Рефератты қалай жазған дұрыс?

«Реферат» сөзі латын тілінен шыққан және оны сөзбе-сөз аударатын болсақ, ол  «баяндау, хабарлау» деген мағына береді. Іс жүзінде барлық сөздіктер бұл сөдің мағынасын бірдей ашады.

Реферат — жазбаша түрдегі кітаптың мазмұнының, ғылыми мәселелердің, жаттығулардың, ғылыми зерттеу нәтижелернің қысқаша мазмұндалуы, белгілі тақырыпқа баяндама, әдебиет тізімі мен басқа да көздерге шолу жасайтын белгілі бір тақырыптағы баяндама.

Рефератпен жұмыс жасаудың 4 негізгі бағыты көрсетіледі:

1. Рефератпен жұмыс істеудің негізгі кезеңдері
2. Рефераттың құрылымы
3. Рефератты ресімдеудегі талаптар
4. Рефератты қорғау

1. Рефератпен жұмыс істеудің негізгі кезеңдері
— тақырыпты таңдап онымен танысу;
— реферат тақырыбы бойынша ақпарат көздерін табу
— әдебиттерді зерттеу
— жиналған материалдың жүйелілігі
— рефератты жазу

Рефератты жазудағы ең басты кезеңнің бірі — тақырыпты таңдау. Реферат тақырыбын таңдаған кезде барынша дербестік көрсеткен дұрыс. Сіздің қызығушылығыңыз бен икемділігіңізге келетін тақырып таңдалып, сол тақырыпқа сай жұмыс жасалғанда, оның нәтижесі әсерлі болады. Алайда, сіз  тапсырманы формальды түрде емес, адал орындайтын болсаңыз, әдіскер ұсынған тақырып та сізді қанағаттандыра, қызықтыра алады. Реферат сәтті болуы үшін қажетті материалдар мен әдебиттерді іздеп табу керек. Бұл үшін ақпаратты алудың негізгі көздерімен танысқан дұрыс: анықтамалық және библиографиялық басылымдармен және кітапхананың мерзімдік басылымдарымен.

Әдебиеттерді зерттеуді тақырып атауынан бастау керек. Әдебиетті зерттеген кезде оларға кейін көңіл аудару үшін негізгі ойлар мен ережелерді, дәлелдерді, дәлелдемелерді, тұжырымдамаларды белгілеп алу керек. Келтірілген деректер мен маңызды тұжырымдамаларға көңіл бөліңіз, ыңғайлы болу үшін оларды карточкаларға жазып қойыңыз. Толық библиографиялық басылымды карточкада көрсетуді ұмытпаңыз.

Әдебиет көздерін зерттеп біткеннен кейін жиналған материалды жүйелеу мен талдау жұмысы басталады. Карточкалар мен конспекттерді қарап шығу нәтижесінде қажетті мәлімет рефераттың мақсаты мен міндеттеріне сәйкес жіктеледі. Осы кезеңде жұмыстың соңғы жоспары анықталып, материалдың ой салуымен жаңа сюжеттер пайда болады. Егжей-тегжейлы жоспар жасау қажет. Сол уақытта рефераттың негізгі бөлігінің жалпы құрылымы анықталады.

Материалды топтастыру — техникалық жұмыс емес. Деректерді іріктеудің өзі жұмыс болжамдарын әзірлеуді көздейді. Бұл ретте барлық тарау толығымен материалмен қаматамасыз етілмеуі мүмкін. Ол карточкаларды тараулар бойынша жіктеген кезде анықталады. Мұндай жағдайда дереккөздерді қайтадан қараған немесе рефераттың жалпы құрылымын не жеке бөліктерін қарап шыққан дұрыс.

Материалды жүйелеудің соңғы нәтижесі бір мағыналы қатаң тексерілген тұжырымдама жасау болып табылады. Рефератты жазу — соңғы кезең болып табылады. Әрбір тармағы материалмен қамтамасыз етілген, жақсы ойластырылған жоспар болса, реферат жазу қиындық әкелмейді. Рефератты кіріспеден емес, негізгі бөлімнен бастап жазған дұрыс. Негізгі бөліммен жұмыс жасау барысында ғана әдебиеттер мен дереккөздерді түсінуге болады.

Шығармашылық үдерісі нәзік әрі дара болып келеді. Барлық авторларға ортақ мынадай ережелер бар:
— жұмыстың жүйелілігі
— тиянақтылық
— асығыстықтың болмауы

2. Рефераттың құрылымы 
Рефераттың белгілі бір тақырыпты зерттеу нәтижесінің жазбаша түрдегі қысқаша баяндауы ретінде белгілі бір құрылымы бар.
— рефераттың жоспары (бөлімдер мен тармақтарды көрсету керек)
— кіріспе (тақырыптың өзектілігі, рефераттың жазудың мақсаты)
— негізгі бөлім
— қорытынды (нақты, қысқаша 1-2 бет болуы керек )
— пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе мен қорытынды негізгі бөлім бойынша жасалған жұмысты түсіндіруі керек.
Кіріспе — рефераттың міндетті және маңызды бөлігі. Ол арқылы жасалған жұмыс деңгейін, рефераттың мақсатының түсіндірілуін және оның жұмыста қаншалықты дербес екенін анықтауға болады. Кіріспеде дәйекті түрде тақырыптың өзектілігі айтылады (дәлелдеу). Не себепті берілген сұрақ ғылыми қызығушылық тудыратындығын көрсету және ұсынылатын материал мен қазіргі заманның байланысы бар ма екендігін айту.

Кіріспе құрылымды келесі сөздермен «Реферат кіріспеден, … тараудан, қорытындыдан тұрады. Кіріспеде жұмыстың негізгі идеялары көрсетілген. 1-ші тарау … арналады, 2-ші тарауда … сөз болады. Қорытындыда негізгі тұжырымдар көрсетіледі» сипаттаумен аяқталады.

Негізгі бөлім берілген тақырыпты зерттеуге арналған. Бұл бөліктің атауы реферат атауымен аталады. Бұл бөлік ең үлкен болып, жұмыстың 3/2 бөлігін алуы керек. Барлық тараулар мен тармақшаларда қысқаша әрі нақты атау болу керек. Материалды баяндауда қисынды сақтау керек. Рефераттың негізгі бөлімінде түрлі дереккөздерінен алынған мәліметтерден басқа келтірілген деректерге сүйенетін, яғни жұмысты толық  немесе оның кез келген жеке тармақшасын құруға арналған міндет — зерттеме — қорытынды формуласын пайдалану арқылы  өзіңіздің пікірлеріңіз бен қисынға келтірілген тұжырымдарыңыз болғаны дұрыс.

Қорытынды негізгі бөлімнен шығып нақты әрі қысқаша болуы керек.  Пайдаланылған әдебиеттер тізімі — тақырыпқа байланысты бүкіл әдебиеттердің емес, осы рефератты жазуда пайдаланылған ақпарат көздерінің тізімі болып табылады. Оған сілтемеде көрсетілген әдебиеттер де кіреді.

3. Рефератты ресімдеудегі талаптар
Көлемі 10 беттен кем емес, А4 форматында, шрифті  — 14 Times New Roman немесе 12 Arial KZ, интервалы 1,0.

Титулдық бетте рефераттың тақырыбы мен кітапхана көрсетіледі. Рефераттың жазылуының жылы мен орны астыңғы жақта ортасында, жеке бетте конкурсқа қатысудың сұранымы болады. Сұраным формасы:
Қатысушының аты-жөні, тегі:
Жасы
Қысқаша биографиясы (эссе)
Кітапхана
Тақырыбы
Мекен-жайы, байланыс телефоны, e-mail

Рефератпен жұмыс жасаған кезде ақпарат көздеріне сілтеме жасап, сонымен қоса оларды дұрыс ресімдеу керек.
Сілтемені:
— дәйексөздерде
— сандарды, деректерді, атауларды көрсеткенде
— ұйғарымдарды анықтаған кезде жазу керек.

Сілтемелер түрлі тәсілдермен ресімделеді. Мысалы: жолма-жол әр беттегі келтірілген сандар мен дәйексөздер «1-ден бастап әрі қарай» сандармен белгіленеді немесе саны артатын «жұлдызшалармен» белгіленеді, мәтіннің төменгі жағындағы әр беттік сілтеме негізгі бөліктен 3-4 см. сызықпен бөлінеді, сызықтың астында сілтеменің номері мен библиографиялық сипаттама көрсетіледі.

4. Рефератты қорғау 
Сіз рефератты қарап шығуға мерзімінен бірнеше күн бұрын ұсынуыңыз керек. Қорғау кезінде оның негізгі бөлігін айтудың қажеті жоқ. Сол кездің өзінде рефератты қорғау сұрақ-жауап кешіне айналмауы керек, ол бәрін айтып шығуға мүмкіндік бермейді. Өз жауабыңызды сауатпен және қисынмен негіздеңіз. 5-15 мин ішінде рефераттың өзектілігі жайлы, қойылған мақсат пен міндеттер туралы, зерттелген материал, негізгі бөлімнің құрылымы жөнінде, жұмыс барысында жасалған тұжырымдарыңызды айтып үлергеніңіз маңызды.

Нәтижесінде реферат бірнеше мәселе бойынша бағаланады:
— рефератқа қойылатын ресімді талаптардың сақталуы;
— тақырыпты сауатты ашу;
— ұсынылған реферат туралы айқын айта білу;
— қойылатын сұрақтарды түсіну қабілеті мен оларға нақты жауаптар таба білу.