеру қажет:
1. Қазіргі әлемдегі қоғам мүшелерімен қарым-қатынас жасау үшін баланың коммуникативті дағдыларын дамыту;
2. Ашық қол жетімді пайдалы ақпарат ағынын алу;
3. Нәтижесінде монитор алдында отыру жасөспірімдер арасында алкогольді, есірткіні, темекі шегуді теріс пайдаланатындардың саны азаяды деп қарастыруға болады;
4. Ашық қоғамға бейімделмеген тұйық тұлғалар үшін виртуалды байланыс мүмкіндігі [3].
Артықшылықтарына қарамастан, әлеуметтік желілер қазіргі балаларға келесі факторлар бойынша қауіп төндіруі мүмкін:
1. Баланың эмоционалды және физикалық жағдайына ықтимал қауіп төндіретін бейтаныс адамдармен қарым-қатынас жасау мүмкіндігі.
2. Баланың физикалық дамуының болмауы және көру қабілетінің нашарлауы.
3. Нақты қарым-қатынастың болмауы. Интернет баланы виртуалды әлемге шақырып, қарапайым өмір сүруге деген ұмтылысты төмендеу процесі жүруі мүкмін.
4. Өзін-өзі төмен бағалауды қалыптастыру, оның салдары қоғамдық пікірге үлкен тәуелділікке алып келуі мүмкін.
5. Балаға қажет емес ақпарат ашық түрде ұсынылады.
6. Интернеттегі түрлі алаяқтық фактілердің көп болуы [4].
Әлеуметтік желінің ақылмен және жауапкершілікпен пайдаланған кезде ғана пайдалы құрал бола алатынын естен шығармау қажет. Олар бізге қоршаған әлеммен байланысуға, ақпарат алмасуға және жақын адамдармен байланыста болуға мүмкіндік береді. Алайда, жағымсыз салдардан аулақ болу үшін әлеуметтік желілерде өткізген уақытты қадағалап, жеке ақпаратыңызды қорғау қажет. Әлеуметтік медианы дұрыс пайдалану бізге ықтимал жағымсыз әсерлерді азайту арқылы олардың пайдасын алуға мүмкіндік береді. Әлеуметтік желілердегі әрекеттеріңізге мұқият және жауапты болсақ, олар қарым-қатынас пен ақпарат алмасудың пайдалы құралы болады. Әлеуметтік желі тақырыбына SWOT талдау жасау арқылы жақсы және жағымсыз жақтарын біле аламыз (кесте 1).
Әлеуметтік медианың күшті жақтары
— Әлеуметтік медиа қашықтағы отбасы мүшелері мен достарын байланыстыра алады. Instagram, Facebook және Twitter сияқты әлеуметтік медиа платформалар барлық пайдаланушыларға басқа адамдармен байланысуға көмектеседі.
— Әлеуметтік медиа компанияларды өз аудиториясымен тікелей байланыстыра алады. Бизнеске өз аудиториясымен немесе клиенттерімен байланыс орнату қиын.
— Әлеуметтік желінің тағы бір күшті жағы олардың жарнамалық мүмкіндіктері. Көптеген компаниялар өз тауарлары мен қызметтерін әлеуметтік медиа арқылы насихаттағысы келеді. Бұл жағдайда әлеуметтік медиа адамдарға осы платформада әртүрлі өнімдер мен қызметтерді
Әлеуметтік медианың әлсіз жақтары
— Әлсіз Жақтардың бірі – шындық пен онлайн өмір арасындағы айырмашылық. Адамдар жалған өмір салтын елестете алады. Бұл жағдайда ол адамдардың психологиясын бұзуы мүмкін.
— Тағы бір әлсіздік — әлеуметтік медиаға тәуелділік. Біз қазір қазіргі заманда өмір сүріп жатқандықтан, адамдардың көпшілігі әлеуметтік медиаға тәуелді болады деп есептеледі.
— Алаяқтық.
— Денсаулықтың нашарлауы.
жарнамалауға және насихаттауға мүмкіндік береді.
Әлеуметтік медиа мүмкіндіктері
— Әлеуметтік желі индустриясы үшін ең жақсы мүмкіндік — пайдаланушылар пайдалана алатын көбірек бағдарламалық құралды шығару. Көріп отырғанымыздай, миллиардтаған адамдар әрқашан әлеуметтік медиа платформаларында.
— Әлеуметтік медиа үшін тағы бір мүмкіндік – бұл жаңа табыс көзі. Әр түрлі әлеуметтік медиа платформалар өздерінің салыстырмалылығын сақтау үшін жарысады.
Әлеуметтік медиа қауіптері
— Құпиялылық қаупі. Көптеген пайдаланушылар әртүрлі әлеуметтік медиа платформаларын пайдалануда абай болмаса, түрлі алаяқтар мен бопсалаушылардың «торына» түсуі мүмкін.
— Әлеуметтік желіге тәуелділік.
Кесте 1. Әлеуметтік желіге SWOT талдау.
Әлеуметтік желілер бізді қалай қызықтырады және олар соншалықты қауіпсіз бе? Ең алдымен, ХХІ ғасыр бізге уақыт қалдырмайтын қарым-қатынас үшін шексіз мүмкіндіктер береді. Жоғарыда айтылғандай, әлеуметтік желінің негізгі мақсаты – әңгімелесушілерді бөлетін қашықтыққа қарамастан, достарымен, туыстарымен және бұрын таныс емес адамдармен сөйлесу. Адамдар қызығушылықтары бойынша достар табады, фотосуреттер мен бейнелерді бөліседі және т.б.артықшылықтарын айтсақ болады. Мұндай қызметтердің көпшілігінде кез-келген абонент қай жерде болса да, интернет арқылы дауыстық және бейне қоңыраулар шалу мүмкіндігі қамтамасыз етілген. Әлеуметтік желі бізге жан-жақты дамуға мүмкіндік береді: біз өзімізді қызықтыратын кез келген көркем фильмді көре аламыз, музыка тыңдай аламыз, кез келген кітапты оқи аламыз, шет тілін үйренеміз және т.б. артықшылықтарға ие боламыз. Әлеуметтік желілердің тағы бір үлкен пайдасы – бұл адамдардың өз бизнесін дамытуға арналған алаң деп айтсақ болады. Мұнда сіз өзіңіздің кітап дүкеніңізді, жаңа мейрамханаңызды немесе такси қызметін жарнамалай аласыз, бұл сіздің бизнесіңізді тек таныстарыңызға ғана емес, сонымен қатар өз қалаңыздың немесе тіпті елдің тұрғындарының
көпшілігіне танымал етуге мүмкіндік береді. Әлеуметтік желі қаншалықты пайдалы әрі ыңғайлы болғанмен сыртқы ортамен байланысты үзуге болмайды. Қазіргі таңда әлеуметтік желілер көп білетін, қолданыста жүрген сөз, тұтынушылар үшін де әлеуметтік желі ыңғайлы құралға айнала білді. Орта буын өкілдері интернетте керек кезінде ғана отырып, пайдалы нәрсені ғана алып, сыртқы ортамен байланысын үзбеуі мүмкін. Ал жасөспірімдер мен балалардың әлеуметтік желілерде тек пайдалы мағлұмат алады деп кесіп айта алмаймыз. Сол себепті де, әлеуметтік желі туралы оң және теріс пікірлерді саралап, қолданған жөн. Бүгінгі күнде кей адамдарға «интернетке тәуелділік» диагноздары да қойылып отыр. Сондықтан да, интернетті пайдалану мәдениетін тәрбиелеу керек, яғни шексіз мүмкіндіктер әлемін виртуалды емес, нақты мақсаттар мен шешімдерге қол жеткізу құралы ретінде көру маңызды фактор болып табылады [5].
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
1. Белоножко Е.С., Чеджемов Г.А. Мошенничество в сети Интернет // Наука XXI века: актуальные направления развития. Самара. СГЭУ. – 2017. – №1-1. – 86 б.
2. Гладкий А. Мошенничество в Интернете. Методы удаленного выманивания денег, и как не стать жертвой злоумышленников. – М.: АВТОР, 2018. – 899 б.
3. Шейнов, В. П. Как защититься от обмана и мошенничества: моногр. / В.П. Шейнов. – М.: Харвест, 2019. – 464 б.
4.Цой Н.А. Феномен интернет-зависимости и одиночество // Социологические исследования. 2011. № 12 (332). — 98-108 бб.
5. Краснова Г.А., Можаева Г.В. Электронное образование в эпоху цифровой трансформации. Томск: Издательский Дом Томского государственного университета, 2019. – 200 б.

Байланыс пен тілдің эволюциясы: дамудың жаңа кезеңдері

Martebe.kz
-
0
Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны

                                                       Аңдатпа:

Бұл ғылыми мақала қазіргі әлемдегі әлеуметтік желілердің дамуы контекстіндегі коммуникация мен тілдің эволюциясын зерттеуге арналған. Мақалада платформалардың пайда болуынан бастап ұтқырлық, визуалды байланыс және басқа технологиялармен интеграция сияқты заманауи инновацияларға дейінгі әлеуметтік медианы дамытудың негізгі кезеңдері қамтылған. Әр кезең оның әлеуметтік желі қолданушыларының ақпаратын қарым-қатынас жасау және қабылдау тәсілдеріне әсері тұрғысынан талданады. Тілдік тәжірибелердегі, мазмұн форматтарындағы және өзара әрекеттесудегі өзгерістерге ерекше назар аударылады және әлеуметтік медианың қоғамға, бизнеске және болашақ тенденцияларға әсері қарастырылады. Мақала авторлары қазіргі цифрлық ортаға бейімделу, өзара әрекеттесу мен коммуникацияның тиімділігін арттыру, сондай-ақ әлеуметтік зерттеулер мен цифрлық технологияларды дамыту саласындағы жаңа стратегияларды қалыптастыру үшін әлеуметтік медианың даму кезеңдерін түсіну қажеттілігін атап көрсетеді.

Кілт сөздер: әлеуметтік медиа, коммуникация, тіл, даму, технология, қоғам, бизнес, ұтқырлық, визуалды байланыс, интеграция.

Аннотация:

Эта научная статья посвящена изучению эволюции коммуникации и языка в контексте развития социальных сетей в современном мире. В статье рассматриваются основные этапы развития социальных сетей, от появления платформ до современных инноваций, таких как мобильность, визуальное общение и интеграция с другими технологиями. Каждый этап анализируется с точки зрения его влияния на способы взаимодействия и восприятия информации пользователей социальных сетей. Особое внимание уделяется изменениям в языковых практиках, форматах контента и взаимодействиях, а также рассматривается влияние социальных сетей на общество, бизнес и будущие тенденции. Авторы статьи подчеркивают необходимость понимания этапов развития социальных сетей для адаптации к современной цифровой среде, повышения эффективности взаимодействия и коммуникации, а также формирования новых стратегий в области социальных исследований и развития цифровых технологий.

Ключевые слова: социальные сети, коммуникация, язык, развитие, технологии, общество, бизнес, мобильность, визуальная коммуникация, интеграция

                                                  Annotation:

This scientific article is devoted to the study of the evolution of communication and language in the context of the development of social networks in the modern world. The article covers the main stages of social media development, from the emergence of platforms to modern innovations such as mobility, visual communication and integration with other technologies. Each stage is analyzed in terms of its impact on the way social network users communicate and perceive information. Particular attention is paid to changes in language practices, content formats, and interactions, and the impact of social media on society, business, and future trends is considered. The authors of the article emphasize the need to understand the stages of development of social media in order to adapt to the modern digital environment, improve the efficiency of interaction and communication, as well as form new strategies in the field of Social Research and the development of digital technologies.

Кeywords: social networks, communication, language, development, technology, society, business, mobility, visual communication, integration

 

Жалпы коммуникациялық зерттеулер қазақ қоғамында енді басталды. Заман талабында грамматика мен цифрлық дәуірдің басталуымен ырықсыз түрде қалыптасып отыр.  Бүгінгі күнде  профессор Зәуреш Қанашқызы Ахметжанова бастаған бір топ ғалымдар коммуникация мен әлеуметтік желі тақырыбындағы тіл мәселесін зерттеуді қолға алды. Бұл жалпы әлемдік жаһандану процесіне біз де өз үлесімізді салып отырмыз деген сөз.

Цифрлық прогресс пен технологияны үнемі жетілдіру дәуірінде әлеуметтік медианың біздің өміріміздегі рөлі салыстырмалы түрде маңызды болды.[1] Олар цифрлық платформаның бір түріне айналды, онда біз өз ойларымызды білдіреміз, жаңа ортамен танысамыз, тәжірибе алмасамыз, тіпті айналамыздағы әлем туралы пікір қалыптастырамыз. Бұл тұрғыда әлеуметтік желілердегі коммуникация динамикасы мен тіл эволюциясын зерттеу қазіргі әлеуметтік-мәдени процестерді түсінудің негізгі іргетасы болып табылады. Өткен ғасырдың аяғында дами бастаған әлеуметтік желілердің пайда болуынан бастап, осы күнге дейін біз қарым-қатынас жолында бірқатар революциялық өзгерістерді бастан өткердік. Мәтіндік хабарламалардан мультимедиялық форматтарға, болжамды коммуникациядан нақты уақытқа, статикалық дәуірден динамикалық мазмұнға көшу-бұл біздің тіліміз бен байланыс принциптерімізге үлкен әсер еткен өзгерістердің аз ғана бөлігі. Біздер, адамзат әлеуметтік медианың виртуалды кеңістігі біздің шындықтың ажырамас бөлігіне айналатын құбылысқа тап болдық. Бұл тек қарым-қатынас пен ойын-сауық орны ғана емес, сонымен қатар ортақ қоғамдық ойды қалыптастыруға, идеяларды таратуға және жаңа мәдени тегеуінді құруға арналған алаң. Дәл осы жерде тілдік нормалардың белсенді қалыптасуы, жаңа сөздер мен өрнектер жасау, сондай-ақ қолданыстағы тілдік бірліктердің семантикалық жүктемесінің өзгеруі жүреді.[2]

Әлеуметтік желілердегі қарым-қатынас пен тілдің даму кезеңдерін түсіну бізге технологиялық инновацияларды ғана емес, олардың біздің мәдениетімізге, мінез-құлқымызға және әлемді қабылдауға әсерін жақсы түсінуге көмектеседі. Осы өзгерістерді талдай отырып, біз цифрлық революция біздің қазіргі қоғамымызды қалай қалыптастыратынын және оның болашақта бізге қандай қиындықтар туғызатынын түсіне аламыз.

Цифрлық медиа бастапқыда салыстырмалы түрде қарапайым онлайн платформалар болды, онда пайдаланушылар өздерінің профильдерін жасай алады, мәтіндік хабарламалар мен контактілерді бөлісе алады. Бұл кезең мультимедиялық мүмкіндіктердің жетіспеушілігімен және негізінен мәтіндік байланысқа бағытталған шектеулі функционалдылықпен сипатталды.  Әлеуметтік ортаның дүниеге келуі пайдаланушыларға виртуалды кеңістікте өзара әрекеттесудің жаңа әдісін ұсына отырып, онлайн байланыс тарихындағы бетбұрыс болды. Сияқты алғашқы платформаларда Classmates.com және SixDegrees.com біз пайдаланудың қарапайымдылығы мен шектеулі функционалдылық арасындаромаға келдік, бірақ содан кейін біз әлеуметтік медианың болашақ дамуына негіз қаладық[3]. Олар пайдаланушыларға өздерінің профильдерін құруға, достар қосуға және хабар алмасуға мүмкіндік берді, бұл виртуалды байланыс пен әлеуметтік медиа белсенділігінің жаңа мүмкіндіктерін ашты. Бұл кезеңде функционалдылық шектеулі болғанымен, бұл адамдардың қарым-қатынас пен әлеуметтік өзара әрекеттесу үшін онлайн ортаны қалай қабылдағанына және пайдалануына айтарлықтай әсер етті. Бұл кезеңді әлеуметтік желілерді одан әрі дамытудың негізі деп санауға болады, мұнда мәтіндік байланыс неғұрлым күрделі және көп функциялы функцияларды енгізудің бастапқы нүктесі болды [4].

Әлеуметтік желілерді дамытудың екінші кезеңі функционалдылықтың едәуір кеңеюімен және пайдаланушылар үшін жаңа мүмкіндіктердің пайда болуымен сипатталды. Платформалар мультимедиялық мүмкіндіктерді, топтар мен іс-шараларды құруды және басқа қызметтермен біріктіруді қоса алғанда, өзара әрекеттесу үшін әртүрлі құралдарды ұсына бастады. Осы кезеңдегі негізгі өзгерістердің бірі мультимедиялық мүмкіндіктерді енгізу болды. Пайдаланушылар фотосуреттерді, аудио және бейне мазмұнын жүктеу мүмкіндігіне ие болды, бұл ақпаратты білдіру мен бөлісу тәсілдерін әртараптандырды. Бұл қадам платформалардың интерактивтілігі мен пайдаланушылардың белсенділігін арттыруға әкелді. Сонымен қатар, екінші кезеңде әлеуметтік медиа топтар мен қауымдастықтардың функцияларын белсенді түрде дамыта бастады. Пайдаланушылар қызығушылық топтарын құра алады, қоғамдастық ішіндегі тақырыптарды талқылай алады, іс-шаралар мен акциялар ұйымдастыра алады. Бұл мақсатты қауымдастықтардың қалыптасуына және пікірлес адамдар арасындағы өзара әрекеттесуді тереңдетуге ықпал етті.

Әлеуметтік медианы басқа онлайн қызметтермен және қосымшалармен біріктіру дамудың екінші кезеңіне де тән болды. Пайдаланушылар өздерінің профильдерін басқа платформаларға байланыстыру, әртүрлі қызметтер арасында мазмұн мен ақпаратты бөлісу мүмкіндігіне ие болды, бұл ыңғайлылықты жақсартты және әлеуметтік белсенділік мүмкіндіктерін кеңейтті. Осылайша, әлеуметтік медианы дамытудың екінші кезеңі пайдаланушыларға өзара әрекеттесу мен өзін-өзі көрсетудің әртүрлі тәсілдерін, сондай-ақ цифрлық ортаны толық қабылдау және пайдалану үшін әртүрлі онлайн ресурстармен интеграциялауды ұсына отырып, жаңа көкжиектер ашты.[5]

Әлеуметтік медианы дамытудың үшінші кезеңі жекелендіру жүйелерін белсенді енгізумен және әр жеке пайдаланушының мүдделері мен қалауы бойынша мазмұн құру үшін алгоритмдерді қолданумен байланысты. Бұл пайдаланушы тәжірибесін жекелендіру және платформамен өзара әрекеттесуді жақсарту жолындағы маңызды қадам болды. Бұл кезеңде әлеуметтік желілер пайдаланушылардың мінез-құлқы мен қалауы туралы деректерді белсенді түрде жинап, талдай бастады[6]. Бұл әрбір пайдаланушының жеке мүдделерін ескеретін жекелендірілген мазмұн ағындарын, ұсыныстарды және жарнамалық ұсыныстарды жасауға мүмкіндік берді. Машиналық оқыту алгоритмдері қалауларды анықтау, мінез-құлықты болжау және аудиториямен өзара әрекеттесу тиімділігін арттыру үшін пайдаланылды.

Даралау жүйелері пайдаланушы интерфейстерін құру және функционалдылықты жеке қажеттіліктерге бейімдеу үшін де қолданылады. Бұған қайта жобалау, жекелендірілген хабарландырулар беру және пайдаланушыларға платформаны пайдалану тәжірибесін басқаруға мүмкіндік беретін параметрлерді орнату кіреді. Сонымен қатар, алгоритмдер спам, жалған жаңалықтар және орынсыз мазмұн сияқты қажетсіз мазмұнмен күресу үшін белсенді түрде қолданылды. Бұл пайдаланушылар үшін қауіпсіз және жайлы ортаны сақтауға, байланыс сапасын және платформаны қабылдауды жақсартуға көмектеседі. Осылайша, әлеуметтік медианы дамытудың үшінші кезеңі платформаны пайдаланудың қанағаттануы мен тиімділігін арттыру үшін заманауи аналитикалық технологиялар мен алгоритмдерді пайдалана отырып, әрбір пайдаланушы үшін жеке және өзекті тәжірибені құруға бағытталған[7].

Әлеуметтік желілерді дамытудың төртінші кезеңі мобильді технологиялардағы революциямен сипатталады, бұл ұтқырлықтың артуына және пайдаланушылардың платформалармен лезде өзара әрекеттесуіне әкелді. Мобильді қосымшалар күнделікті өмірдің ажырамас бөлігіне айналды, кез-келген уақытта, кез-келген жерде әлеуметтік желілерге жылдам және ыңғайлы қол жетімділікті қамтамасыз етті. Смартфондар мен планшеттердің көбеюі, сондай-ақ мобильді Интернеттің сапасының жақсаруы мобильді құрылғыларда әлеуметтік желілерді белсенді пайдалануға ықпал етті. Пайдаланушылар өз өмірінің сәттерін лезде бөлісуге, фотосуреттер мен бейнелерді жүктеп салуға, хабарламаларға жауап беруге және нақты уақыт режимінде пікірталастарға қатысуға мүмкіндік алады. Бұл кезең сонымен қатар мазмұнның көлемін азайтумен және қысқалық пен мәнерлілікке назар аударумен байланысты. Мобильді құрылғылардың экран кеңістігінің шектеулі болуына байланысты пайдаланушылар қысқа және мағыналы хабарламаларды ұната бастады, бұл әңгімелер мен қысқа бейнелер сияқты форматтардың көбеюіне әкелді[8]. Сонымен қатар, мессенджерлер мен push-хабарламалардың функционалдығын дамыту жедел байланысты жақсартуға мүмкіндік берді. Пайдаланушылар нақты уақыт режимінде жылдам және оңай байланыса алады, жаңа оқиғалар туралы хабарландырулар ала алады және компьютерге немесе тіркелген Интернет қосылымына қосылмай-ақ пікірталастарға белсенді қатыса алады. Осылайша, әлеуметтік желілерді дамытудың төртінші кезеңі ұтқырлықтың артуымен, қысқалыққа және жедел өзара әрекеттесуге баса назар аударумен ерекшеленеді, бұл цифрлық мобильді революция жағдайында пайдаланушылардың мінез-құлық үлгілері мен қалауларының өзгеруін көрсетеді.

Әлеуметтік желілерді дамытудың бесінші кезеңі визуалды мазмұнның едәуір артуымен және визуалды коммуникацияға баса назар аударумен сипатталады. Фотосуреттер, бейнематериалдар, графикалық кескіндер және басқа да көрнекі элементтер пайдаланушының көрінісі мен өзара әрекеттесуінің негізгі құралына айналды.

Осы кезеңдегі басты өзгерістердің бірі фото және бейне мазмұнының танымалдылығы болды. Пайдаланушылар өздерінің фотосуреттері мен бейнелерін белсенді түрде бөліседі, олардың өмірін, қызығушылықтары мен пікірлерін көрнекі сюжеттер арқылы көрсетеді. Бұл күнделікті қарым-қатынастың ажырамас бөлігіне айналған сюжеттер, тікелей эфирлер және қысқа бейнелер сияқты жаңа мазмұн форматтарының пайда болуына әкелді. Бұл кезеңнің тағы бір маңызды рөлі — графикалық құралдар мен редакторлардың дамуы. Пайдаланушылар графиканы оңай жасай және өңдей алады, фотосуреттеріне сүзгілер мен эффектілерді қоса алады, бұл олардың мазмұнын тартымды және мәнерлі етеді. Көрнекі коммуникация жарнама мен маркетингте де белсенді қолданыла бастады. Компаниялар мен брендтер көрнекі құралдарды тартымды мазмұн жасау, аудиторияның назарын аудару және өз өнімдері мен қызметтерін жылжыту үшін пайдаланады. Бұл аралық цифрлық ортадағы ақпарат пен коммуникацияны визуализациялаудың жалпы тенденциясын көрсетеді. Көрнекі қарым-қатынас эмоцияларды білдіруге, ақпаратты неғұрлым нақты және тиімді жеткізуге мүмкіндік береді, бұл оны заманауи онлайн өзара әрекеттесудің ажырамас бөлігіне айналдырады[9].

Әлеуметтік желілердің эволюциясын қорытындылай келе, пайдаланушы тәжірибесін жақсарту және платформалардың функционалдығын кеңейту үшін әртүрлі технологиялар мен инновациялық тәсілдерді біріктірумен байланысты жалпыланған кезеңді бөліп көрсетуге болады. Бұл кезеңде әлеуметтік желілердің басқа қызметтермен және платформалармен интеграциясы тереңдей түсуде. Бұған мессенджерлермен, интернет-дүкендермен, бейне платформалармен және басқа қосымшалармен интеграция кіреді, бұл пайдаланушыларға бір платформада неғұрлым толық және ыңғайлы функционалдылықты алуға мүмкіндік береді. Бұл этапта инновация да маңызды рөл атқарады. Жасанды интеллект, виртуалды және толықтырылған шындық, биометриялық аутентификация және т.б. сияқты жаңа технологияларды әзірлеу және енгізу., пайдаланушылар үшін бірегей мүмкіндіктер жасауға ықпал етеді және онлайн ортадағы өзара әрекеттесу шекараларын кеңейтеді. Сондай-ақ, осы өткінші деректердің қауіпсіздігі мен құпиялылығына көбірек көңіл бөлінгенін атап өткен жөн. Шифрлаудың жаңа әдістерін әзірлеу, деректерді қорғау жүйесін жетілдіру және жеке ақпаратты пайдаланудың ашықтығын арттыру қазіргі заманғы әлеуметтік желілердің ажырамас бөлігіне айналды.

Интеграция мен инновацияның жалпыланған кезеңі қазіргі заманғы пайдаланушылардың қажеттіліктері мен үміттерін қанағаттандыру және динамикалық цифрлық ортада алдыңғы қатарда қалу үшін платформаны жетілдіруге және жетілдіруге үнемі ұмтылысты көрсетеді.  Әлеуметтік желілердің пайда болуынан бастап қазіргі заманғы инновацияларға дейінгі эволюциясы біздің қарым-қатынасымыздағы, ақпаратты қабылдауымыздағы және қоғамдастық құрудағы терең өзгерістерді көрсетеді. Дамудың әрбір кезеңі пайдаланушы тәжірибесіне әсер ететін және жаңа мүмкіндіктер мен қиындықтар әкелетін бірегей өзгерістермен байланысты болды. Әлеуметтік желілердің пайда болуынан және олардың функционалдығын кеңейтуден бастап, заманауи технологияларды интеграциялауға және визуалды коммуникацияға баса назар аударуға дейін біз өзара әрекеттесуді жақсарту және пайдаланушылардың қажеттіліктерін қанағаттандыру жолындағы тұрақты прогресті байқаймыз[10]. Әртүрлі қызметтерді біріктіру, пайдаланушы тәжірибесін жақсартудың инновациялық тәсілдері, деректердің қауіпсіздігі мен құпиялылығына назар аудару — осы факторлардың барлығы әлеуметтік желілердің қазіргі дәуірінде маңызды рөл атқарады. Әлеуметтік медианың болашағы технологияларды одан әрі дамытумен, жекелендіру алгоритмдерін жетілдірумен, жаңа мазмұн пішімдерін жасаумен және басқа қызметтермен және платформалармен тереңірек интеграцияланумен байланысты. Бұл өзгерістер пайдаланушы тәжірибесін жақсартуға, байланыс тиімділігін арттыруға және ыңғайлырақ және қауіпсіз онлайн ортаны құруға бағытталатын болады. Осылайша, қазіргі заманғы цифрлық қоғамның динамикалық қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін инновациялар мен жетілдіруге деген тұрақты ұмтылысты көрсететін әлеуметтік желілердің эволюциясы жалғасуда.

 

Әдебиеттер тізімі:

  1. Тер-Минасова С.Г., Тіл және мәдениетаралық коммуникация. Астана, 2018 г.
  2. Верещагин Е.М., Костомаров В.Г., Язык и культура. Москва: МГУ.
  3. Қайдар Ә., Қазақтар ана тілі әлемінде. І том. А: Дайк-Пресс, 2009. -784 6.
  4. Ахметжанова З., Лингвокультурология: теория и практика. А: Елтаным, 2017-1446.
  5. Қазақтың этнографиялық категориялар, ұғымдар мен атауларының дәстүрлі жүйесі.Энциклопедия. А: 2014. 5-том. 6. Қазақ әдеби тілінің сөздігі. А., 2007-2011. 15-том.
  6. Шаймердинова Н.Ж., Авакова Р.А., Язык и этнос. Алматы: «Қазақ университеті», 2004. с.188-220.
  7. Куликова Л.В., Межкультурная коммуникация: теоретические и прикладные аспекты (на материале русской и немецкой лингвокультур). Красноярск, 2004.- с.16.
  8. Воробьев В.В., Лингвокультурология. Теория и методы. М., 1997.
  9. Карасик В.И., Языковой круг: личность, концепт, дискурс: Монография. 2 изд. М.: Гнозис, 2004.- с.89.

 

Орындаған: Бахытова Гүлсім Нұрланқызы

Жетекшісі: Қаршығаева Айнұр Аралбекқызы

 «Тұран» университеті, «Сандық технологиялар және өнер» факультеті, «Радиотехника, электроника және телекоммуникациялар» кафедрасы «B059 Коммуникациялар және коммуникациялық технологиялар» мамандығының 1-курс студенті

Ғаламшарға зымыран жібереміз (тәрбие сағаты)

Martebe.kz
-
0
«Күн дидарлы-Қазақстан!»

Білім беру саласы: Таным

Ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінің түрі: құрастыру.

Тақырыбы: Ғаламшарға зымыран жібереміз

Оқу қызметінің мақсаты

Балаларға геометриялық пішіндерден зымыранды құрастыруды үйрету; тіктөртбұрыштан цилиндр, жарты шеңберден конус жасап, зымыранды құрастыруды үйрету; цилиндрден зымыранның жанармай багын, көлемі орташа шеңберлерден зымыранның терезелерін жапсыруды үйрету; ғаламшар, зымыран және зымыран құрылымы, ғарышкерлер туралы білімдерін кеңейту; қағаздан құрастыру іскерліктерін дамыту; достыққа, әрдайым көмек қолын созуға тәрбиелеу және де ынталандыру; құрастырмаларын бағалай білу іскерліктерін жетілдіру.

Сөздік жұмыс

Құрылысқа қатысты іс-әрекеттерді қарапайым сөздер және сөз тіркестерімен сүйемелдеу қабілетін қалыптастыру; сөйлеу тілін «конус», «цилиндр», «үшбұрыш», «шеңбер», «зымыран», «ғаламшар», «ғарыш алаңы», «оң жақ», «сол жақ», «үстіне», «зымыранның басы», «зымыранның денесі», «зымыранның жанармай багы», «зымыранның терезелері», «ғарышкер» сөздері арқылы жетілдіру.

Әдіс-тәсілдер

Аудиожазбаны тыңдау көркем сөз, ғажайып сәт, үлгіні зерттеу, құрастыру амалдарын көрсету, өздік іс-әрекет, рефлексия, балалардың жұмысын бағалау және оқу қызметін пысықтау.

Қажетті құрал-жабдықтар

1. Көрнекілік материалдар;

«Жер» ғаламшарының суреттері, хат, зымыранның суреттері, қауіпсіздік ережелері туралы суреттер, «Зымыран» дайын үлгісі, геометриялық пішіндер, жұлдызша үлестірмелі материалдары, Талғат Мұсабаев, Тоқтар Әубәкіров, Юрий Гагариннің суреттері.

Оқу қызметінің барысы

1. Кіріспе бөлімі

1.1. Аудиожазбаны тыңдау

Көркем сөз
Шона Смаханұлы «Космосқа ұшамын».
«Сәт сапар!» деп, достар берген
Гүлге толып құшағым,
Асамын да асқар өрден,
Космосқа ұшамын.
Болса-дағы қанша көркем,
Көкте қайтіп жай табам?!
Ораламын асыл өлкем —
Отаныма қайтадан.

— Балалар, мына өлең жолдарында не туралы айтылған? Қалай ойлайсыңдар?
Балалар өз жауаптарын айтады.

Педагог балалардың жауаптарын толықтырады.
— Иә, дұрыс айтасыңдар! Бұл өлең жолдарында ғарыш туралы айтылған. Балалар, ғарышқа кімдер ұшады? Иә, ғарышкерлер ұшады.

Педагог интербелсенді тақтадағы суретке балалардың назарын аударады.
— Балалар, суретте не көріп тұрсыңдар?
Балалар өз жауаптарын айтады.
— Балалар, бұл — ғарыш. Қараңдаршы, ғарышта әртүрлі ғаламшарлар бар. Ғаламшарлар күнді айналып тұрады.

— Бұл — жер. Біз жер ғаламшарында тұрамыз. Күннен кейін үшінші біздің ғаламшарымыз тұр.

1.2. Ғажайып сәт
— Балалар, біз ғаламшар туралы бекер әңгімелеп отырған жоқпыз. Бүгін таңертең біздің балабақшамызға хат келді.

Педагог хаттың үлгісін шығарып, қала, балабақша және топ атауын жаза алады.
— Балалар, бүгін біздің тобымызға хат келді. Хаттың ішінде не жазылғаны туралы білгілерің келе ме?
Балалар қызығушылық танытады.
— Мен хатты оқып берейін. «Балалар, бізге сендердің көмектерің керек. «Ғажайып шар» атты ғаламшарымызда жағдай ауыр. Ұшатын зымырандар сынып қалды. Көмектесіңдерші! Бізге көмек керек!» деп жазыпты.
— Балалар, «Ғажайып шар» атты ғаламшарда ұшатын зымырандар сынып қалыпты. Бізден көмек сұрап жатыр. Балалар, көмектесеміз бе?
Балалар қуана келіседі.
— Біз қалай көмектесеміз? Қалай ойлайсыңдар? Иә, зымырандар жасап, ғарышқа ұшырамыз.
— Зымырандарды кімдер жасайды?
Балалар өз жауаптарын айтады.
— Иә, балалар. Зымыранды инженерлер жасайды.
— Балалар, бүгін сендерге инженер болып, зымыранды құрастыруды ұсынамын. Құрастырған зымыранды «Ғажайып шар» ғаламшарының тұрғындарына арнап жасап, ғарышқа ұшыратын боламыз.
Балалар қызығушылық танытып, қуана келіседі.
— Мен, бас инженер болғандықтан, сендерге зымырандарды көрсеткім келеді.

— Балалар, зымыранның құрылымын атап көрейік. Басы, денесі, терезесі және жанармай құятын бак.
Педагог балалардың назарын дайын үлгіге аударады.

2. Негізгі бөлім

2.1. Үлгіні зерттеу
«Зымыран».

— Балалар, зымыран неден құрастырылған? Иә, пластик қақпақтардан
— Қандай геометриялық денелерді көріп тұрсыңдар?
Балалар жауаптарын айтады.
— Қараңдаршы, балалар! Зымыранның басы — конустан, денесі — цилиндрден жасалған. Жанармай құятын бак цилиндр пішінінен, терезелері шеңбер пішіндерінен жасалған.

2.2. Құрастыру амалдарына көшпес бұрын, педагог балалармен пластик қақпақтардан және ыстық желіммен жұмыс жасау ережелерін еске түсіреді

2.3. Құрастыру амалдарын көрсету



— Ең бірінші, қолға тіктөртбұрышты аламыз. Тіктөртбұрышты бұру арқылы цилиндр жасаймыз. Шеттерін желіммен жапсырамыз.
— Шеңберді аламыз. Шеңберді тең ортасынан басқа қакпа керек…. Тең ортасына келген кезде қақпа тоқтатамыз..
— Енді, шеңберді бұру арқылы конус шығарамыз. Шеттерін желіммен жапсырамыз.
— Енді, цилиндрді үстелдің үстіне тігінен қоямыз. Цилиндрдің үстіне конусты қоямыз.
— Зымыранның жанармай багын жасау керек. Ол үшін тіктөртбұрыштарды бұру арқылы цилиндр жасаймыз.
— Кішкентай цилиндрлерді зымыранның денесінің төменгі екі жағына жапсырамыз.
— Әрі қарай, көлемі орташа екі шеңберді аламыз. Жайма үстіне аударамыз, аударылған жағына желімді жағамыз.
— Шеңберді алып, цилиндрдің жоғарғы және төменгі жағына жапсырамыз.
— Міне, қакпақтан зымыранды құрастырдық.
Өздік іс-әрекет
Педагог әр баланың алдына геометриялық пішіндер жиынтығын таратады. Өздік іс-әрекет барысында педагог құрастыра алмай отырған балаларға көмектеседі, бағыт-бағдар береді.
— Сен нені құрастырып отырсың?
— Бұл не?
— Қандай пішін?
— Зымыранның денесін көрсетші.
— Зымыранның денесі қандай геометриялық фигурадан құрастырылған?
— Конусты қалай жасадың?
Педагог балалардан толық жауап беруді талап етеді.
Өздік іс-әрекет соныңда педагог балаларға құрастырған зымырандарды ғарыш алаңына әкеліп қоюларын сұрайды.
Рефлексия.
— Зымырандарды қандай әдемі құрастырып шықтыңдар. Балалар, барлық зымыран ғарышқа ұша ала ма?
— Мен сендерге бір жұлдыздан беремін. Қай зымыранды әдемі санасаңдар, соның қасына жұлдызшаны әкеліп қоясыңдар.
— Қай зымыранның қасында көп жұлдызша болса, сол ең жақсы құрастырылған зымыран болып саналады.
Жарайсыңдар, инженерлер! Қалай ойлайсыңдар, балалар, біздің құрастырған зымырандарымыз «Ғажайып шар» ғаламшарының тұрғындарына ұнай ма? Иә!
— Балалар, маған қызықты болып тұрғаны. Айтыңдаршы, ғарышқа ұшатын адамды кім деп айтады? Иә, дұрыс айтасыңдар! Ғарышкер деп айтады.
— Қандай ғарышкерлерді білесіңдер?
Балалар өз жауаптарын айтады. Педагог балалардың жауаптарын толықтырады.
Педагог интербелсенді тақтадан ғарышкерлердің суреттерін көрсетеді.
— Балалар, бұл Юрий Гагарин. Ғарышка ұшқан ең алғашқы адам.
— Ал, бұл Талғат Мұсабаев пен Тоқтар Әубәкіров. Қазақ ғарышкерлері.
— Балалар, өскенде кім ғарышкер болғысы келеді?
Балалар өз жауаптарын айтады.
— Жарайсыңдар!

3. ҚОРЫТЫНДЫ

Балалардың жұмысын бағалау және оқу қызметін пысықтау
— Балалар бүгінгі құрастыру оқу қызметінде не істедік? Айта ғой, Инкар . Иә, дұрыс айтасың. Бүгін зымыранды құрастырдық.
— Зымыранды неден құрастырдық? Айта ғой, Марғулан . Иә, дұрыс айтасың. Зымыранды геометриялық пішіндерден құрастырдық. — Амина, айта ғой. Зымыранның басы қандай геометриялық денеден құрастырылған? Иә, дұрыс айтасың. Зымыранның басы конустан құрастырылған- Ал, денесі неден құрастырылған? Айта ғой, Алиар . Иә, дұрыс айтасың. Зымыранның денесі цилиндрден құрастырылған
— Зымыранды кімдерге арнап құрастырдық? Айта ғой, Айым. Иә, дұрыс айтасың. Зымыранды біз «Ғажайып шар» ғаламшарының тұрғындарына арнап құрастырдық.
— Зымыранның құрылымын атап берші, Аскер. Иә, басы, денесі, жанармай багы және терезелері.
— Балалар, біз қай ғаламшарда тұрамыз? Иә, біз жер ғаламшарында тұрамыз..
— Балалар, ғарышқа ұшатын адамды кім деп айтады? Иә, ғарышкер.

Қай ғарышкерлерді білесіңдер? Иә, Тоқтар Әубәкіров, Талғат Мұсабаев, Юрий Гагарин.
— Балалар, жарайсыңдар! Бүгінгі құрастыру оқу қызметіне өте белсенді қатыстыңдар.

Балалар, ғарышқа бару үшін сендерге білімді, тиянақты, тәртіпті болу қабілеттерің қажет болады. Мен бүгін сендердің бойларыңнан осындай қасиеттерді байқадым. Жарайсыңдар! Оқу қызметі аяқталды, сау болыңдар.

C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411111244.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411111543.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240408103122.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240408102652.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411101608.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411102105.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411102248.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411102324.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411104109.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411103911.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411104223.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411122846.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411111953.jpg

C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411122803.jpg C:\Users\User\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\IMG20240411110108.jpg

 

Поддержка пострадавшим от природных катаклизмов

Martebe.kz
-
0

Наше общее стремление помочь пострадавшим от природных катаклизмов. Мы, молодежь и студенты, стоим на переднем крае борьбы за лучшее будущее, верим в солидарность, взаимопомощь и возможность изменить мир к лучшему. Каждый день мы видим новости о разрушительных природных катастрофах, оставляющих за собой тропу разрушений. И мы не можем остаться безучастными. Мы видим, как люди теряют свои дома и средства к существованию из-за наводнений, лесных пожаров, землетрясений и других стихийных бедствий. Мы чувствуем боль и горечь тех, кто стал жертвами неумолимой природы. И мы готовы протянуть руку помощи.

Сейчас время действовать. Мы можем собрать пожертвования, оказать помощь в организации сбора и доставки гуманитарной помощи, участвовать в акциях сбора средств и освещении проблемы в социальных сетях и медиа. Студенты 1-го курса, Юридического факультета, университета им. Аль-Фараби не смогли остаться в стороне и внесли свою лепту в знак поддержки пострадавшим от наводнения в некоторых районах страны.

Мы призываем всех студентов и молодежь присоединиться к нашему стремлению помочь пострадавшим. Вместе мы можем сделать больше. Предлагаем действовать сообща, демонстрируя нашу силу и сплоченность в лице вызовов, стоящих перед нами. Помните, что ваше участие имеет значение. Каждый вклад, будь то маленький или большой, приносит надежду и облегчение тем, кто подвергся тяготам природных катастроф. Давайте докажем, что молодежь может быть сильным движущим фактором в обществе, способным преодолеть трудности и изменить мир к лучшему.

 

Преподаватель: Хасанаева Л. М.

Студенты: Тоқсанбаева Дәмелі, Карыбекова Алуа

VIII Республикалық «Үздік жас маман» олимпиадасының ережесі

Martebe.kz
-
0

Үздік қазақ тілді білім сайты – Qaztest.kz онлайн олимпиада ұйымдастыру комитеті республика көлемінде үздік жас мамандарды анықтау және оларды қолдау мақсатында  VIII Республикалық «Үздік жас маман» олимпиадасын (бұдан әрі Олимпиада) өткізеді.

Олимпиадаға колледж, жалпы білім беретін мектептер мен мектепке дейінгі ұйымдарда жұмыс жасайтын еңбек өтілі 5 жылға дейінгі жас мамандар қатыса алады. Олимпиадада колледж және мектеп қызметкерлеріне педагогика, оқыту әдістемесі, психология және тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі бойынша, ал мектепке дейінгі ұйым қызметкерлеріне мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы, мектепке дейінгі педагогика және мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың нормативтік бойынша жас мамандардың білім көрсеткішін анықтайтын тапсырмалар беріледі.

Олимпиада qaztest.kz сайтында онлайн өтеді. Олимпиада бір кезеңнен ұйымдастырылады. Олимпиаданың өткізілетін мерзімі: 2024 жылдың 11 наурызынан 13 сәуір аралығы. Қорытындысы 15 сәуір күні жарияланады.

Олимпиада жеңімпаздары мен жүлдегерлеріне І, ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдар, Үздік ұжымдарға арнайы плакетка беріледі. Республика бойынша ең жоғары ұпай жинаған қатысушылар «Үздік жас маман» төсбелгісімен және 24-25 ұпай алған қатысушылар «Құрмет грамотасымен» марапатталады.

Олимпиада туралы толық ақпаратты +7 700 978 59 22; +7 775 998 83 87 телефондары арқылы білуіңізге болады. 

 

VIII Республикалық «Үздік жас маман» қашықтық олимпиадасының

ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕСІ

  1. Жалпы ереже

1.1. Qaztest.kz қашықтық олимпиадасының осы Ережесі (әрі қарай – Ереже) олимпиадаларды ұйымдастыру және өткізу тәртібін анықтайды (әрі қарай – Қашықтық олимпиада);

1.2. Қашықтық олимпиада жайлы мәліметтер және қорытынды нәтиже qaztest.kz сайтында жарияланады;

1.3. Олимпиада qaztest.kz сайтында 2024 жылдың 11 наурызынан 13 сәуір аралығында онлайн өткізіледі;

1.4. Олимпиадаға колледж, жалпы білім беретін мектептер мен мектепке дейінгі ұйымдарда жұмыс жасайтын еңбек өтілі 5 жылға дейінгі жас мамандар қатыса алады;

1.5. Олимпиадада колледж және мектеп қызметкерлеріне педагогика, оқыту әдістемесі, психология және тәрбие жұмысының теориясы мен әдістемесі бойынша, ал мектепке дейінгі ұйым қызметкерлеріне мектеп жасына дейінгі балалар психологиясы, мектепке дейінгі педагогика және мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың нормативтік бойынша жас мамандардың білім көрсеткішін анықтайтын тапсырмалар беріледі;

1.6. Тапсырмаларды Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университетінің білікті мамандары арқылы дайындалып, ұйымдастырушылармен бекітіледі;

1.7. Қашықтық олимпиадаға қатысу – ақылы,  ерікті негізде жүзеге асырылады.

1.8. Олимпиада марапаттарын үшінші тараптың қатысуымен бейресми негізде заңсыз алу жарамсыз боп танылады. qaztest.kz сайтындағы «Марапаттарды тексеру» батырмасы арқылы әрбір қатысушы өзінің марапаттарын тексере алады.

 

  1. Республикалық олимпиаданың мақсаты мен міндеттері:

2.1. Колледж, жалпы білім беретін мектептер және мектепке дейінгі ұйымдарда қызмет ететін жас мамандардың кәсіби біліктілігін арттыру;

2.2. Жас мамандардың педагогикалық біліктілігін арттыру;

2.3. Республика көлемінде үздік жас мамандарды анықтау және оларды марапаттау.

 

  1. Республикалық олимпиаданы өткізілуі мен тәртібі:

3.1. Олимпиада бір кезеңнен, барлығы 25 тест тапсырмасынан тұрады.

3.2. Әрбір тапсырманың бір ғана дұрыс жауабы бар және тест нұсқалары екінші рет қайталанбайды;

3.3. Қатысушы ең көбі 3 рет тест тапсыра алады. Ең жоғарғы нәтижесі есепке алынады;

3.4. Тестілеуден өту үшін қатысушыға 50 минут уақыт беріледі. Уақыт біткеннен кейін автоматты түрде тестілеу аяқталады және нәтиже экран бетіне шығарылады;

3.5. Олимпиадаға төлем жасағаннан кейін ғана қатысу мүмкіндігі ашылады;

3.6. Қатысушылардың марапаттары автоматты түрде электронды почтасына жіберіледі және жеке кабинетіндегі «Сертификат-Диплом» бөлімінде сақталады.

 

  1. Олимпиада қатысушыларына қойылатын талаптар:

4.1. Қатысушы ешкімнің көмегінсіз тапсырмаларды өзі орындауы тиіс;

4.2. Қатысушының атынан өзге біреудің қатысқандығы құрылғының IP адресі арқылы анықталады. Расталған жағдайда қатысушының нәтижесі толықтай жойылады;

4.3. Олимпиада барысында кері батырмасын басуға және басқа бетке ауысуға болмайды;

4.4. Тестілеу парақшасын жауып алған жағдайда тестілеуге берілген уақыт ішінде «Менің нәтижелерім» бөлімінде «тестті жалғастыру» батырмасын басу арқылы қайта жалғастыру мүмкіндігі қарастырылған;

4.5. Уақытында енгізілмеген тапсырмалар үшін төлемдер қайтарылмайды;

4.6. Берілген сұрақтарды белгілемей алдыға және кейін шегінуге болмайды;

4.7. Тестке қатысу жеке немесе координатордың ұйымдастыруымен жүзеге асады;

4.8. Координатор өзінің жеке парақшасы арқылы бір немесе бірнеше адамды қатыстыра алады (бір ұжымнан ғана қатыстыруы тиіс);

4.9. Тест нәтижелері қайта қарауға жатпайды және аппеляциялық комиссия құрылмайды;

4.10. Олимпиадаға байланысты сұрақтар qaztest.kz@mail.ru почтасына қабылданады.

 

ОЛИМПИАДАҒА ҚАТЫСТЫ ҚОСЫМША АҚПАРАТТАР

 

Олимпиадаға қатысу бағасы:  бір реттік тест – 600 теңге, екі реттік мүмкіндік – 1000 теңге. Толық ақпарат сайтта жаңалықтар бөлімінде жарияланады.

 

ОЛИМПИАДАНЫҢ МАРАПАТТАУ РӘСІМІ

 

Олимпиада қорытындысы бойынша 17 ұпайдан жоғары жинаған қатысушыларға І, ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдар тағайындалады.

Орын ұпайлары:

І орын – 25-23 ұпай

ІІ орын – 22-20 ұпай

ІІІ орын – 19-17 ұпай

Қатысушылардың марапаттары олимпиада барысында жеке парақшасында сақталады және электронды түрде почтасына жіберіледі.

Республика бойынша ең жоғары ұпай жинаған қатысушылар «Үздік жас маман» төсбелгісімен (бір ұжымнан 2 қатысушы ғана енгізіледі) және 24-25 ұпай алған қатысушылар «Құрмет грамотасымен» марапатталады.

Қорытынды нәтиже, яғни төсбелгі иегерлері сайтта 2024 жылдың 15 сәуір күні жарияланады.

Ескерту! Қатысушылардың жинаған ұпайы тең болған жағдайда тесттен өткен уақыты есепке алынады. Қатысушылардың нәтижесі IP адресі арқылы тексеріліп, басқа адам өткізгені анықталса, нәтиже жойылады. Ұйымдастырушылар комитеті тест нәтижесі бойынша қорытынды жариялайды.

Бір ұйымнан 40 қатысушы қатысып, 20 жүлделі орын иеленген ұжымға  «Үздік ұжым» плакеткасы беріледі. Сонымен қатар, бір ұйымнан 20-дан көп қатысушы қатыстырған координаторға алғыс хат беріледі. «Үздік ұжым» плакеткасына үміткерлер қатысушылардың тізімін qaztest.kz@mail.ru почтасына олимпиаданың соңғы күніне дейін жолдауы керек.

 

«ҮЗДІК ҰЖЫМ» НОМИНАЦИЯСЫ ҮШІН ӨТІНІШ ҮЛГІСІ

 

  Мектеп атауы, мекен-жайы, индексі және байланыс нөмірі
Р/с Қатысушылардың аты-жөні Сайтқа тіркелген почтасы (қатесіз болуы міндетті) Координатордың аты-жөні, телефоны
1.      

Ескерту! «Үздік ұжым» плакеткасы мен координаторға берілетін алғыс хат үшін өтініш хаты жіберілмеген жағдайда марапаттар жіберілмейді.

 

ТӨЛЕМ ЖАСАУ ТУРАЛЫ АҚПАРАТ

 

Төлемдер Kaspi.kz қосымшасы (Платежи – qaztest.kz), QIWI терминалдары арқылы (Білім беру қызметтері → qaztest.kz → e-mail немесе ID нөмір) және кез келген банк картасымен интернет банкинг арқылы онлайн жүзеге асырылады. Төлем жасағаннан кейін қатысушы парақшасына кіріп, «Сатып алу» батырмасын басу арқылы тестті сатып алады. Төлем жасау туралы түсіндірме сайттың «Бейне нұсқау»бөлімінде көрсетілген.

Егер қатысушылар саны көп болса, барлық қатысушыларды бір жауапты маман «Координатор»болып, барлығын жеке парақшасында тіркеп, ұйымдастыра алады. Толық нұсқаулық «Видеонұсқау» бөлімінде көрсетілген.

Жұмыс уақытында онлайн чатқа және qaztest.kz@mail.ru почтасына хат жазу арқылы жылдам жауап аласыз.

Жұмыс уақыты: таңертеңгі 9:00-ден 18:00-ге дейін. Түскі үзіліс 13:00-ден 14:00-ге дейін.

Түскі үзіліс уақытында және жұмыс уақыты аяқталған соң телефонға және эл.почтаға жауап берілмейді.

Қосымша ақпарат алу телефоны: +7 700 978 59 22, +7 775 998 83 87.

Республикалық балалар байқауының қорытындысы

Martebe.kz
-
0

Martebe.kz ақпараттық білім порталы дарынды балаларды шығармашылық жұмысқа баулу мақсатында республикалық деңгейде «Бояулар құпиясы» және «Жас өнерпаз» байқауларын ұйымдастырды. Байқауға республикамыздың барлық өңірлерінен белсенді оқушыларымыз қатысып, жоғары нәтиже көрсетті. Байқауда жұмыстары үздік деп танылған жүлдегер  оқушылардың тізімін назарларыңызға ұсынамыз.

 

Ә.Қастеевтің туғанына 120 жыл толуына орай «БОЯУЛАР ҚҰПИЯСЫ» жас суретшілер байқауының жеңімпаздары

Бас жүлде

1.      Евдошенко Любовь
2.      Жарқынбекқызы Іңкәр
3.      Әмірбек  Нұрсая
4.      Анарбекұлы Рахман
5.      Серікқызы Гүлсезім
6.      Арманұлы Әкежан
7.      Жұмағұлова Айсана
8.      Жүсіпхан Марғұлан
9.      Кожамжаров Таир
10.  Талғат Каусар

 

І орын

1.      Қуандық Батырхан
2.      Тамахина Мария
3.      Мергель Вероника
4.      Ардақ Мұратұлы
5.      Сейдулла Айсұлтан Серікбекұлы
6.      Шалқарұлы Азат
7.      Қуан Ахмед Артурұлы
8.      Абдусапар Нұрғали
9.      Кеңесбек Зере
10.  Бейбітхан Ердәулет

 

ІІ орын

1.      Сабиржон Айдана
2.      Арманұлы Әкежан
3.      Орлова Валерия
4.      Ақшалова Арайлым
5.      Айтбеков Ибрагим
6.      Қайрат Амина
7.      Ақыл Ақназар
8.      Жалғас Гүлсезім
9.      Жұмағұлова Айсана
10.  Жүсіпхан Марғұлан

 

ІІІ орын

1.      Сартай Жұлдызай Шапағатқызы
2.      Алтынбек Нұрайым Асхатқызы
3.      Мукан Нұрлым
4.      Марат Альтаир
5.      Муратбек Алихан
6.      Үсен Айзере
7.      Акмурза Айзере
8.      Ширинхан Әлхамдулиллаһ
9.      Искакова Томирис
10.  Ануарбеков Алдияр

 

Шығармашыл балалар арасындағы «ЖАС ӨНЕРПАЗ» республикалық өнер байқауының жеңімпаздары

Бас жүлде

1.      Малек Жанель Пернебайқызы
2.      Айдосұлы Әбілмансұр
3.      Талбай Айкөркем
4.      Парсұлтан Нұрилә Нұрсұлтанқызы
5.      Парсұлтан Нұрила
6.      Нұрлан Кәусар
7.      Тәжібай Ерасыл
8.      Исаева Алия
9.      Нұрғали Нұрай Жәнібекқызы
10.  Кошкарова Мерей Алиханқызы

 

І орын

1.      Әбілхайм Талшын Нұрғалиқызы
2.      Еділбай Дәмелі Русланқызы
3.      Ербол Айжан Нұржанқызы
4.      Еділбай Айару Русланқызы
5.      Сайлау Аягөз
6.      Самат Анель Дәуренқызы
7.      Құрбанәлі Аяна Аймаханқызы
8.      Мұхитбекқызы Қырмызы
9.      Трошкина Анжела Анатольевна
10.  Кожахметова Сания Ренатовна

 

ІІ орын

1.               Шонтыков Ерасыл Бахытжанұлы
2.      Тілепберген Бекарыс
3.      Күмісбек Аружан
4.      Қанатбек Айзере
5.      Шалхынбек Адина
6.      Мұратқазы Інжу
7.      Мухамметжан Айтолқын Сардарбекқызы
8.      Бахыт Аянат Оңғарбайқызы
9.      Шмидт Татьяна
10.  Кунакбаева Асылай Мұратқызы

 

ІІІ орын

1.               Шонтыков Ерасыл Бахытжанұлы
2.      Тілепберген Бекарыс
3.      Күмісбек Аружан
4.      Қанатбек Айзере
5.      Шалхынбек Адина
6.      Мұратқазы Інжу
7.      Мухамметжан Айтолқын Сардарбекқызы
8.      Бахыт Аянат Оңғарбайқызы
9.      Шмидт Татьяна

 

Интегралды зерттеулер негізінде жалған ақпараттарды тексеру

Martebe.kz
-
0
Фото factcheck.kg алынды

Цифрлық технологиялар мен әлеуметтік медианың өркендеуі жалған ақпарат  ақпараттық кеңістіктегі ең маңызды қауіптердің біріне айналды. Мұндай құбылыстардың саясатқа, қоғамдық пікірге, тіпті азаматтардың денсаулығына да әсер ететін жойқын салдары болуы мүмкін. Осы проблеманы ескере отырып, дүние жүзіндегі ғылыми-зерттеу және білім беру мекемелерінің зерттеушілері жалған ақпарат пен жалған ақпараттың индикаторларын анықтау әдістері мен құралдарын әзірлеу бойынша белсенді жұмыс жүргізуде. Біз осы зерттеуде деректерді шығаруға және осы саладағы жаңа білімді алға жылжытуға мүмкіндік беретін интегративті зерттеу әдісін қарастырамыз. Интегративті зерттеулер ақпаратты талдау мен жалған ақпаратты анықтаудың кешенді әдістерін жасау үшін информатика, психология, әлеуметтану және журналистика сияқты әртүрлі пәндердің зерттеу әдістерін біріктіреді. Бұл әдіс ғалымдарға  түрлі тәсілдерді қолдануда шектеулерді еңсеруге және жалған ақпаратпен күресудің тиімді құралдарын жасауға мүмкіндік береді. Интегративті зерттеулер жалған ақпараттың индикаторлары  мен оның  әртүрлі көрсеткіштерін анықтауға мүмкіндік береді.

Бұл көрсеткіштер мыналарды қамтуы мүмкін: Басқа дереккөздермен сәйкестік: Тексерілетін дереккөздердің болмауы: Эмоционалды манипуляция: Контент мен стиль арасындағы сәйкессіздік: Дереккөзді талдау.

Соңғы жылдары әлеуметтік желілерде жалған ақпараттың таралу себептері ретінде мына үрдістерді атауға болады: Clickbait және назар аударту;  Әлеуметтік эко-камера;  Боттар және автоматтандыру;  Псевдосарапшылар және алдау.

Әлеуметтік желілердегі жалған ақпарат (фейк) ақпараттық қоғамымызда күрделі мәселеге айналды. Бұл дезинформацияның бір түрі, оның мақсаты қоғамдық пікірді адастыру, айла-шарғы жасау және белгілі бір мақсаттарға жету үшін жалған ақпарат тарату болып табылады. Фейктер жалған жаңалықтарды, жалған суреттер мен бейнелерді және жалған пікірлерді қамтуы мүмкін. Олардың қалай таралатынын және оларға қалай қарсы тұруға болатынын түсіну маңызды. Фейк ақпарат (дезинформация) танымал Facebook әлеуметтік платформасында да таралуда. Бұл мәселе платформа мен жалпы қоғам үшін күрделі сынға айналды. Facebook-тегі жалған ақпараттың кейбір сипаттамалары және онымен күресу жолдарын атауға болады: Facebook желісіндегі жалған ақпаратпен күресу тұрақты мәселе болып қала береді және платформа оның мазмұнын пайдаланушылар үшін сенімдірек және қауіпсіз ету үшін жаңа әдістерді енгізуді және қолданыстағы құралдарды жақсартуды жалғастыруда. Жалған ақпарат (дезинформация) танымал Instagram фото-бейне платформасында да таралуы мүмкін. Instagram, басқа әлеуметтік желілер сияқты, жалған жаңалықтар, фото манипуляция және басқа да жалған ақпарат түрлерімен бетпе-бет келді. TikTok қысқа мерзімді бейнелер болғандықтан, бұл платформада жалған ақпараттың таралуының өзіндік қиындықтары болуы мүмкін.

Әлеуметтік желідегі жалған ақпарат қоғамға үлкен қауіп төндіреді. Олармен күресу пайдаланушылардың, әлеуметтік желілердің, мемлекеттік органдардың және тәуелсіз фактілерді тексерушілердің күш-жігерін талап етеді. Дұрыс білім беру және пайдаланушыларды жалғанды ​​анықтау және алдын алу әдістері туралы ақпараттандыру — бұл мәселемен күресудің негізгі қадамдары. Дезинформация ақпараттық орта үшін елеулі қатер болып қала береді және онымен күресу көп деңгейлі көзқарасты талап етеді. Интегративті зерттеулер жалған ақпаратты анықтау саласындағы дәлелдемелерді алу және жаңа білімді ілгерілету үшін қуатты құралдарды ұсынады. Жалған ақпарат пен жалған ақпараттың көрсеткіштерін түсіну ғалымдар мен практиктерге қоғамды жалған ақпараттың зиянды әсерінен жақсырақ қорғауға көмектеседі. Ақпараттық ортаны сенімдірек және жалған ақпаратқа төзімді ету үшін интеграциялық әдістер мен құралдарды әзірлеу бойынша жұмыс жалғастырылуы керек.

 

Төлеген Б.З.,

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

Журналистика факультетінің 1-курс докторанты

Ғылыми жетекші: Сұлтанбаева Г.С., саяси ғыл.док, профессор

Тәрбие беруде ұлттық құндылықты дарыта отырып, бала интеллектуалын дамыту

Martebe.kz
-
0
Әлеуметтік желінің пайдасы мен зияны

Тәрбие мақсаты:    Білім алушыларды ұлттық құндылықтар арқылы тәрбиелеуде мәдениеті мен дәстүрін мақтаныш тұтатын Қазақстан азаматын тәрбиелеу.Оларды табысты іс-әрекетке бағыттау.         

                                   

Алғы сөз

Ұрпақ тәрбиелеу-ұлт болашағы,ұлт болып ұлысып, ел болып еліміз көтерген кезде қолға алар ісіміздің маңыздысының бірі — ұрпақ тәрбиесі. Халықтың болашағы — ұрпағы, ұрпақ тәрбиесі — ұстазда. Ұстаздың мұраты — жетілген, парасатты толыққанды азамат тәрбиелеу. Толыққанды азамат қалыптастыру үшін: ақыл-ой тәрбиесін, имандылық, еңбек, экономикалық, дене тәрбиесі, экологиялық, құқық тәрбиесін беру қажет.

Халқымыздың арғы-бергі тарихы мен дәстүрі, тарихи асыл мұраларымызды біліп,қастерлеп, бүгініміз бен келешегіміздің нәрлі қайнарына айналдыру-өмір қажеттілігінен туындап отыр. Тәрбие мен оқу егіз. Ол бір-бірінен бөліп алып қоя салуға болмайтын табиғатынан танылып тұрған үрдіс.

Бүгінгі күн талабына сай жаңа жүйеге көшу ол — тәрбие-білім жүйесі. Бұл біздің қай-қайсымызды  да ойландыруы тиіс және «Мектепте заман талабына  сай тәрбие жұмыстарын қалай жүргізуге болады?» деген сұраққа  ең әуелі оның мақсатын, міндетін біліп алу дер едім.

Біз ұлы Мұхтар Әуезовтың «Ел боламын десең, бесігіңді түзе» деген ұлағатты сөзін реті келгенде еске түсіріп, «Ел бесігі-мектептің» беталысы, бағыт-бағдары айқындалмай, аяқ алысы бекіп,көші түзелмей, мектептің әл ауқаты түзелмесі анық.

Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері  негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіптік шыңдауғабағытталған сапалы білім үшін қажетті жағдайлар жасау; жеке адамныңшығармашылық, рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының берік негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшінжағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту» деп атап көрсетілген. Аталған міндеттердіжүзеге асыру үшін оқытудың жаңа технологияларын енгізу және тиімді пайдаланусекілді мәселелерді анықтап алу, білім беру мен тәрбие  жүйесіндегі басты ұстанымретінде әркімнің өзінің білім алуға деген жеке әлеуетін қоғамда барынша пайдалануғакөмектесетін оқыту жүйесін дамытуды қамтамасыз етуді көздейді.

Яғни, білім заңында әрбір азаматтың білім алуға құқықтығын негізге ала отырып, оқушы бойына ұлттық құндылық қасиеттерін қалыптастырып, құрметтеуге тәрбиелеудедидактикалық шарттар яғни оқыту, тәрбиелеу, дамыту, қалыптастыру үрдісін жан-жақты қамту қажеттілігі туындайды.

Өзімізді өзіміз бағалай білуге бет бұру – ұлттық байлығымызды игеру, ұлттықсанамызды дамыту. Ұлттық құндылықтарды іріктеп, оқыту процесіне енгізу арқылыұлттың тұнып тұрған асыл мұралық рухани байлығынан болашақта ел билейтін ұрпақтарды сусындатып, отбасында да, мектепте де ұлтжандалылық пенотаншылдыққа баулып, өз халқын, өз мемлекетін көздің қарашығындай қорғайтынтұлғаларды тәрбиелеп шығару.

Өз ұлтын қадірлеп-қастерлеген, ұлт қадірін білген азаматтыңбірі Ж.Аймауытов: «Мен халыққа кіндігіммен байланып қалғанмын. Оны үзеалмаймын.Үзу қолымнан келмейді» — дейді. Сырым Датұлы: «Мен ағайындыекеумін: бірі —өзім, екіншісі—халқым» — дейді.

Қазақ халқының осындай дәріптеуге, қастерлеуге, дамытуға тұрарлық ұлттық  руханижәне материалдық құндылықтары туралы ұлағатты, құнды ойларын халық игілігіне, келешек ұрпақты, ел-жұртқа ие болар азаматтарды тәрбиелеуге неге қолданбасқа?

Бала бойына ұлттық құндылықтарды дамытудағы негізгі құралдарға мыналарды жатқызуға болады:
— сыныптағы тәрбие сағаттары;
— бұқаралық ақпарат құралдары;
— тәрбие шаралары (пікірталас,тәрбие сағаты,кеш, дәріс, таным-өнеге сағаттары, т.б.)
— кітап оқу;
— мектептен тыс және сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру;
— шығармашылық жобалар қорғау;
— қоғамдық ұйымдармен байланыс жасау;
— саяхат жасау,
— үйірмелерге қатысу.

Бүгінгі менің «Тәрбие беруде ұлттық құндылықтарды дарыта отырып, бала интеллектуалын дамыту» тақырыбымен ,тәрбие жүйесіндегі мына бағыттармен қол жеткізген, нәтижелі жұмыстарымды ұсынамын.

І. Психологиялық зерттеулер;

ІІ. Тәрбие сағаттары;

ІІІ. Ата-анамен жұмыс;

ІV. Сыныптан тыс  жұмыстар;

 

І.Психологиялық зерттеулер

а)Темперамент типтерін анықтау

ә)Дарындылық картасы

Жыл басында мекеме басшысымен  бекітілген жылдық  жұмыс жоспары жасалынып, психологиялық жұмыстың бағыттары мынадай болып жүргізіледі. Олар психолог пен дефектологтармен біріге отырып жұмыс жасалынады.

Психологиялық диагностика мақсаты:

тұлғаның жеке және жас ерекшеліктерін, сондай-ақ, тұлғааралық өзара әрекет ерекшеліктерін зерттеу.

Психологиялық профилактика мақсаты:

тұлғаның психикалық және тұлғалық дамуында кездесетін сәтсіздіктерге ескерту жасау.

Психокоррекциялық  дамыту мақсаты:

оқушының психикалық және тұлғалық дамуындағы ауытқуларды болдырмау, жалпы оқу дағдысы  мен біліктілікті дамыту.

Психикалық кеңес беру, кәсіби кеңес жүргізу мақсаты:

педагогикалық үдерістердегі қатысушыларға мәселелерді шешуге көмек көрсету.

Психологиялық білім көтеру мақсаты:

педагогикалық үрдістерге  қатысушылардың психологиялық мәдениетін көтеру.

Осылайша жасалған жылдық жоспарға сай ай сайын күнтізбе жоспар, апталық  жоспар жасалынып отырады.

а)Темперамент типтерін анықтау

Бала психологиясындағы темпераменттерді топтап , холерик, сангвиник,плегматик,меланхолик деп бөлеміз де ,біз ұстаздар кейде кез келген оқушы баланы осы темпераменттердің біріне жатқыза саламыз.Әрине, белгілі бір жағдайда және тумысынан баланың бойында осы темпераменттердіің бірі басым болатыны рас.Бірақ жас ерекшеліктеріне және тәрбиеге байланысты баланың психологиясы да өзгеріп отыратыны айдан анық емес пе?

Мектептегі психологиялық қызмет — халық ағарту жүйесіндегі аса қажетті салалардың бірі. Психологиялық қызмет арқылы мектептегі әрбір оқушының даралық ерекшелігінің дамуы анықталады.   Психолог өзінің кәсіби біліміне сүйене отырып, баланың даму деңгейін белгілейді,   түрлі психологиялық ауытқуларды дер кезінде аңғарып, оның  түзету жолдарын тағайындайды,  болуы мүмкін қиындықтардың алдын- алу үшін психологиялық шаралар ұйымдастырылады.  Мектеп ұжымында кездесіп қалатын психологиялық мәселелерге өтініш түсуіне байланысты психологиялық кеңестер беріледі, ата-аналармен психологиялық ағарту жұмыстары  жүргізіледі.  Осылар арқылы  мектептегі оқу- тәрбие жұмысының тиімділігін арттырады, әлеуметтік белсенді жеке тұлғаны қалыптастыруға атсалысады.  Осы міндеттерді атқару барысында мектеп психологтарының атқарған жұмысы жөнінде тоқталып өтпекпін. Енді осы психологиялық темпераменттерді анықтау барысында өзімнің сыныбымдағы білім алушылар:

холерик-7,

сангвинг-8,

меланхолик-2,

флегматик-7  болып анықталды.

Үлгерімі төмен оқушылармен «Есту арқылы жадында сақтауды дамыту жаттығуларын жүргізу», « Көру арқылы есте сақтау қабілетін дамыту», «Ойынша көз алдына елестетуді жетілдіру жүргізу» атты тақырыпта жаттығулар ойындары ұйымдастырылды. Нәтижесінде оқушылардың ойлау қабілеті мен есте сақтау қабілеті дами бастады. Осы жұмыстарды жүйелі түрде уақытылы жүргізіп тұрсақ, үлгерімі төмен оқушының болмайтыны анықталатын еді.

 ә)Дарындылық картасы

Қазақтың ғұлама ойшылдарының бірі Ы.Алтынсариннің:

Білмегенің бір басқа,

Білімдімен таласпа.

Білмедім деп бүгілме,

Білу үшін туылдың сен о баста!   -деген ғажап сөзі бар.   Осы ғылыми жобада өзімнің шәкіртім Елубек Нұрисламның зерттеу жұмыстарының нәтижелі болып табылатыны сол шунгит өнімдерінің қолданғанда өзгерістер пайда болғанын, адам ағзасына пайдасы бар екенін айтады. Қорыта келгенде Елубек Нұрислам осы бағыттағы жұмысының зерттеу нәтижесін жүйелі әрі бір ізді  көрсете білді.

ІІ. Тәрбие сағаттары

Әр сынып сағаттарының өтілу механизмін өзгертіп, тақырыптың мағынасына үңілуге, ондағы «Мен не үйрендім? Мен қалай үйренемін? Мен оны қайдан аламын?» сұрақтарына жауапты өз бойынан табуға тарту. «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ», «Ардақта ата-анаңды», «Қарты бар үйдің қазынасы бар», «Құрбан айт туралы не білеміз?», «Мен қайырымды баламын», «Жақсы деген немене, жаман деген немене», «Тәуелсіздік елімнің тірегі», «Елбасы бастаған болашақ» тақырыптарында өткен тәрбие сағаттарында балалар бойына отансүйгіш, имандылық, тұлғаның адамгершілік қасиеттері артады, оянады.

ІІІ. Ата-анамен жұмыс

а)ата-аналар кеңесі

ә)дөңгелек үстел,тренингтер

б)Аз қамтамасыз етілген отбасылармен жұмыс

а)ата-аналар кеңесі

Айдан алқа ,жұлдыздан жүзік іздеп әуре болмай -ақ, ата-бабаларымыздың ақыл-кеңесін тыңдай білсек ,балалардан бақытты жан бұл дүниеден табылмас деп ойлаймын.отбасындағы бірауыздылық, өзара сыйлаушылық пен түсінушілік , жылы шырай -отбасы мүшелерінің рухани күшінің сарқылмас қоры; ата-ананың отбасында беделі үшін ,ал бүкіл отбасы ұжымы үшін -үлгі; ата-аналар мен сынып жетекшілердің балаларға бірыңғай талап қоя білуі .

*  Ата-аналармен психологиялық ойындар ұйымдастырылып,(Сіз және балаңыз бір-біріңізді түсіне аласыздар ма? Тест алынды)

* Ата-аналар жиналысына шақырудың өзін түрлі форматта ұйымдастыруды қолға алдым.( «Ең үздік Гүлназ оқушымның ата-анасы», «жаупкершілігі мол Асылжанның анасын жиналысқа шақырамын», «Шығармашыл», «Дарынды», «Мейірімді», «Өжет», «Адамгершілігі мол», «болашақ кәсіпкер» т. б. теңеулерді жағымды тұстарын естірте отырып ата-аналарды жиналысқа шақыру қағаздың өзі ынта туғыздырады.

*Ата-аналар жиналысын сызба тіректермен,сюжетті суреттермен ,мағыналы цитатты сөздер іліп,ой қозғар әңгімемен ұйымдастырып отырдым.

ә)дөңгелек үстел,тренингтер

Ата-аналар комитеті айналысатын басты мәселелер:-Мектеп және сыныптар бойынша ата-аналар жиналыстарын,конференцияларын ,семинар -кеңестерді өткізуге көмектесу; үлгермейтін және тәбиесі «қиын» балаларды үнемі назарға алады, ең басты мәселе сынып жетекшіге көмектесу.Балардың жазғы демалыстарын ұйымдастыру;саяхаттар,даталы күндерді атап өтуді -ұйымдастыруға қатысу.

Отбасылық тәрбие беру негізінде өткен ата-аналар консилиумы мен дөңгелек үстелдердің пайдасы орасан зор. Ата-аналардың қоғамдағы болып жатқан діни ағымдардың зияны туралы қаншалықты хабардар екенін анықтау мақсатында, оларға деген көзқарасы қандай екенін анықтау үшін сауалнамалар өткізіп отырамын.

«Адам өз өмірінің суретшісі» тренингі, «Кімге кімнің жақындығы» дөңгелек үстелі өткізуімнің барысында ,ата-аналардың мектеппен тығыз байланысы арта түсті деп, білім сапасы артты деп айта аламын.

б) Аз қамтамасыз етілген отбасылармен жұмыс

* Сынып жетекшісінің ата – аналармен қоян – қолтық жұмыс істеуі мақсатты түрде өте ұзақ мерзімді қажет ететін процесс.Ол үшін, отбасыны және оның отбасы тәрбиесіндегі ерекшеліктері мен жағдайын жанжақты әрі жүйелі зерттеуді қажет етеді.
Ата – аналармен жүргізілетін жұмыстағы сынып жетекшісінің негізгі міндеттері. Ата – аналармен тұрақты байланыс орнату.Ондағы мақсат: отбасыны, оның мүшелерінің өзара қарым – қатынасы мәдениет деңгейін, жанұяның жеке басқа ықпалын, ата – ананың педагогикалық білім дәрежесінің жай – күйін анықтап, кеңес беріп, оларды бала тәрбиесіне ортақтастыруды көздейді.

Ата – аналармен педагогикалық және психологиялық ағарту жұмыстарын ұйымдастыру. Сынып жетекшісі бағытта ата – аналардың педагогикалық және психологиялық білімдер жүйесін меңгеруіне, балаларды әлеуметтік ортадағы мінез – құлқын жақсы білуіне сай, оларға ағартушылық қызмет атқарады. Қазіргі мектеп жағдайында ата – аналардың жалпы білім деңгейі сөзсіз артуда.Бұл олардың педагогикалық көзқарастарында қателіктің болмауына сенімдерін орнықтырады. Дегенмен де педагогикалық және психологиялық зерттеулер нәтижесі ата – аналардың психологиялық – педагогикалық мәдени деңгейлерінің төмендігіне үнемі назар аударады. Сол үшін, бүгінгі таңда қоғамның және ата – аналардың оған деген сұранысы күннен – күнге артуда.
Осы орайда, әрбір сынып жетекшісінің алдында тұрған міндет ата – аналар және мектеп жағдайына тура келетін жұмыс істеу формаларын таңдау.Сондықтан, мұнда мектеп тәжірибесінде ата – аналармен педагогикалық және психологиялық ағарту жұмыстарына қатысты өзін — өзі ақтаған кейбір дәстүрлі формаларды атаймыз.

Үлгерімі төмен оқушылармен « Есту арқылы жадында сақтауды дамыту жаттығуларын жүргізу» « Көру арқылы есте сақтау қабілетін дамыту» , «Ойынша көз алдына елестетуді жетілдіру жүргізу» атты тақырыпта жаттығулар ойындары ұйымдастырылды. Нәтижесінде  оқушылардың ойлау қабілеті мен есте сақтау қабілеті дами бастады. Осы жұмыстарды жүйелі түрде уақытылы жүргізіп тұрсақ, үлгерімі төмен оқушының болмайтыны анықталатын еді.

*  Жүйке жүйесінің қасиетін анықтау барысында сауалнамалар алынды.Мұнда ата -аналардың сауаттылығының деңгейлерін, өмірге деген көзқарастарын білдім.Қоғаммен қарым -қатынасының дәрежесін көрсетті.

* «Ана-жан жылуы» тақырыбы аясында сұрақ жауап, пікірлесу,әңгіме жүргізілді. Осы жұмыстар арқылы нәтижесінде ата-аналардың мектеппен бірлесуі мен көзқарасы,жауапкершілігі аз да болса көрініс тапты.

ІV. Сыныптан тыс  жұмыстар

Оқушылардың бос уақыттары мәдени шараларға; көлге шомылу, көкке шығу, спорттық ойындар, мазмұнды мерекелермен ұйымдастырылып тұрады. Оқушылардың бос уақыттары мәдени шараларға; көлге шомылу, көкке шығу, спорттық ойындар, мазмұнды мерекелермен ұйымдастырылып тұрады.
Кiтапхана қорында оқушыға керекті кітаптар жетерлік,кітапхананың жұмыс уақыты таңғы сағат 9-дан, кешкі сағат 9-ға дейін. Оқушылар Және де сабақтан кейінгі уақытта үйірмелер жұмысын атқаруда. Оқушылардың бос уақытын тиімді өткізуі үшін дебаттық, спорттық, өнертапқыш клубтары және әр түрлі конкурстар, фестивальдар ұйымдастырылады.

Осы орайда сыныбымның жетістіктерін айта кететін болсам:

Үйірмеге қатысатын оқушыларымның бірі Айару Шәдібек теннистен үнемі жүлделі орынмен келеді. Ол оқушыма үйірменің пайдаалы тұсы Айарудың жауапкершілігі артып, ашылып сөйлесуді, өз бетінше ізденуді үйренді.

Осы ғылыми жобада өзімнің шәкіртім Елубек Нұрисламның зерттеу жұмыстарының нәтижелі болып табылатыны сол шунгит өнімдерінің қолданғанда өзгерістер пайда болғанын, адам ағзасына пайдасы бар екенін айтады. Қорыта келгенде Елубек Нұрислам осы бағыттағы жұмысының зерттеу нәтижесін жүйелі әрі бір ізді  көрсете білді.Мектепішілік жарыстар мен байқаулардың барысында өздерін көрсетіп, жылдан жылға ашыла түсуде

Жеке адамның жақсы мінез-құлқы тек ұжым арқылы,көпшіліктің игі ықпалының  арқасында ғана дамып,қалыптасады.Балалық әбестікпен көптің қадірін білмей,әркімге бір тиісіп,ерке-шора ,жеңілтек,ұшқалақ мінез көрсеткен баланы тәрбиелеу тәсілінде мінез-құлықты қалыптастыру әдісі ретінде жазалаудың алуан түрлі, лайықты ,тиімді түрлерін шебер қолдану ұстаздың педагогтік тәжірибесіне байланысты.

Мектептегі түрлі үйірмелер мен жарыс ойындар ,еңбек түрлері оқушының өзінің өзіне қызмет етуі, еңбек тәрбиесінің тәжірибелі тәсілдерін қолдану өз нәтижесін көрсетуде. Оқушылардың ұлттық құндылық қасиеттерін қалыптастыру негізінің бірден-бірімектепішілік жүргізілетін тәрбиелік іс-шаралар. Адамның бойына жақсы адамгершілікқасиеттерінің қалыптасуы, өнер-білімді игеруі – тәрбиеге, өскен ортаға, үлгі-өнегеберер ұстазға байланысты. Осыны жақсы түсінген халқымыз “Ұстазы жақсының — ұстамы жақсы”, “Тәрбие басы – тал бесік” деп ұлағатты ұстаздың еңбегін теккекетпейтіндей өсиет еткен.

Жеке тұлғаны ұлттық құндылықтар арқылы тәрбиелеуде алдымен төмендегідей мақсаттар қойдым.

—   Өз халқы оның мәдениеті мен дәстүрлерін мақтаныш тұтатын Қазақстан азаматынтәрбиелеу.

—   Жалпы  адамзаттық негіздер мен құндылықтарды құрайтын саналы көзқарастарымен қағида ұстанымдарын тәрбиелеу.

—  Қазақстан Республикасының азаматын тәрбиелеудің үлгісіне сәйкесэтнопедагогика,этнопсихоголия, этномәдениет негізінде тәрбие үрдісін ұйымдастыру.

—  Оқушыларды табысты іс-әрекетте бағыттау, олардың шығармашылығы мен білімқұмарлығын дамыту, қолдау.

Ақын  Мағжан Жұмабаев «Баланы тәрбиеші дәл өзіндей  қылып емес, келешекзаманына лайық қылып шығаруы қажет,» — деген ойлары арқылы тәрбиені келер күнталабымен  ұштастырады. Қазақ халқының тәрбие дәстүрі қай халықтың тәрбиесіненкем түсіп көрген емес. Олай болса бүгінгі ұрпағымызды халқымыздың баға жетпес байсалт-дәстүрлері негізінде тәрбиелеу, оларға ата-бабаларымыздың озық дәстүрлерінсіңіруіміз керек.

Балаға мейірлене қарасаң, ол да сені жанындай жақсы көріп толық сенімділік білдіреді.Жылы сөз, ұнамды мінез, ыстық мейірім қуанышы, ашық әңгімелесу арқылы баланың көңілін тауып,ішкі сырын ашу, бірақ ,не пайда , кейде   әке мен ананың тарапынан қамқорлықтың жоқтығын және сүйіспеншіліктің тапшылығын сезген бала теріс ортаның қоршауына түседі. Осы орайда сынып жетекшілер баланың өзімшілдік мінезін тез байқап, ата-анасының тәрбие беру жүйесіндегі  жіберген кемшіліктеріне назар аударып,балаға дұрыс ықпал жасау халық педагогикалық әдістері мен тәсілдерін тиімді етіп қолдану үшін ақыл-кеңес беріп отыру,сонда ғана баланың дүниеге көзқарастарының дұрыс қалыптасуына жағдай жасалады.

Меніңше, оқушының бойынан алдымен ел мен ұлттың намысы атойлап тұруы керек.Ол үшін ұлттық құндылықты дарыту негізінде жұмыстармен үйлесімін табатындай халқымыздың сан ғасырлық рухани нәрселерін баланың бойына сіңіріп,қандай қиын заманда да жауға басын имеген бабаларымыздың сат-дәстүрлеріне тәрбиелей білу, ұлттық тәлім тәрбиенің маңызына мән беріп,оқушылардың бойындағы өз Отанына, еліне сүйіспеншілігін ояту үшін іс-шараларды жиі өткізіп тұруы керек. Конференция кезінде мектеп өмірінен көрме ұйымдастырып,отбасының тәрбие тақырыптарына сан алуан, түрлі экспанаттарды көрсетуге болады.Олар ата аналардың үлгі істері,отбасылық тәрбие жайлы ,педагогикалық және  сат-дәстүрлерге байланысты әдебиеттер,үздік оқушылардың тізімі,оқушылардың отбасы жайлы жасаған баяндамалардың тезистері.Конференция соңында ата-баба дәстүріне ,бала тәрбиесіне байланысты көріністер мен көркемөнерпаздардың концертін ұйымдастыру т. б. өте ұтымды.

Ұлттық құндылықтарымызды балалардың бойына қалай дарытамыз? Міне бұл сұрақтың жауабын былай берсе болады. Құндылықтарды іс-әрекет арқылы, сұрақтар арқылы, кері байланыс, рефлексия арқылы. Бұл баланың бойында өз Отанына, еліне деген сүйіспеншілік, құрмет, адамгершілік құндылықтарын қалыптастырады. Әрбір жас ұрпақ өз жері мен оның байлығының иесі болу үшін жаңа технологияларды меңгеріп, жаңаша өмір сүруге үйренудің жолдарын білуі тиіс. Жастар бойына сапалы білім мен өнегелі тәрбиені рухани байлық етіп дарыту – мектептің асыл мұраты, атқарып отырған игі ісі.

Мәлік Ғабдуллиннің мына сөзі менің тәрбие туралы ойыма ой салды. «Тәрбие дегеніміз баланың үстіне кигізе қоятын дайын киім емес. Тәрбие жұмысының мыңдаған түрі мен қыры бар. Олар тәжірибеде сынала келе нәтижеге ие болады. Сондықтан тәрбие мәселесі мектеп өмірінде ешқандай маусымды, үзіліс дегенді білмейді, үздіксіз жүргізіліп отыратын процесс». Жаңа үлгідегі ұлттық мектеп моделін жасау және оның нәтижелерін жалпы білім беретін мектептердің оқу-тәрбие үрдістеріне енгізудің ғылыми әдістемесін қамтамасыз ету.

Қазақ мектебінің мәселесі-қазақ елдігінің мәселесі.Қазіргі уақытта өмірлік дағдылар мен біліктілікті қалыптастыру-тәрбиенің негізгі міндеті. Интеллектуалдық дамыған елді қалыптастырудың өзекті бір жолы толыққанды жеке тұлға тәрбиелеумен, оқушының жаңа ойлампаздығын дағдыландырумен, қазіргі ғылыми жетістіктердің негізін терең біліктендірумен ұштасады. Ғылыми-эксперимент жұмысының аса маңызды саласы сабақтан тыс тәрбие клубтары мен орталықтарын құру арқылы жүзеге асырылады, әрбір баланы қайталанбас тұлға деп қарастырып, оның өзгеше қасиеттерін дамыту мақсаты қойылған. Қай баланың болмасын бойынан жақсы қадір-қасиет іздеп табу, соған арқау сүйеу, оған үлкен үміт арту-ұстаз тәрбиесінің тәжірибесі болу керек. Тіпті,  баланың әрең байқалатын ізгі қасиеттерін де айтып, жақсы талпыныстарын бағалап, үміт білдіріп отырса, соғұрлым ол сенімді бағалай біледі, ашыла түседі.

Сонымен қатар, жаңа білім беру мазмұнын жүзеге асыруда оқушының білім сапасын дамытудың мақсаты мен міндетін айқындаудың және тәрбие кеңістігінің тірек-талдау схемасын қалыптастырдық. Оқушыларға тәрбие арқылы білім беруде қоғамдық пәндердің атқаратын ролі ерекше. Ол шәкірттерде отансүйгіштік, ұлтжандылық, идеялық сенімді қалыптастырады. Оқушының рухани байлығын кеңейтіп, өзінің қоғамдағы орнын түсінуге көмектеседі, ұрпақтың ізгі талап-тілектерін оятады. Қазақтың ұлттық салт-дәстүрі, мәдениеті мен әдебиеті оқушылардың еңбексүйгіштік, ұқыптылық, моральдық қасиеттерін қалыптастырады.

Сонымен, сапалы білім мен жақсы тәрбие – ұзақ мерзімді талап ететін және екі жақты сипатқа ие болатын күрделі процесс. Ол мұғалім қажырлы еңбегінің нәтижесі ғана емес, ата-ананың отбасындағы тәрбиені ұйымдастыруына байланысты. Бала тәрбиесіне мектеп пен отбасының ықпалы күшті болса, болашақ жас жеткіншектерге берген тәрбиенің нәтижесі сапалы болмақ.

Озат сынып жетекшілері және үлгілі тәжірибемен қаруланған ұйымшыл отбасы баланы ұстамды ,берік мінезге тәрбиелейді.Еңбекке төселдіреді. Жоғары мәдени сауыққа дағдыландырады. Отбасы өзінің барлық өмірі мен іс-әрекеттерін нақты режим бойынша жүзеге асырса.Мұндай отбасында, оның әрбір мүешсі қуаныш сезіміне ,бақыт нұрына бөленеді, жігерлі жарқын жүзді, отанды сүю, патриоттық рухта балаға тәрбие беру салауатты өмір, спорт бірлікке, ынтымаққа, салт-дәстүрлерді, әсіресе адамгершілік тәрбие алып өседі.

 

Жақсыханова Әлия 

Ш.Уалиханов атындағы ЖББМ мұғалімі

 

 

 

 

Дұрыс тамақтанудың адам ағзасы үшін маңызы

Martebe.kz
-
0

2023 жылдың 11-ші қарашасында Ш. Уалиханов атындағы жалпы білім беретін мектепте жаратылыстану пәні аясында Ә. Жақсыханованың жетекшілігімен және 1В сыныбының қатысуымен ашық сабақ өтті. Ашық сабақтың мақсаты – тамақтанудың адамның өсіп-дамуына аса қажет екендігін ұғындыру.

  Ашық сабақ негізгі бес кезеңнен құралды:

  • Сабақтың басы. Атап айтсақ, сабақтың басы психологиялық ахуалға негізделген. Мысалы, оқушылардың сәлемдесуі, ұстазбен жақсы қарым-қатынас орнатуы басты назарға алынды. Оқушылардың сабаққа деген құлшыныстарын ояту мақсатында «Миға шабуыл» әдісі арқылы өткен сабақтардағы тақырыптар пысықталды. Дұрыс тамақтану туралы «кластер» әдісі пайдалынылды.
  • Сабақтың ортасы. Бұл кезең оқушылар үшін өте маңызды болып есептеледі. Өйткені дәл осы кезең арқылы оқушылар жаңа тақырыппен танысып, білім деңгейлерін арттырады. Жаңа тақырыпты өту барысында адамдардың тамақ дайындау үшін көгөніс, жеміс, сүт, жұмыртқа, ет, балық, жарма, ұн және басқа азық-түлікті пайдаланылатыны, денсаулықтың мықты болуы үшін ас мәзірі де түрлі пайдалы тағамдардан құралуы керектігі де оқушыларға түсіндірілді. «Пайдалы тағамдарға не жатады?», «Пайдасыз тағамдарға не жатады?» деген сұрақтар қойылғанда оқушылар таратылған қималардан картон қағазда пайдалы және зиянды тағамдарды атап көрсетті. Сонымен қатар, «Коллаж әңгіме» әдісімен орындалатын топтық жұмысқа қатысты арнайы ресурстар әзірленді. Мақсаты – оқушылардың сыни ойлау және коммуникативтік дағдыларын дамыту.
  • Сергіту сәті. «Азық-түлік дүкені» рөлдік ойыны ұйымдастырылып, нәтижесінде оқушылар тағамдардың пайдалы немесе зиянды екенін ажыратты.

  • Сабақты қорыту. Бұл кезең зерттеу жұмысына негізделген. Зерттеу нысаны ретінде алма жемісі алынды. Оқушылар алманы ыдыстағы суға салып, оның су түбіне батпауының негізгі себебін түсіндіруге тырысады. Ал бұл кезеңнің «Білгенің жөн» атты бөлімінде дұрыс тамақтану ережелері құрылады.
  • Кері байланыс. Ашық сабақ аясында өткен тақырыпты оқушылардың бойларына қаншалықты сіңіргендерін, қандай деңгейде ұғынғанын анықтауға арналды. Әр ұстаз оқушылармен тұрақты түрде кері байланыс жасауы керек. Себебі оқушыларға тек ақпаратты жеткізу жеткіліксіз. Сол берілген ақпарат бойынша білім алушылардың тақырыпты тереңінен түсінуі, ұстазды ұғына алуы да осы кері байланыс тәсілі арқылы жүзеге асады.

Сонымен, ашық сабақты қорытындыласақ, денсаулықтың адам өміріндегі ең басты құндылық екені белгілі. Ал сол денсаулықты жақсартатын да, құртатын да тұтынатын тағамдарымыз екенін атап өткен жөн. Осы мақсатта оқушылар пайдалы және зиянды тағамдарды ажыратып, өз денсаулықтары үшін дұрыс тамақтанудың қаншалықты маңызды екендігін ұғына алды.

1234...638638 беттен 3 бет
© copyright 2017. Барлық құқықтар қоғалған
Меншік иесі "Skills Academy" ЖШС
Жасақтаушы Agatay.kz