Қадыр Мырзалиев – сөздің сәйгүлігі, ойдың озарманы. Ол жеке бастың дара мұңынан бастап, қым-қиғаш халықаралық қайшылықтарға шейін қысылмай, қымтырылмай еркін жырлай алады. …Демек, қазіргі қазақ поэзиясы көп дауысты, қуатты оркестр десек, мұның құрамындағы Қадыр музасының қайталанбас өз үні, машығы мен мәнері, айшығы мен өрнегі бар. Қадыр лирикасының сыңғыры бөлек, сыры терең.
Зейнолла Қабдолов
Қадырды білмейтін қазақ әсте жоқ. Қадырды әлі әріп танымаған бүлдіршін бөбектен бастап, әріпті көзілдіріксіз көре алмайтын қарияға дейінгінің бәрі біледі. Өзін білмесе де, сөзін біледі.
Әбіш Кекілбаев
Білгенге маржан. Қадыр Мырзалиевтің қанатты сөздері.
Махаббат тақырыбы үлкен тактыны, ерекше әдептілікті керек етеді. Дарақылық,
дөрекілік, бәдіктік оның болмысына жат. Сәл ауытқып түскен тіркес, шалыс басқан
шалағай сөз махаббатқа да, ғашықтарға да абырой әпермейді.
Өлең деген – ой мен сезімнің ар жағы.
Адам өрісі кеңіген сайын аң-құстың өрісі тарыла түседі.
Әдебиетте саған көзіңнің тірісінде қоғамның берген бағасы – анық баға емес.
Нағыз жазушы шындап келгенде ешкімге қызмет етпейді.
Ана тілің – асылың, оны білмеген – масылың.
Отаныңнан қанша шақырым ұзақтасаң,
Сонша шақырым рухани жақындай түсесің.
Адам боп оңай туғанмен,
Адам боп қалу көп қиын.
Ең үлкен махаббат – халық махаббаты.
Міне, қызық! Қадыр бала кезінде-ақ өлең жазуды әдетке айналдырып, олардан үлкен
жинақ жасаған. Бірақ ол өлеңдерін жақын досы өртеп жіберді. Бұл оқиға Қадырдың шығармашылық жолындағы алғашқы кедергі болды. Дегенмен Қадыр досының ол
әрекетіне ренжіген жоқ. Ақын, керісінше, жаман өлеңдерден құтылуыма көмектесті,
бұл менің қолымнан келмес еді деп, досына алғысын білдірген.
Қадыр ақын қай өңірде туып-өскен?
Ақын 1935 жылы 5 қаңтарда Батыс Қазақстан облысының Жымпиты ауданында туған. Ол жастайынан әдебиетке құмар болып өседі. Қазақ халқының аңыздары мен қиссалары, эпостары мен ертегілері жазылған «Қырық батыр» деген кітапты қолынан тастамайды. Қадыр ең алғашқы өлеңін 11 жасында жазады. Әкесі қайтыс болғаннан кейін мектепинтернатта жатып оқиды. Балалық шағы Ұлы
Отан соғысы жылдарының қиыншылық кезеңімен тұспа-тұс келген ақын ерте есейеді. Қадыр Мырзалиев бұл жайлы «Балалықсыз балалық» өлеңінде суреттейді.
Қадыр Мырзалиев қай жерде білім алады? Қандай қызметтер атқарады?
Ақын қазіргі әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың филология факультетін, аспирантурасын бітіреді. Өз еңбек жолын 1958–1962 жылдары «Балдырған» балалар журналының әдеби қызметкері болып жұмыс істеуден бастайды.
1962–1965 жылдары поэзия және сын бөлімінің меңгерушісі, «Жұлдыз» журналының жауапты хатшысы болады. Қ.Мырзалиев 1968–1973 жылдары «Жазушы» баспасының поэзия редакциялық алқасының жетекшісі, 1973–1978 жылдары Қазақстан Жазушылар
одағының поэзия бөлімінің меңгерушісі қызметтерін атқарады. 1992 жылы Қазақстан Республикасы Жоғарғы кеңесінің ұлттық саясат, мәдениет және тілдерді дамыту комитеті төрағасының орынбасары болып істейді. 1994 жылы ақын Қазақстан Республикасының Халық депутаты болып сайланады.
Ақын шығармаларының тақырыбы қандай?
Қазақ әдебиетінде алғашында балалар ақыны ретінде кеңінен танылған ақын жырлары қазақ балалар поэзиясына жаңа тақырыптар, тың кейіпкерлер, көркемдік өріс әкелді. Балаларға арнап шығарма жазудың өзіндік ерекшелігі, көптеген қиындықтары бар, себебі балалар ақыны болу үшін автор балалардың мінез-құлқын, психологиясын, қабылдау дәрежесін жете білуі аса қажет.
Ақын балалардың осы ерекшеліктерін әбден зерттеп, біліп, меңгергендігін «Жаңғалақтар» (1960 ж.), «Тақпақ айтып, ән шырқайық» (1961 ж.), «Кішкене Қожанасырлар» (1961 ж.), «Алуан палуан» (1962 ж.), «Омар мен Құмар» (1963 ж.), «Сабақ» (1964 ж.), «Мешін мен адам» (1968 ж.), «Ноян қоян», «Күміс қоңырау» (1970 ж.), «Шымыр жаңғақ» (1984 ж.) т.с.с. кітаптарынан көреміз. Ақынның «Күміс қоңырау» (1985 ж.), «Мәңгі майдан» (1993 ж.), «Үкілі үзінділер» (1996 ж.), «Алаштың арманы» (2001 ж.), «Иірім» (2004 ж.) т.б. кітаптары жарық көрді.
Қ.Мырзалиевтің «Сақал саудасы», «Қасқыр қақпан» атты сатиралық комедиясы, Махамбетке арналған «Жаралы жолбарыс» трагедиясы, Ақсақ Темірге
арналған «Әмір Темір» поэтикалық драмасы және Төле би либреттосы – ақын
қаламынан туған ірі драмалық туындылар болып саналады. Қаламгердің елуден астам поэзиялық, прозалық және әдеби сын кітаптары жарық көрді. Жырлары ойлылығымен, парасат әлемінің кеңдігімен айрықшаланады. Ақынның көптеген өлең жолдары қанатты сөздерге, нақылдарға айналды. Оның «Қазақтарды шетелдік қонақтарға таныстыру», «Бабамыздың шоқ басқан табанымен», «Қазақ пен қонақ» және тағы басқа өлеңдері халқымыздың психологиясын шебер бейнелеп, ұлттық құндылықтарын ұлықтайды. Ана тілінің, ұлттық аспап – домбыраның қасиеті мен құдіреті де ақын қаламынан тыс қалған жоқ.
Қадыр Мырзалиев аударма саласына қандай үлес қосты?
Қадыр ақын – шебер аудармашы. Әлемдік әдебиет өкілдері Ж.Румидің, Г.Гейненің, В.Гюгоның, М.Лермонтовтың, С.Есениннің, Р.Ғамзатовтың, Э.Межелайтистің, Ш.Петефидің т.б. қаламгерлердің жырларын қазақ тіліне аударған. Талантты ақынның өз туындылары да бірнеше тілге аударылып, шетелдіктер тарапынан өте жоғары бағаланды.
Оның 200-ден астам өлеңіне Н.Тілендиев, Е.Рахмадиев, Ш.Қалдаяқов, Ә.Бейсеуов, М.Сағатов, М.Маңғытаев, Е.Хасанғалиев т.б. көптеген талантты композиторлар әндер шығарған.
Қадыр Мырзалиев – Қазақ КСР Мемлекеттік, Моңғолияның халықаралық «АВЬЯС», тәуелсіз «Тарлан» сыйлықтарының иегері, Қазақстанның халық жазушысы. Ол «Достық», «Парасат» ордендерімен марапатталған. Орал қаласында ақын атында Өнер және мәдениет орталығы, Батыс Қазақстан облысы Сырым ауданында орта мектеп бар.
Дереккөз: Қазақ әдебиеті. Жалпы білім беретін мектептің 11-сыныбының
жаратылыстану-математикалық бағытына арналған оқулық.
Р.Зайкенова, Р.Сакенова, Л.Н.Нұрланова
Басқа да материал:
