Тақырыбы: Әлемді философиялық талдаудың негіздері: сана, жан және тіл
Жоспар:
1. Фәлсафа дәстүріндегі жан, ақыл, парасат, рух ұғымдары.
2. Философидағы сана мәселесі. Бейсаналықтың философиядағы негізгі
концепциялары
3. Қазіргі Қазақстанның рухани жаңғыруы аясындағы ұлттық сана-сезім.
4. Ойлау және тіл.
1. Жан, ақыл, парасат, рух мәселесі философиялық танымның негізгі мәселелері.
Антикалық философиясында рух пен парасаттың космологизмімен ерекшеленеді. Жан,
ақыл, парасат, рух мәселесі Пифагор философияында адамның антропологилық
құрылымымен байланыстырыла түіндіріліп, рух – жоғарғы ақыл, ақыл (төменгі), өмір –
тныс алу және дене деп қарастырылса, Платон боынша рух- ноус, ақылды жан, ақылды емес жан және дене бөлген.
Ортағасыр дәстүріндегі рух пен жанның теологиялық түсінігі қалыптасқан. Рух –
құдайлы бастама, жан – жеке сана, дене – табиғи бастама ретінде түсіндіріледі.
Танымдық тұрғыдан қарағанда, сана – дүниені бейнелеудің ең биіе, тек адамға тән
идеалдық формасы. Сана белгісіз, ғайыптан пайда болған, дайын күйінде біздің миымызға енген құбылыс емес. Іштен де тумайды.
Әрине, адам бойында атадан балаға көшетін кейбір нәсілдік бейімділік, қабілет те болады. Оның дамуы да түрлі жағдайларға байланысты. Бірақ сана ондай қабілет емес. Сана адам миына байланысты пайда болады.
Ал ми – оның мекені. Сана адам миы қызметінің жемісі. Адам өз түсіктері арқылы сыртқы дүниедегі құбылыстарды қабылдап, лынған ақпараттарды жүйке жүйелерарқылы арнаулы ми бөліміне жеткізеді, осы сәттен сараптау басталады. Ол өте күрделі биоэлектрлік «кванттық өрістер» негізінде жүреді.
2. Сананы онтологиялық мәселе ретінде түсіну сана фактілерін, сана феномендерін, сананың қалыптасуын қарастыруды қамтиды. Сана тек адамда болғандықтан,сана мәселесін қарастыруда антропосоциогенез адамның пайа болуы мен дамуының сатыларын талдау маңызды.
Антропогенездің негізгі концепциялары.
— Теологиялық концепция (креационизм) адамды Құдай жаратты. Жаратылыс
эволюция емес, Құдайдың бір мезеттік акті. (христиандық теология и т.б.)
— Биологиялық концепция (дарвиннің эволюция теориясы) – адам табиғи жолмен
адам тәріздес маймылдардан биологиялық эволюция заңдар негізінде пайда болды. (Ч.
Дарвин, Ф. Энгельс, К.Маркс, В. Ленин, марксизм, позитивизм)
— Адамның ғарыштық эволюция концепциясы – адам ғарыштық, биологиялық
эволюция заңдары арқылы космостық және биологиялық организмдердің эволюциясының және Ғарыштық Ақыл нәтижесінде пайда болды. (Махатмы, Е. Блавтская, Ф.Л Дью, Е. Рерих және т.б.)
3. Қазақстандық тұлға санасының ашықтығы: әлемдік үдерістерді түсіну,
өзгерістерге дайын болу, алдыңғы қатарлы елдердің тәжірибесінен үйренуге
қабілеттіліктерінен көрінеді. Қазіргі Қазақстанның рухани жаңғыруы аясындағы ұлттық
сана-сезімді жанжақты қарастыру және көтерудің маңызы – ұлттық сананың әртүрлі
полюстерінің ымыраға келтіруді білдіред. Рух дегеніміз — өзіндік сезіну, ұғыну арқылы
жететін сананың ең жоғарғы сатысы. Адамның сана-сезімі қашанда таптық, топтық,
қоғамдық сана-сезімдерге тығыз байланысты. Қазақ халқының руханиятына – оның өзіне тән дүниесезімі, құндылықтыры жатады.
4. Ойлау және тіл. Адамның ойлану әрекетi тiкелей сезiмдiк таным үрдiстерiмен
ғана емес, тiлмен де, сөйлеумен де тығыз байланысты. Осындай ерекшелiк адам
психикасының жануарлар психикасынан сапалық өзгешелiгiн көрсетедi. Жануарлардың қарапайым ойы нақтылы әрекетке байланысты, ол жанама, абстракты ой бола алмайды. Адам сөйлеу, дыбысты тiл нәтижесiнде нәрселер мен құбылыстардың мәндi, тұрақты белгiлерiн ой арқылы бейнелей алады. Бұл ретте, тiл адамның ойының заттық қабыршағы болып табылады. Адамның ойы әрбiр нәрсенiң сипаты мен қасиеттерiн сөз арқылы ажыратып көрсете алады. Сөйтiп, заттар мен құбылыстарды әртарапты танып бiлуге мүмкiндiк туады.
Адам тiлдiк материалдар негiзiнде ойланады. Өз ой-пiкiрлерiнiң жүйесiн, нәрселер
жайындағы нақты түсiнiктерiн жасайды. Әрбiр ойдың ақиқаттығы ой талқысы арқылы
қарастырылады. Адам ойының жүйелi болып, оның нәрселердiң мәнiн түсiнiп бiлуi сөйлеу арқылы жүзеге асып, өзгелерге жеткiзiледi. Адамның ойы тiлмен, анық сөйлеумен тығыз байланысты және ойлау осы тiлдiк материал арқылы өзiнiң шындығы мен ақиқаттығын бейнелей алады.
Ойлаудың қоғамдық мәнi. Ойлаудың тiлмен тығыз байланысты болуы және оның
қоғамдық мәнi адам ойлауы дамуының қоғамдық-тарихи сипатта болатындығын көрсетедi. Адамның дүниетанымы, бiлiмi және өмiр тәжiрибесiнен жинақтаған мағлұматтары ұрпақтан-ұрпаққа мұра болып ауысып отырады. Бұл – тарихи фактор. Адам ақыл-ойының дамып жетiлуi мен бiлiмнiң өсуi әрбiр ұрпақ жасаған бiлiм қорын меңгерiп, оларды әлеуметтiк өмiр қажеттiлiктерiн қанағаттандырып отыруға пайдаланады. Сөйтiп, тарихи даму адам баласының қоғам өмiрiндегi қарым-қатынасын нығайтады.
Өзіндік бақылауға арналған сұрақтар:
1) Жан туралы ғылыми пікірді ұсынған шығыс ойшылы:
A. Ибн Сина*
B. Демокрит
C. Лукреций
D. Платон
E. Аристотель
2)Психиканың функциясы:
A. Белгілі бір адамға тән тұрақты құрылымдарды сәулелендіру
B. Механикалық енжар көшіру
C. Адамның өміріндегі барлық түсініксіз құбылыстарды бейнеле
D. Дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру
E. Қоршаған дүниені бейнелеу*
3)Сана :
A. Белгілі-бір адамға тән іс-әрекеттің қандай да бір сапалық-сандық деңгейін қамтамасыз
ететін тұрақты құрылымдар
B. Адамның ішкі мазмұны
C. Адамның барлық психикалық қызметінің жалпы қасиеті болып табылатын бейнелеудің
ерекше формасы
D. Дүниетанымдық көзқарас
E. Объективті дүниенің субъективті таңдамалы бейнесі*
Дереккөз: «Алматы технологиялық университеті» АҚ , Тағам өндірісі факультетінің дәрісі
Басқа материалдар:
