Қадыр Мырза Әлі – ұлт ақыны. Қазақ деген тегі мықты, тарихы бай, тағдыры күрделі, түйсігі мың қатпар, қалтарысты, астарлы, тысты, алапат тілді, қабілетті қаһарман, қайсар халықтың тұңғиығына бойлап, кеңдігіне кепіл боп, бітімімен біте қайнасып, ұлылығын, рухын, ар-ұятын, үмітін барынша әспеттей отырып, кемшіннің мінін, қайғысын, сорын азаматтық тұрғыда қазып айта алған, сыншыл да ойшыл ақын.
Күләш Ахметова
Неге ауылдың лайладым бұлағын?
Неге аттым тауешкінің лағын?
Қадыр Мырзалиев
Оның қаламынан туған ертегілер мен балладалар, сюжетті өлеңдер мен пейзаждар, мысалдар мен мазақтамалар, жаңылтпаштар мен жұмбақтар, санамақтар мен диалогтер қазақ балалар әдебиетінің классикасына қосылып, сәби оқушының рухани тәбетін ашып, ой-санасын оятар хрестоматиялық үлгілерге айналды.
Әбіш Кекілбаев
Білгенге маржан. Орал қаласында Қадыр Мырзалиев атындағы Өнер және мәдениет орталығы орналасқан. Орталықта түрлі шаралар мен әдеби-мәдени кештерді өткізуге арналған концерт, конференция залдары, амфитеатр және кітапхана бар. Орталық залдар заманауи техника құралдарымен қамтылған.
Ғимарат алдындағы үлкен LED экранда қаламгердің афоризмдері жазылған және
фотосуреттерінен жасалған бейнеролик көрсетіліп тұрады. Сондай-ақ мұнда келушілер
қаламгердің пайдаланған заттары және жеке кітапхана қорын тамашалай алады.
*******
Қадыр Мырзалиевтің тақырыптарының бірі – табиғатты жырға қосу. Ақын табиғат сұлулығын «Нұр», «Түн кірпігін ілмеді», «Шалкөде жайлауы» атты өлеңдерінде ерекше бір сыршылдықпен жырлайды. Ал «Мүйізтұмсық немесе миллионның тағдыры» немесе «Қызыл кітап» шығармаларында экология мәселесін көтерді. «Адам өрісі кеңіген сайын аң-құстың өрісі тарыла түседі» деп ақынның өзі айтқандай, адам баласы өзінің де табиғаттың бір бөлшегі екенін ұмытып, оған қол салғанын күйіне баяндады. Поэмадағы лирикалық кейіпкер табиғатты жойып алудан қорқады:
Шынтақтаған жастықты
Көрінеді
Аққу-қазды жаныштап жатқандайын.
Өкпелетпеу керек қой қожайынды.
Айта алмайсың халыңды,
Не жайыңды.
Ұстай беріп айырды
Шошып кетем
Шаншығалы жатқандай дәу жайынды!
Ақын өзінің азаматтық үнін, көкейкесті ойын былай білдіреді:
…Аяймын мен анасыз,
Атасызды,
Аяймын мен құлынсыз,
Ботасызды.
Хайуанатқа жасаған қиянатың –
Бауырыңа жасаған опасыздық! –
деп, күйіне отырып, кешірім сұрайды:
Кешіре гөр біздерді,
Әулие көл!
Кешіре гөр біздерді,
Қыр киелі!
Автор табиғатты қорғауды тек ел аумағында ғана емес, бүкіл ғаламшараралық мәселе ретінде қарастырып, оқырманды Америкаға да, Африкаға да, Еуропаға да апарады, бір кездерде мұнда адам саудасы болғанын да айтады.
Кейбір халықтың жойылып кеткенінен шошынады. Қандай да болсын, зорлық-зомбылықтан бас тарту қажеттігін түсіндіреді. Бір кезде елімізде мекендеген аңдарды түгендейді, соларды жоқтайды.
Поэманы не себепті «Қызыл кітап» деп атағанын аңғартады:
…Қызыл кітап –
Мезгілсіз кеткендердің
Бастарына қойылған қызыл шырақ!
… Қызыл кітап –
Опат боп кеткен аңның,
Бастарына қойылған қызыл күмбез.
Ақын саналы адам болғандықтан, табиғатты қорғау парызымыз екенін
айта келе:
Орнында ма санамыз?
Күшіміз де?!
Мамонт құсап
Жігіттік,
Азаматтық
Қалған жоқ па көміліп ішімізде?! –
деп ойлануға шақырады. Ата-баба салтын ұмытпау керектігін есімізге салады:
Жақсылықтың алдында бас иетін
Бабалардың не істейміз өсиетін?!
Жер жоғалтса, не болмақ перзенттерін?
Ер жоғалтса, не болмақ қасиетін?!
Табиғат пен адам арасындағы үндестік, қоршаған ортаны қорғаудың
маңыздылығын поэмада былайша түйіндейді:
Одан көріп,
Ақыры бұдан көріп,
Таласқаннан не таппақ құлан, керік?!
Жоғалтқанды жоқтаған жөн болғанмен,
Жоғалтпаған жақсырақ одан гөрі!
Дереккөз: Қазақ әдебиеті. Жалпы білім беретін мектептің 11-сыныбының
жаратылыстану-математикалық бағытына арналған оқулық.
Р.Зайкенова, Р.Сакенова, Л.Н.Нұрланова
Басқа да материал:
