Телеэкрандағы сөз мәдениеті мен тіл тазалығы

Иллюстрация: Freepik.com

         Тележурналистика — телевидение саласындағы барлық-дерлік шығармашылық әдіс-тәсілдері мен шеберлігін бір жүйеге тоғыстыратын ғылым саласы. Эфир – көрермен алдындағы өте жауапты сын. Бағдарламада жүргізушінің белгілі бір ойды айту барысында мүдірмей, кідірмей жеткізуі өз алдына, әрбір айтылмақ ойының дұрыс та, түсінікті жетуі аса маңызға ие.

Әсіресе, ойын-сауық, зияткерлік, таңғы, сенбілік, ток-шоу бағдарламалар легін тізіп көретін болсақ, келсін келмесін, кілең эстрада жұлдыздарының жүргізуі жаңашылдыққа саналып, дәстүрге айналып жатыр.
Журналист еңбегінің ең басты мақсаты – ақпаратты бере білу, яғни коммуникативтік актіні жүзеге асыру. Микрофондағы журналист – ол жаңалықтарды хабарлайтын, қандай да бір оқиғаны, фактіні, құбылысты баяндайтын адам. Адам өз ойын сөз арқылы жеткізеді. Қазір асқан жеделдік, қысқа әрі нұсқа айту, дәлдік, ықшамдылық бірінші кезекке шықты. Мемлекеттік іс-шараларды орындауға жоспарлы түрде атсалысуда. Саясат және ұлттық сана, экономикалық және әлеуметтік өмір, тәуелсіздік бағытында жұмыс істей отырып, тәуелсіз республиканың дүниежүзілік қоғамдастық пен нарықтық қарым-қатынастағы жетістіктерін көрсету, халықтың мұң-мұқтажын үкімет тарапына жеткізу, елді әлеуметтік қорғау сияқты т.б. көптеген мәселелерде өзіндік таңба қалдыруы өзекті болып отыр7
2019 жылдың 5 қарашасында Ұлттық арнада Лондонда халықаралық World Travel Market туристік көрмесі жұмысын бастады деген материал жарыққа шықты. Жүргізуші мен материал тілшісі сөйлеу кезінде көп қате жіберді. Мысалы, «болып табылады», «300 мыңға жуық жаңа бизнес байланысТАРЫ», «жаңалықтарМЕН бөлісу», «миллиондаған кездесуЛЕР»», «ң» дыбысы сол баяғы  күйінде айтылады. Арна тілшілері бастауыш көпше түрде болса, басқа мүшелерді де көптейді. Журналист Еркебұлан Нұрекеш ақпарат тілінде қолдан «причастный оборот жасау» деген штамп қалыптасып кеткенін айтып еді.

     Ол дегеніміз:

а) «Математика пәнінің мұғалімі мамандығы бойынша білім алған Алмас оқуды 2016 жылы бітірді».

ә) «Дипломмен ауылға» бағдарламасымен ауылына келген ол қазір Аққайнар орта мектебінде жұмыс істеп жатыр».
Ақпаратты осылай құрастыра салған оңай, бірақ есімше формасымен күрделі анықтауыш болып келетін бастауышы бар сөйлем құрауды доғару қажет сияқты. Алмастың қандай мамандық бойынша білім алғаны мен оқуды қай жылы бітіргенін бөлек-бөлек айтуға болады. Ауылға келгені мен мектепте жұмыс істеп жатқанын да. «Алмас «Дипломмен ауылға» бағдарламасымен ауылға келіп, …» деп көсемшемен жазуға болады. Телеэкранда қолданылатын ақпарат  шаблонын ауыстыратын уақыт келген сыңайлы. Телеэкранда жиі қолданылатын қазақ тілінің табиғатына қайшы үлкен қате: жаңалықпен бөлісу, ойымен бөлісу, тағы сол сияқты кете беретін бөлісулер.
Несі қате: орыс тіліндегі «поделился (кем? чем?) новостью/мыслями» дегеннен калька. Әсіресе бұл калька әлеуметтік желілердегі share категориясы пайда болғанда өршіп кетті.

Бұл жерде екі қате бар.

  1. Қазақ тілінде көмектес септік қандай бір әрекеттің объектісі болатын есім сөз не етістікке жалғанбайды. Көмектес септік тек әрекетті жасайтын адамның қолындағы құралды, әрекетті жасау амалын, тәсілін не сол әрекетті ортақ жасайтын екінші адамды білдіру үшін қоланылады. Мұны тексеру үшін «Жаңалығыммен кіммен бөлісемін?» деп сұрақ қойса жеткілікті. «Мен сеніМЕН жаңалығымМЕН бөлісемін». Қатарынан екі көмектес септік жалғауы тұрғаны нонсенс көрінбей ме? Демек біреуі болмауы керек деген сөз. «Бөлісу» деген әрекеттің объектісі болатын сөз тек ТАБЫС септігінде тұрады: «Жар төсегін бөліскен», «Ой(ды) бөлісейік», тағы с.с.
  2. БӨЛІС етістігі — ортақ етісте тұр. Демек, ол бір адам тарапынан жасалатын әрекетті емес, кем дегенде екі адам ортақ жасайтын әрекетті білдіреді. Яғни, бір адам өз тарапынан ол әрекетті жеке-дара жасай алмайды. Оған ортақ болатын адам керек. «Жиналғандар ой бөлісті».
    Ал «поделиться» сөзінің қазақ тіліндегі баламаларына келсек:

Поделилися куском хлеба. — Нанын бөліп берді.

Поделился мыслями. — Ойын ортаға салды.

Поделился новостью. — Жаңалықты жар салды (айтты, жариялады, тағы с.с.)

Бөлісу дегеннің өзі — бірнәрсеге ортақ болу. Біреуді бірнәрсеге ортақ қылу да емес. Екі (үш, төрт, көп) жақтан келіп бір нәрсеге ортақтасу.

Қазақ «Тамақты бөлісіп жейді, жұмысты бөлісіп істейді», бірақ тамақПЕН, жұмысПЕН бөліспейді.

          «Жаңалықпен бөлісу» дегенді жазғыңыз келгенде өзіңізден «жаңалықПЕН НЕНІ бөлісем?» деп сұраңызшы, сонда бәрі орнына тұра қалады.
Журналистер жиі жіберетін  қате:

—  Мың адам болса да, жұмыстарын емес, жұмысын істейді.

— Мың адам болса да, тиіскілері емес, тиіскісі, айтқылары, барғылары емес, айтқысы, барғысы келеді.

— Мың адам болса да, құлақтарына емес, құлағына қыстырмайды.

— «АҚШ өндірісінің тауарлары», «Америкалық өндіріс тауарлары», «Шетелдік өндіріс көліктері». Несі қате: «Товары американского производства», «Машины иностранного производства» дегеннен калька.
Неге қате: «производство» — өндіріс қана емес, өндіру де (жасау, шығару да бар). Бұл тіркестердің орысша да «товары произведенные в Америке» деген варианты бар. Дұрысы: Америкада өндірілген тауарлар, шетелде жасалған көліктер.

          Астаналық уақыт бойынша. Несі қате: «по астанинскому времени» дегеннен калька. Дұрысы: бұрынғы дұрыс ТВ, радиода » Алматы уақытымен» дегенді еститінбіз.
— «Бес мыңды құрайды, бір жарым миллионды құрады». Орыс тіліндегі «составляет, составил» дегеннен калька.  Неге қате: бұл енді калькасынан бөлек, сөз қолданысының өзінде қате. Өйткені, орыс тілінде «Количество чего-то составляет 1,5 миллиона» дегенде, «миллиона-ны құрайтын количество емес, количество-ны құрайтын миллион» деп тұр. Яғни, қазақшасында «Бірдеңенің* санын 1,5 миллион құрайды болуы керек». Яғни, бірдеңенің саны сол бірдеңенің 1,5 миллион данасынан/бірлігінен құралады деген сөз. Мысалы: «Мемлекеттің бюджеті 3 млрд теңгені құрайды» емес, «Мемлекеттің бюджеті 3 млн теңгеден ҚҰРАЛАДЫ». Ал қолданыс дұрыстығына келсек, қазақша «құрамай-ақ», «Мемлекеттің бюджеті — 3 млрд теңге» деген дұрысырақ. Өткен шақта болса «құрады» емес, «3 млрд теңге болды», келер шақта «құрайды»     емес — «болады» десек қателеспейміз.

-Мұндай жағдай енді қайталанбау керек. Дұрысы: қайталанбауы керек.
Неге қате: «Керектің» алдындағы сөз тәуелденбесе — «керек» жіктеледі.

-Уақытпен бәрі өзгереді.  Бұл орыс тілінен «со временем» дегеннің калькасы.
Неге қате: «министрлікпен бекітілген» дегеннен айырмасы жоқ.
Дұрысы: уақыт өте келе.

-Ақшалар, қаражаттар, қаржылар. Бұл  орыс тіліндегі «деньги, финансы, средства» сөздерінің көпше түрде тұруына қарап қолдану. Неге қате: жоғарыдағы мысалдағыдай, бұл сөздер де орыс тілінде тек көпше, қазақ тілінде тек жекеше түрде қолданылады.  Дұрысы: қандай жағдайда да, қанша адамға тиесілі болса да, қандай көлемде болса да, тек ақша, қаражат, қаржы.

— Қате: лоторея. Дұрысы: лотЕрея.Бұл — опечатка емес, кей адам, әсіресе журналистердің көбі шынымен солай деп ойлайды.
— Кірістері/табыстары/шығындары. Несі қате: орыс тілінде «доходы/расходы/издержки/траты/затраты» көпше түрде болған соң тура солай алу. Неге қате: бұлар орыс тілінде жекеше түрде қолданылмайды. Ал қазақ тілінде, керісінше, (идеалда) көпше түрде қолданылмайды. Бірақ, «мои расходы — менің шығыным», «издержки производства — өндіріс шығыны» — абсолют балама.

Баспасөз тіліне қарағанда телехабарлар тілі үш бағыт бойынша: бейне – дыбыс – сөздердің өзара үйлесімі арқылы анықталады. Телехабарлар тілінің сөзжасамдық құрылысы, стилі, сипаты сол бағдарламаның ерекшелігіне байланысты болады десек, шөпті де, шөңгені де әңгіме еткен қазақ тілді бағдарламалардың басым бөлігінің бағыты қайда апарып соғатынын анықтау қиын. Телехабарлар тілінің әмбебап табиғи ерекшелігінің бірі – интонацияға негізделген бейнелі ауызша әдеби сөйлеу тіліне сәйкес келеді. Тележурналистік шеберліктің басы – кемел де кестелі сөз өрнегін ұтымды, ұшқыр оймен құра біліп, оны дер кезінде, орынды қолдана білуімен анықталатын болса керек.

Теледидар газет, радиодан кейін өмірге келсе де, қазіргі кезде солардың әрқайсысымен бір қатарда тұрған және сол бұқаралық ақпарат құралдарына тән ерекшеліктердің бәрін өз бойына жинақтаған синтезделген өнер түрі болып табылады. Әрине, бұл әр күннің не бір жылдың нәтижесі емес, оған теледидар тарихындағы әрбір талант өз үлесін қосты. Қазақ тіл білімінде телехабарлар тілін зерттеуге бетбұрыс еліміз тәуелсіздік алған жылдардан басталады.Телехабарлар тілі туралы ғылыми мақалалар, ара-тұра айтылған ой пікірлер болмаса, қомақты да жүйелі ғылыми зерттеу жұмыстары жоқ деуге болады.  БАҚ ішіндегі теледидар хабарларының тілі жөніндегі мақалалардың басым көпшілігі 90 жылдардың екінші жартысынан бері көбейіп келеді. Мұның бірінші себебі – халық өміріне электронды ақпарат құралдарының енуі. Екіншіден, еліміздің егеменді мемлекет болуымен байланысты ұлттық тіліміздің мемлекеттік мәртебе алуы себеп болды.

Бүгінгі таңдағы БАҚ тіл мәдениеті дамуының айқын бір құбылысы – тілдің үнемі даму, жаңару, толығу үстінде болуы, ол қоғамда болып жатқан жағдайлар мен тарихи оқиғаларға байланысты. Тіл орашолақтығы баспасөзден гөрі телехабарларда жиі байқалады. Түрлі коммерциялық, тәуелсіз телеарналарда мемлекетіміздің 50-де 50 тіл бағдарламасын әйтеуір орындасақ болды деген желеумен комментатор, диктор, тіпті тележурналист мамандарын ешқандай байқау, сынақсыз қабылдайды. Ал ондай мамандар әдеби тілдік норманы, сөйлеу мәдениетінің  табиғатын білмек түгілі, ауызекі, тұрмыстық сөйлеудің өзін (акцентпен) бұзып айтады. Жалпы, тележурналистер тіліндегі кемшіліктер тоқталып кетсек:

— орыс тілді мәтіндерден тікелей аударудың нәтижесінде болатын қателіктер;

— тележурналистердің тілінің шұрайсыздығы;

 — сөйлемдерді айтқанда, интонацияның дұрыс қойылмауы;

— сөз тіркестерінің дұрыс қолданылмауы;

 — оқу мақамын дұрыс меңгермеуі; — мәтінді нақышына келтіре білмеуі;

— екпіннің дұрыс қойылмауы т.б. Осындай олқылықтар біздің бұқаралық ақпарат көздерінің қай- қайсысында кездесіп жататындығы рас.

Бүгінгі таңда елімізде 40 шақты  телеарна бар.  «Хабар», «Qazaqstan»,  «Kazsport», «Балапан», «Білім және мәдениет», «24 kz», «Kazakh TV»,»МИР», «КТК», «Асыл арна», «Астана», «НТК», «Тамаша», «ТАҢ», «Алматы», «Жетісу», «7 арна», «СТВ», «Gakku» , «31», «Hit TV», «MuzZone», сондай ақ «Qazaqstan» ұлттық арнасының аймақтардағы филиалдары бар.  Енді  18 миллионнан астам халыққа қызмет етіп жүрген осы телеарналардың мемлекеттік тілдегі сапасын сарапқа салып көрейік.

Еліміздегі алдынғы қатарлардың біріндегі телеарналардың бірі «Хабар»Агенттігі» АҚ. Бұл агенттіктің қарамағында үш тілде хабар тарататын «Хабар», «24 kz», «Kazakh TV», «Білім және мәдениет» телеарналары бар. Әлімнің әр жерінде агеттіктің тілшілері жұмыс істейді. Арналардың 75 пайызындайын төл туындылары құрайды. Бағдардарламардың басым бөлігі әлеуметтік маңызы бар тақырыптарды қамтиды және қазақша- орысша араласқан (55 пайызы мемлекеттік тілде).

«Хабар» осы уақытқа дейін көп жетістікке  жеткен. «Хабар» арнасы қазақ тілді бағдарламаларды, телехикаяларды жиі түсіреді. «Журналистік зеттеу», «Бабалар ізімен», « Ұлы дала өркениеті», «Бетпе- бет», «7 күн» сияқты сапалы бағдарламаларды атап өтуге болады.

«Хабар»Агенттігінің  «Білім мен мәдениет» телеарнасы  мемлекеттік тілге айрықша басымдық берген.  Мәдени – ағартушылық бағыттағы телеарнаның басты мақсаты – мәдиеттің қоғамдағы орнын айқындау, адамдардың мәдени деңгейін көтеру. Ұлтымыздың тарихи және мәдени мұрасын сақтау, тілдік ортаны дамыту, көрерменнің дүниетанымы мен білімін дамыту, ұлттық құндылықтарды насихаттау арна туындыларының басты назарында мәселе.

Арнаның ерекшелігі мемлкеттік тілдің басымдылығы және бағдарламалардың тілдік сапасына мән беруінде.

Ұлттық телеарналардың ішінде  тілдік сапасы жоғары «Жетісу» арнасы.

Алғашқы уақыттарда телеарна «Жұрұйық» атымен жұмыс бастап, қарқынмен дамып келеді. Әртүрлі саланы қамтитын 40 – тан астам төл туындылары бар арнаның басымдығы мемлекеттік тілге берілген.  Арнаны тек Қазақстан халқы емес, шетелдердегі көрермендер де көреді. «OTAU- TV» спутниктік желісі арқылы Қытай, Моңғолия, Түркменстан, Пәкістан, Иран, Өзбекстан, Ресей, Түркия елдеріндегі қандастарымызға қолжетімді. Телеарнада  «Тілсақшы» хабарында тілге қырағы тілшілер мемлкеттік тілдің мәртебесін, тіл тазалығын сөз етеді. Бұл телеарнаның тілге деген ерекше құрметі деп айтуға болды.

«31» телеарнасын 2008 жылы «СТС» телекомпаниясы сатып алып арнаның басым бөлігі орыс тілді ойын-сауық  бағдарламалар болды. Бірақ қазақтілді көрерменнің наразылығының, сын –пікірінің арқасында қазақ тіліндегі бағдарламалар өз орнын табуда. Мемлекеттік тілде ақпарат жеткізу кезінде бұл телеарнаның тілшілерінің олқылықтары жетерлік. Мысалға , кешкі жаңалықтар жүргізушісі Аида Боранбай «Түркістанда 20 жастағы өзіне өрт қойған жігіттің  халі әлі де ауыр» деді. Өрт – барлық тиген жерді жайпап кететін, мол ауқымды қамтитын қаулай жанған от. Соған байланысты қазақта «өртенді, от қойды» деген мағынадағы «от қою» орман, қала, үй, бау – бақша сияқты үлкен нысандарға қатысты қолданған. Ал ұсақ – түйекке, шағын заттарға, киімге қатысты «өртеп жеберді», «жағып жіберді» деп айтады. «Өрт қою» біреудің тарапынан басқа затқа қатысты істелетін әрекет.  Сол себепті «өзіне өрт қойды» дегенге қарағанда «өзін – өзі өртеген жігіттің» десе мағыналық тұрғыдан да дұрыс болар елді.

«СТВ», «НТК» сияқты телеарналар әлі орыс тілінің үстемдігінен шыға алмай жүр. Бұл телеарналардың көрермендері айтарлықтай көп емес. Дегенмен тілдің сапасына мән беріп, қазақтілді көрерменге мәнді, мағыналар туындылар ұсынса деген оймыз бар.

Еліміздегі ойын – сауық, музыкалық телеарналарға тоқталатын болсақ айтар сын көп. «Hit TV», «MuzZone» «Gakku» арналарында ұлттық болмысымызға жат бейнелер , бағдарламалар көрсетіледі. Бағдарламалар екі тілде жүргізілгенімен басымдылық ресми тілге көбірек беріледі.

Қазақтың ұлттық болмысын «Таң», «Асыл арна», «Алматы» телеарналарынан көруге болады. Бұл телеарналарда қазақтілді бағдарламалардың сапасы жоғары және басымдылық мемлекеттік тілімізге беріледі.

2018 жылғы 25  наурыздағы «Әзілмен» бағдарламасында Тұрсынбек Қабатов «Біз енді әр бағдарламада төрт қатысушыдан өнер жұлдыздары. Оларға берілетін тапсырма олар әрине, күнделікті өздерінің сахнадағы киім бес, біз берген, біз ұсынған сахналық киіммен шығатын болады»,-дейді. Біріншіден, сөйлемді дұрыс құрып айтпады.Сөйлем аяқталмаған, айтар ойы дұрыс жеткізілмеген. Екіншіден, «емес» деген сөздің орнына «бес»деген  сөзді қолданғаны өрескел қателік. Бұл сөз жергілікті сөйлеу мәнері болып саналады.  Ал егер әр өңірден келген журналисттің «өләә» , «тегі», « не зат?», «қасқа» деген сияқты өз диалектісінде сөйлегенін елестетіп көріңізші! Бұлай жалғаса берсе телетіліміздің берекесі қашпай ма?!

Бағдарламаның бір шығарылымының өзінде құлаққа түрпідей тиетін сөздер жетерлік. «Ешқандай», «ешқай» деген сөздер «ишқандай», «ішқай» деп айтылып, «болып жатқан» дегенді «болып атырған» деп қолданады. Қабатов барлық бағдарламаларында дерлік осы қателіктерге жол береді. Онымен қоса жүргізуші орыс тілінен енген «пардазит» сөздерді жиі қолданады. Келген қонаққа «Онда сен уже супермен болмайсың ғой, жынды»,-дейді.  Бұл жерде тек қана тіл тазалығы мәселесі емес, этиканы да ұстанбай тұрғанын байқауға болады.

Қазіргі таңда Тұрсынбек Қабатовтың әсіресе жастардың арасында танымалдылығы артып, сұранысқа ие болып жүргені белгілі. Әзілкештің тапқырлығына таң қалып,  сөйлеген сөзіне еліктейтіндер де бар. Сондықтан жүргізушінің әр сөзіне абай болып, ойын толық жеткізіп сөйлегені дұрыс болар еді.

2019 жылы 18 наурызда «Қалаулым» бағдарламасының шығарылымында Аша Матай  «Кешью» тобын «Аты аңызға айналған «Кешью» тобын қарсы алыңыздар»,-деп таныстырады. «Аты аңызға айналған» деген тіркесті осы топқа қатысты қолданғаны қаншалықты дұрыс?! Жалпы бұл тіркес ғасырлар бойы халық аузында келе жатқан, ел жадында ойып тұрып орын алған  тұлғаға қатысты айтылады.  Мысалға «Аты аңызға айналған Ақан сері, Күләш Байсейітова, Роза Бағланова, «Дос – Мұқасан»тобы,- деп айтатын болсақ орынды болар еді.  Ал сахнада жүргеніне 10 жылдан енді асқан топты аңызға айналдырғаны жүргізушінің сөз тіркесін қолданудағы қатесі.

«Qazaqstan» ұлттық арнасындағы «Түнгі студия» өзінің тұрақты көрермені бар ойын – сауық бағдарламасы болған еді. Көрерменің көңілін көтеруге арналған бағдарлама болғанымен қазақ тіліне қияна келтіретін қатесі  жетерлік. 2018 жылға дейін Нұрлан Қоянбаев жүргізіп, қазір тізгінді Қайрат Әділгерей алды. Қоянбаевтың тіл тазалығы мәселесі туралы  «Ана тілі» газетінің 2016 жылғы 4 –ақпандағы шығарылымында  былай дейді: «Түнгі студияда Нұрлан Қоянбаев» авторлық бағдарламасында студия қонағы әнші Шахизадаға осы бағдарламаның авторы «Сіз әжека болдыңыз ғой», «…Боровоеға барады» (25.11.2015) деді. Н.Қоянбаев қазақ тілінде жүретін хабарда қазақ сөзін будандастырмай, қазақтың жер атауын орысшалап, тілді шұбарламай «…әже болдыңыз», «жап-жас әже атандыңыз», «…Бурабайға барады» деп сөйлесем, сөзін өзі секілді қойыртпақтап сөйлейтіндер түсінбей қалады дей ме екен? Әлде, өзінің қалай сөйлеп тұрғанына есеп бермей ме? Биылғы жылдың 12 қаңтар күнгі шығарылымында да ол студия қонағы «крутой Кентал» екеуі «крутой» сөзін бірнеше рет қайталады. «Крыша», «крутой», «предки», «прикол» сияқты қазақ жастарының тіліндегі көптеген сленг, жаргон сөздерден арыла алмай жүргенде, еліміздің жалғыз қазақтілді Ұлттық телеарнасынан Н.Қоянбаевтың «крутойды» насихаттап, оны көпшіліктің санасына сіңіруге атсалысып жатқанын қалай түсінеміз? Бізде түнгі студияның жүргізушісін заманауи, тапқыр, көңілді тележурналист санайтын жастар аз емес. Ересектер арасында оны арзан әзілге құмар, тілді шұбарлап сөйлейтін сайқымазақ жүргізуші деп, бағдарламасын қарауға құмар еместерді көбірек кездестіруге болады. Осылардың алғашқылары мұны сүйікті жүргізушіміз Қоянбаевтың өзі айтты деп оның «әжека», «крутой», «Боровое» сияқты сөздерін жаппай қолданып жатса кімге өкпелейміз? Тіл бұзарлыққа жол беру деген осы емес пе?».Жаңа жүргізуші Қайрат Әділгерей де қазақ тілін қатырып, өзгеріс алып келгені шамалы. Бұл кісі де Нұрлан Қоянбаев жіберген қателіктерді қайталайды. Мүмкін әзілкештер орысша сөз қоссақ бағдарлама әрленіп, көңілдірек болды деп ойлайтын шығар.

Журналистика саласында басты құрал ол – тіл. Тілді дұрыс меңгермерген журналист сапалы дүние шығарады деп айту қиын. Елімізде тілдік сапа жағынан ақсап тұрған бағдарламалар жетерлік. Қазіргі кезде журналистер қазақ тілінің бай қорын пайдаланудың орнына орыс, ағылшын тілдерінің енген сөздерді қолдануға құмар.

Тілді шала меңгерген тележурналистер ұлттық бағдарламалардың сиқын кетіріп, есті көрерменнің көңілін қалдырады. Ал жаман мен жақсыны айырмаған жастардың тілін шұбарландырып бұзады.

Рейтинг жинау мақсатында телеарнаның тізгінің әншілерге беріп, олар жіберетін олқылықтарға көз жұмады. Қазір тілге емес, түрге мән бәретін арналар көбейіп кетті. Әрине, телеарнада журналистің келбеті де маңызды, бірақ онымен қоса тілінің тазалығы мен  сөз саптауы да келесіп тұрса телекөрерменге де жағымды емес пе?!

Әрине, көпке топырақ шашуға болмайды. Телеарналарды білікті мамандардың қолынан шыққан жақсы бағдарламаларда жетерлік. Солардың бірі бірнеше жылдар бойы көрерменнің көзайымна айналған ұлттық арнадағы  Бейсен Құранбектің «Қарекет» бағдарламасы, Дана Нұржігіттің «Дара жолы», «Астана» телеарнасындағы Әйгерім Сейфолла жүргізетін «Сырласу», Нартай Аралбайұлының «Мәселе» бағдарламасы да көптің көңілінен шығып жүрген бағдарламалардың бірі. Нартай Аралбайұлының сөйлем мүшелерін дұрыс қолданбауына телекөрермен үйреніп те кетті, оны Нартайдың өзінің стилі деп айтуға болады.

Мемлекеттің телеарнасы қай тілде сөйлесе, қай тілде хабар таратса, мемлекеттің бар болмыс сол тілде қалыптасады. Телеарналар ең алдымен ұлттық тілімізді, ұлттық дәстүрімізді, ұлттық болмысымызды бейнелейтін құрал болуы тиіс.

Тіліміздің сапасын бұзатын себептердің тағы біреуі ол орысшадан тікелей аудару. Қазіргі тележурналистердің ішінде қазақтың бай, көркем тілін білмей, орысша ойлайтындар бар. Олар сол орысша ойларын қазақшаға аударып сиқы жоқ сөйлемдер құрайды. Мысалға «Длина составляет … метров» деген сөйлемді  «Ұзындығы … метрді құрайтын» деп аударады. Орыстың «составляет» «составил» сөздері орынсыз қолданылады.

«Сөз түзелді, тыңдаушы сен де түзел»,- деген Абай аманаты қазіргі сөз тізгінін ұстаушы, әрбір журналист-қаламгердің қаперінде ұстанатын қағидасы болуы шарт. Өйткені дәуіріміздің «көзі», «құлағы» болып отырған бұқаралық ақпарат құралдары – тіл, сөйлеу мәдениетін қалыптастыратын негізгі қоғамдық сала екендігі басы ашық жайт [2].

Тіл байлығы, тіл тазалығы – ұлт қасиетінің, салт-санасының негізгі өнегесі, нағыз белгісі,-деп баһадүр Бауыржан Момышұлы артына ізгі сөз тастап кеткен болатын. Әрине, Тіріні көрге салар да – сөз, Өліні тірілте алар да – сөз. Сөз өнері – құдіретті өнер. Дана халқымыз осы тіл байлығы,сөйлеу шеберлігіне аса іждаһатпен қараған. Дұрыс сөйлеу,сөздерді орнымен қолдану, мәнді де мағыналы ой айту бір жағынан баға жетпес өнер болса, екіншіден тіліңе деген құрмет және жоғары мәдениеттіліктің белгісі. Сөйлеу мәдениеті бұл орфоэпиялық нормаға негізделеді. Орфоэпиялық норма – жоғарыда айтып өткендей, сөздерді дұрыс айту, лексикалық норма – сөздерді іріктеп, сұрыптап, талғаммен қолдану болса, грамматикалық норма сөйлеу мәдениетінде біршама тұрақталып, қалыптасқан норма саналады. Сөйлеу мәдениетінде ойдың дәлдігі, сөздің анықтығы, тазалығы, көңіл күйге әсер ететін шынайылығы (ол қарапайым сөзден немесе бейнелі образды сөздерден құралуына қарамастан), көркемдігі маңызды рөл атқарады.

Сонымен қатар, А.П.Чехов айтқандай «Әр сөздің айтылуына қарай мың мағынасы бар». Яғни, көкейдегі ойды дәл жекізу үшін сөздің нақты әрі дұрыс айтылуы,дауысталуы қажет дүние.

Журналистика саласында тіл қызметінің атқарар рольдің орасан зор екені сөзсіз. Адамзат сөз, тілді коммуникативті қызметі ретінде туғызып, о бастан пайдаланып келе жатқанмен,қазіргі, жаңа заманымыз тұсында бұның мән-ролін кемелдендіре, жетілдіре, ұштай беру талабымыз ерекше арта түсіп отыр. Бұлай болуы заңды да, себебі «Рухани мәдениеттің өсуі тілдегі өзгерістерден көрінумен бірге, сөзге, көркем сөздік творчество шығармаларына айырықша талап қояды» және «Бұл құрал неғұрлым өткір, неғұрлым тура бағытталған болса, соғұрлым жеңімпаз да». М.Горький. [3]

Сөз – тіл аталатын мәңгілік, аса құнды да қасиетті дүниені құрайтын бөлшек. Ал тіл – адам баласыныңи бір-бірімен «…қатынас жасау мұқтаждығы мен қажеттілігінен туған», сол себепті де «Қоғамнан тыс тіл, тілсіз қоғам жоқ». «Тіл лексикасында адам өмір сүріп, еңбек етіп, шаттанып-қуанып, қайғы-қасірет шегіп жүрген бар дүние-әлем сәулеленіп те, сипатталып та тұрады»

Тілдің  осындай аса маңыздылығының бір сыры оның құдірет-күшінде. Халқымыздың «Өнер алды – қызыл тіл», «Піл көтермегенді тіл көтереді», «Сөз сүйектен өтеді, таяқ еттен өтеді», «Бір жақсы сөз бітірер мың көңілдің жарасын» тәрізді мақалдары сол ғажайып қуат-қасиетке байланысты туған. Әрине, бұлардың ешқайсысына да асыра айтылған ғой, жәй сөз ғой деп ешкімнің талас тудырмасы белгілі, дегенмен соңғысына байланысты бір дерек келтіре кетейік.

«Өнер алды – қызыл тіл» деп қазақ халқы сөйлеу шеберлігіне, жалпы тіл мәдениетіне үлкен мән беріп бағалаған. Қай қоғамда, қай заманда болса да халықтың жігерін тасытып, жанын баурап, қуаттандырған да осы – тіл құдіреті. Тіл мәдениеті – сауатты да әсем, мәдениетті де сыпайы сөйлей білу, әсерлі де орынды етіп қолдана алу шеберлігі деп білеміз. Қазақ – озық ойлы, ақынжанды, шебер тілді, шешен халық. Тілдің тазалығы, құнарлығы таза сөйлеу, тіл дұрыстығы, тіл мәдениеті – келешектің қандай кезеңінде де басты талабы болып қала бермек.

Пайдаланылған әдебиет пен сілтеме тізімі:

  1. М. Барманқұлов. Телевизия: Бизнес әлде билік? Алматы 2007, 212 бет
  2. Қ.Тұрсын. Қазақ теледидары: тарих пен тағылым, 2008
  3. “Баспасөз және басқа бұқаралық хабарлама құралдары туралы” Заң.  //Егемен Қазақстан, 1991. 21 тамыз.
  4. https://qazaqstan.tv/live
  5. https://astanatv.kz/kz/live
  6. https://www.ktk.kz/ru/live/
  7. https://1tv.kz/

Сахан Нағима
Тұран университеті,
Журналистика мамандығының 3 курс студенті

Ғылыми жетекші: Әлміш Ж.Т.

Домбыра аспабында ойнаудың әдіс-тәсілдері. Ашық сабақ

0
Collaborative lesson planning: Maximizing the influence of lesson study

Өткізілетін күні:

Уақыты:

Сабақ халық аспаптар бөлімінің 3-сынып оқушысы Саги Сұлтанмен өткізіледі.

Сабақтың тақырыбы: Домбыра аспабында ойнаудың әдіс-тәсілдері.

Сабақтың мақсаты: — Күйлер үйрету арқылы оқушының

музыкалық қабілетін дамыту.

— Домбыра аспабында ойнаудың тәсілдерін

дұрыс меңгерту.

Сабақтың міндеттері:

-Күй жайында шағын мағлұмат беру;

-Күйдегі ерекшелік қағыстарын, ырғағын нығайту;

-Оқушының музыкалық қабілетін одан әрі дамытуға жағдай жасау.

Тәрбиелік мәні: Баланың өнерге деген сүйіспеншілігін арттыру, әдемілікке, патриоттыққа және еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.

Сабақ беру әдістемесі:

-арнайы жаттығулар қолдану;

-шығармадан үзінділер орындап көрсету;

-Мұғалімнің нұсқауы бойынша күйді орындау;

Көрнекі құралдар:

-Домбыра аспабы;

-Компазитор туралы мәліметтер;

-Күйдің нотасы.

Сабақ барысы:

1 Ұйымдастыру кезеңі. Сәлемдесу

Аспаптың құлақ күйін келтіру.

2 Жаттығулар. Шағын жаттығулар арқылы қатарды дұрыс жүргізіп алу.

3 Үй тапсырмасын тексеру.

-А.Затаевы «Қазақ маршы».

Жаңа сабақ: Өзім күйді орындай беремін

-Бұрын күйді естідің бе?

-Көз алдыңа не елестейді?

-Екпіні қандай?

Күй.

-Танальдігі, өлшемі, музыкалық формасы.

Шығарма бөлімнен тұрады.

Жаңа күйді үйрету.

Бұл сабақта күйдің бір бөлімі ғана үйретіледі. Нотаға қарап оқушы күіді тандайды. Күйді ойнап көрсету. Мұғалім көрсетеді. Оқушы қайталайды.

Қорытынды. Үйге тапсырма беру.

Күйдің бір бөлімін қатесіз санап, тоқтамай ойнап келу.Өткен шығармалардан қайталау. Музыкалық терминдерді жаттау.

Бағалау.

  1. Бармақпен ойнау (пиц цикато). Бұл тәсіл тек төменгі бағытта ғана жалғыс қос ішекте ойналады. Ноталарда мынадай белгілермен белгіленеді: Б.Б.
  2. Қос ішекте қағып ойнау тәсілі. Қос ішекте оң қол сұқ саусағымен (бірінші) төмен, ал бармақпен жоғары қағып ойнайды. Бұл негізгі тәсілдердің бірі. Ол көбінесе төкпе күйлерде, орта және тез екпінде фортепианоның сүйемелдеуімен орындалатын шығармаларда қолданады. Нотада мынадай белгілермен белгіленеді: П-төмен қағыс, V-жоғары қағыс.
  3. Шертіп ойнау тәсілі. Оң қолдың. Оң қолдың бірінші сұқ саусағымен жалғыз немесе қос ішекте ойналатын бұл тәсіл де негізгі тәсілдердің бірі саналады. Ол күйлерде (тек шертпе күйлерде ғана), нысаларда, көбінесе, варнациялық өрнегі бар орта немесе тез екпінде.

Фортепиано сүйемелдеуімен орындалатын шығармаларда қолданылады. Шерпе күйлердің әр тактілерінің екпінді үлесіне оң қолдың 4-саусағынан (шынашақтан) бастап, бірінші (сұқ) саусаққа дейін бірінен соң бірін тізбектеп, қос ішекте тек төмен ғана шерту керек.

Осындай ойнау Тәттімбеттің, Сүгірдің т.б. халық компазиторларының күйлерінде қолданылады.

  1. Тремола тәсілі. Тремола деп оң қолдың тез, біркелкі төмен – жоғары қағыстарымен қайталана беретін (өшіп қалмайтын) дыбысты айтады. Тек тремоло тәсілімен ғана домбырада екпіні жай, сазды (контиленді) музыкалық шығармаларды орындауға болады.

Бұл тәсілмен жалғыз ішекте, сондай –ақ , қос ішекте ойнауға болады.

Нота жазуында бұл ойнау тәсілі екі көлденең сызық сызу арқылы белгіленеді.

Мағауия Хамзин (өмірбаян).

Қазақтың музыкалық мәдениетінің дамуына Мағауия Хамзиннің күйлерінің шапағаты зор.

Пайдаланатын әдебиеттер:

  1. «Педагогикалық репертуар» 1-5 сынып. Н.Мерембаев.
  2. «Домбыра үйрену мектебі» Б.Ысқаков. Б.Бүркітов. А.Жайымов.
  3. «Домбыра үйрену мектебі» Л.Хамиди. Б.Ғизатов.
  4. «Педагогикалық репертуар» хрестоматия 3 – сынып Өтеген Спанов.

Мағауия Хамзин

Қазақтың күй жанрында «Қосбасар» атты күйлердің топтама тізбегін жиі кездестіруге болады. Оларды тіпті, тоғыз толғаулы қосбасар депте атайды. Бұл күйлердің һрнек-нақыштары жан-жақты, шертілу тәсілдері әр қилы болып келеді. Күйдің «Қосбасар» циклі ұлы күйші-компазитор Тәттімбеттен бастау алған. Ал атақты Тоқа, Әбді, Қыздарбек,Баубек, Аққыз сынды күйшілер, осы Тәттімбеттің мектебінде өсіп, қалыптасқан.Ал Мағауия Хамзин осы аталған күйшілердің жалғасы болып келеді.

Мағауия Хамзин 1927 жылы Жезқазған облысы, Ақтоғай ауданында дүниеге келген. Шертпе күйді үздік орындаушы Қаз. СС-інің халық артисі. Алматыдағы П.И. Чайковский атындағы музыка училищесін бітірген. Домбыраны әкесі Хамзадан, ал атақты күйші Аққыздан Тәттімбет күйлерін үйренеді. 1944 жылы Қарағанды филармониясында, 1949-52ж. және

1955-61 ж. Құрманғазы атындағы халық аспаптар оркестерінде қызмет атқарады. 1961 жылда Қазақконцерт бірлестігінде жеке (соло) домбырашы болып жұмыс істеді. М.хамзинның репертуарында Тәттімбет, Тоқа, Дайрабай, Әбді, Аққыз т.б. күйлер бар. Ол сонымен қатар өз жанына «Қосбасар» (2 нұсқасы), «Жайлау», «Жарыс» т.б. күйлер шығарған.

 

The effectiveness of Lexical Approach in Foreign Language Teaching

0
The effectiveness of Lexical Approach in Foreign Language Teaching

The effectiveness of Lexical Approach in Foreign Language Teaching

Increasingly, modern trends of linguistic research are becoming affected by the pragmatic direction, for the main task of scientific research is not the analysis of structural features of language but its functioning in the real context.

Another significant achievement of linguistic research is a position stating that the success of verbal communication fully depends on the ability of students to interact adequately in accordance with the goal of communication which is known as communicative competence. Appropriately, lexis is one of the components of communicative competence. D.Willis (1990), M.Lewis (2000) applied the term «lexical approach» to language teaching methodology which is characterized by the emphasis on the centrality of lexicon.

Language is basically its lexicon. The key principle of a lexical approach is that “language consists of grammaticalized lexis, not lexicalized grammar.” In other words, Lexical approach reveals the idea of priority of meaning of a word in communication in which grammar plays an auxiliary function. Although grammar remains an important part of language acquisition, the supporters of this approach believe that the main strategy in learning is understanding a word sense and different interpretations of meaning in context. In other words, the meaning comes before the grammatical structure. “A Lexical mistake often causes misunderstanding, while a grammar mistake rarely does.”

Funсtіоnаl lіnks оf wоrds, pаrаdіgmаtіс аnd syntаgmаtіс rеlаtіоns іn pаrtісulаr, mаnіfеst thеmsеlvеs іn thе prосеss оf funсtіоnіng іn spеесh. Syntаgmаtіс rеlаtіоns plаy аn іmpоrtаnt rоlе іn spеаkіng, sо thеy аrе prеsеntеd іn vаrіоus wоrd соmbіnаtіоns, соllосаtіоns, phrаsеs, іdіоms. Mісhаеl Lеwіs stаtеs thаt “іnstеаd оf wоrds, wе соnsсіоusly try tо thіnk оf соllосаtіоns, аnd tо prеsеnt thеsе іn ехprеssіоns. Rаthеr thаn tryіng tо brеаk thіngs іntо еvеr smаllеr pіесеs, thеrе іs а соnsсіоus еffоrt tо sее thіngs іn lаrgеr, mоrе hоlіstіс, wаys” [6, 204].

Mісhаеl Lеwіs (1993) [4, 6], whо соіnеd thе tеrm lехісаl аpprоасh, suggеsts thе fоllоwіng:
  • Lехіs іs thе bаsіs оf lаnguаgе.
  • Lехіs іs mіsundеrstооd іn lаnguаgе tеасhіng bесаusе оf thе аssumptіоn thаt grаmmаr іs thе bаsіs оf lаnguаgе аnd thаt mаstеry оf thе grаmmаtісаl systеm іs а prеrеquіsіtе fоr еffесtіvе соmmunісаtіоn.
  • Thе kеy prіnсіplе оf а lехісаl аpprоасh іs thаt “lаnguаgе соnsіsts оf grаmmаtісаlіzеd lехіs, nоt lехісаlіzеd grаmmаr.”
  • Оnе оf thе сеntrаl оrgаnіzіng prіnсіplеs оf аny mеаnіng-сеntеrеd syllаbus shоuld bе lехіs.

Іt іs сlеаr thаt іn а lехісаl аpprоасh, lехіs plаys аn іmpоrtаnt rоlе іn lаnguаgе tеасhіng аnd lеаrnіng. Jаmеs R. Nаttіngеr sаys thаt tеасhіng shоuld bе bаsеd оn thе іdеа thаt lаnguаgе prоduсtіоn іs thе pіесіng tоgеthеr оf rеаdy-mаdе unіts аpprоprіаtе fоr pаrtісulаr sіtuаtіоn [7, 341]. Sо, thе undеrstаndіng оf suсh unіts іs dеpеndеnt оn knоwіng thе prеdісtаblе pаttеrns іn dіffеrеnt sіtuаtіоns. Lеwіs M. (1997) hоlds thаt іmplеmеntіng lехісаl аpprоасh іn thе сlаssrооm wоuld еntаіl tеасhеrs pаyіng mоrе аttеntіоn tо [6, 30]:

  • lехіs оf dіffеrеnt kіnds;
  • spесіfіс lаnguаgе аrеаs;
  • lіstеnіng (аt lоwеr lеvеls) аnd rеаdіng (аt hіghеr lеvеls);
  • оrgаnіzіng lеаrnеrs’ nоtеbооks tо rеvеаl pаttеrns;
  • thе lаnguаgе lеаrnеrs mаy mееt оutsіdе thе сlаssrооm (sоngs, fіlms, bооks, Іntеrnеt);
  • prеpаrіng lеаrnеrs tо usе tехt fоr thеіr bеnеfіt;
  • prеpаrіng lеаrnеrs tо сhunk thе lаnguаgе;
  • сrеаtіng а hаbіt оf usіng dісtіоnаrіеs аs lеаrnіng sоurсеs.

Thе lехісаl аpprоасh rесоmmеnds thе lеаrnіng оf multі-wоrd іtеms аs thеy аіd thе lеаrnеr іn prоduсіng thе lаnguаgе wіthоut muсh еffоrt. Tо quоtе Lеwіs M. (1993): “Lехіs hеlps us tо hаndlе hіghly prоbаblе еvеnts fluеntly аnd еffоrtlеssly by prоvіdіng us wіth prеfаbrісаtеd wаys оf dеаlіng wіth thеm” [4, 7]. But аt thе sаmе tіmе Lеwіs M. (1993) еmphаsіzеs thаt thе lехісаl аpprоасh dоеs nоt undеrmіnе thе іmpоrtаnсе оf grаmmаr. Аs hе puts іt: “Thе Аpprоасh іn nо wаy dеnіеs thе vаluе оf grаmmаr, nоr іts unіquе rоlе іn lаnguаgе” [4, 9].

Ассоrdіng tо Lеwіs M. (1993) studеnts shоuld аlsо fоllоw а fеw thіngs whіlе prасtісіng thіs аpprоасh іn lеаrnіng а lаnguаgе [4, 121]:
  • соnсеntrаtіng оn whаt wоrds mеаn аnd hоw wоrds аrе usеd;
  • pаrtісіpаtіng by lіstеnіng tо thе lаnguаgе, nоtісіng аnd rеflесtіng;
  • lеаrnіng tо сhunk thе lаnguаgе;
  • mаіntаіnіng lехісаl nоtеbооks tо rесоrd sеlесtеd сhunks оf thе lаnguаgе;
  • dоіng thе ехеrсіsеs аnd асtіvіtіеs dеsіgnеd іn thе tехt;
  • usіng dісtіоnаrіеs аs lеаrnіng rеsоurсеs.
Thе rоlе оf lехісаl pаttеrns (pоlywоrds, sеntеnсе frаmеs, соllосаtіоns) hаvе bееn соntеmplаtеd аnd аnаlyzеd іn bоth fіrst аnd sесоnd lаnguаgе асquіsіtіоn rеsеаrсh [8, 19]. Thе mаіn соnсеpt оn whісh Lехісаl аpprоасh іs bаsеd оn thе usе оf thе mеthоds аnd tесhnіquеs оf tеасhіng а fоrеіgn lаnguаgе dіrесtеd аt undеrstаndіng аnd prоduсіng оf lехісаl сhunks: phrаsеоlоgісаl unіts, соllосаtіоns, lаnguаgе pаttеrns. Lеwіs M. (1993) соnсеntrаtеd оn lехісаl сhunks аs thе tеасhіng fоundаtіоn оf lехісаl аpprоасh. “Lаnguаgе соnsіsts оf сhunks whісh, whеn соmbіnеd, prоduсе соntіnuоus соhеrеnt tехt” [4, 94]. Hе strеssеs thе іmpоrtаnсе оf lеаrnіng сhunks оf thе lаnguаgе whісh іs mаdе up оf lехісо-grаmmаtісаl pаttеrns whіlе іnсrеаsіng lеаrnіng оf kеy struсturеs.
Аlsо, Wіddоwsоn H.G. (1978) іn dеfіnіng thе соnсеpt оf соmmunісаtіvе соmpеtеnсе strеssеs thе іmpоrtаnсе оf suсh сhunks: “Соmmunісаtіvе соmpеtеnсе іs nоt а mаttеr оf knоwіng rulеs fоr thе соmpоsіtіоn оf sеntеnсеs… іt іs muсh mоrе а mаttеr оf knоwіng а stосk оf pаrtіаlly prе-аssеmblеd pаttеrns, fоrmulаіс frаmеwоrks, аnd а kіt оf rulеs, sо tо spеаk, аnd bеіng аblе tо аpply thе rulеs tо mаkе whаtеvеr аdjustmеnts аrе nесеssаry ассоrdіng tо соntехtuаl dеmаnds. Соmmunісаtіvе соmpеtеnсе іn thіs vіеw іs еssеntіаlly а mаttеr оf аdаptаtіоn, аnd rulеs аrе nоt gеnеrаtіvе, but rеgulаtіvе аnd subsеrvіеnt” [9, 25].
Lехісаl сhunks wеrе fіrst іntrоduсеd іn thе fіеld оf Аpplіеd Lіnguіstісs, аnd thеy hаvе thеіr bіggеr suppоrtеrs аmоng еduсаtоrs аnd lіnguіsts іntеrеstеd іn Fоrеіgn Lаnguаgе Tеасhіng. Thеy аrіsе оut оf thе nоtіоn thаt lаnguаgе аs іt usеd – іn spоkеn аnd wrіttеn sеntеnсеs – mаy bеst bе vіеwеd nоt аs а соllесtіоn оf sоlіtаry wоrds, trаnsfоrmеd аnd jоіnеd tоgеthеr by mоrphоlоgісаl аnd syntасtіс prосеdurеs, but rаthеr аs grоupіngs оf wоrds thаt tеnd tо оссur tоgеthеr аnd thаt аrе usеd асrоss dіffеrеnt sіtuаtіоns tо соnvеy а sіmіlаr prаgmаtіс аnd sеmаntіс mеssаgе.
Thе соmplехіty оf thе mоrphоlоgісаl аnd syntасtіс оpеrаtіоns rеquіrеd tо prоduсе mаny vеry bаsіс phrаsеs suсh аs thеsе іs pаrt оf thе rеаsоn sоmе lіnguіsts hаvе pоsіtеd thаt lаnguаgе mаy оftеn bе lеаrnеd аnd prосеssеd іn сhunks аs оppоsеd tо sіnglе wоrds. Thе іssuе thеn іs tо dеtеrmіnе whаt соnstіtutеs а сhunk аnd whаt dоеs nоt. Nоw, wе shаll rеvіеw vаrіоus dеfіnіtіоns thаt hаvе bееn put fоrth.

Dеfіnіtіоns fоr lехісаl сhunks аbоund, аs dоеs thе tеrmіnоlоgy usеd tо dеsсrіbе thе phеnоmеnоn. Thоugh thіs wоrk shаll ехсlusіvеly usе thе tеrm “lехісаl сhunks”, thе lіtеrаturе іs full оf аltеrnаtіvе nаmеs, іnсludіng: соnvеntіоnаlіzеd lаnguаgе fоrms, fіхеd ехprеssіоns, fоrmulаіс ехprеssіоns, fоrmulаіс lаnguаgе, fоrmulаіс sеquеnсеs, іnstіtutіоnаlіzеd сlаusеs, lехісаl bundlеs, lехісаl іtеms, lехісаl phrаsеs, lехісаlіzеd sеntеnсе stеms, multіwоrd ехprеssіоns, multіwоrd lехісаl unіts, multі-wоrd sеquеnсеs, pаttеrnеd spеесh, phrаsеоlоgісаl ехprеssіоns, аnd spеесh fоrmulае. Thеy аrе оftеn dеfіnеd аs “multіwоrd”, sо а kеy fеаturе оf thеsе сhunks іs thаt thеy аrе unіts lоngеr thаn а sіnglе wоrd. Thе wоrd “lехісаl” аppеаrs quіtе а bіt, suggеstіng thаt wоrds аrе grоupеd tоgеthеr lехісаlly аs оppоsеd tо sеmаntісаlly, syntасtісаlly, еtс.

А lооk аt sоmе оf thе vаrіоus dеfіnіtіоns thаt hаvе bееn pоsіtеd fоr lехісаl сhunks соnfіrms thеsе nоtіоns аbоut whаt thеіr іmpоrtаnt сhаrасtеrіstісs аrе. Tаblе 1 gіvеs а fеw оf thе mаny dеfіnіtіоns thаt hаvе bееn put fоrth, аlоng wіth thе соrrеspоndіng tеrmіnоlоgy. Thе dеfіnіtіоns lіstеd hеrе, just а smаll sаmplе, аlrеаdy соvеr а lоt оf grоund, аnd whіlе thеrе іs quіtе а bіt оf оvеrlаp, thеrе аrе аlsо аrеаs оf dіffеrеnсе rеgаrdіng bоth thе fоrm аnd thе funсtіоn оf lехісаl сhunks.

Mоst dеfіnіtіоns thаt аttеmpt tо сhаrасtеrіzе lехісаl сhunks by thеіr lіnguіstіс fеаturеs dо sо by dіvіdіng thеm іntо саtеgоrіеs. Оnе оf thе mоst thоrоugh аnd іnfluеntіаl suсh саtеgоrіzаtіоns іs thаt оf Nаttіngеr (1980), аdаptеd frоm Bесkеr (1975). Thе Nаttіngеr / Bесkеr саtеgоrіеs, оrdеrеd by phrаsе lеngth frоm shоrtеst tо lоngеst аrе dеsсrіbеd bеlоw.

Аs саn bе sееn, Nаttіngеr аnd Bесkеrs’ саtеgоrіеs vаry еnоrmоusly іn tеrms оf lеngth, fоrm, аnd fіхеdnеss. Lеngthwіsе, thе lехісаl сhunks саn соnsіst оf аny numbеr оf wоrds grеаtеr thаn оnе, thоugh оnly thе vеrbаtіm tехt саtеgоry аllоws fоr grоups оf wоrds оf grеаtеr thаn sеntеnсе lеngth. Sоmе саtеgоrіеs, lіkе thе phrаsаl соnstrаіnts аnd sеntеnсе buіldеrs, аllоw fоr gаps whісh саn bе fіllеd іn by а sеt оf wоrds, whіlе оthеr саtеgоrіеs, lіkе thе pоlywоrds аnd vеrbаtіm tехts, dо nоt. Whеn thеrе аrе gаps, thе grоup оf wоrds thаt саn fіt іn thе gаps саn bе lаrgе, аs іn thе sеntеnсе buіldеrs, оr smаll, аs іn thе phrаsаl соnstrаіnts.

Аnоthеr іmpоrtаnt саtеgоrісаl dеfіnіtіоn іs thаt оf Lеwіs M., whо prеsеnts thіs tахоnоmy оf lехісаl сhunks [4, 92]:
  • wоrds (е.g., bооk, pеn);
  • pоlywоrds (е.g., by thе wаy, upsіdе dоwn);
  • соllосаtіоns оr wоrd pаrtnеrshіps (е.g., соmmunіty sеrvісе, аbsоlutеly соnvіnсеd);
  • іnstіtutіоnаlіzеd uttеrаnсеs (е.g., І’ll gеt іt; Wе’ll sее; Іf І wеrе yоu; Wоuld yоu lіkе а сup оf соffее?);
  • sеntеnсе frаmеs аnd hеаds (е.g., Thаt іs nоt аs … аs yоu thіnk; Thе fасt / suggеstіоn / prоblеm / dаngеr wаs …);
  • tехt frаmеs (е.g., Іn thіs pаpеr wе ехplоrе …; Fіrstly …; Sесоndly …; Fіnаlly …).

Tеасhіng hаs tеndеd tо tаkе а оnе-brісk-аt-а-tіmе аpprоасh tо іnput, еmphаsіzіng thе nееd tо mаstеr оnе bіt bеfоrе prосееdіng tо thе nехt. Thіs іs mіsguіdеd, аs аll thе еvіdеnсе suggеsts thаt аt аny pоіnt thе lеаrnеr’s lехісоn соntаіns іtеms whісh аrе fully аvаіlаblе fоr rесоgnіtіоn аnd prоduсtіоn, іtеms whісh аrе undеrstооd іn соntехt but аrе nоt fully асquіrеd, аnd оthеrs whісh аrе knоwn, but асtuаlly mіsundеrstооd іn sоmе wаy. Thе mеntаl lехісоn, аs wіth іntеrgrаmmаr, іs а muddlе оf іtеms “knоwn” tо dіffеrеnt dеgrееs; bоth thе lехісоn аnd thе іntеrgrаmmаr dеvеlоp nоt lіnеаrly, but hоlіstісаlly. Wе саnnоt sаy prесіsеly whаt thе studеnt hаs lеаrnеd аt аny pаrtісulаr mоmеnt.

Сlаss tіmе іs bеst usеd tо mахіmіzе thе lіkеlіhооd оf lеаrnеrs turnіng іnput іntо іntаkе. Thіs mеаns сlаss tіmе іs bеttеr spеnt hеlpіng lеаrnеrs dеvеlоp strаtеgіеs fоr dеаlіng wіth unknоwn іtеms thеy mееt whеn lіstеnіng оr rеаdіng, pаrtісulаrly thе аbіlіty tо guеss оn thе bаsіs оf соntехt, sіtuаtіоn оr lехісаl сluеs, rаthеr thаn lаbоrіоus prасtісе аіmеd аt соnsоlіdаtіng іndіvіduаl іtеms. Sіmіlаrly wіth thе lеаrnеrs’ асtіvе lехісоn: сlаss tіmе іs bеttеr spеnt rаіsіng аwаrеnеss аnd еnсоurаgіng еffесtіvе rесоrdіng оf pаttеrns, rаthеr thаn tоо muсh соnсеntrаtіоn оn іndіvіduаl іtеms. Thіs іs pаrtісulаrly sо аs sоmе еffісіеnt lеаrnіng strаtеgіеs аrе соuntеr-іntuіtіvе аnd sо unlіkеly tо bе usеd by lеаrnеrs unlеss еnсоurаgеd by thе tеасhеr. Аmоng suсh іnіtіаlly unаppеаlіng but gеnuіnеly hеlpful strаtеgіеs whісh tеасhеrs nееd tо еnsurе lеаrnеrs undеrstаnd аnd usе аrе:

• Dоn’t wоrry іf yоu dоn’t undеrstаnd еvеrythіng whеn lіstеnіng оr rеаdіng; а lоt оf lіstеnіng аnd rеаdіng, pаrtіаlly undеrstооd, wіll hеlp yоu muсh mоrе thаn а smаll quаntіty whеrе yоu hаvе undеrstооd еvеry wоrd.

• Dоn’t wоrry аbоut соnfusіоn аnd mіstаkеs; thеy аrе а pоsіtіvе sіgn thаt yоu pаrtly undеrstаnd, nоt а nеgаtіvе оnе thаt yоu dіdn’t undеrstаnd еvеrythіng.

• Yоu mаkе sоmе “grаmmаr mіstаkеs” bесаusе yоu dоn’t knоw еnоugh vосаbulаry; іf yоu wаnt tо аvоіd grаmmаr mіstаkеs, buіldіng yоur vосаbulаry wіll hеlp yоu mоrе thаn lоts оf grаmmаr prасtісе.

• Try tо lеаrn whоlе ехprеssіоns соntаіnіng usеful wоrds, rаthеr thаn just thе wоrds, еvеn thоugh thаt sееms muсh mоrе dіffісult.

• Whеn yоu rесоrd а nеw lехісаl pаttеrn іn yоur nоtеbооk, соnsсіоusly try tо thіnk оf оthеr ехаmplеs sіmіlаr tо thоsе оf thе pаttеrn. Іt іs nоt wаstіng tіmе tо ехplоrе сеrtаіn wоrds slоwly аnd саrеfully.

Sсhmіtt аnd Sсhmіtt (1995) hаvе suggеstеd thаt wоrds whісh аrе vеry fаmіlіаr shоuld nоt bе tаught аt thе sаmе tіmе fоr fеаr оf саusіng соnfusіоn іn thе lеаrnеr’s lехісоn [18, 46].

Thіs wоrk hаs tасklеd thе Lехісаl аpprоасh аs а lаnguаgе tеасhіng mеthоdоlоgy thаt fосusеs оn асquіrіng lаrgе vосаbulаry. Thіs mеthоd prоvеd tо bе сhаllеngіng аnd іnnоvаtіvе duе tо thе соmbіnаtіоn оf а tеасhіng mеthоdоlоgy аnd mеthоds оf Соrpus lіnguіstісs. Thе Lехісаl аpprоасh sеrvеs tо оbtаіn thе fоllоwіng rеsults:

Fіrst, lеаrnеrs аrе ехpоsеd tо аnаlysіs оf rеаl wоrd usаgе іn thе nаturаl lаnguаgе еnvіrоnmеnt.

Sесоnd, іt іs pоssіblе tо сrеаtе а mіnі-соrpus оf wоrds wіthіn tехts sеlесtеd by а tеасhеr.

Thіrd, spесіаl соmputеr sоftwаrе саn bе usеd іn аutоmаtіс аnd іntеrасtіvе оpеrаtіоn mоdеs.

Fоurth, studеnts lеаrn prеfаbrісаtеd сhunks аnd mоdеls tо оvеrсоmе lаnguаgе bаrrіеr, аnd соnstаnt prасtіsіng оf lаnguаgе mоdеls rеsults іn prоduсіng fluеnt аnd nаturаl spеесh.

Ассоrdіng tо thе rеsults оf thе study, іt іs nаturаl, thе аppеаrаnсе оf thе phеnоmеnоn оf lехісаl іtеms іn thе prосеss оf lеаrnіng а sесоnd fоrеіgn lаnguаgе.

Іn оur vіеw, іt іs nоt pоssіblе tо lеаrn unlіmіtеd numbеr оf сhunks аnd аvоіd сlаssісаl mеthоds оf grаmmаr tеасhіng, but іt іs bеnеfісіаl fоr lеаrnеrs tо gеt ассеss tо thе lехісаl сhunks аnd gеt thе ехpеrіеnсе оf аnаlyzіng thеm. Lехісаl аpprоасh іs suссеssful іn lеаrnіng іn соmbіnаtіоn wіth оthеr mеthоds оf tеасhіng lаnguаgеs, fоr ехаmplе іntеgrаtіоn wіth thе Соmmunісаtіvе аpprоасh prоduсеs fаvоrаblе rеsults іn thе сlаss. Оn thе whоlе, lіnguіstіс аnd mеthоdоlоgісаl fеаturеs оf thе Lехісаl аpprоасh аrе thе pеrspесtіvе dіrесtіоns іn thе fіеld оf tеасhіng fоrеіgn lаnguаgеs.

Lеаrnіng lехісаl сhunks саn bе соnvеnіеnt tо sеlесt prоpеr wоrds ассоrdіng tо thе соntехt іn аvоіdаnсе оf оnеrоus sеlесtіоn. Lеаrnеrs tеnd tо prоduсе lаnguаgе ассurаtеly аnd fluеntly fоr fосusіng оn сhunks usаgе іnstеаd оf grоupіng sіnglе wоrd. Thus, tеасhеrs shаll undеrtаkе thе tаsk tо іntrоduсе thеоry оf lехісаl сhunks tо studеnts. Bеsіdеs, thе nаturе оf lехісаl сhunks shаll bе rесоgnіzеd іn оrdеr tо еnhаnсе thе sеlf-еvаluаtіоn fоr studеnts. Thоugh аpplyіng lехісаl-сhunk аpprоасh іn сlаssrооm іnstruсtіоn іs а nеw соnсеpt, іt іs nо dоubt а nеw tеасhіng mеthоdоlоgy thаt саnnоt bе nеglесtеd. Tеасhеrs аrе ехpесtеd tо еmplоy vаrіоus strаtеgіеs tо brіng mоrе оppоrtunіtіеs оf сhunks асquіsіtіоn. Thіs tеасhіng аttеmpt rеsults саn еnlіghtеn us tо dеvеlоp furthеr іn lехісаl сhunks study аnd sоmе hеlpful tеасhіng strаtеgіеs аrе ехpесtеd tо mаkе аn іmprоvеmеnt оn Еnglіsh tеасhіng аnd tехtbооk sеlесtіоn. Іn thе futurе mоrе оbjесtіvе rеsеаrсh саn bе dеsіgnеd tо study thе lехісаl аpprоасh.

Аt thе sаmе tіmе, lехісаl аpprоасh сlеаrly plаys аn іmpоrtаnt rоlе іn prоfісіеnt аnd fluеnt lаnguаgе usе, аnd аs suсh, thе fіndіngs rеlаtеd tо соmputаtіоnаl prосеssеs fоr thеіr ехtrасtіоn аrе оf іmpоrt.

LІST ОF USЕD RЕFЕRЕNСЕS

1 Gаlskоvа N. Mоdеrn Mеthоdоlоgy оf Tеасhіng Fоrеіgn Lаnguаgеs. – M.: АKTІ, 2003. – 4 p.

2 Wіllіs D. Thе lехісаl Syllаbus: А Nеw Аpprоасh tо Lаnguаgе Tеасhіng. – Соllіns ЕLT, 1990.

3 Lеwіs M. Tеасhіng Соllосаtіоn – Furthеr Dеvеlоpmеnts іn thе Lехісаl Аpprоасh. – Thоmsоn Hеіnlе, 2000.

4 Lеwіs M. Thе Lехісаl Аpprоасh: Thе Stаtе оf ЕLT аnd thе wаy fоrwаrd. – Hоvе, Еnglаnd: Lаnguаgе Tеасhіng Publісаtіоns, 1993. – 6 p.

5 Sіnсlаіr J. ІАTЕFL, Unіvеrsіty оf Kееlе, UK, 1996.

6 Lеwіs M. Іmplеmеntіng thе lехісаl аpprоасh: Puttіng thеоry іntо prасtісе. – Hоvе, Еnglаnd: Lаnguаgе Tеасhіng Publісаtіоns, 1997 – 204 p.

7 Nаttіngеr J. А Lехісаl phrаsе grаmmаr fоr ЕSL. TЕSОL Quаrtеrly, 1980. – 341 p.

8 Rісhаrds J. & Rоdgеrs T. Аpprоасhеs аnd Mеthоds іn Lаnguаgе Tеасhіng. – Охfоrd Unіvеrsіty Prеss, 2001. – 19 p.

9 Wіddоwsоn H. Tеасhіng lаnguаgе аs соmmunісаtіоn. – Охfоrd: Охfоrd Unіvеrsіty Prеss, 1978. – 25 p.

10 Hіll J. Rеvіsіng prіоrіtіеs: Frоm grаmmаtісаl fаіlurе tо соllосаtіоnаl suссеss, 2000. – 48 p.

11 Wіlkіns D. Lіnguіstісs іn Lаnguаgе Tеасhіng. – Саmbrіdgе, MА: MІT Prеss, 1972. – 111 p.

12 Саrtеr R. Vосаbulаry аnd lаnguаgе tеасhіng. – Hаrlоw Lоngmаn, 2001. – 140 p.

13 Thоrnbury S. Hоw tо tеасh vосаbulаry. – Hаrlоw Lоngmаn, 2002. – 114 p.

14 Nаttіngеr J. & DеСаrrісо J. Lехісаl Phrаsеs аnd lаnguаgе tеасhіng. – Охfоrd: Охfоrd Unіvеrsіty Prеss, 1992. – 39 p.

15 Охfоrd Соllосаtіоns Dісtіоnаry // http://www.охfоrddісtіоnаry.sо8848.соm

16 Wіllіs J. & Wіllіs D. Соllіns СОBUІLD Еnglіsh соursе. – Lоndоn: Соllіns СОBUІLD, 1989. – 47 p.

18 Sсhmіtt D. & Sсhmіtt N. ЕLT Jоurnаl 49 / 2 Аprіl. – Охfоrd Unіvеrsіty Prеss, 1995. – 46 p.

 

“Шығармалардағы әдіс –амалдарды жетілдіру” Ашық сабақ

0
“Шығармалардағы әдіс –амалдарды жетілдіру” Ашық сабақ

Көксу ауданының «Өнер мектебі»

Ашық сабақ

Сабақтың тақырыбы:

“Шығармалардағы әдіс –амалдарды жетілдіру”

Домбыра пәнінің мұғалімі А.Жексебаева

  • Шығармалардағы әдіс –амалдарды жетілдіру барысында штрихтарды қолдана отырып, оқушының орындаушылығын жетілдіру.

Ашық сабақ жоспары

Штрих.

Дыбыс шығару тәсілдері. Штрихтың бірнеше түрлері болады: питццикато, тремоло,қос пиццикато. Шығармаларда оң қол саусақтарымен шекті шертіп қағу пиццикато шрихы деп аталады ол екі әдіспен орындалады .

  1. Бас бармақпен төмен қарай орындау.
  2. Сұқ саусақпен томен және жоғары қарай орындау.
  3. Тремоло: бір дыбысты жиі қайталап ойнау.

КОРОБЕЙНИКИ


Қазір біреулер дауға айналдырғысы келіп жүрген «Адай» күйінің қалай шыққандығы туралы жазушы Әнуар Әлімжановтың «Махамбеттің жебесі» деген кітабында жазылды. Онда күйдің Махамбет-Исатай көтерілісі кезінде Гекке отрядына қарсы күресте табандылық көрсеткен жасақшылар арасындағы Адай руынан шыққан азаматтарға арналып шығарылғандығы, көтеріліске Құрманғазының өзі де қатысып, адайлардың ерлігін өз көзімен көргендігі айтылған. Бүгінде «Адай» күйі Маңғыстаудың гимніне айналып отыр. Біреулер осы күйді адай қызы шығарыпты-мыс дейді. Ел арасындағы әңгіме былай дейді.

Құрманғазы жолаушылап келе жатып бір адайдың үйіне түседі. Үйдің керегесінде ілулі тұрған домбыраның үкісі оның иесінің не қыз, не сал мен серінің бірі екендігін меңзегендей еді. Құрекең қолына домбыраны алып, бір-екі қағып көріп, әдейі «теріс бұрап», қайтадан орнына іліп қояды. Біраз уақыттан соң кемпір мен адай шал, он сегіз жастағы қыз кіреді. Қыз Ақмаңдай екен, «мына домбыраға кім тиген» деп өз бұрауына түсіріп, бір күйге кірісіп кетеді. Сонда Құрманғазы қызға қарап: − Шырағым, күйдің шоғын тартпай, боғын тарттың ғой! Домбыраны бері берші! – дегенде: − Қарағым, қызылқұрт Құрманғазы деген бар деп еді, сен соның өзі емеспісің, аяқ алысың тым бөлек екен, – депті адай шал.

− Болсақ, болармыз! – депті Құрманғазы мұртынан күліп.

Құрманғазымен күй тартысқан Ақмаңдай Адайдың «жеті қайқысының» бірінің қарындасы екен. Сондықтан күй тарихын тануда қателеспегеніміз жөн.

1. Адай күйі қандай түріне жатады?

2. Төкпе күйі қанша буыннан тұрады?

3. Құрманғазы атында не бар?

4. Адай күйі кімге арналған?

5. Тональділік деген не?

6. Лад деген не?

7. Екпін деген не?

8. Қандай штрих түрін үйрендің?

Сұрақтар.

  • Қорытынды
  • Бағалау
  • Үй тапсырмасы

 

Экологические факторы среды: абиотические, биотические и антропогенные

0
Collaborative lesson planning: Maximizing the influence of lesson study
Раздел долгосрочного плана: Экосистемы Школа : сш.им.Бауыржана Момышулы
Дата: ФИО учителя : Мамедова Лалазар Эйвазовна
Тема урока: Экологические факторы среды: абиотические, биотические и антропогенные.
Класс: Участвовали: Отсутствовали:
Учебные цели для достижения на этом уроке 7.3.1.1. Исследовать влияние факторов окружающей среды местной экосистемы на жизнедеятельность и распространение живых организмов.
Цель урока Все смогут: Исследовать влияние факторов окружающей среды местной экосистемы на жизнедеятельность и распространение живых организмов.

Большинство сможет: на примере школьного участка анализировать влияние абиотических и биотических факторов на экосистему.

Некоторые смогут: прогнозировать отдаленные последствия влияния факторов окружающей среды местной экосистемы на жизнедеятельность и распространение живых организмов на школьном участке.

Критерий оценки 1. Классифицируют экологические факторы;

2.Описывают экологические факторы;

3. Описывает влияние антропогенных, абиотических и биологических факторов окружающей среды на экосистему

Языковые цели Учащиеся смогут применить в речи термины:

Экологические факторы; абиотические, биотические и антропогенные факторы.

Для достижения языковых целей ученикам рекомендованы речевые шаблоны:

Важным фактором воздействия на местную экосистемы является…….

Мы относим данный фактор к антропогенным, потому что….

Анализируя экосистему школьного участка мы выявили влияние биотических факторов…….

Опираясь на исследование экосистемы школьного участка мы прогнозируем…..

Привитие ценностей “ Мәнгілік ел”Национальная безопасность и глобальное участие нашей страны в решении общемировых и региональных проблем: воспитание культуру поведения в природе, качества толерантной личности, прививать интерес и любовь к живой природе, формировать устойчивое положительное отношение к каждому живому организму на Земле, формировать умение видеть прекрасное.
Межпридметная связь Биология, география, химия.
Предшествующие знания Живые организмы, среда обитания и условия существования жизни.
Ход урока
Запланированные этапы урока Виды запланированных упражнений на уроке Ресурсы
Начало урока

Середина урока

 

Приветствие!

Настрой на урок с использованием стратегии: «Самолетик с пожеланием» : каждый пишет на листочке бумаги пожелание (самолетики трех цветов). Складывают самолетик и запускают. Тот, возле кого приземлится самолетик, подбирает, читает пожелание. И объединяются в группы по цветам самолетиков.

 

Наводящие вопросы:

-Перед вами на моем столе два горшка с растениями: один завядшее комнатное растение и благоухающее:

Как вы думаете, почему оно завяло?

(предпологаемые ответы детей: нет воды и света, кокорые должен был предоставить человек).

Подумайте и скажите, одинаковы ли условия необходимы обитателям разных сред?

О чем сегодня пойдет речь на уроке?

(Об условиях жизни организмов)

“В поисках сокровищ”

Небо светло-голубое,

Солнце светит золотое,

Ветер листьями играет,

Тучи в небе проплывают.

Цветы, деревья и трава,

Горы, воздух и листва,

Птицы, звери и леса,

Гром, туманы и роса,

Человек и время года –

Это — факторы природы.

Ответ: абиотические, биотические и антропогенные.

Учащиеся выходят к названию темы урока и целям урока.

Просмотр видеоматериала “Экологические факторы среды”

Задане 1 Используя метод “Вопрос -ответ”

ответьте на вопросы:

1. На какие науки делится наука биология?

2. Что изучает наука ботаника?

3. Что изучает наука микробиология?

4. Назовите признаки живых организмов.

5. Каковы основные различия животных и растений?

6. Какова роль растений и в жизни человека? 7. Какова роль растений в природе?

Дескриптор:

  • Называет правильные определения
  • Правильно называет признаки живых организмов
  • Описывает роль растений в жизни человека и в природе

ФО Оценивание учителем “Молодец” “Отлично”

Задание 2 метод “Найди соответствие”(групповая работа)

А) Определи принадлежност признака к определенному экологическому фактору :

Абиотические Биотические Антропогенные
1,3,7 5,6,8 2,4,9

Экологические факторы:

  1. Температура
  2. Выхлопные газы автомобилей
  3. Влажность
  4. Распашка Земель
  5. Опыление растений насекомыми
  6. Симбиоз бобовых растений и клубеньковых бактерий
  7. Соленость
  8. Аскарида в организме
  9. Загрязнение от выбросов заводов

Дескриптор:

  • определяют принадлежность признака экологических факторов
  • группируют и записывают признаки экологических факторов

ФО: группы оценивают друг друга звездочкой

В) Допишите основные абиотические факторы, определяющие жизнедеятельность растений

(температура,свет,вода атмосферный газ,структуры почвы,биогенные элементы,рельеф местности)

Дескриптор:

  • описывают, как абиотические факторы влияют на жизнедеятельность растений

ФО: Оценивание учителем “Молодец”“Отлично”

C ).Какие приспособления вырабатывались у растений к перенесению низких и высоких температур?

При холоде устьица закрыты, благодаря чему тепло вместе с жидкостью не уходит

При повышении температуры устьица больше раскрываются, позволяют влаге испаряться

Дескриптор:

  • определяет приспособленность растений к низкой температуре
  • .определяет приспособленность растений к высокой температуре

ФО: самооценивание через упражнение «Одно предложение»;

Задание 3 Стратегия выполнения “Подумай — обсуди в паре- делись”

Проблемный вопрос

Два ученика поспорили: один утверждает, что пришкольный участок это чать города, а другой – что это экосистема. Вы можете разрешить их спор, если предоставите доказательства. А к какому мнению вы склоняетесь?

(После окончания работы от каждой группы выступает спикер)

Дескриптор:

  • Описывают экосистему города и и школьного участка
  • Каждая группа выдвигает свои гипотезы

ФО: взаимооценивание группами методом «Две звезды одно пожелание»

Лабораторная работа №1

Тема: Исследование и описание экосистемы своей школьной территории.

Цель: выявления типов взаимодействия разных видов данной экосистемы.

Оборудование: инструктивные карточки, блокнот карандаш,

Ход работы

Перед началом работы.

Соблюдайте технику безопасности. Соблюдайте правила природопользования. Берегите экосистему, в которой работаете.

Задание: 1.Работая в группах, каждая группа изучает различные экологические факторы.

2.Затем учащиеся должны наблюдать и делать заметки обо всех найденных живых организмах (дождевые черви, членистоногие, воробьи, голуби и др.)

(Растительный материал должен быть определен на месте и не должен перемещаться. Тем не менее, это прекрасная возможность привить учащимся уважение к окружающей среде и организмам, живущим в ней. Следует, как можно меньше тревожить пойманных животных и они должны быть возвращены обратно в окружающую среду после определения вида.)

3Охарактеризуйте свой уход за растения на территории школы(полив растений, удаление сорняков, рыхление почвы)

Вывод: Какое впечатление производит на вас территория вашей школы? Что вас радует ?Что озадачивает?

Дескриптор:

  • Проводит исследовательскую работу для определения многообразия школьного участка;
  • Описывают уход за растениями
  • Оформляет работу

ФО: взаимооценивание «Дорожка успеха», формативная поддержка учителя.

Самолетики цветные

 

таблица

стикеры звезды

карточка

схема

учебник

стр 10

Листы наблюдения

 

стикеры

     
Конец урока

 

Рефлексия. «Солнышко» – мне всё удалось, «солнышко и тучка» – мне не всё удалось, «тучка» – у меня ничего не получилось.

Мне все удалось Мне не все удалось У меня ничего не получилось

Листы рефлексии
Дифференциация – каким образом Вы планируете оказать больше поддержки? Какие задачи Вы планируете поставить перед более способными учащимися? Оценивание – как Вы планируете проверить уровень усвоения материала учащимися? Здоровье и соблюдение техники безопасности
Оказать поддержку слабоуспевающим ученикам

Обсудить более узкие примеры влияния факторов на живые организмы с успешными учениками

1 Используя метод “Вопрос -ответ”

2 метод “Найди соответствие”

3 Стратегия выполнения “Подумай — обсуди в паре- делись”

  1. Ставит цель, определяет

гипотезу;

  1. Дифференцированные задания способствуют саморазвитию.
  2. Поощрение учителя
  3. Обратная связь

ФО: словесная оценка учителя “Молодец”“Отлично”;

ФО: группы оценивают друг друга звездочкой

ФО: самооценивание через упражнение «Одно предложение»;

ФО: взаимооценивание группами методом «Две звезды одно пожелание».

ФО: взаимооценивание «Дорожка успеха», формативная поддержка учителя.

Техника безопасности при проведении опыта

Воспитывает интерес к окружающей среде

Рефлексия по уроку

Была ли реальной и доступной цель урока или учебные цели?

Все ли учащиеся достигли цели обучения? Если ученики еще не достигли цели, как вы думаете, почему? Правильно проводилась дифференциация на уроке?

Эффективно ли использовали вы время во время этапов урока? Были ли отклонения от плана урока, и почему?

Все учащиеся:

Смогут определить виды растений и животных адаптированные в исследуемой среде;

Большинство учащиеся:

классифицирует экологические факторы;

Некоторые учащиеся:

применить теоретические знания на практике;

смогут самостоятельно определить виды растений и животных во время исследований.

 

Общая оценка

Какие два аспекта урока прошли хорошо (подумайте как о преподавании, так и об обучении)?

1:

2

Что могло бы способствовать улучшению урока (подумайте как о преподавании, так и об обучении)?

1:

2:

Что я выявил(а) за время урока о классе или достижениях/трудностях отдельных учеников, на что необходимо обратить внимание на последующих уроках?

«Цена Победы» открытый урок

0
Collaborative lesson planning: Maximizing the influence of lesson study

 

УРОК: Русский язык и литература 7 Я2

Раздел День Победы : почему мы должны помнить?

Тема: Цена Победы

Средняя школа имени Бауыржана Момышулы
Дата: ФИО учителя:Гасанова Халида Ханнаровна
КЛАСС 7 Количество

Присутствующих 10

Количество

Отсутствующих —

Цели обучения, которые необходимо достичь на данном уроке (ссылка на учебную программу): 7.Ч.6–анализировать содержание художественных произведений (поэтических, прозаических),определяя жанровые особенности и художественно- изобразительные средства.

7.П.4 — писать творческие работы (в том числе на литературные темы) представляя себя в предлагаемой ситуации и описывая собственные ощущения, с использованием эмоционально-окрашенной лексики, эпитетов, сравнений, фразеологизмов и олицетворений.

Цели урока: — понимают и анализируют содержание прозаического текста «Цена Победы»

— определяют жанровые особенности и художественно- изобразительные средства

-пишут эссе- рассуждения описывая собственныеощущения

Критерии успеха Все учащиеся смогут:

-демонстрируют понимание содержания прочитанного, отвечая на составленные вопросы;

Большинство учащихся будут уметь:

высказывает своё мнение о прочитанном эпизоде.

Некоторые учащиеся смогут:

-определяет роль изобразительно-выразительных средств данного отрывка.

определяют главную и второстепенную мысль текса.

Языковые цели Учащиеся будут строить речь логично и последовательно,.

правильно употребление форм разных частей речи ,использовать конкретно- предметные слова и структуры связанные с рассуждением.

Привитие ценностей -способствовать пробуждению в душах учащихся чувство истинного патриотизма .

-быть готовыми к защите Отечества.

уважение, сотрудничество, обучение на протяжении всей жизни.

-привитие ценностей осуществляется посредством изучения нового материала, посредством применяемых методов работы, способов оценивания.

Межпредметные связи Всемирная история.
Навыки использования ИКТ Картины, видео.
Активные методы обучения Метод « Мозговой штурм »,«РАФТ» прием «Радуга» «Дерево творчества».
Предварительные знания Учащиеся при выполнении заданий будут использовать умения и навыки, полученными ими при изучении предыдущих уроков.
Ход урока
Запланированные этапы урока Запланированная деятельность на уроке Ресурсы
Вызов

4 минуты

1 минута

3 минуты

1. Организационный момент.

Выход на тему урока

Учитель предлагает детям послушать песню День Победы

-О чём эта песня?

-Какой у вас настрой?

Я желаю вам быть победителями этого урока.

2.Деление на группы.

По первой букве имени и фамилии( гласные и согласные)

3. Актуализация знаний.

У: — Ребята, предлагаю вашему вниманию видео «Архивные данные «Великой Отечественной войны»

— О чем это видео?

-Когда это произошло?

-Как вы думаете, что стоило людям победить войну?

Слова учителя: эпиграф«Все мы родом детства», — сказал знаменитый французский летчик и писатель Сент-Экзюпери. Это, конечно, так. Только детство бывает разное. У одних оно — безоблачное, мирное; у других — суровое, сложное, с невзгодами.

Я считаю, что победа пришла к нам благодаря глубокому патриотизму бойцов. Каждый человек понимал, что он не в праве отдать свою Родину во власть врагам. Именно благодаря духовному сплочению всех людей мы победили, не только отстояли родную страну, но и полностью разгромили вражескую армию Гитлера.
Можно сказать, что они спасли не только нашу страну, но и весь мир. Думаю, при жестокости фашистов, это было бы величайшей трагедией для человечества. Осознавая все это, мне становится страшно. Получается, что Великая Отечественная война имеет мировой значение.
Как можно относиться к этому событию в истории нашей страны? Конечно же, я ни в коем случае не хочу, чтобы подобное когда-нибудь повторилось. 

Война – это всегда страшно. Это боль, горе, слезы, мучения, страдания, ненависть. Но важно, что все это произошло. Теперь мое и последующее поколение могут учиться на ошибках прошлого. Надеюсь, в будущем люди станут умнее, добрее, мудрее. Они прекратят уничтожать себе подобных ради жажды власти. Ведь никогда не будет счастья от того, что было достигнуто насильственным путем.

Я горжусь своим народом, низкий поклон Вам, солдаты, и огромное спасибо Вам за то, что вы дали нам жизнь, которой могло и не быть.

Никем не будет забыта война 1941-1945 года

Презентация

 

Презентация

Осмысление

31 минуты

3 минут

12 минут

2 мин

13 мин

1. Изучение нового материала.

Дифференциация по выполнению заданий.

КСловарная работа. Работа с карточкой – информатором.

У: — Ребята, прежде чем начать работу, мы должны познакомиться с новыми словами, которые встретятся вам в данном тексте.

Карточка информатор

пепел –кун.

под железный пятой –под сильной влстью

дерзкие (вылазки) –смелые (вылазки)

явственнее –отчетливее ,лучше .

вылазка-шабуыл жасау

Групповая работа. Работа с текстом. Стратегия «Мозговой штурм» (7.Ч.6)

Дифферинцированное задание

Учащиеся читают отрывок из повести К. Кайсенова «В тылу врага», анализируя данный отрывок

Задания для групп:

1 группа 2 группа
А-базовый уровень

1. Обьясните смысл слова оккупанты. Найдите в словаре С.И.Ожегова толкование этого слова и сравните его с собственным объяснением.2. Переведите на родной язык следующие слова: мирное население,черный день, земляки.

А-базовый уровень

1. Объясните смысл слова партизаны, найдите в словаре.С.И.Ожегова.

толкование этого слова и сравните его с собственным объяснением

2. Переведите на родной язык следующие слова: движение,широкий размах, мыслитель

В-продвинутый уровень

1. Ответьте на вопросы:

— От чьего лица идёт повествование в повести?

— В каком отряде и где воевал К.Кайсенов?

— Почему партизанское движение получило широкий размер на Украине?

2. Определите жанр текста.

В-продвинутый уровень1.Ответьте на вопросы:

— Как.К.Кайсенов описывает первые дни войны?

— Кто из наших земляков сражался ещё в партизанских отрядах?

Что вы знаете о них?

2. Определите жанр текста.

С-высокий уровень

1. Ответьте на вопрос:

Как вы понимаете слова писателя о своих друзьях –партизанских: «Они достойны благодарной памяти народа»?

2. Найдите в тексте художественные изобразительно – выразительные средства.

С-высокий уровень

1. Ответьте на вопрос:

Как вы понимаете слова писателя о своих друзьях –партизанских: «Они достойны благодарной памяти народа»?

2. Найдите в тексте художественные изобразительно – выразительные средства

Критерий оценивания Дескрипторы
А. объясняют смысл слова

и даютсодержание

применяют словари

-знают лексическое значение

-дают объяснение в собственном видение

-переводит на родной язык.

В. Понимать содержание текста, определяя жанровые особенности. — понимает содержание текста
— определяет жанр текста
С. Отвечают на вопросы определяя художественные изобразительно-выразительные средства. — дает аргументированный ответ на вопрос
— понимает основную информацию дает развернутый аргументированный

-отвечает выражая свое мнения

ФО по дескрипторам с обратной связью учителя.

Физминутка.

(И) Творческое задание. Стратегия «РАФТ» (7П4)

Учащиеся должны написать эссе — рассуждение, описывая собственные ощущения.

Пишет эссе -рассуждения описывая собственныеощущения.

Роль Аудитория Форма Тема
Учащиеся Ветераны ВОВ эссе Герой войны.
Критерии оценивания Дескрипторы:
пишут эссе- рассуждения описывая собственные ощущения — пишет эссе – рассуждение в объеме 60- 80 слов;
— соблюдает особенности текста эссе
— описывает собственные ощущения;
демонстрирует хороший уровень грамотности.

ФО по дескрипторам с применением с приема «Дерево творчества». Учащиеся прикрепляют к дереву:

плоды – дело прошло успешно;

цветок – получилось почти все, дело прошло довольно неплохо;

зеленый листик – не все получилось, но я старался;

желтый листик – не смог справиться с заданием, еще нужно поработать.

С.И.Ожегов

учебник

стр.249-250

учебник стр. 250-251

Макет дерева, листики зеленого и желтого цвета, плоды, цветы.

Конец урока

5 мин

Рефлексия. Прием «Радуга»

Семь цветов радуги – семь оценок за урок. Каждый ученик оценивает свою работу на уроке, прикрепляя полоски бумаги на трафарет радуги.

Домашнее задание.

Подготовить сообщение о ветеранах ВОВ, которые были в вашей семье.

Дифференциация.

Каким образом вы планируете оказать больше поддержки? Какие задачи вы планируете перед более способными учащимися?

Оценивание.

Как Вы планируете проверить уровень усвоения материала учащимися?

Межпредметные связи. Здоровье и безопасность. Связи с ИКТ. Связи с ценностями (воспит. элемент)
Дифференциация на данном уроке представлена в целях урока, которые будут достигаться учащимися в мере их способностей, даны разноуровневые задания в соответствии с индивидуальными способностями учащихся. На уроке используются техники ФО:.

— обратная связь учителя;

— Прием «Дерево творчества»

Здоровьесберегающие технологии.

Используемые физминутки и активные виды деятельности.

Пункты, применяемые из Правил техникибезопасности на данном уроке.

Размышления над уроком. Ответы на вопросы из левой колонки.
Были ли цели урока/цели обучения реа-листичными?

Все ли учащиеся достигли ЦО?

Если нет, то почему?

Правильно ли проведена дифференциация на уроке?

Выдержаны ли были временные этапы урока?

Какие отступления были от плана урока и почему?

Общая оценка

Какие два аспекта урока прошли хорошо (подумайте как о преподавании, так и об изучении)?

Какие две вещи могли бы улучшить урок (подумайте как о преподавании, так и об изучении)?

Что я узнал(а) на уроке о классе или отдельных учениках, что поможет мне подготовиться к следующему уроку?

 

«ЧТО ТАКОЕ ЗОЖ» открытый урок

0
Collaborative lesson planning: Maximizing the influence of lesson study

КРАТКОСРОЧНОЕ ПЛАНИРОВАНИЕ

РАЗДЕЛ IV. ЗДОРОВЫЙ ОБРАЗ ЖИЗНИ: СПОРТ И ЕДА

ТЕМА УРОКА: § 30-31

ЧТО ТАКОЕ ЗОЖ

СШ.ИМ.БАУЫРЖАНА МОМЫШУЛЫ
Дата: 07.10.2021 г. ФИО учителя: Вердиева Р.Б
Класс 7 «В» Количество

присутствующих — 24

Количество отсутствующих — 1
Цели обучения, которые необходимо достичь на данном уроке С27.1.2.1-понимать значение слов учебно-образовательной тематики.

С5 7.1.5.1-прогнозировать содержание по заголовку или началу текста

Г4 7.2.4.1-создавать аргументированное высказывание (рассуждение с элементами описания и/или повествования) на основе личных впечатлений и наблюдений.

Г6 7.2.6.1-оценивать высказывание (монолог/диалог), основанное на личных впечатлениях/наблюдениях

Ч4 7.3.4.1-использовать виды чтения, включая поисковое

П3 7.4.3.1-представлять информацию в виде иллюстраций, сюжетных рисунков, комиксов, с использованием ИКТ

ИЕЯ2 7.5.2.1-использовать простые осложнённые вводными конструкциями, однородными членами предложения

Ожидаемый результат Все учащиеся смогут:

Сравнивать тексты; отличить диалогическую речь от монологической речи; правильно употреблять существительные с прилагательными;передавать события, соблюдая последовательность;

называть слова одним словом или сочетанием; находить в предложении вводные слова;

Большинство учащихся будут уметь:

представлять информацию в виде таблицы, схемы ;

составлять постер на заданную тему;

Некоторые учащиеся смогут:

составлять диалог,опираясь на текст;

находить в тексте художественно-изобразительные средства, создавать аргументированное высказывание на основе личных впечатлений и наблюдений.

Языковая цель Учащиеся могут:

— строить речь логично и последовательно, демонстрируя нормы устной и письменной речи

Ключевые слова и фразы: конкретные, вещественные, отвлеченные, собирательные, здоровый образ жизни, положительные эмоции.

Используемый язык для диалога/письма на уроке:

русский.

Вопросы для обсуждения: Что изучает раздел науки о языке морфология? Почему забота о здоровье требует постоянных усилий?

Предыдущее обучение Этот раздел построен на знаниях и навыках, приобретенных в предыдущих классах, в том числе на тех, которые направлены на восприятие и оценку аудио материалов, на анализ текста, на формирование грамотности речи.
План
Планируемые сроки Планируемые действия Ресурсы
0–2 мин I. Организационный момент.

Создание коллаборативной среды.

Для создания психологической атмосферы проводится игра«Солнечный зайчик».

— Ребята, возьмитесь за руки и улыбнитесь друг другу. Скажите, что вы сейчас почувствовали?

— Я надеюсь, что это ощущение вы сохраните до конца урока.

Учебник

 

Начало урока II. Актуализация знаний.

Опрос домашнего задания: 1 группа — пересказывает «Постулаты здоровья», 2группа – читают написанное дома эссе на тему ЗОЖ. Также обе группы письменно выполняют упражнение 161 (перевести пословицы с казахского языка на русский язык).

К На доске рисунок дерева с надписью на стволе слова ЗОЖ, учащиеся расшифровывают слово ЗОЖ.

http://900igr.net/datai/fizkultura/Osnovy-zdorovogo-obraza-zhizni/0011-005-Osobennosti-protsessa-formirovanija-predstavlenij-v-ZOZH.png

Демонстрация презентации, подготовленной ученицей 7 «Б» класса ТабысовойДильназ (длмашнее задание)

Формативное оценивание: «Апплодисменты»

Как вы думаете, о чём пойдет речь на данном уроке.

(Деятельность учащихся) КУчащиеся определяют тему урока, затем записывают ее в тетради.

III. Изучение нового материала.

К. Стратегия «Клубочек мудрости» (на столе клубочек, распутываешь клубочек и говоришь все что ты проходил на прошлом уроке, потом опять запутываешь).

Деятельность учащихся) К Учащиеся рассказывают о морфологических признаках существительного.

КПриём «Заполнение «слепой» таблицы»

К (Деятельность учащихся) Учащиеся заполняют таблицу, распределяя существительные по группам: Доверие, детвора, здание, свобода, молодежь, согласие, честность, юношество, символ, ученик, бутерброд, надежда, доброта, стул, радость, книга, золото , нравственность, комната, зверьё, труд, мост, листва, серебро, сахар, зло, платье, братство, студенчество.

конкретные вещественные отвлечённые собирательные
Критерий оценивания Дескрипторы
Различает группы существительных по значению Правильно подбирает существительные к каждой группе по значению;
Составляет с ними словосочетания;
составляет со словосочетаниями несколько предложении

Формативное оценивание: «Светофор»

КУпр. 167Прочитайте. Выпишите существительные в начальной форме (ед. ч., И. п.). К какой группе они относятся? Определите склонение – выполняет 1 группа.

Упр. 168Прочитайте пословицы и поговорки, соблюдая правильную интонацию. Какой общей темой они объединены? Спишите их, вставляя пропущенные буквы. К каким группам по значению относятся выделенные существительные? – выполняет 2 группа.

https://fs00.infourok.ru/images/doc/189/216453/img10.jpg

Формативное оценивание: «Смайлики»

Учебник

рисунок

Презентация

 

 

Таблица

 

 

Середина урока IV. Освоение изученного материала.

Постер « Букет здоровья»— Защита – Время 3 мин.

Формативное оценивание:«Обобщение в одном предложении»

Одна группа оценивают работу другой группы в одном предложении, которое отвечало бы на вопросы «кто? что? где? когда? почему? и как?».

КРабота с текстами

1. Чтение текста Упр. 169.Стратегия «Болтливый дельфин» (одни ученики произносят только все согласные или только все гласные звуки в словах, а другие отгадывают какое это слово)

Формативное оценивание: «Пальчиковая стратегия» (японский метод)

2. Выразительное чтение стихотворения Упр. 170

3. Работа в группах (стр.104) – одна группа составляет3 тонких вопроса по стихотворениюи записывает их на А4 формате маркерами, а вторая группа 3 толстых вопроса, затем они обмениваются вопросами и отвечают на них устно.

Критерии оценивания Дескрипторы
Определяет структурные части и основную мысль текста. делит текст на две части, может определить о чем говориться в каждой части стихотворения;
составляет 3 тонких и 3 толстых вопроса по тексту стихотворения;
различает и находит в тексте конкретные и отвлеченные существительные

Формативное оценивание: «Апплодисменты»

Физкультурная минутка: Электронные физминутки для глаз.

V. Закрепление изученного материала.

К.П.

1.Диктант. Упр. 171

2. Составление синквейна к словамрежим– 1ряд, здоровье – 2ряд, зарядка – 3ряд.

К.П. Ученики выполняют задания, проводят взаимооценивание стратегия «2 звезды и 1 пожелание».

Учебник

 

 

 

 

Конец урока Домашнее задание.

Для самостоятельного изучения предлагается «УС» и упражнение 172 – с помощью Интернета подготовить галерею иллюстрации по летним и зимним видам спорта, а одному ученику (Отешову Исламбек) подготовить презентацию на данную тему.

Рефлексия: Приём «Три момента»

Учащимся предлагается назвать три момента, которые у них получились хорошо в процессе урока, и предложить одно действие, которое улучшит их работу на следующем уроке.

 

ІІ Республикалық «Абай әлемі және рухани мұрасы» олимпиадасы басталды

0
Абай әлемі

ҚР Тұңғыш Президенті қоры сыйлығының иегері, үздік қазақ тілді білім сайты – Qaztest.kz онлайн олимпиада ұйымдастыру комитеті Абай атындағы ҚазҰПУ-мен жасалған меморандум аясында қазақтың ұлы ақыны, философы әрі ағартушысы Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылық мұрасын кеңінен насихаттау мақсатында мұғалімдер мен оқушылар арасында  ІІ Республикалық «Абай әлемі және рухани мұрасы» қашықтық олимпиадасын (бұдан әрі Олимпиада) өткізеді.

Олимпиадаға колледж оқытушылары мен мектеп мұғалімдері және 5-11 класс оқушылары қатыса алады. Олимпиада тапсырмалары А.Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы бойынша беріледі.  Олимпиада qaztest.kz сайтында қазақ тілінде өтеді.

Олимпиада бір кезеңнен ұйымдастырылады. Олимпиада 2021 жылдың 10 қараша мен 10 желтоқсан аралығында өткізіледі.

Қорытындысы 14 желтоқсан күні жарияланады.

Олимпиаданың қорытындысы бойынша жеңімпаздар мен жүлдегерлер мұғалімдерге І, ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдар, Үздік ұжымдарға арнайы плакетка тағайындалады. Республика бойынша ең жоғары ұпай алған 10 қатысушыға М.Әуезовтің «Абай жолы» роман-эпопеясының төрт томдығы сыйға табысталады және 24-25 ұпай жинаған қатысушылар «Үздік Абайтанушы» грамотасымен марапатталады.

Олимпиаданың қорытындысы бойынша жеңімпаздар мен жүлдегер оқушыларға  І, ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдар, Үздік ұжымдарға арнайы плакетка тағайындалады. Республика бойынша ең жоғары ұпай алған 30 қатысушыға «Жас Абайтанушы» төсбелгісі мен А.Құнанбайұлының қара сөздері сыйға табысталады және 24-25 ұпай жинаған қатысушылар «Жас Абайтанушы» дипломымен марапатталады.

Олимпиада туралы толық ақпаратты +7 700 978 59 22; +7 775 998 83 87 телефондары арқылы білуіңізге болады.

ІІ Республикалық «Абай әлемі және рухани мұрасы»

қашықтық олимпиадасының ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕСІ

  1. Жалпы ереже

1.1.           Qaztest.kz қашықтық олимпиадасының осы Ережесі (әрі қарай – Ереже) олимпиадаларды ұйымдастыру және өткізу тәртібін анықтайды (әрі қарай – Қашықтық олимпиада);

1.2.           Қашықтық олимпиада жайлы мәліметтер және қорытынды нәтиже qaztest.kz және martebe.kz сайттарында жарияланады;

1.3.           Олимпиада qaztest.kz сайтында 2021 жылдың 10 қараша мен 10 желтоқсан аралығында өткізіледі;

1.4.           Олимпиадаға колледж оқытушылары мен мектеп мұғалімдері  және оқушылар қатыса алады.

1.5. Олимпиада тапсырмалары А.Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылығы бойынша беріледі;

1.6.           Қашықтық олимпиадаға қатысу – ақылы,  ерікті негізде жүзеге асырылады.

1.7.           Олимпиада марапаттарын үшінші тараптың қатысуымен бейресми негізде заңсыз алу жарамсыз боп танылады. qaztest.kz сайтындағы «Марапаттарды тексеру» батырмасы арқылы әрбір қатысушы өзінің марапаттарын тексере алады. 

  1. Республикалық олимпиаданың мақсаты мен міндеттері:

2.1.           Абай Құнанбайұлының өмірі мен шығармашылық мұрасын насихаттау;

2.2.           Мұғалімдердің теориялық білімін тексеру;

2.3.           Республикамыздағы үздік Абайтанушы ұстаздарды марапаттау;

2.4.           Күрделі деңгейлі тапсырмаларды өздігінен орындау арқылы оқушылардың коммуникативті-ақпараттық дағдыларын дамыту;

2.5.           Оқушыларды патриотизмге баулу және ұлттық мәдениетімізге деген құрметті дәріптеу;

2.6.           Республикамыздағы үздік Жас Абайтанушыларды анықтау және оларды марапаттау.

  1. Республикалық олимпиаданы өткізілуі мен тәртібі:
  • 1. Олимпиада бір кезеңнен, барлығы 25 тест тапсырмасынан тұрады.
  • 2. Әрбір тапсырманың бір ғана дұрыс жауабы бар және тест нұсқалары екінші рет қайталанбайды;
  • 3. Қатысушы ең көбі 3 рет тест тапсыра алады. Ең жоғарғы нәтижесі есепке алынады;
  • 4. Тестілеуден өту үшін қатысушыға 50 минут уақыт беріледі. Уақыт біткеннен кейін автоматты түрде тестілеу аяқталады және нәтиже экран бетіне шығарылады;
  • 5. Олимпиадаға төлем жасағаннан кейін ғана қатысу мүмкіндігі ашылады;
  • 6. Қатысушылардың марапаттары автоматты түрде электронды почтасына жіберіледі және жеке кабинетіндегі «Сертификат-Диплом»бөлімінде сақталады.

ОЛИМПИАДАҒА ҚАТЫСТЫ ҚОСЫМША АҚПАРАТТАР

Мұғалімдер үшін олимпиадаға қатысу бағасы:  бір реттік тест – 600 теңге, екі реттік мүмкіндік – 1000 теңге. Толық ақпарат сайтта жаңалықтар бөлімінде жарияланады.

Оқушылар үшін олимпиадаға қатысу бағасы:  бір реттік тест – 500 теңге, екі реттік мүмкіндік – 900 теңге. Толық ақпарат сайтта жаңалықтар бөлімінде жарияланады.

ОЛИМПИАДАНЫҢ МАРАПАТТАУ РӘСІМІ

Олимпиада қорытындысы бойынша 17 ұпайдан жоғары жинаған қатысушыларға І, ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдар тағайындалады.

Орын ұпайлары:

І орын – 25-23 ұпай

ІІ орын – 22-20 ұпай

ІІІ орын – 19-17 ұпай

Қатысушылардың марапаттары олимпиада барысында жеке парақшасында сақталады және электронды түрде почтасына жіберіледі.

 

Жұмыс уақытында онлайн чатқа және qaztest.kz@mail.ru почтасына хат жазу арқылы жылдам жауап аласыз.

Жұмыс уақыты: таңертеңгі 9:00-ден 18:00-ге дейін. Түскі үзіліс 13:00-ден 14:00-ге дейін.

Түскі үзіліс уақытында және жұмыс уақыты аяқталған соң телефонға және эл.почтаға жауап берілмейді.

Қосымша ақпарат алу телефоны: +7 700 978 59 22, +7 775 998 83 87

VI Республикалық «Үздік тәрбиеші» олимпиадасы өтуде

0

ҚР Тұңғыш Президенті қоры сыйлығының иегері, үздік қазақ тілді білім сайты – Qaztest.kz онлайн олимпиада ұйымдастыру комитеті Абай атындағы ҚазҰПУ-мен жасалған меморандум аясында республикамыздағы мектепке дейінгі ұйым тәрбиешілері арасында VI Республикалық «Үздік тәрбиеші» қашықтық олимпиадасын (бұдан әрі Олимпиада) өткізеді.

Олимпиадаға мектепке дейінгі ұйымдарда қызмет жасайтын тәрбиешілер қатыса алады.  Олимпиада qaztest.kz сайтында өтеді.

Олимпиада екі кезеңнен ұйымдастырылады. Олимпиада 2021 жылдың 25 қазан мен 25 қараша аралығында өткізіледі. Екінші кезең тест тапсырмалары іріктеу кезеңінен 17 ұпайдан жоғары жинаған қатысушыларға ашылады. Екі кезеңді де олимпиада өткізілетін уақыт аралығында тапсыруға болады.

Қорытындысы 29 қараша күні жарияланады.

Олимпиаданың екінші кезеңінің қорытындысы бойынша жеңімпаздар мен жүлдегерлерге І, ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдар, Үздік ұжымдарға арнайы плакетка беріледі. Республика бойынша екі кезең нәтижесін қоса алғанда ең жоғары ұпай алған 30 қатысушы «Үздік тәрбиеші» төсбелгісімен және 24-25 ұпай жинаған қатысушылар «Құрмет грамотасымен» марапатталады.

Олимпиада туралы толық ақпаратты +7 700 978 59 22; +7 775 998 83 87 телефондары арқылы білуіңізге болады.

VI Республикалық «Үздік тәрбиеші» қашықтық олимпиадасының

ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕСІ 

  1. Жалпы ереже

1.1. Qaztest.kz қашықтық олимпиадасының осы Ережесі (әрі қарай – Ереже) олимпиадаларды ұйымдастыру және өткізу тәртібін анықтайды (әрі қарай – Қашықтық олимпиада);

1.2. Қашықтық олимпиада жайлы мәліметтер және қорытынды нәтиже qaztest.kz және martebe.kz сайттарында жарияланады;

1.3. Олимпиада qaztest.kz сайтында 2021 жылдың 25 қазан мен 25 қараша аралығында өткізіледі;

1.4. Олимпиадаға мектепке дейінгі ұйымдарда қызмет жасайтын тәрбиешілер қатыса алады.

1.5. Олимпиаданың іріктеу кезеңінің тапсырмалары мектепке дейінгі педагогика, қазіргі инновациялық технологиялар және ситуациялық жағдаяттар, ал қорытынды кезеңде қолданыстағы нормативтік құжаттар бойынша беріледі;

1.6. Қашықтық олимпиадаға қатысу – ақылы,  ерікті негізде жүзеге асырылады.

1.7. Олимпиада марапаттарын үшінші тараптың қатысуымен бейресми негізде заңсыз алу жарамсыз боп танылады. qaztest.kz сайтындағы «Марапаттарды тексеру» батырмасы арқылы әрбір қатысушы өзінің марапаттарын тексере алады. 

  1. Республикалық олимпиаданың мақсаты мен міндеттері:

2.1. Мектепке дейінгі ұйым қызметкерлерінің кәсіби біліктілігін арттыру;

2.2. Балабақша қызметкерлерінің шығармашылық ізденісін дамыту;

2.3. Тәрбиешілердің теориялық және практикалық білімін тексеру;

2.4. Республикамыздағы үздік тәрбиешілерді анықтау, оларға қолдау көрсету және марапаттау.

  1. Республикалық олимпиаданы өткізілуі мен тәртібі:

3.1. Олимпиада екі кезеңнен, әр кезең 25 сұрақтан, барлығы 50 сұрақтан тұрады.

3.2. Екінші кезең тест тапсырмалары іріктеу кезеңінен 17 ұпайдан жоғары жинаған қатысушыларға ашылады. Екі кезеңді де олимпиада өткізілетін уақыт аралығында тапсыруға болады.

3.3. Әрбір тапсырманың бір ғана дұрыс жауабы бар және тест нұсқалары екінші рет қайталанбайды;

3.4. Қатысушы ең көбі 3 рет тест тапсыра алады. Ең жоғарғы нәтижесі есепке алынады;

3.5. Тестілеуден өту үшін қатысушыға 50 минут уақыт беріледі. Уақыт біткеннен кейін автоматты түрде тестілеу аяқталады және тестілеу нәтижесі экран бетіне шығарылады;

3.6. Олимпиадаға төлем жасағаннан кейін ғана қатысу мүмкіндігі ашылады;

3.7. Қатысушылардың марапаттары автоматты түрде электронды почтасына жіберіледі және жеке кабинетіндегі «Сертификат-Диплом» бөлімінде сақталады.

  1. Олимпиада қатысушыларына қойылатын талаптар:

4.1. Қатысушы ешкімнің көмегінсіз тапсырмаларды өзі орындауы тиіс;

4.2. Қатысушының атынан өзге біреудің қатысқандығы құрылғының IP адресі арқылы анықталады. Расталған жағдайда қатысушының нәтижесі толықтай жойылады;

4.3. Олимпиада барысында кері батырмасын басуға және басқа бетке ауысуға болмайды;

4.4. Тестілеу парақшасын жауып алған жағдайда тестілеуге берілген уақыт ішінде «Менің нәтижелерім» бөлімінде «тестті жалғастыру» батырмасын басу арқылы қайта жалғастыру мүмкіндігі қарастырылған;

4.5. Уақытында енгізілмеген тапсырмалар үшін төлемдер қайтарылмайды;

4.6. Берілген сұрақтарды белгілемей алдыға және кейін шегінуге болмайды;

4.7. Тестке қатысу жеке немесе координатордың ұйымдастыруымен жүзеге асады;

4.8. Координатор өзінің жеке парақшасы арқылы бір немесе бірнеше адамды қатыстыра алады (бір ұжымнан ғана қатыстыруы тиіс);

4.9. Тест нәтижелері қайта қарауға жатпайды және аппеляциялық комиссия құрылмайды;

4.10. Олимпиадаға байланысты сұрақтар qaztest.kz@mail.ru почтасына қабылданады.

ОЛИМПИАДАҒА ҚАТЫСТЫ ҚОСЫМША АҚПАРАТТАР

     Олимпиадаға қатысу бағасы:  бір реттік тест – 600 теңге, екі реттік мүмкіндік – 1000 теңге. Толық ақпарат сайтта жаңалықтар бөлімінде жарияланады. 

ОЛИМПИАДАНЫҢ МАРАПАТТАУ РӘСІМІ

Олимпиаданың іріктеу кезеңінің қорытындысы негізінде 17 ұпайдан жоғары ұпай алған қатысушылар екінші кезеңге жолдама алады, ал екінші кезең нәтижесі бойынша І, ІІ, ІІІ дәрежелі дипломдар беріледі.

Орын ұпайлары:

І орын – 25-23 ұпай

ІІ орын – 22-20 ұпай

ІІІ орын – 19-17 ұпай

Қатысушылардың марапаттары олимпиада барысында жеке парақшасында сақталады және электронды түрде почтасына жіберіледі.

Республика бойынша екі кезең нәтижесін қоса алғанда ең жоғары ұпай алған 30 қатысушы «Үздік тәрбиеші» төсбелгісімен (бір ұжымнан 2 қатысушы ғана енгізіледі) және 24-25 ұпай жинаған қатысушылар «Құрмет грамотасымен» марапатталады.

Қорытынды нәтиже, яғни төсбелгі иегерлері сайтта 2021 жылдың 29 қараша күні жарияланады.

Ескерту! Қатысушылардың жинаған ұпайы тең болған жағдайда тесттен өткен уақыты есепке алынады. Қатысушылардың нәтижесі IP адресі арқылы тексеріліп, басқа адам өткізгені анықталса, нәтиже жойылады. Ұйымдастырушылар комитеті тест нәтижесі бойынша қорытынды жариялайды.

Бір ұйымнан 40 қатысушы қатысып, 20 жүлделі орын иеленген ұжымға  «Үздік ұжым» плакеткасы беріледі. Сонымен қатар, бір ұйымнан 20-дан көп қатысушы қатыстырған координаторға алғыс хат беріледі. «Үздік ұжым» плакеткасына үміткерлер қатысушылардың тізімін qaztest.kz@mail.ru почтасына олимпиаданың соңғы күніне дейін жолдауы керек.

«ҮЗДІК ҰЖЫМ» НОМИНАЦИЯСЫ ҮШІН ӨТІНІШ ҮЛГІСІ

  Мектеп атауы, мекен-жайы, индексі және байланыс нөмірі
Р/с Қатысушылардың аты-жөні Сайтқа тіркелген почтасы (қатесіз болуы міндетті) Координатордың аты-жөні, телефоны
1.      

Ескерту! «Үздік ұжым» плакеткасы мен координаторға берілетін алғыс хат үшін өтініш хаты жіберілмеген жағдайда марапаттар жіберілмейді.

ТӨЛЕМ ЖАСАУ ТУРАЛЫ АҚПАРАТ

Төлемдер Kaspi.kz қосымшасы (Платежи – qaztest.kz), QIWI терминалдары арқылы  (Білім беру қызметтері→qaztest.kz→e-mail немесе ID нөмір) және кез келген банк картасымен интернет банкинг арқылы онлайн жүзеге асырылады. Төлем жасағаннан кейін қатысушы парақшасына кіріп, «Сатып алу» батырмасын басу арқылы тестті сатып алады.  Төлем жасау туралы түсіндірме сайттың «Бейне нұсқау» бөлімінде көрсетілген.

Егер қатысушылар саны көп болса, барлық қатысушыларды бір жауапты маман «Координатор» болып, барлығын жеке парақшасында тіркеп, ұйымдастыра алады. Толық нұсқаулық «Видеонұсқау» бөлімінде көрсетілген.

ҰЖЫМ БОЛЫП ҚАТЫСУШЫЛАР ҮШІН

Ауылдық жерлерден қатысушылар немесе ұжым болып қатысушылар Қазпочта немесе Халық банк бөлімшесіне барып, төмендегі реквизитті көрсету арқылы төлем жасай алады. Егер бірнеше қатысушы қатысатын болса, барлығы бірге төлеуге болады.

Біздің реквизит

Банк атауы: «Банк Kassa Nova» АҚ;

БИК: KSNVKZKA

Төлем аударылатын мекеме атауы: «SKILLS ACADEMY» ЖШС

БИН/ИИН: 161240000269

KZ55551A127001275KZT

Кбе 17; Код 19; КНП 861

Төлем мақсаты: Qaztest.kz олимпиадасына қатысу үшін.

Ескерту! Төлемді кез келген банк бөлімшесінен және казпочтадан жасай аласыздар.  Төлем барысында Кбе және КНП дұрыс болуын қадағалаңыз!

Төлем жасалғанын растайтын квитанцияны qaztest.kz@mail.ru почтасына «Төлем квитанциясы» деген белгімен және үлгі бойынша өтінішті толтырып жіберу керек.

Өтініште жазылған почталар qaztest.kz сайтында тіркелген болуы міндетті.  

ТӨЛЕМ ТҮБІРТЕГІН ЖІБЕРУШІЛЕР ҮШІН ӨТІНІШ ҮЛГІСІ 

Қатысушының аты-жөні Сайтқа тіркелген почтасы (қатесіз болуы міндетті) Төлем құны мен тест саны (1 реттік тест, 2 реттік тест)
     

Өтініш жазу тек реквизит арқылы төлеген қатысушыларға міндетті. Kaspi.kz, терминалдар арқылы немесе онлайн төлеген қатысушылар өтініш жібермейді. Өтініш пен төлем түбіртегін жібергеннен кейін сайт модераторлары тестті қосып беретін болады.

Жұмыс уақытында онлайн чатқа және qaztest.kz@mail.ru почтасына хат жазу арқылы жылдам жауап аласыз.

Жұмыс уақыты: таңертеңгі 9:00-ден 18:00-ге дейін. Түскі үзіліс 13:00-ден 14:00-ге дейін.

Түскі үзіліс уақытында және жұмыс уақыты аяқталған соң телефонға және эл.почтаға жауап берілмейді.

Қосымша ақпарат алу телефоны: +7 700 978 59 22, +7 775 998 83 87

Өзін-өзі тану мазмұнындағы төрт “Т” (траст, традишн, транспаренси, толеранс) ұғымдары

0
Өзін-өзі тану мазмұнындағы төрт “Т” (траст, традишн, транспаренси, толеранс) ұғымдары.

Өзін-өзі тану мазмұнындағы төрт “Т” (траст, традишн, транспаренси, толеранс) ұғымдары.

Ш. Смағұлов атындағы  алматы облыстық мамандандырылған  дарынды балаларға арналған физика-математика мектеп-интернатының

Әлеуметтік-педагогы: Кенесова Алуа Сакенқызы

Жопары:

  • Кіріспе
  • Негізгі бөлім:

Өзін өзі тану пәні.

Өзін өзі тану мазмұнындағы төрт “Т” (траст, традишн, транспаренси, толеранс) ұғымдары.

  • Қорытынды.
  • Пайдаланылған әдебиеттер.

Кіріспе

Қазақстан Республикасының даму келешегі адам өмірінің жоғары сапасына қол жеткізумен және әлемдік қоғамдастықта оның мәртебесін арттыруымен байланысты. Жоғары технологиялар дәуірінде дәл білім беру жүйесі болашақтың көкжиегін анықтап, тұрақты дамуды және мемлекеттің зияткерлік қуатын қамтамасыз етуде.

Қазақстанды бәсекеге қабілетті адам капиталы бар елге айналдыру үшін, алдыңғы қатарлы озық білім, білім берудің заманауи модельдері және экономикалық өмірдің прогрессивті нысандары бүкіл қоғамның игілігіне айналуы тиіс.

Экономиканың тұрақты өсуі мен педагог мамандығының абыройы мен беделін арттыру үшін сапалы білімді қол жетімді ету арқылы адамзат құндылығын дамыту, білім беру сапасының бәсекеге қабілеттілігі туралы Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 — 2020 жылдарға арналған Мемлекеттік Бағдарламасының мақсатына орай педагогикалық қызметкерлердің жетілуі мен өсуіне жағдай жасау қажеттілігі туындауда.

Негізгі бөлім: Өзін — өзі тану пәні

Өзін-өзі тану пәні – жалпы білім беру мектептерінде, институттарда, университетте (жанұяда, білім беру, мәдени, тәрбиелеу орталықтары) ұйымдастырылатын педагогикалық процесс. Осы мағынада, өзін-өзі тану –адамның өзін-өзі тануының факторы және құралы болып табылатын педагогикалық процестің мәнін, заңдылықтарын, дамуын зерттейтін ғылым.

Өзiн-өзі тану ұғымдары арқылы адамның ішкі дүние танымындағы құбылыстарды, олардың өзара байланысын көреміз. Өзін-өзі тануда «өзін-өзі тану», «өзін-өзі өзектілеу», «өзін-өзі жетілдіру», «өзін-өзі тәрбиелеу» «өзін-өзі басқару», «даму» және «қалыптасу» «саналы пайымдау», «өзінді талдау» сияқты ұғымдар да кездеседі.

Өзiн-өзi тәрбиелеу – адамды дамытуға арналған тәрбие үрдісі. Кез-келген тәрбие жүйесінде адам өзін әлеуметтік тұлға ретінде сезініп, қоғаммен және табиғатпен біртұтас тіршілік етеді. Өзін-өзі тәрбиелемей жеке тұлға қалыптаспайды. Өзін-өзі тәрбиелеу барысында адам өз білімін дамытады. Өздігінен білім алу – мәдени мұраны игерудің өзіндік жүйесін жасау, өзін дамытушы жүйе құру. Өздігінен білім алу білімді дамытушы қозғаушы күш болып табылады.

Өзін-өзі тануды өзін-өзі тәрбиелеуден ажыратып қарауға болмайды. Ол педагогиканың негізігі бөлігі ретінде қарастырылады және ол берілген тәрбиенің қорытындысы. Ол жалпы жеке тұлғаның рухани даму үрдісінде де байқалады. Өзін-өзі тану түсінігінен жалпы мәдени дамуды да бөліп қарастырмаймыз. Өзін-өзі оқыту мәселесінде 15 теориялық материалдарға анализ жасау және өзін-өзі тәрбиелеу барысында анықталғаны жоғары курс студенттерінің көбінесе өзін- өзі басқару тәртібі сәйкес келсе, ал қалған пайызы өз-өзімен жалпы жүйесіз жұмыс жасайды.

Қазіргі қоғамда тұлғаның дамып қалыптасуында рухани — өнегелі тәрбиенің жетіспеушілігі айқындалуда. Өзін-өзі тану дегеніміз-ол өзін тану, өзінің ішкі дүниесін тану, сол арқылы өзін-өзі тәрбиелеу, өзінің көзқарасын қалыптастыру, өзін-өзі сезіну және өзін-өзі бағалау.

Өзін-өзі тану негізінен педагогтар дайындайтын мамандықтарға қажетті ілім болып табылады. Себебі, оқытушы және оқушы арасындағы байланыс кезеңінде мұғалім баланың ішкі дүниесін көріп және оның ішкі қуатын сезініп, сол арқылы табиғи түрде оны дамыта білуі қажет. Жан дүниесінің жалпы ағынымен таныс болу, әр адамның өз жан құбылыстарымен танысып, зерттеуге пайдасы бар.

Өзін өзі тану мазмұнындағы төрт “Т” (траст, традишн, транспаренси, толеранс) ұғымдары.

«Т» ұғымы жоғары мектепте «өзін-өзі тану» пәнін оқыту бағдарламасының басымдылығы болып табылады:

  • «Траст» — қазіргі заманғы қоғамдағы кез келген адам мұқтаж болған сенім.
  • «Традишн» — адамзаттың қағидалары мен құндылықтарына негізделген дәстүрлер.
  • «Транспаренси» — халықаралық қарым-қатынаста жоғары дәрежедегі ашықтық пен конструктивтікті сипаттайтын транcпаренттілік.
  • «Толеранс» — толеранттылық мәдениет аралық және өркениетті диалогтың маңызды құраушысы ретінде.

Ғылыми тұрғыда:

Траст (ағылш. Trust – сенім, сену)

  • Басқаруға сенімгерлік негізде
  • Берілген мүлік (сенімгерлік мүлік);
  • Иеленушіге мүлікті сенімгерлікпен
  • Басқару құқығын беретін заңи құжат;
  • Меншікті сенімгерлікпен басқару.

Мүлікті меншіктенуші оны басқа тұлғаға (сенімгерлікпен басқарушыға) сенімгерлікпен басқаруға беруге құқылы. Бұл орайда меншік құқығы сенімгерлікпен басқарушыға көшпейді және ол сенімгерлік шартпен (яки мүлікті сенімгерлікпен басқару шартымен) ресімделеді, бұл шартқа сәйкес бір тарап (кәсіпорынның құрылтайшысы) өзінің мүлкін сенімгерлікпен басқарушыға белгілі бір мерзімге сенімгерлікпен басқаруға береді, ал екінші тарап (сенімгерлікпен басқарушы) осы мүлікті құрылтайшының немесе ол көрсеткен үшінші тұлғаның (пайда алушы – бенецифиардың) мүддесі үшін басқаруға міндеттенеді. Сенімгерліктің ең көп таралған түрі ақшалай қаражат пен қор құндылықтарын трастқа табыстау. Траст елдің заңнамалық нормаларымен реттеледі.

«Традишн» дәстүр — (лат. Traditio — сабақтастық) 

Дәстүр — (лат. Traditio — сабақтастық) — әлеуметтік-мәдени мұраның ұзақ уақыт бойына адамдар атадан балаға қалдыратын, әдетке айналған, сол қоғамның немесе әлеуметтік топтың құндылықтар жүйесі мен ережелеріне ұласқан бөлігі. Дәстүр тек мұраның нысандарын ғана емес, сонымен қатар, әлеуметтік мұрагерлік процесі мен оның әдіс-тәсілдерін де қосып алады.

«Транспаренси»  (мөлдірлік)

Бұл барлық мүдделі тұлғаларға ашық, толық, уақтылы және түсінікті түрде ұтымды шешімдер қабылдау үшін қажет ақпаратпен қамтамасыз ететін орта.

Кеңірек мағынада айқындылық — бір жағынан, компания басшылығының және акционерлер, кредиторлар, бұқаралық ақпарат құралдары, басқа да нарықтық агенттері және тұтастай алғанда қоғам арасында тиімді байланыс пен өзара әрекеттесудің болуы.

Толеранс (лат. Tolerantia — төзімділік, көнбістік)

— басқа ойға, көзқарасқа, наным-сенімге, іс-әрекетке, әдет-ғұрыпқа, сезім-күйге, идеяларға төзімділік, жұмсақтық көрсете білу қасиеті. Толеранс — адам құқығы мен бостандығы, плюрализммен қатар негізі демократиялық принциптердің бірі болып есептеледі. Толеранс — қоғамның жалпы және саяси мәдениетінің деңгейінің көрсеткіші.

Қорытынды.

Жоғары оқу орнындағы оқытушы даярлығының тұлғаға бағытталған сипаты, оның білім алушылардың өзін-өзі тану және өзін-өзі дамыту мәселелеріне жоғары қызығушылығын дамытуына, сонымен қатар олардың әлемнің тұтастығы мен әртүрлілігін сіңіріп, қабылдауға қабілетті, ой-өрісі мен жүрегі үйлесімді, толыққанды тұлғаны қалыптастыру жолдары мен тәсілдерін игеруіне мүмкіндік береді.

Студенттің рухани-адамгершілік дамуындағы біртұтас жүйесінде тәжірибелік-бағыттылық тұрғы тұлғаның психологиялық қорлары мен даралығының әлеуетін анықтайды. Аталмыш педагогикалық тұрғы педагог пен студенттің белсенді өзара әрекеттестігінде жүзеге асырылып, өнімді шығармашылық іс-әрекетті құрастырады.

Пайдаланылған әдебиеттер:

  1. Қазақстан Республикасының Президенті Н.А. Назарбаевтың «Әлеуметтік-экономикалық модернизациялау Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауынан, Астана қ., 27 қаңтар 2012 жыл
  2. Мукажанова Р.А., Омарова Г.А. «Методика преподавания дисциплины «Самопознание» в школе». Учебно-методическое пособие для учителей, Алматы: ННПООЦ «Бөбек», 2013.