Басты бет Блог Парақша 17

«Шыдай алар емеспін»: қатігез анаға өкпе

Aiym
-
0

Бас прокуратураның мәліметі бойынша 2017 жылдан бері тоқтаусыз өсіп келе жатқан тұрмыстық зорлық-зомбылық көрсеткіші карантин уақытында бірден 20-25%-ға өскен. Бұл туралы ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрі Аида Балаева хабарлады. Отбасындағы әлімжеттік бала психологиясына қалай әсер етеді? Мұндай әрекеттердің себебі қандай?

         «Есімді білгелі анам ащы суға сылқия тойып жүретін»

Ішімдіктің адамды небір істерге итермелейтіні бәріне мәлім. Бармайтын жерге жетелеп апарып, істемеймін деген істі істетеді. Ішімдікке құмар адамдардың өз-өзіне есеп беруі екіталай. Аружан да (есімі өзгертілді) туған анасының жадырап, сау болып жүрген кезін сағынады.

«Бала күнімде анам екеуіміз өте жақын болатынбыз: кез-келген жерге әкем екеуімен бірге баратынмын. Менің есеюіммен бірге анамның ішімдікке деген құмарлығы да арта бастады. Сол уақыттардан бері мен оны тек мас күйінде көретін болдым»-дейді Аружан.

Елімізде жыл сайын тұрмыстық зорлық-зомбылықтан 400 әйел көз жұмады. Бұл тек ресми деректер. Бұл өлімдерден басқа тіркелмеген, ешкім білмейтін өлім қаншама? Ресми және бейресми деректерді жалпылайтын болсақ, бұл санның нағыз шындықтан әлдеқайда алыс екендігіне көзіміз жетер еді.

         «Қолдаудың орынына қарғыс алдым»

Аружан 2020 жылы мектептің түлегі атанды. Бала өмірден үлкен өмірге аяқ басты. Бірақ осы үлкен өмірге жасаған қадамын қолдауы керек анасының әрекеті Аружанды депрессияға әкеліп соқтыра жаздады.

«Былтыр мектепті бітіріп, анама өзімнің жетістігімді, қолымнан не келетінін көрсетемін деп ойладым. ҰБТ-ге бар күшімді салып дайындалдым. Күйзелістен 10 келі салмақ тастадым. Бірақ тестілеуде білімімді көрсете алмай, бар болғаны 94 балл жинадым. Анам мені сол күннен бастап екі еселеп қарғай бастады. Жатсам-тұрсам өзімнің пайдасыз екенімді есту маған қиынға соқты. Ұрып-соғу, психологиялық шабуылдарға төтеп бере алмадым. Депрессияның аз-ақ алдында болдым».

Отбасыдағы психологиялық зорлық-зомбылықтың бірнеше салдары бар. Солардың ішіндегі ең негізгілері – өз өмірінің мәнін жоғалту және сенімсіздік. Біріншісі ата-ана үнемі баланың түкке тұрмайтынын, оның еш күші, билігі жоқ екенін айтып, бар талпынысын басып отырғанда туындайды. Екіншісі «эмоционалдық әткеншекке» (зорлық көрсетушінің көңіл-күйі мен қарым-қатынасының жиі өзгеруі) байланысты туындайды.

«Үйде мен үнемі аяғымның ұшымен жүруге тырысамын. Анамның көңіл-күйіне деген сенімділігім баяғыда жоғалған. Оны бірде көңілді, бірде ашулы көруге етім үйренген. Сол себепті басқа адамдармен қарым-қатынаста да өзімді сенімсіз сезінемін. Өз-өзіме деген сенімділігім және өзге адамдарға деген сенімім жоқ. Өз эмоцияларымды шынайы көрсету мүлдем қиынға түседі»-дейді Аружан.

         «Кейде бәрін тастап кетіп қалғым келеді»

Неге қысым көрушілер сол қысымның ортасында қалады, кетуге талпынбайды? Бұл жерде экономикалық тәуелділік, эмоционалдық тәуелділік, жанашырлық және басқа адамдардан итермелеу сияқты себептер бар. Бала ата-анаға тәуелді болғандықтан, тұрақты тұратын жері болмағандықтан немесе ата-ананың біреуіне жаны ашып, қамқор болғысы келгендіктен және жақын туыстары жағынан қыстау болғаны үшін үйден кете алмайды. Мысалы Аружан да әкесінің қамын жасау үшін анасының қылықтарына шыдауға дайын.

«Кейде алысқа кетіп қалғым келеді. Шыдай алар емеспін. Анамнан бас тартып, танымайтын адам сияқты өмір сүргім келеді. Бірақ әкем және сіңілім үшін шыдап келемін. Сіңілім де мен сияқты тасжүрек, шынайы сезімін жасырып қалатын адам болғанын қаламаймын» деп Аружан ішкі сезімімен бөлісті.

Зорлық-зомбылықтың қандай түрі болса да ол қоғам тарапынан сөгіске лайық әрекет болып есептелуі керек. Біздің қазіргі қоғамда отбасы мүшелеріне агрессияны көрсету қалыпты көрініс ретінде қабылданып жүр. Бұл дұрыс емес. Егер қоғам болып жұмылып, осы бір құбылысқа қарсы шықсақ, Аружан сияқты қаншама жеткіншектің психологиясы мен өмірін сақтап қалатын едік.

Селфхарм жайлы білесіз бе?

Aiym
-
0

Селфхарм – өзінің денесін ішкі эмоционалдық себептер бойынша суицидалды мақсаттарсыз жарақаттау. Селфхарм көптеген психикалық аурулардың белгісі ретінде кездеседі. Өзін-өзі жарақаттаудың жиі кездесетін түрлері – теріні тілу және теріні өткір затпен тырнау. Селфхармның басқа түрлеріне дене бөліктерін қысу және ұру, теріні күйдіру, жаралардың жазылуына кедергі келтіру, шашты жұлу, улы заттарды пайдалану жатады.

Селфхарм жеке адамдарға байланысты болғандықтан, оның нақты көрсеткіштерін анықтау мүмкін емес. Көрсеткіш негізінен жасөспірімдер мен жастардың арасында 3%-дан 38%-ға дейін өзгеріп тұрады. Университет студенттерімен өткізілген зерттеу бойынша олардың 17%-ының өмірінде селфхарм кездесетіндігі, ал соның 13%-ында бұл жағдай бір реттен көп болғаны анықталған. Орта мектеп оқушыларының арасында өткізілген зерттеу бұл топта көрсеткіштің 13%-дан 24%-ға дейін өзгеріп тұрғандығын көрсетті. Селфхармның бастамасы балаларда 7 жастан басталуы мүмкін, бірақ әдетте жарақаттауға бейімділік 12-15 жас аралығында басталады.

Өзін-өзі жарақаттаудың басты мақсаты суицид болып табылмаса да, өлім тәрізді қайғылы жағдайларға әкеліп соғуы әбден мүмкін. Селфхармнан зардап шегетін адамдардың арасындағы өлім қаупі 40-60%-ға дейін жетеді. Бірақ бұған бейім адамдардың барлығының мақсаты суицид деп санау – қателік.

Селфхарм бірнеше себептер бойынша орын алуы мүмкін:
  • Жазалау. Белгілі бір қолайсыз жағдайға тап болған жасөспірім өзін кінәлі санаған жағдайда физикалық жазалауды қолдануы әбден мүмкін. Жұмсақ мінезділік, қателік жіберу, қате қадам жасау сияқты себептердің салдарынан эмоционалды күйзеліске ұшыраған адам өзін-өзі селфхарм арқылы жазалайды.
  • Эмоционалдық зақымды физикалықпен ауыстыру. Эмоционалдық зақым алған жағдайда осы күйден арылу үшін адамдар физикалық жарақат алуды қолданады. Бұл адам ойының аз уақытқа бөлініп, басқа арнаға ауысуына көмектеседі.
  • Эмоционалды тұрақтылық. Психикасы әлсіз адамдарға селфхарм күйгелектік, мазасыздық және эмоцияға берілу сияқты сезімдерден арылуға көмектеседі.
Селфхармнан зардап шегетін адамды бірнеше белгілер бойынша ажыратуға болады:
  • киіммен жабылуы мүмкін терідегі тілімдер мен күйіктер, жаралар;
  • нақты себебі жоқ сынған сүйектер;
  • өткір заттарды үнемі алып жүру;
  • адамдармен қарым-қатынас жасаудағы қиындықтар, қоғамнан алшақтау;
  • әлсіздік, қажетсіздік сияқты сезімдер;
  • ішкі қарама-қайшылықтар.

Селфхарм – өзіне көңіл аудартудың жолы емес, бұл – көңіл бөлу мен қолдауды талап ететін ерекше жағдай. Егер сіздің жақын адамыңыз осыған бейім болса, оны айыптауға асықпаңыз! Көп жағдайда эмоционалдық қарама-қайшылықтар кезінде адамдар өз әрекетіне тоқтау сала алмайды.

Сондықтан, жақындарыңызға көмектесудің амалын қарастырыңыз:
  1. Әртүрлі артық заттарды алып тастап, жеке және ашық әңгімеге уақыт бөліңіз. Сұрақты төтесінен қоймай, оның айтқысы келетінін ғана сұраңыз. Естіп емес, тыңдап үйреніңіз.
  2. Тым әсерлі болудан аулақ болыңыз, кінәламаңыз. Ішіңізде қарсылық болса да, оны сыртқа білдірмеуге тырысыңыз.
  3. Егер сізден айтылған әңгімені құпияда сақтау сұралса, міндетті түрде шекараны сақтаңыз. Мүмкін оған жарақаттары жайлы өзгелерге айту ыңғайсыз болар.
  4. Жақын адамыңызға қолдау көрсетіңіз: тек сөзбен емес, оның әрдайым қолдаушысы мен қорғаушысы бар екендігін есіне салыңыз. Оның жалғыз еместігін, достары, отбасы, айналасындағы адамдардан кез-келген көмекті ала алатынын ескертіңіз.
  5. Ультиматум қоюды доғарыңыз. «Егер сен бұлай істеуді доғармасаң…» деген сынды сөздерден мүлдем бас тартыңыз. Бұлай жасау арқылы сіз ол адамның сенім шеңберінен шығып қалуыңыз мүмкін.
  6. Профессионалды көмек көрсету, психологпен байланысу жолдарын ұсыныңыз.
  7. Ең бастысы – байыппен, дауысыңызды қатты шығармай, мейірімділікпен (аяушылықпен емес) сөйлеуге тырысыңыз.

Есіңізде болсын, селфхарм – әрқашан адамдардың өз таңдауы емес. Бұл әлсіздік емес, көмек пен түсіністікті талап ететін жағдай. Өзгені сынға алмас бұрын өзіңізді сол адамның орнына міндетті түрде қойып көріңіз!

«Түсіме тау кіреді»

Aiym
-
0

Қазір біздің тіл ғылымымызда когнитивтік лингвистика дамып келе жатыр. Осы когнитивтік лингвистиканың негізгі салаларына категориялау теориясы, концептуалды метафора, когнитивті семантика, тағы басқалары кіреді. Таным, гештальт және тілдік сана когнитивтік лингвистиканың басты бағыттары болып табылады. Лингвистиканың бұл саласының мақсаты – дүние бейнесін сипаттау. Когнитивтік лингвистиканың қазақ әдебиетінде ең көп орын алған жері – Мұқағали Мақатаевтың шығармалары.

Өзінің «Түсіме тау кіреді» өлеңінде Мұқағали танымдық компоненттерін шебер көрсете білген. Түсіне кірген тауды, тауды жағалаған, жайлап-қыстаған шалды сипаттау кезінде когнитивті лингвистиканың түрлі құралдарын қолданады. Түсіне енген бұл белгісіз жан ақынды өзіне қарай шақырғандай болады, бірақ Мұқаң жанына барғанда келесі бір қырдың басына орын ауыстырады. Қазақтың мұзбалағы бұл көрініспен өзіндік өн бойындағы түйіткілдер мен шешімін таппай жүрген күрделі мәселелерді қозғайтындай. Уақыттың жылжуымен бірге жоғалтқан алғырлығын сынға ала отырып, тауда жортқан тағыдай шағына көз жүгіртеді.

Бұл өлеңде Мұқағалидың тек танымдық көзқарасын ғана емес, фантазияға бай ойлауын көре аламыз. Асқан шешендікпен бір сәттік түсті сипаттай білуге шексіз қиял қажет. Шалдың сипатына өзінің мақсат-мұраттарын, арман-тілектерін сыйғызып, соларды орындауға шамасы жетпейтініне қынжылғанын білдіретін сияқты. Ақын бұл көрініске тек түс тұрғысынан қарап қоймай, өңінде болған құбылыстай, жан бітіре суреттейді.

«Көз салам таудың алыс етегіне» деген жолда біз ақынымыздың қолжетімді мақсаттан бұрын, алысты ойлайтынын, ай мен күнге қол созатынын байқай аламыз. Жалпы, ақын болып жаратылған жандар үшін қиялдың алатын орыны ерекше. Бұл қиялды иемденіп қана қоймай, дұрыс бағытта, белгілі дәрежеде қолдана білген дұрыс. Шекарасы жоқ шексіз дүниені Мұқағали өз өлеңдерінде толығымен ашып көрсетеді, оқырманға сол тау мен шалдың арасында жүргендей сезім сыйлайды. Осыдан-ақ біз Мұқаңның таным көкжиегінің кеңдігін байқаймыз.

Мұқағали Мақатаевтң «Түсіме тау кіреді» өлеңі оның басқа шығармаларынан өзгеше, ерекше деп есептеймін. Себебі, осы туынды арқылы ақын қиялға бай креативті ойлауын және логикасының даму дәрежесін көрсете алған.

Радиожурнал — радионың бастауы

Бибақыт Ерсайынова
-
0

Радиожурнал — радиодан берілетін бір тақырыптағы әр алуан жанрлық хабарларды біріктіру формаларының бірі. Мұнда очерк, суреттеме, фельетон, репортаж, сөз сөйлеу, комментарий, музыкалық  «беттер» сияқты ірі жанрлы хабарлар біріктіріледі.

Радиожурналдағы хабарлар бірыңғай музыкалық-дыбыстық әуенмен көркемделеді және оларды бір ғана конферансье жүргізеді. Республикалық Радиодан «Жұмысшы өмірі», «Индустриялы Қазақыстан», «Семья және мектеп», «Совет жауынгері», «Күзетке» т. б. радиожурналдар беріліп тұрады.

Қазақ радиосының «Ақ бидай програмасы» астық дайындау кезеңінде эфирге шығады. «Шалқар» информациялық-музыкалық  программасы әрбір жарты сағат сайын берілетін қысқа жаңалық хабарлар мен музикалардан тұрады. «Шопандарға арналған радиосағат» эфирден күн сайын естіледі. «Қызықты кездесулер клубы» жас тыңдаушылармен эфир арқылы үзбей байланыс жасап тұрса, «Дала шұғыласы» радиоклубы мен «Ауыл өмірі» радиостанциясы  ауыл шаруашылық  еңбеккеріне арналған.

Жанрлық белгілері көрсетілмейтін хабарлар әдетте «Комунистік еңбек мектебі», «Насихатшының трибунасы», «Комунисттер туралы әңгімелер», «Миллиондардың  Лениндік университеті» сияқты бірыңғай рубрикаларға біріктіріліп берілді. Бұл радиожурналдар 1980жылдардан бастау алған. Кейіннен әртүрлі өзгерістер болып радиолар мен радиожурналдардың атаулары өзгерген.

 

Бибақыт Ерсайынова

Тұран университеті

3 курс студенті

Балабақша — тәрбиенің алтын бесігі

Бибақыт Ерсайынова
-
0

«Бала естігенін айтады,көргенін істейді» деп қазақ халқы бекер айтпаған.Бүгінгі талқылайтын тақырып «Балабақша» мәселесі.

Балабақша — тәрбиенің алтын бесігі. Қазіргі таңда біздің елімізде балабақшаның саны арта түсуде. Балабақшаның саны көп,сапасы жоқ. Барлық балабақшаға топырақ шашқым келмейді,алайда шындық осы. Әр нәрсенің артықшылығы мен кемшілігі қатар жүреді,сол секілді қазіргі таңдағы балабақшалардың артықшылығынан кемшілігін айқын көреміз. Балабақша баланың жүйелі түрде білім,тәрбие алатын ең алғашқы қоғамдық ошағы.Балабақшаның балаға беретін тәлім-тәрбиесінің қаншалықты мықты болуы,сол балабақшада қызмет ететін педагогикалық ұжымға,нақтырақ айтар болсақ,тәрбиешіге байланысты.

«Тәрбиеші адам — тағалы атпен тең» деп халық даналығы көрсеткендей,тағаның беріктігін қазіргі кейбір тәрбиешілерден байқамаймыз. Қазіргі таңда балабақшаларда балаларды ұрып-соғып жатқан жерінен камераға түсіп,ұсталып жатқан тәрбиешілерді көреміз. Ал ұсталмай жазадан қашқаны қаншама. Бұл көріністерде кімді кіналаймыз ? Тас жүрек тәрбиешіні ме,әлде тағы да шіріген балықтың басын айтып басшыларды айыптаймыз ба? Статистикалық мәліметтер бойынша әр облыста кемінде 5-6осындай жағдай орын алған. Міне,біздің қазіргі дертіміздің бірі,балабақщша кемшілігі де осы болып отыр. Бүлдіршіндеріміз аман болуы үшін,осы мәселе қолға алынып шешімін табуы тиіс. Сол үшін әрбір оқу жылында,білім министрлігі тарапынан қойылатын мақсат-міндеттерге жаңартулар енгізі қажет. Жаңартулардың ішіне «Баланың өміріне қауіпсіз орта құру» міндеті болуы тиіс. Яғни,тек тәрбиеші жағынан ғана емес,өрт қауіпсіздігі,сырттан келетін егде адамдарды тіркеу қауіпсіздігі жазылу қажет. Ең басты мәселе барлық балабақшаларға камера орнатып,тәрбиешілермен арнайы тренингтер жасалу қажет.

Егемен еліміздің талабына сай мектепке дейінгі тәрбие мен білім беру,қазіргі заманға сай білімді де тәрбиеді ұрпақ тәрбиелеу — білімді,жан-жақты тәрбиешілердің еншісінде. Бүлшіндеріміз аман,қабілетті,өнегелі болсын десек жұмылған жұдырықтай бірегесіп жұмыс жасайық ағайын.Бала — болашағымыз,бала — қуанышымыз.

 

Бибақыт Ерсайынова

Тұран университеті

3 курс студенті

Екі алып жайлы өзіндік ой

Aiym
-
0

(«Шешендік» кітабына сүйене отырып)

Қазақтың асқар шыңдары, алпауыт, алыптары ретінде Алты Алашқа аты мәлім кемеңгерлер Абай мен Шәкәрімнің мұрасына тең келер рухани байлық жоқ шығар. Екі қыранды танымайтын, шығармашылығынан хабары жоқ адам кемде-кем. Өшпес тарих етіп, алтын әріппен қашап кеткен өлеңдерін, қара сөзді өрнектеп өрген шығармаларын бүгінгі ұрпақ жатқа айтып жүр. Осы қос шыңның басты қаруы іспеттес, тыңдағанды тамсандырар тұлға ерекшелігі-шешендік. Шешендіктің өзі осы Абай, Шәкәрім тұсында жаңа бір деңгейге көтерілген сынды. Олай болса, неге тұнып тұрған тарихты бір қозғамасқа?!

ХІХ ғасырда, отаршылдық белең алып тұрған уақта, елдің арасына сызат түсіп, рухани құндылықтар мен ұлттық қолтаңба жойылуға шақ қалғанда қазақтың маңдайына бақ боп біткен нағыз шоқжұлдыздар сап құрды. Бұл биік тұлғалы алыптардың басты бейнесі заманның тапшылығымен, теңсіздік қарым-қатынаспен ерекшеленеді. Осындай таршылық кезеңде сағы сынбай халықты адамгершілікке, имандылыққа, сыйластық пен кішіпейілділікке шақыра алды.

Абай даналығы

Ғұмыры бойы надандық, зұлымдық, жалқаулықпен күресіп келген ұлы Абай: «Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар. Сонан қашпақ керек: әуелі – надандық, екіншісі еріншектік, үшіншісі залымдық деп білемін»,-дейді отыз сегізінші қара сөзінде. Осы үшеуімен күресудің жалғыз жолын ғылым, білім деп анықтап берген болатын. «Ғылым таппай мақтанба» өлеңінде «Адам болам десеңіз..» деген жол бар, яғни, ақын ғылым мен адамдықты синоним етіп алып отырған тәрізді. Ғылымсыз адам бола алмайсың, ал адамдықсыз ғылым таба алмайсың.

Сонымен қатар, Абай қара сөздерінде логикалық ойлаудың жеткілікті негіз заңын қолданған. Нәрселер мен құбылыстардың объективтік дүниедегі осындай өзара байланысы адамның ойында жеткілікті негіз заңы түрінде бейнеленген. Жеткілікті негіз заңы — әрбір ақиқат, ой жеткілікті негізделуі тиіс деп тұжырымдалады.

Белгілі бір ақиқат ойды білдірсек, оның ақиқаттығын негіздеуіміз керек, яғни шындыққа сәйкес келетіндігін дәлелдеуіміз тиіс. Мысалы, айыпталушыға белгілі бір кінә таққан кезде айыптаушы өз пікірінің ақиқаттығын негіздейтін қажетті дәлелдер келтіруі тиіс. Олай болмаса, табылған кінә негізсіз болып шығады. Бұл заң дұрыс ойлаудың қажетті шарты болып табылады.

Мысалы, он алтыншы қара сөзінде: «Қазақ құлшылығым құдайға лайық болса екен деп қам жемейді. Тек жұрт қылғанды біз де қылып, жығылып, тұрып жүрсек болғаны дейді. Саудагер несиесін жия келгенде «тапқаным осы, біттім деп, алсаң — ал, әйтпесе саған бола жерден мал қазам ба?» дейтұғыны болушы еді ғой. Құдай тағаланы дәл сол саудагердей қыламын дейді. Тілін жаттықтырып, дінін тазартып, ойланып, үйреніп әлек болмайды»,-деп қазақ халқының «имандыларының» құлшылықтарын сынға алады. Дәл осы жерде Абай адамдардың жаңа нәрсе үйреніге талпынбайтынын айта кетіп, өзінің өмірден алған тәжірибесін негіз ретінде келтіреді. Яғни, өзінің белгілі бір көзқарасын ұсына отырып оған керекті дәлел келтіреді. Бұл жерден біз Абайдың логикалық ойлауы қаншалықты жетілгендігін көре аламыз.

Шәкәрім даналығы

Абайдың ізін жалғаушы іспеттес Шәкәрім дана да:

Сен ғылымға болсаң ынтық, бұл сөзімді әбден ұқ,
Білгеніңнің жақсысын қыл, білмегенді біле бер.
Білген ердің бол шәкірті, білмегенді қыл шәкірт,
Үйренуге қылма намыс, үйретуге болма кер,-деп жазған екен.

Шәкәрімнің де көптеген өлеңдерінде логикалық ойлаудың түрлері кездеседі. Мысалы, «Бейісте бар сұлу жар» шығармасында:

«Бейiсте бар сұлу жар,
Мінсiз таза хор қыздар,
Рахат берер бал кәусар»,–
Дейдi бiздiң молдалар.

Айтады да бұл сөздi,
Арақтан тыйды ол бiздi,
«Сүйме,– дейдi,– бiр қызды»,–
Молдекемнiң жыны бар.

Кәусарың рахат бермесе,
Мас қылмай iштi кернесе,
Хорды асық боп көрмесе,
Несiн мақтап қылдың зар?-деп жазады.

Бұл жерде «жоқ» немесе «ескермеу» заңы көрініс тапқан. Себебі, молдалардың айтқан сөзін жазып, соған қарама-қарсы пікір айтады. Белгілі бір ұғымды жоққа шығарады, қарсы аргумент қояды. Шәкәрім дана да логиканың шыңында болған сияқты.

Осыдан-ақ біз ұлы ақын-ойшылдардың ойы бір арнада тоғысқанын байқаймыз. Әртүрлі ананың баласы болғандарымен, барлығы да, ең алдымен, адамның баласы болуға тырысты. Өзінің қара халқы үшін қам жеп, білім алуға, сананың құлпын ашып, надандықтың қараңғылығынан құтылуға үндеді.

Жалпы, Абай мен Шәкәрім жайлы жылдар бойы жаза беруге болады, олардың мол мұрасы сан ғасырға сақталып, үздіксіз жанданып отырады. Екеуінің дәріптеп кеткен адами қасиеттері осы күні қандай дәрежеде орындалып жатқаны әзірге белгісіз…

Қансонарда бүркітші шығады аңға

Aiym
-
0

Әдебиеттен орнын ойып тұрып алатын ұлы Абайды мойындамаған қазақ жоқ шығар, сірә! Жекедаралықпен, өзіндік сөз саптауымен ерекшеленетін ақынымыз шығармаларында әр нәрсені дөп басып айта білген. Адамның жақсы-жаман жақтарын, мықты-әлсіз тұстарын, тіпті, бойындағы нәпсі мен құмарлықты да шебер жеткізген. «Қансонарда бүркітші шығады аңға» атты өлеңімен бес күндік жаратылыстың бар құпиясы мен сымбат-сипатын толық ашып көрсеткен.

Өлеңнің алғашқы шумақтарында Абай әдеттегі аңшының бет-бейнесін, киім үлгісін сипаттайды. Ықшам, ыңғайлы киімді, жақсы атын ерттеп мініп, жанына жолдасын ертіп шыққан аңшыға бұдан асқан ғанибет жоғын білдіреді. Таудың басына шыққан соң, аңшы қырағы көз қыран құстың томағасын шешіп, бостандыққа жібереді. Осы жолдарда адам өз нәпсісінің де құлпын шешіп, еркіндік беретін сияқтанады. Жер бетіндегі түлкіні алу үшін барын салған құс тәрізденіп адам да өзіне керегін алмай тынбайды. Бір нәрсеге қолы жетсе, келесісін, жақсысын қалай түседі. Бұл-нәпсінің, құмарлықтың жетегінде кеткен әлсіз көңіл.

Қандыкөз өз жемтігін алу үшін биікке асқақтап, кейін тура ұмтылады. Осал берілмес түлкі аузын ашып, тісін қайрап, шыбын жаны үшін шайқасқа шығады. Аңшылар болса, жер мен көк тағысының айқасқанын қызық көріп, бақылап тұрады. Бұның бәрі-құмарлықты қандырудың бір жолы екендігін айтпақ керек және Абай осыны дәл көрсете алған.

Жалпы, өлеңде тек аңшылық сипатталып қана қоймайды, аңшылық арқылы адам бойындағы негативті қасиеттер тұспалдап жеткізіледі. Түлкі алған соң, тымақты сілке киіп, көңілді жайландырып, насыбайды бір ататын аңшы кейіпкерімен ақын тағы да құмарлық мәселесін қозғайды, жаманға үйір болуды да айта кетеді. Сонымен қатар, жақсы тез үйрену жайында:

Таудан жиде тергендей ала берсе,

Бір жасайсың құмарың әр қанғанда,-дейді.

Адам атаулының жаратылысы сол, қанағаттан жұрдай, алғанның үстіне алғысы келер, пайданы сүйер ақымақ болып келеді. Өлеңнің соңғы жлдарында Абай «ұғынып оқысаң, түсінерсің» дегендей сөз қалдырған, ал бұны дұрыс мағынада түсіну үшін, алдымен, ішкі дүниені ашып қарап алған жөн болар. Әрбір адам өз мінін терсе, нәпсі мен құмарлықты тізгіндей алса, өз ісіне жауапты болса Абайдың жылдар бойғы мұраты орындалып, нағыз адамгершілік заманы басталатын еді.

Абай және ар-иман тақырыптары

Aiym
-
0

Ақындық шыңының шегіне жеткен аңыз адам, қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы Абай атамыздың адамдық тақырыбына келгенде назарынан тыс қалған, керекті сипатын бермеген қасиеттер жоқ. Адам жаратылысының әр түрлі аспектілерін зерттеп, өмірден көрген-түйгендерін қағазға түсіріп, сол арқылы оқырманын адамгершілікке тәрбиелей алған.

Иман тақырыбы

Абайдың бүгінгі күнге қалдырған мұрасы орасан зор. Соның ішінде қара сөздерінің алатын орны ерекше. Абай өзінің қара сөздерінде ар-ұят, иман мәселелерін жиі қозғаған. Мәселен, отыз алтыншы қара сөзінде жазады: «Пайғамбарымыз салалаһу һайлайһи уәсәләмнің хадис шарифинде: «Мен лә хаяһү уә лә иманун ләһу» кімнің ұяты жоқ болса, оның иманы да жоқ» деген. Біздің қазақтың өзінің мақалы да бар: «Ұят кімде болса, иман сонда» деген. Енді бұл сөзден білінді, ұят өзі иманның бір мүшесі екен. Олай болғанда, білмек керек, ұят өзі қандай нәрсе»-деп, ұяттың бірнеше түрін бөліп көрсетеді. Абайдың осы қара сөзінде «ұят болса – иман сонда» деген мәселеге көңіл бөліп, алдымен «иман» сөзіне тоқталайық.

Иман – араб тілінен шыққан «сену» деген сөз. Иман дегеніміз – иланған көңілімен ықтияр болушылық. Иман-сенім, адам сенімсіз, үмітсіз, армансыз өмір сүре алмайды. Сенім дегеніміз – адамның өмірде өзі ұстанатын принциптері мен мұраттарына терең негізделген нанымы. Қазіргі тәуелсіз елімізде ғасырлар бойы халқымыздың көкірегіне ұялап, қанына сіңген ислам дінінің имандылық қағидаларын адамдар арасындағы ізгілі, қайырымдылық, адалдық, әділдік қарым – қатынас негізіне алып, жас ұрпақты тәрбиелеуге пайдаланудың сыры тым тереңде жатыр.

Адамгершілік туралы

Адамның адамгершілігі – оның жоғары қасиеті, былайша айтсақ, кісілігі. Оның негізгі белгілерінің бірі – адамдық ар – намысты ардақтау, әр уақытта жақсылық жасауға ұмтылу, соған дайын болу, «Өзің үшін еңбек қылсаң, — дейді Абай, — өзі үшін оттанған хайуанның бірі боласың. Досыңа достық – қарыз іс, дұшпаныңа әділ бол». Ақылды, мейірімді адам кез келген уақытта өзгенің жақсылығын бағалағыш болып келеді. Арлы адам – ардақты. Біздің ортамызға осы сапаларды бойына сіңіріп қана қоймай, өзінің қоршаған ортаға таратушы болуың керек.

«Осы күнге менің көрген кісілерім ұялмақ түгіл, қызармайды да. «Ол істен мен ұятты болдым дедім ғой, енді нең бар? – дейді. Я болмаса, «жә, жә, оған мен – ақ ұятты болайын, сен өзің де сүйтпеп пе едің?» — дейді. Немесе «пәленше де, түгенше де тірі жүр ғой, пәлен қылған, менікі оның қасында несі сөз, пәлендей, түгендей мәнісі бар емес пе еді?» — деп ұялтамын десең, жап – жай отырып дауын сабап отырады. Осыны ұялған кісі дейміз бе, ұялмаған кісі дейміз бе? Ұялған десек, хажис анау, жақсылардан қалған сөз анау. Осындай адамның иманы бар дейміз бе, жоқ дейміз бе?!». Осы сөздер арқылы Абай ұяттың иман үшін қаншалықты маңызы бар екендігін көрсеткісі келген сияқты. Өз күнәсін мойындамай, ақталушылардың бойында нендей иман, нендей ұят қалғанын сөз етеді.

Жалпы алғанда, Абайды ар-ұят пен шынайы иманға қатысты айтқан орынды өсиеттері жетерлік. Олардың әрқайсысының алтындай құны, ауыр салмағы бар. Әрбіреуі адамгершілікке жетелеп, адамнан емес, Алладан ұялуға шақырады. Осыны дұрыс бағалай алғаны үшін де Абай нағыз тарих болғаны анық.

Стартует прием заявок на участие в интеллектуальной игре «Кто умнее?»

Сымбат Айдархан
-
0

 Фонд Нурсултана Назарбаева и Фонд развития государственного языка приглашают принять участие учеников 9, 10 и 11 классов в ежегодном международном онлайн-турнире по интеллектуально-познавательной игре «Кто умнее?».

Что получит ребенок от участия в данной игре: развитие интеллектуальных и познавательных способностей, развитие памяти и воображения, творческую активность, познания в культуре, истории и ценные призы.

Игра «Кто умнее?» проводится с 2016 года. Игра каждый год совершенствуется, добавляются новые вопросы. По итогам предыдущих игр 50 старшеклассников из разных регионов республики стали победителями и обладателями специальных дипломов и ценных призов (ноутбуков, планшетов и смартфонов).

Рабочим языком турнира является казахский, русский или английский язык, по желанию участника.

Заявки на участие в онлайн турнире будут приниматься с 1 июня по 1 июля 2021 г. В турнире могут участвовать все желающие старшеклассники республики и зарубежья (9,10,11 классы), предварительно отправившие свои заявки на специальную страницу турнира на сайте www.qazaq-found.kz.

I и II туры проводятся с 1 июля по 1 сентября 2021 г. удаленно, в онлайн режиме. Заключительный финальный тур пройдет в г. Нур-Султан.

Церемония награждения победителей будет проходить в сентябре 2021 года в г. Нур-Султан, в Центре развития «Nazarbaev ortalygy». Участникам, показавшим наилучшие результаты в финальном туре, будут вручены ценные призы и специальные дипломы.

С текстом Положения турнира можно ознакомиться на сайтах   Фонда Нурсултана Назарбаева www.fnn.kz и Фонда развития государственного языка www.qazaq-found.kz, а также на сайте «kimbilgish.kz» и в официальных социальных сетях Фондов.

Справки по телефонам: 8(7172) 27-26-09

ПОЛОЖЕНИЕ

О международном онлайн турнире по интеллектуально-познавательной мобильной игре «Кто умнее?» среди старшеклассников

  1. 1. ОБЩИЕ ПОЛОЖЕНИЯ

1.1. Фонд Нурсултана Назарбаева и Фонд развития государственного языка объявляют международный онлайн турнир по интеллектуально-познавательной мобильной игре «Кто умнее?» (далее – Турнир).

1.2.  Цели и задачи Турнира:

—  выявление одаренных и талантливых детей;

— стимулирование развития интеллектуальных и познавательных способностей учащихся, развитие у них памяти и воображения, творческой активности;

—  пропаганда знаний;

— воспитание у подрастающего поколения духа патриотизма;

—  привитие школьникам интереса к познанию мира, знакомству с историей, культурой и традициями казахского народа;

—  организация досуговой деятельности среди школьников.

1.3. Учредителем Турнира является Фонд Нурсултана Назарбаева.

Партнером и организатором Турнира является Фонд развития государственного языка.

1.4.  Вся информация о Турнире размещается на сайтах организаторов Турнира www.fnn.kz и www.qazaq-found.kz, на сайте «kimbilgish.kz» и в официальных социальных сетях Фондов.

  1. УСЛОВИЯ ПРОВЕДЕНИЯ ТУРНИРА

2.1. Турнир будет проходить на основе интеллектуально-познавательной игры «Кто умнее?», состоящей из базы вопросов на темы: спорт, XX век, XXI век, вокруг света, искусство, история Казахстана, природа Казахстана, здоровье, наука.

2.2. Программа игры разделит участников на пары, где один победивший продолжит игру с остальными участниками Турнира.

2.3. Игра будет продолжаться до тех пор, пока не определится один победитель, сумевший обыграть своих соперников на всех этапах игры.

2.4. Статистика игры покажет итоговый результат, где будет указано точное количество набранных баллов каждого участника Турнира в виде рейтинга.  Победителем считается тот, кто наберет больше правильных ответов.

2.5. Игровой процесс состоит из 6 раундов, по 3 вопроса на каждый раунд.  В качестве помощи и подсказки, участнику дается возможность применить функцию 50/50. Эта функция позволяет убрать два неверных ответа. Всего на один ответ участнику выделяется 40 секунд времени, в случае если он не успел дать ответ, результат считается неверным.

2.6. В каждом раунде участнику дается возможность выбора категории из доступных 9 категорий. Предусмотрена функция «сдаться», игрок вправе закончить игру досрочно, но при этом ему будет засчитан проигрыш. В правилах игры предусмотрена система защиты от взлома и мошенничества.

2.7. Рабочий язык проведения Турнира казахский, русский или английский язык по желанию участника. Участники будут поделены на группы по языковой принадлежности.

2.8. В Турнире не могут участвовать победители прошлых игр.

  1. СРОКИ ПРОВЕДЕНИЯ ТУРНИРА

3.1. Объявление о начале Турнира публикуется на сайтах Фонд Нурсултана Назарбаева — www.fnn.kz, Фонда развития государственного языка — www.qazaq-found.kz, на сайте https://kimbilgish.kz и в официальных социальных сетях Фондов.

3.2. Заявки на участие в Турнире будут приниматься с 1 июня по 1 июля 2021 года. В Турнире будут участвовать все желающие старшеклассники республики и зарубежья (9,10,11 классы), предварительно отправившие свои заявки на участие на специальную страницу Турнира на сайте www.qazaq-found.kz.

3.3. Первый тур будет проводиться с 1 июля по 1 августа 2021 года удаленно, в онлайн режиме. Целью первого тура является отбор претендентов для дальнейшего участия, освоение общего игрового процесса участниками, обучение и настройка профайла участника.

3.4. По итогам I тура участники, показавшие наилучший общий результат автоматически переходят во II тур.

3.5. Все прошедшие отборочный тур участники будут уведомлены по электронной почте и через смс.

3.6. Второй тур будет проходить с 1 по 31 августа 2021 года удаленно, в онлайн режиме. Участники будут поделены на группы, согласно выбранному языку (казахский, русский или английский).

3.7. Заключительный финальный тур пройдет в сентябре 2021 года в Нур-Султане. В финале участвуют победители II тура, которые поборются за призовые места (1, 2, 3 места) в итоговом туре. По итогам финального тура определяются победители, набравшие наибольшее количество баллов.

  1. Подведение итогов турнира

4.1. Церемония награждения победителей будет проходить в сентябре 2021 года в Нур-Султане, в Центре развития «Nazarbaev ortalygy».

4.2 Участникам, показавшим наилучшие результаты в финале вручаются ценные призы и специальные дипломы.

4.3. Информация об итогах Турнира будет размещена на сайтах Фонда Нурсултана Назарбаева и Фонда развития государственного языка, и в официальных социальных сетях Фондов.

«Кім білгіш?»: жоғары сынып оқушылары арасында онлайн турнир басталды

Сымбат Айдархан
-
0

Нұрсұлтан Назарбаев Қоры мен Мемлекеттік тілді дамыту қоры «Кім білгіш?» интеллектуалды-танымдық ойыны бойынша 9, 10 және 11 сынып оқушылары арасында жыл сайынғы халықаралық онлайн турнирге қатысуға шақырады.

Оқушы бұл ойынға қатысудан не алады: зияткерлік және танымдық қабілеттерін дамыту, есте сақтау, елестету қабілеттерін, сонымен қатар шығармашылық белсенділіктерін арттыру, елдің мәдениетімен, тарихымен танысу және  бағалы сыйлықтар.

«Кім білгіш?» турнирі 2016 жылдан бастап өткізіліп келеді. Ойын жыл сайын жаңартылып, жаңа сұрақтар қосылуда. Алдыңғы ойындардың қорытындысы бойынша республиканың әр өңірінен келген 50 жоғары сынып оқушылары арнайы дипломдар мен бағалы сыйлықтардың иегерлері атанды (ноутбук, планшет және смартфон).

Ойынды қатысушының қалауы бойынша қазақ, орыс немесе ағылшын тілінде ойнауға болады.

Онлайн-турнирге қатысуға өтінімдер 2021 жылдың 1 маусымы мен 1 шілдесі аралығында қабылданады. Турнирге өз өтінімдерін www.qazaq-found.kz  сайтындағы турнирдің арнайы парақшасына алдын ала жіберген республиканың  және шет елдердің барлық орта мектеп оқушылары (9,10,11 сыныптар) қатыса алады.

I және II кезең 2021 жылдың 1 шілдесінен 1 қыркүйегіне дейін қашықтан, онлайн режимінде өткізіледі. Қорытынды кезең Нұр-Сұлтан қаласында өтеді.

Жеңімпаздарды марапаттау рәсімі 2021 жылдың қыркүйек айында Нұр-Сұлтан қаласындағы «Nazarbaev ortalygy» даму орталығында өтеді. Ақтық кезеңде үздік нәтиже көрсеткен қатысушыларға бағалы сыйлықтар мен арнайы дипломдар табыс етіледі.

Турнир ережесімен Нұрсұлтан Назарбаев қорының www.fnn.kz, Мемлекеттік тілді дамыту қорының www.qazaq-found.kz,  «kimbilgish.kz» сайттарында, сонымен қатар қорлардың ресми әлеуметтік желілерінде танысуға болады.

Анықтама телефоны: 8 (7172) 27-26-09

«Кім білгіш?» интеллектуалды-танымдық мобильді ойыны бойынша жоғарғы сыныптар арасында өтетін халықаралық онлайн турнирдің

ЕРЕЖЕСІ

  1. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1.1. Нұрсұлтан Назарбаев Қоры мен Мемлекеттік тілді дамыту қоры «Кім білгіш?» интеллектуалды-танымдық мобильді ойыны бойынша жоғарғы сыныптар арасында халықаралық «Кім білгіш?» онлайн турнир өткізеді (әрі қарай Турнир).

1.2.  Турнирдің мақсаты мен міндетері:

— дарынды балаларды анықтау;

— оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін дамытуға және оқу-танымдық қабілеттерін ынталандыру, олардың есте сақтау қабілеті мен шығармашылық белсенділіктерін арттыру;

— білімді насихаттау;

— өскелең ұрпақты отансүйгіштік сезімге тәрбиелеу;

— әлемді танып-білуге қызығушылығын арттыру, қазақ халқының тарихы, мәдениеті және дәстүрі туралы білімдерін жетілдіру мен тереңдету;

— оқушылардың бос уақытын тиімді өткізуге ықпал ету.

1.3. Турнир құрылтайшысы — Нұрсұлтан Назарбаев Қоры.

Байқау өткізудегі ұйымдастырушы мен серіктес – Мемлекеттік тілді дамыту қоры.

1.4. Турнир туралы барлық ақпаратпен ұйымдастырушылардың www.fnn.kz және www.qazaq-found.kz, сонымен қатар  https://kimbilgish.kz сайттары мен ресми әлеуметтік желілерінде танысуға болады.

  1. ТУРНИРДІ ӨТКІЗУ ШАРТТАРЫ

2.1. Ойын спорт, ХХ ғасыр, ХХІ ғасыр, әлемде, өнер, Қазақстан тарихы, Қазақстан табиғаты, денсаулық, ғылым тақырыптарындағы сұрақтардан тұратын «Кім Білгіш?» интеллектуалды-танымдық ойыны бойынша өтеді.

2.2. Ойын бағдарламасы қатысушыларды жұптарға бөліп, жеңіске жеткен ойыншы Турнирдің басқа қатысушыларымен ойынды жалғастырады.

2.3. Ойын барлық деңгейлерде қарсыластарын ұтып шыққан жеңімпаз анықталғанға дейін жалғастырылады.

2.4. Ойын статистикасы Турнирдің әр қатысушысы жинаған нақты ұпайлар берілген рейтинг түрінде қорытынды нәтижені көрсетеді.  Ең көп дұрыс жауап берген қатысушы жеңімпаз аталады.

2.5. Ойын әрқайсысы 3 сұрақтан тұратын 6 раундтан тұрады. Көмек ретінде қатысушыға 50/50 қызметін пайдалануға мүмкіндік беріледі. Қатысушыға бір сұраққа жауап беруге 40 секунд уақыт беріліп, сұраққа жауап беруге үлгермеген жағдайда нәтиже қате деп саналады.

2.6. Қатысушыға әр раундта қолжетімді 9 категориядан кез-келгенін таңдап алу мүмкіндігі беріледі. Ойыншы «жеңілу» функциясы арқылы ойынды мерзімінен бұрын аяқтауға құқылы, алайда оның көрсеткіші ойыннан жеңіліс тапқан болып саналады. Ойын ережесінде алаяқтықтан қорғану жүйесі қарастырылған.

2.7. Турнир ойыншының таңдауы бойынша қазақ, орыс немесе ағылшын тілінде өткізіледі.  Қатысушылар таңдаған тілге сәйкес топтарға бөлінеді.

2.8. Турнирға бұрынғы ойын жеңімпаздары қатыса алмайды.

  1. ТУРНИРДІ ӨТКІЗУ УАҚЫТЫ

3.1. Турнирдің басталуы туралы хабарлама Нұрсұлтан Назарбаев Қорының www.fnn.kz және Мемлекеттік тілді дамыту қорының https://kimbilgish.kz сайттары мен ресми әлеуметтік желілерінде жарияланады.

3.2. Турнирге қатысу өтінімдерін қабылдау мерзімі — 2021 жылдың 1 маусымынан 1 шілдесіне дейін. Турнирге www.qazaq-found.kz сайтының арнайы байқау парақшасына алдын-ала қатысуға өтінім жіберген республиканың және шет елдің жоғарғы сынып оқушылары (9,10,11 сыныптар) қатыса алады.

3.3. Бірінші тур 2021 жылдың 1 шілдесінен 1 тамызға дейін онлайн режимінде өтеді. Бірінші турдың мақсаты келесі турға өтетін ойыншыларды іріктеу, қатысушылардың жалпы ойын шарттарымен танысуы, меңгеруі.

3.4. I тур қорытындысы бойынша ең үздік жалпы нәтиже көрсеткен қатысушылар автоматты түрде ІІ турға өтеді.

3.5. ІІ турға өткен қатысушылар смс пен электронды пошта бойынша хабарландырылады.

3.6. Екінші тур онлайн режимінде 2021 жылдың 1 — 31 тамыз аралығында өтеді. Қатысушылар таңдаған тілге (орысша немесе қазақша, ағылшынша) сәйкес топтарға бөлінеді.

3.7. Қорытынды тур 2021 жылдың қыркүйек айында Нұр-Сұлтан қаласында өтеді. Финалда ІІ тур жеңімпаздары жүлделі орындарға (1, 2, 3 орындар) таласады. Финалдың қорытындысы бойынша ең көп ұпай жинаған жеңімпаздар анықталады.

  1. ТУРНИРДІҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫН ШЫҒАРУ

4.1. Жеңімпаздарды марапаттау рәсімі 2020 жылдың қыркүйек айында Нұр-Сұлтан қаласының «Nazarbaev ortalygy» дамыту орталығында өтеді.

4.2. Финалда ең үздік нәтиже көресеткен қатысушылар бағалы сыйлықтар және арнайы дипломдармен марапатталады.

4.3. Турнирдің қорытындысы Нұрсұлтан Назарбаев Қоры мен Мемлекеттік тілді дамыту қорының сайттарында және Қордың ресми сайттарында жарияланады.

1...161718...638638 беттен 17 бет
© copyright 2017. Барлық құқықтар қоғалған
Меншік иесі "Skills Academy" ЖШС
Жасақтаушы Agatay.kz